امیرالمؤمنین علیه السلام در نهج البلاغه، در باب اهمیت شکر اینگونه می فرمایند:
«إِذَا وَصَلَتْ إِلَیْکُمْ أَطْرَافُ النِّعَمِ، فَلَا تُنَفِّرُوا أَقْصَاهَا بِقِلَّةِ الشُّکْرِ.» ۱
هنگامی که مقدمات نعمت ها به شما روی آورد، ادامه آن را به واسطه کمی شکرگزاری از خود دور نسازید.
شرح:
یکی از آموزه هایی که ثمرات فراوانی را در زندگی دنیوی و اخروی انسان به همراه دارد، شکر و سپاس نعمت هایی است که از جانب خداوند به او می رسد.
در روایتی بسیار زیبا و کمتر شنیده شده، امام هادی علیه السلام می فرمایند:
«اَلشَّاکِرُ أَسْعَدُ بِالشُّکْرِ مِنْهُ بِالنِّعْمَةِ اَلَّتِی أَوْجَبَتِ اَلشُّکْرَ لِأَنَّ اَلنِّعَمَ مَتَاعٌ وَ اَلشُّکْرَ نِعَمٌ وَ عُقْبَی.» ۲
خوشبختیِ شکرگزاری برای شاکر بیشتر از خوشبختی او به نعمتی است که موجب شکر شده است، زیرا نعمت، متاعی فانی است، اما شکر، نعمت و عاقبت است.
آری، به راستی که «شُکر»، نعمت است و ماندگار. نعمتی که خود، باعث افزایش نعمت می گردد، چرا که خداوند متعال فرموده است:
«لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ.» ۳
اگر شکرگزاری کنید، (نعمت خود را) بر شما خواهم افزود.
ارزش این شکر و سپاس تا حدّی است که به فرموده امام علی علیه السلام، این وعده الهی (= افزودن نعمت) قبل از جاری شدن شکر بر زبان، محقق خواهد شد:
«مَا أَنْعَمَ اَللَّهُ عَلَی عَبْدٍ نِعْمَةً فَشَکَرَهَا بِقَلْبِهِ إِلاَّ اِسْتَوْجَبَ اَلْمَزِیدَ قَبْلَ أَنْ یُظْهِرَ شُکْرَهُ عَلَی لِسَانِهِ.» ۴
چون خداوند به بنده ای نعمتی دهد و بنده در دل، شکر آن نعمت را بگزارد، پیش از آن که سپاسگزاری از آن را به زبان آورد، مستوجب افزایش آن نعمت گردد.
اما از دو نکته مهم نباید غافل شد:
یکی اینکه حقیقتاً همه آنچه که بیان شد، نشانه رحمت واسعه خداوندِ متعالِ کریم است، وگرنه این انسان، چگونه قادر به شکرگزاری خواهد بود، در حالی که سیّدالسّاجدین، امام سجاد علیه السلام می فرمایند:
«فَکَیْفَ لِی بِتَحْصِیلِ الشُّکْرِ وَ شُکْرِی إِیَّاکَ یَفْتَقِرُ إِلَی شُکْرٍ، فَکُلَّمَا قُلْتُ لَکَ الْحَمْدُ وَجَبَ عَلَیَّ لِذَلِکَ أَنْ أَقُولَ لَکَ الْحَمْدُ.» ۵
(خدایا!) سپاسگزاریات چگونه برای من امکان پذیر است، در حالی که سپاسم نسبت به تو، خود نیازمند سپاسی دیگر است. پس هر نوبت که گفتم تو را سپاس، بر من واجب شد که به خاطر آن باز بگویم تو را سپاس.
از دست و زبان که برآید
کز عُهدهٔ شکرش به‌درآید؟ ۶
و نکته دوم اینکه هرگز حقیقت شکر را فراموش نکنیم؛ چرا که حقیقت شکر عبارت است از دوری از هرآنچه که خداوند متعال نسبت به آن رضایت ندارد.
امام صادق علیه السلام در این رابطه می فرمایند:
«شُکْرُ اَلنِّعْمَةِ اِجْتِنَابُ اَلْمَحَارِمِ.» ۷
شکر نعمت عبارت است از دوری کردن از حرامها.
ومن الله التوفیق.
پی نوشت ها:
۱. حکمت ۱۳.
۲. تحف العقول، ج ۱، ص ۴۸۳.
۳. سوره ابراهیم، آیه ۷.
۴. وسائل الشیعه، ج ۱۶، ص ۳۱۱.
۵. مناجات الشاکرین.
۶. گلستان سعدی.
۷. اصول کافی، ج ۲، ص ۹۵.
