نام سوره: معارج 
تعداد آیات: 44 
محل نزول: مکه مکرمه 
معانی نام سوره: معارج جمع معرج برگرفته از عروج یعنی محل صعود به بالا. 
نامهای دیگر: سال (پرسید) – واقع (غذاب برای کافران) 
ویژگیهای سوره: این سوره دارای یک آیه سوگند (آیه 40) میباشد که به یک حقیقت بزرگ علمی یعنی تعدد مشرقها و مغربها و کرویت زمین اشاره میکند و در این امر و امور دیگر بر قدرت الهی تاکید میورزد. 
موضوعات مطرح شده: وقوع و نزول عذاب از سوی خداوند بر کافران – روز جزا و قیامت – شرح خصوصیات روحی و اخلاقی و اجتماعی انسان – علائم و نشانه های مومنان – انذار و تهدید و تحذیر مشرکان.

فضیلت قرائت و خواص سوره معارج

هفتادمین سوره قرآن کریم است که مکی و دارای 44 آیه است. این سوره به - سأل سائل - نیز شهرت دارد. 
(پاورقی 1. درمان با قرآن، ص 126.) 
رسول گرامی اسلام صلی الله علیه واله و سلم در فضیلت این سوره فرموده اند: هر کس سوره معارج را قرائت کند خداوند ثواب کسانی که رعایت امانت و عهدهای خود را می کنند و کسانی که بر نمازهای خود مواظبت می کنند را به او عطا می کند. 
(اورقی 2. مجمع البیان، ج 10، ص 116.) 
در سخنی از امام صادق علیه السلام نیز آمده است: هر کس سوره معارج را زیاد بخواند خداوند از گناهان او پرسش نخواهد کرد و در روز قیامت او را نزد پیامبر و اهل بیتش علیهم السلام ساکن خواهد کرد. 
(پاورقی 3. ثواب الاعمال، ص 119.) 

شأن نزول و محتوای سوره معارج

معروف در میان مفسران این است که سوره (معارج) از سوره های مکی است ولی بعضی از آیات آن در مدینه نازل شده و دلیل بر آن روایات زیادی است که درتفسیر این آیات به خواست خدا خواهد آمد. 
به هرحال این سوره دارای چهار بخش است: 
بخش اول از عذاب سریع کسی سخن می گوید که بعضی از گفته های پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را انکار کرد، و گفت: اگر این سخن حق است عذابی بر من نازل شود و نازل شد (آیه 1 تا 3). 
در بخش دوم بسیاری از خصوصیات قیامت و مقدمات آن و حالات کفار درآن روز آمده است (آیات 4 تا 18). 
بخش سوم این سوره بیانگر قسمتهائی از صفات انسانهای نیک و بد است که او را بهشتی یا دوزخی می کند (آیات 19 تا 34). 
بخش چهارم شامل انذارهائی است نسبت به مشرکان و منکران، و بار دیگر به مساله رستاخیز بر می گردد و سوره را پایان می دهد. 
در حدیثی از پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم می خوانیم: (کسی که سوره (سال سائل) را بخواند خداوند ثواب کسانی را به او می دهد که امانات و عهد و پیمان خود را حفظ می کنند و کسانی که مواظب و مراقب نمازهای خویشند). 
بدیهی است آنچه انسان را مشمول این همه ثواب عظیم می کند تلاوتی است که با عقیده و ایمان، و سپس با عمل همراه باشد، نه این که سوره را بخواند و هیچ انعکاسی در روح و فکر و عملش نداشته باشد. 

داستان سوره معارج

در امالی شیخ به سندی که به امام صادق علیه السلام رسانده از آن جناب نقل کرده که فرمود: آگاه باشید و به حساب کشی از نفس ‍ خود بپردازید، قبل از اینکه خدای تعالی از شما حساب بکشد برای اینکه در قیامت پنجاه موقف است، هر موقفی مثل هزار سال از سالهای دنیا است، آنگاه این آیه را تلاوت فرمود: (فی یوم کان مقداره خمسین الف سنه). 

بحث روایتی (روایاتی در ذیل برخی آیات گذشته راجع به نماز، حق سائل و محروم و...) 
در تفسیر قمی در ذیل آیه (اذا مسه الشر جزوعا)، فرموده: شر عبارت است از فقر و فاقه، و خیر در جمله (و اذا مسه الخیر منوعا) عبارت است از غنا و وسعت. 
و در روایت ابی الجارود از ابو جعفر علیه السلام آمده که فرمود: سپس با جمله (الا المصلین) نمازگزاران را استثنا کرد و آنان را به بهترین اعمالشان که همان مداومت در نماز است ستود و فرمود: (الذین هم علی صلاتهم دائمون)، می فرماید: وقتی نمازی مستحبی را بر خود واجب می کنند، بر آن مداومت دارند. 
مؤلف: امام علیه السلام مساله نذر و واجب کردن نماز مستحبی بر خود را از اضافه (صلاه) بر (هم) - نمازشان - استفاده کرده که در سابق هم به این نکته اشاره کردیم. 
و در کافی به سند خود از فضیل بن یسار روایت آورده که گفت: از امام ابو جعفر علیه السلام از کلام خدای عزوجل پرسیدم که می فرماید: (والذین هم علی صلاتهم یحافظون)، فرمود: منظور نمازهای واجب است. عرضه داشتم: در آیه (الذین هم علی صلاتهم دائمون) چطور؟ فرمود: نماز نافله است. 
و در مجمع البیان در ذیل آیه (والذین فی اموالهم حق معلوم) می گوید: از ابو عبد اللّه علیه السلام روایت شده که فرمود: حق معلوم زکات واجب نیست، بلکه آن مقدار صدقه ای است که یا جمعه به جمعه از مالت بیرون می کنی، و یا همه روزه که هر صاحب فضیلتی فضل خود را دارد. 
آنگاه می گوید: و نیز از آن جناب روایت شده که فرمود: وقتی در اموالت حق معلومی داری که صله خویشاوندان کنی، و به کسی که محرومت کرد عطا کنی، و با کسی که در حقت دشمنی کرد دوستی کنی. 
مؤلف: این معنا را صاحب کافی هم از امام ابو جعفر و ابو عبد اللّه علیه السلام به چند طریق نقل کرده، صاحب محاسن هم آن را از امام ابو جعفر علیه السلام روایت کرده است. 
و در کافی به سند خود از صفوان جمال، از امام صادق علیه السلام روایت کرده که در ذیل جمله للسائل و المحروم فرمود: محروم کاسبی است که خرید و فروش ندارد، او می خواهد از دسترنج خود استفاده کند، اما کسی به او مراجعه نمی کند. 
کلینی می گوید در روایتی دیگر از امام باقر و امام صادق علیه السلام آمده که فرمودند: محروم مردی است که عقلش به جاست، ولی کاسبی است که خدا روزیش را تنگ گرفته است.