ضحی به روشنایی اوایل روز گفته می شود. این سوره مکی است.

ضحی به چه معناست؟ قسم ها و جواب قسم ها در این سوره چیست؟ داستان نزول این سوره چگونه است؟ عطای ویژه الهی به رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در آخرت، که این سوره بدان اشاره دارد چیست؟ نعمتهایی را که خداوند بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در دنیا ارزانی داشته و در این مورد اشاره اند، کدامند؟

ضحی به معنای بلند شدن نور خورشید است.

در آیات 1 تا 5 این سوره خطاب به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید:

سوگند به روشنایی روز، سوگند به شب چون آرام گیرد، (که) پروردگارت تو را وا نگذاشته، و دشمن نداشته است

و همانا آخرت برای تو بهتر از دنیا است، و به زودی پروردگارت به تو عطایی خواهد بخشید که خرسند می گردی.

در شأن نزول این سوره گفته اند: مدتی به پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) وحی نازل نشده بود. مشرکین، مرتب به آن به آن حضرت طعنه می زدند که: خدای محمد او را رها کرده و بر او غضب نموده است.

طعنه ها و زخم زبان های پی در پی مشرکین موجب دل آزردگی رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) گردید. از این روی، آن حضرت به کوه حرا رفت و با خداوند با نجوا و راز و نیاز پرداخت و از جهل مردم و کینه توزی دشمنان، به پرودگار خویش شکوه کرد. خداوند متعال جبرئیل را نازل و این سوره را بر آن حضرت ابلاغ فرمود .

خداوند در این سوره، پس از ذکر قسم هایی به رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) خطاب می کند که: پروردگارت تو را وانگذاشته و هرگز بر تو بغض نکرده است؛ و قطعاً آخرت برای تو بهتر از دنیا خواهد بود و در آخرت پروردگارت به تو آنقدر عطا می کند تا خرسند گردی.

در روایتی از حضرت علی (علیه السلام) به نقل رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در مورد این عطای الهی آمده است که آن حضرت فرمودند: آنقدر از امتم شفاعت می کنم که خدای تعالی خطاب می کند: ای محمد، آیا راضی شدی؟ عرض می کنم: بلی پروردگارا راضی شدم.

در ادامه، برخی از نعمت هایی که خداوند به پیامبر گرامی خویش ارزانی داشته است یادآور می شود و در مقام دلجویی از آن حضرت می فرماید: مگر نه تو را یتیم یافت، پس پناه داد؟ و تو را سرگشته یافت، پس هدایت کرد؟ و تو را تنگدست یافت، آنگاه بی نیاز کرد؟

پس (تو نیز به پاس این نعمت ها) یتیم را میازار، و گدا را از خود مران، و نعمت پروردگارت را بازگویی.