با آغاز فصل پاییز، بروز سرما و ریزش برگ درختان، شمار مبتلایان به سرماخوردگی، آنفلوآنزا و حساسیت‌های پوستی زیاد شده و به تبع آن میزان مراجعان به کلینیک‌های پزشکی افزایش پیدا می‌کند.

تمام متخصصین بر این باورند که استفاده از داروهای شیمیایی در کنار اثرات مثبت درمانی عوارضی را به فرد تحمیل می‌کند و همین موضوع موجب شده است تا متقاضیان درمان از طریق طب گیاهی و طبیعی، روز به روز افزایش پیدا کند.

میوه‌های پاییزی به دلیل داشتن منابع غنی از انواع ویتامین‌ها، املاح و مواد مورد نیاز و ضروری بدن، اغلب به مبارزه با بیماری‌های شایع در این فصل می‌پردازند و افراد می‌توانند با مصرف آنها سیستم دفاعی بدن خود را در برابر بیماری‌ها و حساسیت‌های ناشی از این فصل واکسینه کنند.

نارنگی به دلیل وجود ویتامین C و ساخت کلاژن برای داشتن پوست، استخوان و دندان سالم نقش چشمگیری دارد، همچنین به دلیل داشتن خاصیت ضد آنتی‌اکسیدانی ضد سرطان بوده و مانع از جهش ژنتیکی می‌شود.

نارنگی سیستم ایمنی بدن را تقویت و کاهش سطح کلسترول خون می‌شود، همچنین تقویت سیستم گوارشی، کاهش وزن و تقویت بینایی از دیگر فواید این میوه پاییزی است.

مصرف آووکادو موجب سلامت سیستم عصبی، تقویت حافظه و تنظیم عملکرد سلول‌های خون می‌شود، این میوه منبع غنی از ویتامین K , B و C و موجب افزایش سلول‌های قرمز خون می‌شود.

تقویت قلب و عروق و چشم از دیگر خواص این میوه پاییزی است، همچنین آووکادو سرشار از آنتی‌اکسیدان و کلاژن است که موجب ایجاد نشاط و شادابی پوست در فصل پاییز می‌شود.

خرمالو یک میوه بسیار مفید برای افرادی است که تمایل به کاهش وزن دارند، این میوه دارای کالری کم است و مصرف آن موجب ایجاد حس سیری در فرد می‌شود.

خرمالو سرشاز از ویتامین A و C ، ضد سرماخوردگی، آنفولانزا و عفونت ریه است، همچنین این میوه به دلیل داشتن مقادیر بالایی از آنتی‌اکسیدان، ضد سرطان بوده و موجب تقویت بینایی می‌شود.

زغال اخته یک میوه مفید پاییزی است که در درمان اسهال و زخم‌ها نقش چشمگیری دارد، همچنین ضد سرطان بوده و مفید برای از بین بردن قارچ‌های پوستی است.

زغال اخته یک منبع غنی از ویتامین C است که در درمان سرماخوردگی و آنفلوآنزا بسیار موثر است، این میوه یک سم‌زدای بدن به شمار می‌رود و برای کلیه‌ها مفید است.

ازگیل میوه یک میوه مفید پاییزی است که موجب تقویت سیستم ایمنی بدن و قلب می‌شود، همچنین برای مصرف آن برای پیشگیری و درمان آنفلوآنزا و سرماخوردگی موثر است.

ازگیل یک ملین قوی و ضد یبوست است و در افرادی که از بیماری‌های گوارشی رنج می‌برند بسیار سودمند است، این میوه ضد سرطان کاهش‌دهنده کلسترول خون است.

مصرف زالزالک موجب تقویت قلب می‌شود و در درمان نارسایی قلب و درد قفسه سینه بسیار مفید است، همچنین استفاده از این میوه موجب کاهش اضطراب می‌شود.

مصرف زالزالک موجب درمان مشکلات گوارشی و درد معده می‌شود و این میوه در کاهش فشار خون، تری‌گلیسیرید و کلسترول نقش موثری ایفا می‌کند.

استفاده از میوه به، سبب تقویت سلامت و جریان خون می‌شود، همچنین مصرف آن برای سلامت قلب، فشار خون و موها مفید است.

این میوه سرشار از آهن، مس، روی، پتاسیم و آنتی‌اکسیدان بوده و مفید برای دستگاه گوارشی است. میوه به، برای درمان زخم‌های گوارشی بسیار سودمند است.

در خجسته سالروز ولادت با سعادت حضرت ختمی مرتبت محمد مصطفی(ص) و حضرت امام جعفر صادق(ع)، رهبر انقلاب اسلامی در دیدار مسئولان نظام، سفرای کشورهای اسلامی، مهمانان کنفرانس وحدت و جمعی از قشرهای مختلف مردم، احساس خطر قدرت‌های زورگو از تعالیم قرآن کریم را علت طراحی‌های آنها برای اهانت به این کتاب الهی خواندند و با تأکید بر اینکه راه مقابله با دخالت آمریکا و قدرت‌های زورگو، اتحاد کشورهای اسلامی و اتخاذ خط مشی واحد در مسائل اساسی است، گفتند: قمار عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی مانند شرط‌بندی روی اسب بازنده، محکوم به باخت است چرا که نهضت فلسطین امروز سرزنده‌تر و آماده‌تر از همیشه است و رژیم غاصب، رفتنی و در حال مرگ است.

رهبر انقلاب اسلامی در این دیدار با تبریک عید بزرگ و نورانی میلاد پیامبر اعظم(ص) و حضرت امام جعفر صادق(ع)، فهم بشری از فهم شخصیت والای آن بزرگوار و زبان بشر را از بیان فضائل آن حضرت قاصر دانستند و گفتند: خورشید تابان پیامبر اعظم بر گردن همه آحاد بشریت حق دارد و همه مدیون او هستند چرا که پیامبر همچون طبیبی ماهر و حاذق، نسخه معرفتی و عملی علاج همه دردهای اصلی مانند فقر، جهل، ظلم، تبعیض، شهوات، بی‌ایمانی، بی‌هدفی، مفاسد اخلاقی و آسیب‌های اجتماعی را به بشر عرضه کرده است.

ایشان با اشاره به ارزشمندی حق حیات نزد همه عقلای عالَم به عنوان بالاترین حق انسانی، افزودند: خداوند در قرآن می‌فرماید پیامبر حیاتی ابدی به شما می‌بخشد که سعادت دنیا و آخرت شما را تأمین می‌کند که این حیات تمام‌شدنی و آسیب‌پذیر نیست بنابراین همه، مدیون پیامبر هستیم و ایشان بر بشریت حق حیات دارند.

رهبر انقلاب با استناد به آیه‌ای از قرآن کریم، راه ادای دِین به پیامبر را «جهاد کامل در راه خدا» خواندند و گفتند: معنای جهاد فقط جهاد با سلاح نیست بلکه جهاد در همه میدان‌ها اعم از علم، سیاست، معرفت و اخلاق مصداق دارد و با جهاد در این عرصه‌ها می‌توان ادای دین به آن وجود مقدس را تا حد توان انجام داد.

ایشان با تأکید بر اینکه امروز دشمنی با اسلام از همیشه آشکارتر است، نمونه‌ای از این دشمنی‌ها را اهانت جاهلانه به قرآن دانستند و خاطرنشان کردند: یک ابله جاهل اهانت می‌کند و یک دولتی، حمایت می‌کند که این نشان می‌دهد مسئله صرفاً یک اقدام در صحنه و اهانت‌آمیز نیست.

رهبر انقلاب اسلامی افزودند: به آن انسان نادان و جاهل کاری نداریم که برای تأمین مقاصد عناصر پشت پرده، خود را به شدیدترین مجازات‌ها و اعدام محکوم می‌کند، بحث بر سر طراحان این جنایت‌ها و کارهای نفرت‌انگیز است.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، خیال تضعیف قرآن با این اقدامات را واهی و موجب افشای باطن دشمنان قرآن دانستند و افزودند: قرآن، کتاب حکمت و معرفت و انسان‌سازی و بیداری است و دشمنی با قرآن، در حقیقت دشمنی با این مفاهیم والا است. البته قرآن برای قدرتهای فاسد تهدید است چرا که هم ظلم را محکوم می‌کند هم انسان زیر ستم را که تن به ستم‌پذیری داده، ملامت می‌کند.

ایشان توجیه اهانت به قرآن با ادعاهای تکراری، دروغ و غلطی همچون آزادی بیان را باعث بی‌آبرویی مدعیان دانستند و گفتند: آیا در کشورهایی که به بهانه آزادی بیان اجازه اهانت به قرآن داده می‌شود، اجازه تعرض به نمادهای صهیونیستی را هم می‌دهند؟ با چه زبانی از این روشن‌تر می‌توان اثبات کرد که اینها تحت سلطه صهیونیست‌های ظالم، جنایتکار و غارتگر دنیا هستند.

رهبر انقلاب در بخش دیگری از سخنانشان با اشاره به مناسبت هفته وحدت، سران و سیاستمداران کشورهای اسلامی و صاحبنظران و نخبگان جهان اسلام را به تفکر بر روی این پرسش فراخواندند که «دشمن اتحاد کشورهای اسلامی کیست و اتحاد مسلمانان به چه کسانی ضرر می‌زند و مانع دست‌درازی و غارتگری و دخالت‌های آنها می‌شود؟»

ایشان با تأکید بر اینکه اتحاد کشورهای اسلامی در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا مانع دزدی، زورگویی و دخالت‌های آمریکا خواهد شد، گفتند: امروز آمریکا به کشورهای منطقه ضربه سیاسی و اقتصادی می‌زند، نفت سوریه را می دزد، داعش ظالم و وحشی و خونخوار را در اردوگاههای خود محافظت و نگهداری می‌کند تا در روز نیاز دوباره به میدان بیاورد و در امور کشورها دخالت می‌کند، اما اگر همه متحد باشیم و ایران، عراق، سوریه، لبنان، عربستان، مصر، اردن و کشورهای حاشیه خلیج فارس خط مشی واحدی را در مسائل اساسی و کلی اتخاذ کنند، قدرت‌های زورگو نمی‌توانند و جرأت نمی‌کنند در امور داخلی و سیاست خارجی آنها دخالت کنند.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای افزودند: ما همچنان‌که بارها گفته‌ایم هیچ‌کسی را به جنگ و اقدام نظامی تشویق نمی‌کنیم و از آن اجتناب هم می‌کنیم، بنابراین دعوت به با هم بودن و اتحاد ،برای جلوگیری از جنگ‌افروزی آمریکا است چرا که آنها جنگ‌افروزی می‌کنند و همه جنگ‌های منطقه عامل خارجی دارد.

ایشان تعمق همه سران و شخصیت‌های جهان اسلام بر روی مسئله حیاتی اتحاد را ضروری خواندند و در خصوص مسئله دیگر منطقه یعنی جنایت‌های مستمر رژیم صهیونیستی، گفتند: امروز این رژیم نه فقط از جمهوری اسلامی ایران بلکه از همه کشورهای اطراف خود همچون مصر و سوریه و عراق نیز لبریز از کینه و غیظ است.

رهبر انقلاب اسلامی علت این کینه و عصبانیت را ممانعت کشورها در برهه‌های مختلف از تحقق هدف آنها یعنی غصب نیل تا فرات خواندند و افزودند: آنها سرشار از کینه و غیظ هستند البته به تعبیر قرآن که می‌گوید «خشمگین باشید و از این خشم بمیرید» آنها در حال مرگ هستند و به یاری پروردگار این آیه درباره رژیم غاصب در حال تحقق است.

ایشان مسئله فلسطین و غصب و بیرون راندن ملتی از خانه‌های خود و شکنجه و کشتار آنها را مسئله اولِ چند ده سال اخیر دنیای اسلام خواندند و تأکید کردند: نظر قطعی جمهوری اسلامی این است دولت‌هایی که قمار عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی را سرمشق کار خود قرار دهند، ضرر خواهند کرد چرا که این رژیم رفتنی است و آنها در حال شرط‌بندی روی اسب بازنده هستند.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، جوانان فلسطینی و نهضت ضد غصب و ضد ظلم فلسطین را امروز سرزنده‌تر، با نشاط‌تر و آماده‌تر از همیشه دانستند و گفتند: ان‌شاءالله این نهضت به نتیجه خواهد رسید و هچنانکه امام بزرگوار از رژیم غاصب به سرطان تعبیر کردند، این رژیم به دست خودِ مردم فلسطین و نیروهای مقاومت در کل منطقه ریشه‌کن خواهد شد.

ایشان در پایان ابراز امیداوری کردند که امت اسلامی با عنایت پروردگار بتواند با سربلندی و شرافت و رفعت از استعدادهای بی‌نظیر طبیعی و انسانی خود استفاده حداکثری کند.

در ابتدای این دیدار رئیس جمهور در سخنانی با اشاره به مجاهدت‌های پیامبر اکرم(ص) برای ساختن انسان و جامعه مبتنی بر «توحید» و «عدالت»، ایستادگی در برابر دشمنی‌ها و همچنین مقاومت در راه هدف را از مهمترین آموزه‌های پیامبر اعظم برشمرد و گفت: انسجام جهان اسلام بر محور اندیشه وحدت و مقاومت و نفی تکفیر و سازش، نویدبخش شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی خواهد بود.

 رئیسی با اشاره به ظهور جلوه‌های نصرت و هدایت الهی در تجربه انقلاب اسلامی ایران، اتکاء به خدا و اعتماد به مردم و بهره‌مندی از مزیت‌های نسبی جهان اسلام را عوامل پیشرفت و پیروزی در برابر اراده بدخواهان دانست افزود: سازش بعضی دولت‌ها با رژیم صهیونیستی برای آنها امنیت‌ساز نخواهد بود چرا که این رژیم رو به زوال، و پیروزی مقاومت، نزدیک است.

سید حسن نصرالله در سخنانی به مناسبت سالروز ولادت با سعادت حضرت رسول اکرم(ص)، حضور میلیونی یمنی‌ها در مراسم گرامیداشت سالروز ولادت نبی اکرم(ص) به رغم شرایط دشوار معیشتی و امنیتی را ستود و گفت: الگوی یمنی در احیای سالگرد میلاد پیامبر (ص) باید الگوی تمام اقشار جهان اسلام باشد.

وی تصریح کرد: اقدام جنایتکاران تکفیری که مساجد اهل سنت در پاکستان را در روز گرامیداشت سالروز میلاد نبوی، منفجر کردند، به شدت محکوم می کنیم.

وی با تاکید بر اهتمام به روز میلاد پیامبر (ص)، خاطرنشان کرد: سالگرد میلاد پیامبر (ص) نقطه اختلاف را به نقطه همگرایی مسلمانان جهان تبدیل کرد.

وی گفت: جنگ تبلیغاتی یا جنگ نرم خطرناکتر از جنگ های نظامی است. آنها از جنگ رسانه ای یا به اصطلاح «جنگ نرم» برای تضعیف ملتها استفاده می کنند؛ چیزی که که با جنگ نظامی نتوانستند محقق کنند. ایجاد فتنه میان مسلمانان از بارزترین ابزارهای جنگ نرم است.

دبیر کل حزب الله لبنان خاطرنشان کرد: وحدت اسلامی در جنگ اکتبر باعث تحقق پیروزی سرنوشت ساز و تاریخی علیه دشمن صهیونیستی شد. امت اسلامی امروز دارای مسئولیت نسبت به آرمان فلسطین و رویدادهای مسجد الاقصی است. متاسفانه برخی از کشورهای اسلامی امروز برای عادی‌سازی رابطه با رژیم غاصب صهیونیستی اقدام می کنند.

سید حسن نصرالله گفت: برخی می خواهند موضوع مرزهای زمینی لبنان را به پرونده هسته ای ایران مرتبط کنند. حق لبنان در آب و زمین را بدون هیچ سازشی و به طور کامل استیفا می کنیم. همکاری میان مقاومت و حکومت درباره هر موضوعی که متعلق به خاک لبنان باشد، پاپرجاست.

دبیر کل حزب الله لبنان خاطرنشا کرد: در لبنان عقیده بر این است که پرونده آوارگان تهدیدی در تمام زمینه هاست.باید آماری ملی درباره نیروی کار و آوارگان در لبنان تهیه شود. ما خواستار طرح ملی جامع و حساب شده‌ای برای رسیدن به نتیجه هستم که مورد توافق تمام لبنانی‌ها باشد.

وی ادامه داد: مسئول پرونده آوارگان در لبنان، دولت آمریکاست که آتش جنگ در سوریه را شعله‌ور کرد. آمریکا قانون قیصر را بر سوریه تحمیل کرد و مسئول اوضاع بد اقتصادی در این کشور است. اگر قانون قیصر لغو شود و شرکت‌ها به این کشور بازگردند صدها هزار سوری به کشورشان بازخواهند گشت.

سید حسن نصرالله تاکید کرد: دو ملت لبنان و سوریه در کنار یکدیگر زندگی می کنند و جایز نیست که یک طرف مرزها و قوانین طرف دیگر را نقض کند.آنچه امروز اوضاع جمعیتی لبنان را تهدید می کند، سوریه نیست؛ بلکه سیاست های پلید آمریکاست که منبع تهدید است.

مقوله ارتباط با مردم برای جامعه ما یک ضرورت است؛ لذا از سیره امام صادق باید شیوه های ارتباط درست وگسترده را فرا گرفت و عملی نمود.

ارتباط امام صادق(ع) با مردم از طریق کانالهای مختلف از جمله پاسخ دادن به شبهات بر قرار بود؛ ارتباط وسیع امام از چند جهت در جامعه با مردم گرم بود؛ از طریق شاگردان و در خانه حضرت نیز به روی مردم باز بود لذا از آسیب ها شناخت وسیع و قوی داشت ودر رفع آسیبها وبیماری های اجتماعی وفرهنگی باراه بردهای روشن عمل نمود.

امام صادق علیه ‏السلام باتمام جریان های فکری و عقیدتی آن روز مرتبط و شناخت کامل داشت و برخورد مناسب کرد و موضع اسلام و تشیع را در برابر آنها روشن ساخته، برتری بینش اسلام را ثابت نمود. پیشوایان مشهور اهل‏ سنت، بدون واسطه یا با واسطه، شاگرد امام بودند.

امام جعفر صادق(ع) (۸۳- ۱۴۸ق) ششمین امام شیعیان اثنی عشری بعد از پدرش امام باقر(ع) است.

وی به مدت ۳۴ سال (۱۱۴ تا ۱۴۸ق) امامت شیعیان را بر عهده داشت که با خلافت پنج خلیفه آخر اموی یعنی از هشام بن عبدالملک به بعد و دو خلیفه نخست عباسی سفاح و منصور دوانیقی هم‌زمان بود. امام صادق(ع) به جهت ضعف حکومت اموی، فعالیت علمی بسیار بیشتری نسبت به دیگر امامان شیعه داشت. شمار شاگردان و راویان او را ۴۰۰۰ نفر دانسته‌اند. بیشتر روایات اهل بیت(ع)، از امام صادق(ع) است و از این‌رو مذهب شیعه امامی را مذهب جعفری نیز می‌خوانند.

امام صادق(ع) در میان پیشوایان فقهی اهل سنت نیز جایگاه بالایی دارد. ابوحنیفه و مالک بن انس از او روایت کرده‌اند. ابوحنیفه او را عالم‌ترین فرد در میان مسلمانان دانسته است.

امام صادق (ع) با وجود ضعف حکومت اموی و درخواست شیعیان، برضد حکومت قیام نکرد. او درخواست‌های ابومسلم خراسانی و ابوسلمه را برای برعهده‌گرفتن خلافت رد کرد. امام صادق(ع) در قیام عمویش زید بن علی شرکت نکرد و شیعیان را نیز از قیام پرهیز می‌داد؛ بااین‌همه روابط حسنه‌ای با حاکمان زمان خود نداشت. وی به جهت فشارهای سیاسی حکومت‌های اموی و عباسی از روش تقیه استفاده می‌کرد و به یارانش نیز چنین توصیه می‌کرد.

امام صادق(ع) به‌منظور ارتباط بیشتر با شیعیان، پاسخ به سؤالات شرعی آنها، دریافت وجوه شرعی و رسیدگی به مشکلات شیعیان، سازمان وکالت را تشکیل داد. فعالیت این سازمان در زمان امامان بعد گسترش پیدا کرد و در غیبت صغرا به اوج رسید. در زمان او فعالیت غالیان گسترش یافت. ایشان با اندیشه غُلُوّ به شدت برخورد و غالیان را کافر و مشرک معرفی کرد.

در برخی منابع آمده است امام صادق(ع) به علت احضار حکومت، به عراق سفر کرده و به کربلا، نجف و کوفه رفته است. وی قبر امام علی(ع) را که تا پیش از آن پنهان بود، به یارانش نشان داد. برخی از علماء شیعه معتقدند که امام صادق(ع) به دستور منصور دوانیقی و بر اثر مسمومیت شهید شده است. برطبق منابع روایی شیعه، وی امام کاظم(ع) را به عنوان امام بعد از خود به اصحابش شناسانده بود؛ اما به‌منظور حفظ جان وی، پنج نفر، از جمله منصور خلیفه عباسی را وصی خود معرفی کرد. پس از شهادت امام صادق(ع) فرقه‌های مختلفی در شیعه شکل گرفت که اسماعیلیه، فَطَحیه و ناووسیه از آن جمله‌اند.

ویژگی های عصر امام صادق(ع)

دوران امامت و زعامت امام ‏صادق علیه ‏السلام، به نسبت طولانی و بیش از سی سال بود و هر چند روزگار امامت جدش، امام زین ‏العابدین علیه ‏السلام، فرزندش امام موسی‏ بن جفعر علیه ‏السلام و نواده‏اش امام علی‏النقی علیه ‏السلام نیز از سی سال گذشت، ولی فرصت و موقعیتی که برای آن حضرت فراهم شد، برای آن بزرگواران پیش نیامد.

عصر امام صادق علیه ‏السلام، عصر شکوفایی فقه، کلام، مناظره و حدیث بود و در روزگار آن حضرت، بدعت‏ها، نوآوری‏ها و گمراهی‏ها نیز رواج پیدا کرده بود و این فرصتی شد تا امام، علم و دانش خویش را آشکار نموده و ریشه گمراهی‏ها را بخشکاند.

در زمان امامت حضرت صادق علیه ‏السلام، بنی‏هاشم در یک آسایش نسبی به دوره های قبل به سر می‏بردند که در دوران دیگر امامان، این زمینه ها وجود نداشت لذا امام با همت وبا استفاده از ظرفیت زمان وشرایط با تمام توان مذهب اصیل اسلام را به نام مذهب جعفری بنیان نهاد ونهال برومند مکتب اصیل شیعه را پرورش داد وبا استناد به سیره اجداد خود واحیای نام وسنن رسول خدا(ص) وامیر مومنان(ع) دین اصیل وناب تحریف نشده و علم واندیشه واقعی اسلام ناب را حیات دوباره بخشید. لذا مکتب جعفری درمقابل مکتب خلفا مطرح ومرئیس آن امام صادق (ع) معرفی گردید.

دیگر ویژگی ها؛‌ به قدرت رسیدن عباسیان؛‌ انتقال قدرت از اموی به عباسی؛ تکون وخیزش نهضتهای علمی در ممالک اسلامی، عصر امام صادق علیه ‏السلام، دوران جنبش فکری و فرهنگی وبروز مکاتب علمی بود. در آن زمان، شور و شوق علمی بی‏ سابقه‏ ای در جامعه اسلامی به وجود آمده بود و علوم مختلفی اعم از علوم اسلامی همچون: علم قرائت قرآن، علم تفسیر، علم حدیث، علم فقه و علم کلام، یا علوم بشری مانند طب وبهداشت وتغذیه ، فلسفه، نجوم، ریاضیات و... مشتاقان بسیاری داشت، به طوری که هر کس متاع فکری خود را به بازار علم و دانش عرضه می‏کرد؛ شهرت علمی و برحستگی علمی امام صادق علیه السلام ، دراین فضا جویندگان علم را به مدینه گسیل نمود.

ظهور فرقه های گوناگون و موضع علمی امام ومناظره بارهبران این فرق و چیره شدن برآنان؛‌ شیوع شبهات دینی در ممالک اسلامی - پاسخگوی امام و فر ستادن شاگردان برای پاسخگویی؛‌ تنش های سیاسی قدرت و قیامهای سیاسی علیه امویان وعباسیان و ظهور مکاتب ونحله های فقهی در مدینه ومرکزیت خاص مدینه در علم به خاطر حضور امام و دانشگاه بزرگ امام، لذا دانشمندان اهل سنت از کوفه وبصره و بلاد دیگر به مدینه می شتافتند. اینها همه از دیگر ویژگی های عصر امام صادق(ع) بود.

همه این ویژگی ها اقتضائاتی داشت و تهدید وفرصتی برای پیروان اهل بیت وجمیع مسلمانان بود که تدابیر فرهنگی و سیاسی امام صادق علیه السلام دراین دوران ضمن اینکه مکتب اهل بیت (ع) را انسجام خاص بخشید ودین را احیا نمود در مقابل افکار التقاطی اموی وعباسی ، از نظر غنای محتوایی وعلمی دوران طلائی را رقم زد؛ لذا پس از این دوران رونق وشکوفایی که در تمدن اسلامی شاهد هستیم و شهره است درتاریخ اسلام، تاثیر مستقیمی از این تلاشها دارد که امام باتربیت شاگردان فرهیخته در علوم وگرایشهای مختلف این زمینه رونق وشکوفایی را فراهم وبستر سازی نمود.

بارزترین فعالیت های علمی و سیاسی امام جعفر صادق(ع) وارتباط گسترده با مردم

عباسیان با فریب مردم بر کرسی خلافت نشستند؛ آنان شعار الرضا من آل محمد(ص) را برای انتقام خون امام حسین (ع) سر دادند؛ این خود یکی از مهمترین دلایل گرایش امت اسلامی به خاندان نبوت وامامت بود؛ در شرق خلافت اسلامی وخراسان به اندازه ای حب اهل بیت (ع) طرفدار داشت که عباسیان شعار دعوت خودرا برای سرکوبی امویان « الرضا من آل محمد» قرار دادند؛ شعار دعوت به قیام ومقابله وسرنگونی امویان که در ریختن خون اهل بیت (ع) مجرم بودند؛ انتقام خون امام حسین (ع) برای امت اسلام مهم بود؛ پس از شهادت امام حسین (ع) جامعه اسلامی تلخی های بسیار وخون های فراوانی از امت اسلام به ناحق بر سر رسیدن به کرسی خلافت دید؛

اوضاع سیاسی و اجتماعی عصر امام صادق علیه ‏السلام

در میان امامان، عصر امام‏صادق علیه ‏السلام، ممتاز بوده و شرایط اجتماعی و فرهنگی آن دوران، در زمان هیچ‏یک از امامان دیگر وجود نداشته است؛ زیرا از نظر سیاسی، این دوره، دوره ضعف و تزلزل حکومت بنی‏امیه و فزونی قدرت بنی‏عباس بود و این دو گروه، مدتی در حال کشمکش و مبارزه با یکدیگر بودند. از آنجا که بنی‏امیه در این مدت گرفتار مشکلات سیاسی فراوان بودند، فرصت ایجاد فشار و اختناق به امام و شیعیان را نداشتند. عباسیان نیز چون پیش از دست‏یابی به قدرت، در پوشش طرف‏داری از خاندان پیامبر صلی ‏الله علیه‏ و‏آله و گرفتن انتقام خون آنان عمل می‏کردند، فشاری از سوی آنان مطرح نبود. ازاین‏رو، دوران آرامش و آزادی نسبی امام صادق علیه ‏السلام و شیعیان و فرصت بسیار خوبی برای فعالیت علمی و فرهنگی آنان به دست آمد و امام نیز از این زمان، بهره فراوانی بردند.

دانشگاه بزرگ جعفری علیه ‏السلام کانال بر قراری ارتباط گسترده با اهل دانش

امام‏صادق علیه ‏السلام با توجه به فرصت مناسب سیاسی که به وجود آمده بود و با ملاحظه نیاز شدید جامعه به ارتباط علمی و زمینه اجتماعی موجود، نهضت علمی و فرهنگی پدرش امام باقر علیه ‏السلام را ادامه داد و حوزه وسیع علمی و دانشگاه بزرگی به وجود آورد و در رشته‏های مختلفِ علوم عقلی و نقلی آن روز، شاگردان بزرگ و برجسته‏ ای همچون هشام بن حکم، محمدبن مسلم، اَبان‏بن‏تَغْلَب، هشام بن سالم، مؤمن طاق، مُفضّل بن عمر، جابر بن حیان و... تربیت کرد که تعداد آنها را بالغ بر چهار هزار نفر نوشته‏اند. گروهی از آنان، دارای آثار علمی و شاگردان متعددی بودند. برای نمونه، هشام بن حکم، ۳۱ جلد کتاب نوشته و جابربن حیان نیز بیش از دویست کتاب در زمینه علوم گوناگون، به ویژه رشته‏ های عقلی، طبیعی و شیمی تصنیف کرده که به همین دلیل، به عنوان پدر علم شیمی مشهورشده است.

وسعت ارتباط و دانشگاه امام‏ صادق علیه ‏السلام

امام صادق علیه ‏السلام باتمام جریان‏های فکری و عقیدتی آن روز برخورد کرد و موضع اسلام و تشیع را در برابر آنها روشن ساخته، برتری بینش اسلام را ثابت نمود. پیشوایان مشهور اهل‏سنت، بدون واسطه یا با واسطه، شاگرد امام بوده‏اند. در رأس این پیشوایان، ابوحنیفه قرار دارد که دو سال شاگرد امام بوده است. خود او، این دو سال را پایه علوم و دانش خود معرفی می‏کند و می‏گوید: «اگر آن دو سال نبود، نُعمان هلاک می‏شد».

شاگردان امام از نقاط مختلف همچون کوفه، بصره، واسط، حجاز ومناطق مختلف ایران و.. و نیز از قبایل گوناگون بودند که به مکتب آن حضرت می‏پیوستند.وعلم واندیشه امام را در قالب حدیث وجوامع روایی در ممالک اسلامی منتشر نمودند و به غنای فرهنگ تمدن اسلامی افزودند.

در وسعت دانشگاه امام همین قدر بس که حسن‏بن علی وَشّاء، که از شاگردان امام رضا علیه ‏السلام و از محدثان بزرگ بود، می‏گفت: «در مسجد کوفه، نهصد نفر استاد حدیث مشاهده کردم که همگی از جعفر بن محمد علیه ‏السلام حدیث نقل می‏کردند».

فعالیت‏های سیاسی امام صادق علیه ‏السلام

برخلاف تصور عمومی، حرکت امام صادق علیه ‏السلام، تنها در زمینه‏ های علمی خلاصه نمی‏شود؛ بلکه امام فعالیت سیاسی نیز داشت، ولی این بُعد حرکت امام، بر بسیاری از گویندگان و نویسندگان پوشیده مانده است.

امام علیه ‏السلام به منظور تبلیغ جریان اصیل امامت، نمایندگانی به مناطق مختلف می‏فرستاد. از آن جمله، شخصی از اهل کوفه به نمایندگی از طرف امام علیه ‏السلام به خراسان رفت و مردم را به ولایت او دعوت کرد. در این قضیه، فرستاده امام از اهل کوفه، منطقه مأموریت خراسان و محل اقامت امام علیه ‏السلام مدینه است و این سه منطقه، وسعت حوزه فعالیت سیاسی امام علیه ‏السلام را نشان می‏دهد.

امام‏ صادق علیه ‏السلام و موضع سیاسی در مقابل منصور عباسی

منصور دوانیقی، دومین خلیفه عباسی، از تحرک و فعالیت سیاسی امام صادق علیه ‏السلام سخت نگران بود و محبوبیت عمومی و عظمت علمی امام، همواره بر بیم و نگرانی او می‏افزود. به همین جهت، هر از چند گاهی امام علیه ‏السلام رابه بغداد احضار می‏کرد و نقشه قتل او را می‏کشید، ولی هر بار، به نحوی خطر از وجود مقدس امام برطرف می‏گردید.

روزی منصور به امام‏صادق علیه ‏السلام نوشت چرا مانند دیگران نزد ما نمی‏آیی؟ امام در پاسخ نوشت: ما از لحاظ دنیوی چیزی نداریم که به خاطر آن از تو بیمناک باشیم، و تو نیز از جهات اُخروی چیزی نداری که به خاطر آن به تو امیدوار گردیم. تو نه دارای نعمتی هستی که به خاطر آن به تو تبریک بگوییم و نه خود را در بلا و مصیبت می‏بینی که به تو تسلیت دهیم؛ پس چرا نزد تو بیاییم؟ منصور نوشت: بیایید ما را نصیحت کنید. امام پاسخ داد: اگر کسی اهل دنیا باشد، تو را نصیحت نمی‏کند و اگر هم اهل آخرت باشد، نزد تو نمی‏آید. امام اینگونه با منصور عباسی مقابله و حاکمیت عباسیان بر سرنوشت امت اسلامی نامشروع می نمود؛

امام صادق (ع) ارتباط گیری با روش پاسخ به شبهات

اولین قدم برجسته امام جعفر صادق علیه ‏السلام برای جلوگیری از انحراف فرهنگ و مذهب شیعه، مخالفت با عقیده‏ای بود که گویا به تقلید از مسیحیان، بین شیعیان به وجود آمده بود. عده‏ای از شیعیان، فکر می‏کردند که در وجود پیامبر اسلام صلی ‏الله‏ علیه‏ و‏آله و هر یک از ائمه علیهم‏السلام، دو ماهیت وجود دارد: یکی ماهیت خدایی و دیگری ماهیت بشری. به عقیده آنها، سرشت پیشوایان شیعه، نیمی خدایی و نیمی آدمی است. این شبهه فکری بزرگ بود که دراین زمان وجود داشت که امام با آن مقابله وبه آن پاسخ داد .

از نخستین روزی که امام ‏صادق علیه ‏السلام شروع به تدریس کرد، به شدت با این عقیده به مخالفت برخاست؛ زیرا می‏دانست این عقیده، سبب تفرقه مذهب شیعه بلکه تخریب بنیان دین اسلام خواهد شد و بر اثر آن، اسلام و تشیع تضعیف شده و از بین خواهد رفت. شبهات کلامی دیگر نیز در ایندوره درباره توحید ونبوت وامامت ومعاد وجود داشت که امام مستقیم وغیر مستقیم همه را پاسخ می داد ؛ در روایات رسیده از امام اگر تامل شود همه آنها از فقه تا آداب وسنن و احکام طهارت وعبادت وبهداشت در تغذیه وپوشش جهت شبهه زدایی وتنقیح دین از شبهات را در خود دارد .

امام جعفر صادق(ع) به غیر از فعالیتهای علمی ارتباط گسترده به روشهای مختلف با مردم بر قرار نمود

۱- مرتبط با مردم و تربیت فراد شاخص و متخصص در علوم مختلف برای غنا بخشی به فرهنگ وتمدن اسلامی .

۲- ارتباط با عالمان دیگر فرق و تربیت فقیه ودانشمند متبحر از اهل سنت وشیعه در فهم قرآن و احکام اسلامی که حیات ومعنویت جامعه به حیات فقه و وجود فقهای بزرگ است؛اگر فقها در جامعه نباشند واحکام اسلامی بیان نشود حیات معنوی جامعه از بین می رود ، لذا امام با اشراف به نفش فقه وفقها در حفظ دین

فقهای بزرگی تربیت نمود .

۳- ارتباتط با لایه های مختلف و تربیت حلقه ی فاخر علمی وحدیثی از دانشمندان شیعه واهل سنت که حافظ میراث علوم اسلامی وانتقال آن به نسل های بعدی بودند.

۴- مدیریت سیاسی شیعیان وتربیت آنان در راه مبارزه باظالمان؛

۵- نامشروع نشان دادن خلافت عباسی وخلافت امویان برای جامعه اسلامی بویژه علمای شیعه جهت مبارزه منفی با جریان حاکم.

۶- تعیین افرادی خاص از بزرگان شیعه جهت ارتباط در مناطق مختلف برای پاسخ گویی به شبهات عقیدتی وسئوالات دینی .

۷- صله رحم وارتباط و حمایت مالی وکمک به خانواده های شیعیان ورفع نیازمندی های شیعه وتوجه دادن شیعیان به ارتباط و صله رحم و ارتباط قوی با خویشاوندان .

۸- توصیه به شیعیان براتی استمرار ارتباط با همدیگر و داشتن جلسات ذکر فضایل اهل بیت (ع) که همان هیئتهای مذهبی امروزی می تواند نمونه ای از آن باشد.

۹- توصیه به شیعیان جهت ارتباط با دیگران با خوش اخلاقی با دیگران و دعوت مردم به آداب مکتب اهل بیت (ع) با رفتار خود وپرهیز از بدنام کردن اهل بیت با رفتار ناپسند. «کونوا لنا زینا...»

اینها نمونه هایی از مدیریت ارتباطی و فرهنگی امام برای جامعه شیعه و پیروان اهل بیت(ع) وجمیع مسلمانان بود ، امام با همین ارتباط ها و فعالیتها با وجود محدودیت ها و موانع مکتب اهل بیت واصل دین را از بحرانهای فکری و عملی زیادی عبور دادند .

هفدهم ماه ربیع الاول بنابر قول مشهور میان شیعه امامیه، سالروز ولادت با سعادت نبی مکرم اسلام حضرت ختمی مرتبت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله و سلم است. گرچه مرحوم کلینی دوازدهم ربیع را اختیار نموده است که نزد ما معرض عنه است.

مرحوم طبرسی (قرن ششم) در کتاب اعلام الوری (۱/۴۲) ولادت پر برکت آن حضرت را روز جمعه هنگام طلوع آفتاب هفدهم ربیع الاول از عام الفیل ثبت کرده است.

در این مقاله کوتاه، نیم‌نگاهی به شخصیت جهانی آن حضرت از دیدگاه آیات قرآن می‌پردازیم؛ باشد تا با تأسی و اقتدا به آن نور اقدس، بشریت و جهان بتواند به سعادت ابدی نایل آید.

۱. نور الهی

قرآن در سوره مائده آیه ۱۵ از آن حضرت به نور یاد کرده و می‌فرماید: «قد جاء کم من الله نور و کتاب مبین» مرحوم طبرسی (ت۵۴۸) در تفسیر جوامع الجامع (۱/۳۱۹) می‌گوید: مراد از نور در این آیه، پیغمبر اکرم است که به وسیله او، خلق هدایت می‌شوند؛ همانگونه که به وسیله نور هدایت می‌شوند. و مرحوم شیخ طوسی در التبیان (۳/۴۷۵) در تبیین این نور می‌گوید: همانا به پیغمبر نور گفته شده چون به وسیله او هدایت می‌شوند؛ همانگونه که به وسیله نور هدایت می‌شوند و واجب است که از آن حضرت متابعت و پیروی گردد، چون نور آشکار است که حق را از باطل در این جدا می‌کند.

واقعاً اگر نور هدایت این فرستاده خداوند در بعثت نبوی درخشش نمی‌کرد، امروز دنیا در تاریکی جهل و ظلمات فرو رفته بود.

۲. مقامات پنجگانه پیغمبر اکرم

قرآن در سوره مبارکه احزاب آیه ۴۵ می‌فرماید: «یا ایها النبیّ انا ارسلناک شاهدا و مبشراً و نذیراً و داعیاً الی الله باذنه و سراجا منیرا»

در این آیه به پنج مقام از مقام نبوّت اشاره شده است: ۱. شاهد؛ ٢. بشارت دهنده؛ ۳. انذار کننده؛ ٤. دعوت کننده به سوی خدا؛ ۵. چراغ فروزان.

از میان این مقامات پنج گانه، مقام چهارم بسیار قابل توجه است؛ یعنی دعوت به توحید و یگانگی

خداوند عز وجل، و همه انبیاء آمده اند تا مردم را به خدا دعوت کنند و اساس دین و اسلام و ستون قرآن، توحید الهی است، و چنانچه توحید انسان سست بشود، همه اعمال، دچار اشکال خواهد بود و توحید ناب و خالص را باید در خانه اهل بیت علیهم السلام پیدا کرد و بس.

۳. درود خدا و فرشتگان بر رسول خدا

قرآن در سوره احزاب آیه ۵۶ می‌فرماید: «ان الله و ملائکته یصلون علی النبی یا ایها الذین آمنوا صلوا علیه وسلموا تسلیما»

در این آیه شریفه، شرف و منزلت و مقام پیغمبر اکرم نزد پروردگار و فرشتگان الهی، کاملاً مشهود است. فخر رازی اشعری مذهب (ت۶۰۶) در تفسیرش (۹/۱۸۲) می‌گوید: از رسول خدا صلی الله علیه و آله سؤال شد که چگونه بر شما صلوات و درود بفرستیم؟ حضرت فرمود: قولوا اللهم صل علی محمد وعلی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم وعلی آل ابراهیم و بارک علی محمد وعلی آل محمد.

بدون تردید، پیغمبر اکرم در این روایت در مقام تعلیم اصحاب خود بود که چگونه بر او درود بفرستند و حضرت شیوه آن را بیان فرمودند.

پس معلوم می‌شود درود بر آن حضرت، منهای نام آل صحیح نیست. متأسفانه امروزه برخی بر خلاف سنت قطعی آن حضرت، درود و صلوات می فرستند و می گویند: صلی الله علیه وسلم، و این همان صلوات بترا است که از آن منع شده است.

ابن حجر مکی (ت۹۷۴) در کتاب الصواعق المحرقة، ص ١٧٦ در ذیل آیه (ان الله و ملائکته) می‌نویسد که رسول خدا فرمود: «لا تصلوا علیّ الصلاة البتراء. فقالوا: وما الصلاة البتراء؟ قال: تقولون: اللهم صل علی محمد وتمسکون؛ بل قولوا: اللهم صل علی محمد وعلی آل محمد .

۴. الگو بودن پیامبر اکرم

قرآن در سوره احزاب آیه ۲۱ می‌فرماید: «لقد کان لکم فی رسول الله اسوة حسنة» پیغمبر اکرم همه اعمال و رفتار و گفتارش باید برای جامعه بشری و اسلامی الگو بوده باشد و از این آیه سنت آن حضرت کاملا استفاده می‌شود. شیخ طوسی در التبیان (۸/۳۲۸) در توضیح این آیه می‌گوید: این خطاب خداوند است برای تمام مکلفین و همه باید به او اقتدا کنند در هر آنچه که می‌گوید و انجام می‌دهد؛ مگر در مواردی که دلیل بر خلاف آن اقامه شده باشد.

۵. دوستی و محبت اهل بیت، پاداش رسالت

پیغمبر گرامی اسلام برای این امت زحمت کشیده و هیچ اجر و پاداشی از آنها درخواست ننمود الا محبت و دوستی با اهل بیت علیهم السلام.

قرآن در سوره شوری، آیه ۲۳ می‌فرماید: «قل لا اسألکم علیه اجرا الا المودة فی القربی» بخاری در صحیح (۶/۱۶۲) و ثعلبی در تفسیرش (۸/ ٣١٠) و احمد بن حنبل پیشوای اهل حدیث در مسندش (۱/ ۳۷۹) و طبرانی در المعجم الکبیر (۳/۱۳۹) از مفسر معروف ابن عباس روایت نقل کرده‌اند که وقتی این آیه نازل گردید صحابه گفتند: «یا رسول الله! من قرابتک الذین وجبت علینا مودّتهم؛ نزدیکان شما کیانند که دوستی و محبت آنها بر ما واجب گردیده است؟ حضرت فرمودند: علی وفاطمة وابناهما.»

۶. دارا بودن مقام محمود

یکی از ویژگی‌های نبی مکرم اسلام، داشتن مقام محمود است که قرآن در سوره اسراء، آیه ۷۹ به آن اشاره کرده است: «و من اللیل فتهجد به نافلة لک عسی أن یبعثک ربک مقاما محمودا) مفسران از جمله مرحوم قمی، مقام محمود را به نماز شب تفسیر کرده‌اند. و خواندن نماز شب در دل آن نور و روشنایی در روز قیامت است. (بحار الانوار، ۷۹/۳۴۰)

روایات بسیاری در اهمیت و فضیلت نماز شب از پیامبر واهل بیت علیهم السلام وارد شده است. مهمترین پیام این آیه، توجه مردم و جامعه به نماز شب است.

۷. ایستادگی و استقامت در برابر دشمنان

قرآن کریم در سوره فتح، آیه ۲۹ می‌فرماید: «أشدّاء علی الکفار رحماء بینهم» آیه در مقام بیان شیوه معامله پیامبر اکرم با دشمنان دین است و این یعنی وعده های پروردگار عز وجل کاملاً شفاف است و ملاک مهر و قهر چیزی جز ایمان و کفر نیست؛ نه قوم و قبیله است و نه مال و ثروت.

۸. نعمت‌های خداوند

قرآن در سوره مبارکه نمل آیه ۸۳ می‌فرماید: «یعرفون نعمة الله ثم ینکرونها.» مرحوم طبرسی در تفسیر جوامع الجامع (۲/۳۰۲) نعمت در آیه را به نبوّت پیغمبر تفسیر کرده است. سپس می‌افزاید: و هو نبیّها او امامها القائم مقامه.

پس نعمت در آیه هم به نبوت تفسیر شده و هم به امامت، که ادامه دهنده راه نبوت است. مرحوم حویزی در تفسیرش نور الثقلین (۳/۷۲) از مرحوم ثقه الاسلام کلینی روایت کرده که امام جعفر صادق علیه السلام از پدرش از جدش نقل کرده که «یعرفون نعمة الله ثم ینکرونها» هنگامی که آیه «إنما ولیّکم و رسوله...» نازل گردید، عده‌ای از یاران پیغمبر اکرم در مسجد مدینه جمع شده بودند، برخی‌شان به برخی دیگر گفتند: درباره این آیه چه نظری دارید؟

برخی اظهار داشتند که اگر به این آیه ایمان آوریم پیغمبر بر ما فرزند ابو طالب را مسلط خواهد کرد و ما می دانیم که محمد، صادق است در آنچه می‌گوید؛ اما از او پیروی می‌کنیم، ولی از علی اطاعت نمی کنیم که در این هنگام آیه نازل شد: «یعرفون نعمة الله ثم ینکرونها» یعنی ولایت علی علیه اسلام را می دانند (و أکثرهم الکافرون) بالولایة.

حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم:

اَلا اَدُلُّکُمْ عَلی خَیْرِ اَخْلاقِ الدُّنیا وَ الآخِرَةِ؟ تَصِلُ مَنْ قَطَعَکَ وَ تُعْطی مَنْ حَرَمَکَ وَ تَعْـفُو عَمَّـنْ ظَلَمَکَ؛

آیا شـما را به بهترین اخلاق دنیا و آخرت راهنمایی کنم؟ آن است ‏که: با هرکس که از تو گسسته است، بپیوندی؛ به هرکس که تو را محروم کرده، عطا کنی؛ و هرکس را که به تو ستم کرده است، عفو کنی.

تحف العقول، ص۴۵

هفدهم ماه ربیع الأول سالروز ولادت با سعادت نبیّ مکرم اسلام حضرت ختمی مرتبت و فرزند گرامی‌اش رئیس مذهب شیعه امام جعفر صادق علیهما السلام است.

مرحوم شیخ اجلّ و اقدم، شیخ مفید (ت۴۱۳) در کتاب گرانسنگ الارشاد (۲/۱۷۹) ولادت با سعادت آن حضرت را در مدینه سال ۸۳ هجری و امامت آن حضرت را ۳۴ سال ذکر کرده است.

حضرت تا سن دوازده سالگی معاصر جدّ بزرگوارش امام زین العابدین علیه السلام بود و پس از شهادت امام سجاد علیه السلام به مدّت ۱۹ سال در خدمت پدر بزرگوارش امام محمدباقر علیه السلام بود و با این بیان، ۳۱ سال از عمر پر برکت خود را در خدمت چد و پدر بزرگوارشان سپری کردند و حضرت پس از به شهادت‌رسیدن پدر بزرگوارشان، در سال ۱۱۴ به امامت رسیدند و دوران امامتشان ۳۴ سال به طول انجامید و حدود ۱۸ سال از عمرشان را با خلفای جور اموی و ۱۶ سال را با خلفای جبّار و ستمگر عباسی گذراند که این دوران، بسیار پر تلاطم و از نظر سیاسی، بسیار پر التهاب بود.

تذکّر این نکته بسیار مورد توجه است که دوران انتقال حکومت از امویان ستمگر به عباسیان غارتگر، دورانی بود که امام از آن حدّاکثر استفاده را به نفع شیعیان بردند و توانستند شاگردان فراوانی را تربیت کنند و به جامعه اسلامی تحویل دهند و بزرگترین مهندسی فرهنگی امام جعفر صادق علیه السلام و احیاء تعالیم اسلام و مذهب شیعه در این دوران طلایی شکل گرفت و حضرت با کار فرهنگی دقیق و حساب‌شده، شیعیان را احیاء کردند.

شرائط دوران حضرت اقتضا می‌کرد که جهت انجام رسالت سنگین امامت خود به تربیت شاگردان و تعلیم علوم روی بیاورند. از این رو تأسیس دانشگاه علمی و تربیت رواة شیعه از بزرگترین خدمات آن حضرت به جهان اسلام و تشیّع به شمار می‌رفت و این تربیت‌یافتگان از قومیت‌ها و از همه ادیان و مذاهب بودند و اندیشه و مکتب آن حضرت را نباید یک مکتب شیعه دانست؛ بلکه باید یک مکتب اسلامی به حساب آورد.

به گفته مرحوم شیخ مفید(ت۴۱۳) اصحاب حدیث، نام روایت‌کنندگان از امام صادق علیه السلام که مورد اعتماد بوده و اختلاف عقیده و نظر داشته‌اند، گردآوری کرده‌اند که تعدادشان به چهارهزار نفر رسیده است.(ارشاد،۲/۱۷۹)

این مطلب نشانه وجود یک دانشگاه علمی وسیع، پر رونق با نشاط و برخوردار از دانش‌آموختگان و فارغ التحصیلان بسیاری است که امام صادق علیه السلام آن را برای نشر معارف قرآن و آموزه‌های اسلام دین در میان ملّت‌های مسلمان، مدیریت می‌کردند.

آن حضرت در مسجد الحرام فتوی می‌دادند و قرآن را تفسیر می‌کردند و با دلایل روشن، پرسش‌ها را پاسخ می‌دادند: (اذ ذاک یفتی الناس و یفسر لهم القرآن./همان ص۲۰۰)

در این یادداشت کوتاه، به اجمال به معرّفی برخی شاگردان و تربیت‌یافتگان آن حضرت می‌پردازیم؛ باشد تا معلوم گردد که حضرت چه حق بزرگی بر تشیّع و جامعه اسلامی دارند:

۱. ابان بن تغلب (ت۱۴۱): یکی از تربیت‌یافتگان و شاگردان بسیار برجسته امام جعفر صادق علیه السلام است. مرحوم نجاشی درباره‌اش می‌گوید: او سه امام را درک نمود؛ امام علی بن الحسین، امام باقر، امام صادق علیهم السلام. او جایگاه مهم و شایسته‌ای نزد ایشان داشت. (نجاشی،ص۱۰)
ابان مسلّط به علوم مختلف بود. او در همه شاخه‌های علمی، قرآن فقه، حدیث، ادب و لغت پیشگام بود. این شخصیت بسیار ممتاز و علمی سی هزار حدیث از امام روایت کرده است.
ابان بن تغلب می‌گوید: روزی عده‌ای بر من اشکال کردند که چرا از امام جعفر صادق علیه السلام روایت می‌کنم! گفتم: چگونه مرا به خاطر نقل حدیث از مردی سرزنش می‌کنید در حالی که از وی سؤال نکردم مگر آن که فرمود: قال رسول الله صلی الله علیه و آله(همان، ص۱۳-۱۲)
این بیان ابان نمایانگر این مطلب است که امام علیه السلام احیاگر سنّت نبوی و نقش بسیار فعّال و اثرگذاری در معرّفی و نشر احادیث رسول خدا صلی الله علیه و آله داشتند.

۲. محمد بن مسلم (ت۱۵۰): وی یکی دیگر از تربیت‌یافتگان کم نظیر مکتب امام صادق علیه السلام است. نجاشی درباره‌اش می‌گوید: او آبروی اصحاب ما در کوفه بود و فقیه و بسیار با تقوا به شمار می‌رفت. (همان، ص۳۲۴-۳۲۳)

۳. زرارة بن أعین (ت۱۵۰): امام صادق علیه السلام درباره‌اش فرمودند: رحمت خداوند بر زراره. اگر او و همانندانش نبودند، احادیث پدرم از بین می‌رفت. (رجال کشی، ص۱۳۶)