رویدادهای امنیتی آسیای مرکزی به‌رغم سادگی در حضور بازیگران منطقه‌ای، از مکانیزم‌های تعاملی پیچیده‌ای پیروی می‌کند، بدین ترتیب، اگرچه بعضاً رویکردهای سنتی حاکم بر تعاملات سنتی قابل پیش‌بینی و روتین تلقی میشود، اما در پاره‌ای موارد شاهد تحولاتی در سطح و عمق این تحرکات هستیم. روسیه و چین در حال حاضر اصلی‌ترین بازیگران میدانی امنیت در آسیای مرکزی به‌شمار می‌روند. این دو کشور از طریق مکانیزم‌های دو و چندجانبه در وهله نخست به‌دنبال ساختارسازی جهت تداوم حضور خود در معادلات امنیتی منطقه بوده و در مرحله بعد، به‌دنبال برخورد با تهدیدات امنیتی مستقیم و غیرمستقیم در آسیای مرکزی هستند.
طی یک هفته اخیر تحرکات قابل توجهی در فضای امنیتی و نظامی آسیای مرکزی به وقوع پیوسته و یا در شرف وقوع است که می‌تواند بستری برای تحولات آتی در این منطقه باشد. به‌نظر می‌رسد محور کلیدی این تحرکات تلاش‌های مسکو برای همگرایی بیشتر کشورهای منطقه در حوزه نظامی و دفاعی باشد، همچنان مشخص نیست که آیا تهدید مشخصی در ورای این اقدامات وجود دارد یا خیر، با این حال برخی تحلیل‌گران تحرکات ایالات متحده در افغانستان را از یک سو مطرح کرده، و از سوی دیگر پس از سناریوسازی آمریکایی‌ها برای مرگ ابوبکر البغدادی در عراق، و گمانه‌زنی‌ها مبنی بر سازماندهی مجدد بقایای داعش در مرزهای جنوب آسیای مرکزی مطرح میشود. در ادامه به‌اختصار مهم‌ترین تحولات روزهای اخیر در این زمینه را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
نشست گروه کاری وزرای خارجه CSTO به‌روی موضوع افغانستان در دوشنبه
طی ماه‌های اخیر ابتکار جدیدی برای حل مسئله افغانستان از سوی کشورهای آسیای مرکزی با بازیگری ویژه ازبکستان در دست پیگیری بوده است، با این حال، با بدعهدی‌ها و کارشکنی‌های مجدد ایالات متحده، این مکانیزم نیز با چالش‌هایی جدی مواجه شده است. به‌نظر می‌رسد با ناکامی این مکانیزم، مسکو در صدد انتقال آن به سازمان پیمان امنیت جمعی برای ارائه یک آلترناتیو می‌باشد.
در همین راستا، دوشنبه (پایتخت تاجیکستان) از روز گذشته میزبان سی‌امین نشست گروه کاری افغانستان در شورای وزرای امور خارجه کشورهای عضو سازمان پیمان امنیت جمعی بوده است. این نشست با حضور هماهنگ‌کننده ملی افغانستان با کشورهای عضو سازمان پیمان امنیت جمعی، مقامات دبیرخانه این سازمان، نمایندگان مرکز منطقه‌ای سازمان ملل در زمینه دیپلماسی پیشگیرانه آسیای مرکزی، و نیز کمیته اجرایی ساختار ضدتروریسم سازمان همکاری شانگهای برگزار شد. مشارکت کنندگان در این نشست موارد نظامی و سیاسی مرتبط با مسئله افغانستان را مورد بررسی قرار داده و نیز با هدف تأکید بر افزایش نقش سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی در حل این مسئله گرد هم آمده‌اند.
سفر قریب‌الوقوع دبیر شورای امنیت روسیه به تاجیکستان و ازبکستان
موضوع دیگری که روز گذشته خبر آن در رسانه‌ها منتشر شد و می‌تواند مرتبط با مسئله افغانستان و نیز دیگر تحولات امنیتی منطقه باشد، سفر نیکولای پاتروشف، دبیر شورای امنیت روسیه به تاجیکستان و ازبکستان است. بر اساس گزارش رسانه‌های تاجیک، وی سفر خود به منطقه را از امروز (چهارشنبه ــ 30 اکتبر) از شهر دوشنبه آغاز می‌کند، همچنین بنا بر گزارش خبرگزاری تاس، وی فردا نیز عازم تاشکند خواهد شد. اگرچه مذاکره با مقامات امنیتی تاجیک و ازبک از سوی رسانه‌های روس در این زمینه عنوان شده است، اما جزئیات بیشتر در خصوص محورهای این مذاکرات و چهره‌هایی که ممکن است پاتروشف با آن‌ها دیدار کند هنوز منتشر نشده است.
برگزارش نشست شورای وزرای دفاع کشورهای مستقل مشترک المنافع
باکو از امروز میزبان نشست شورای دفاعی کشورهای مستقل مشترک المنافع است. این نشست قرار است امروز با حضور وزرای دفاع قرقیزستان، روسیه، ارمنستان، بلاروس، قزاقستان، جمهوری آذربایجان، تاجیکستان و ازبکستان برگزار شود. این اقدام را نیز می‌توان یک حرکت همگرایانه دفاعی و امنیتی دیگر از سوی مسکو در منطقه در نظر گرفت.
نکته جالب توجه در حاشیه این نشست، امضای پیمان همکاری دفاعی میان ازبکستان و جمهوری آذربایجان است، بر این اساس، وزرای دفاع دو کشور یک برنامه همکاری نظامی برای سال 2020 را در آستانه برگزاری نشست شورای وزرای دفاع کشورهای مستقل مشترک‌المنافع به امضا رساندند. روز گذشته، بهادر قربان‌اف، وزیر دفاع ازبکستان با ذاکر حسن‌اف، همتای آذری‌اش دیدار کرد و این سند را به امضا رساند. پیش از این نیز یک هیئت نظامی ازبک برای مشارکت در نشست شورای دفاعی کشورهای مستقل مشترک المنافع وارد باکو شد.
کمک نظامی 5میلیون‌دلاری روسیه به تاجیکستان و استقرار اس300 در مرز افغانستان
طی روزهای گذشته همچنین وزارت دفاع روسیه خبر از تحویل یک محموله از کمک‌های نظامی به‌ارزش 320 میلیون روبل یا 5 میلیون دلار توسط روسیه به تاجیکستان خبر داد. این کمک‌ها شامل ایستگاه‌های راداری و خودروهای زرهی شناسایی و گشت نظامی می‌شدند. مراسم تحویل این تجهیزات در پایان رزمایش مشترک «برادری ناگسستنی 2019» که در تاریخ 21 الی 29 سپتامبر در منطقه آموزش نظامی «میدان حربی» برگزار شد، تحویل داده شدند، در همین راستا، نیروهای مسلح روسیه گفته است که یک گردان شامل 30 لانچر و دیگر تجهیزات از مرکز روسیه به پایگاه این کشور در تاجیکستان منتقل شده است. همچنین اخیراً خبرهایی از استقرار سامانه اس‌ــ300پی‌اس روسیه که یک سامانه برد بلند دفاع هوایی است، در رسانه‌ها منتشر شد.
