نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران در سالهای اخیر با مجهز شدن به انواع شناورهای بومی جدید اعم از شناورهای سطحی و زیر سطحی به قدرت دریایی بزرگی در حوزه خلیج فارس وشمال اقیانوس هند تبدیل شده است.

با این حال برای تحقق عنصر راهبردی نیروی دریایی ارتش در اختیار داشتن توان «قدرت افکنی» Power projection یعنی توانایی استفاده از توانمندی نظامی و انجام عملیات دریایی در نقاط دور دست به ویژه دریاهای آزاد اهمیت حیاتی دارد.

برای رسیدن به این هدف در اختیار داشتن شناورهای بزرگی به نام «ناو بندر» که توان انجام دادن عملیات در دور دست را چه از لحاظ لجستیکی و چه از نظر تجهیزات و مقدورات رزمی فراهم کند ضروت تام دارد.

ناو بندرها به عنوان یک پایگاه دریایی متحرک عمل کرده و بخشی از زیرساخت‌های کلیدی هستند که نیروها و تجهیزات گسترش یافته در دریا را پشتیبانی می‌کنند.

ارتقای توانمندی دریایی

با به خدمت گرفتن «ناوبندر مکران» Makran port ship نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران صاحب یک شناور چند منظوره و البته بزرگترین شناور نظامی در اختیار کشورهای غرب آسیا شده که تراز نظامی آن را در جهت عمق بخشی به قابلیت های راهبردی افزایش می دهد.

ناوبندر مکران اولین ناو بالگرد بر ایران و یکی از جدیدترین شناورهای ارتش جمهوری اسلامی ایران است که روز چهارشنبه 24 دی 1399، در آغاز رزمایشی که نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی در دریای عمان برگزار کرد، در مراسمی به نیروی دریایی پیوست.

این ناو بندر از نوسازی یک نفتکش ساخته و تجهیز شده‌ است. به گفته امیر دریادار «حسین خانزادی» فرمانده نیروی دریایی ارتش، ناوبندر عنصر اصلی یک گروه رزمی است که معمولاً به همراه چند شناور دیگر در دریا حرکت می‌کند و این شناور‌های همراه، بخشی از امنیت آن را تامین می‌کنند.

به گفته وی، ناوبندر مکران معادلات دفاعی را در منطقه تغییر می دهد که این امر با توجه به اینکه با اتکا به توان بومی کشور و یک راهکار اثبات شده در دنیا صورت گرفته در آینده هم قابل تکرار بوده و هم شناور مذکور قابلیت پذیرش بهسازی‌های بعدی را نیز دارد.

فرمانده نیروی دریایی ارتش خاطرنشان کرد: ساخت ناوبندر مکران برای پشتیبانی و عدم بازگشت پنج تا شش هزار کیلومتری ناوگان دریایی به بنادر امن برای تامین اقلام مورد نیاز ساخته شده است.

ناوبندر مکران وظیفه پشتیبانی از ناوگروه‌های رزمی نیروی دریایی ارتش در آب‌های بین‌المللی و دور دست به ویژه منطقه شمال اقیانوس هند، تنگه باب‌المندب و دریای سرخ را برعهده دارد.

توانمندی های ناو بندر مکران

نیروی دریایی ارتش با توجه به نیازهای خاص خود، تغییرات لازم را روی یک شناور نفتکش در اختیار گرفته شده ساخت سال 2009 صورت داد تا به شناوری متناسب برسد.

این نفتکش مدتی در بندرعباس کنار اسکله قرار داشت و اوایل شهریور 1399 برای ادامه تغییرات ساختاری به مجتمع صنایع دریایی شهید درویشی وزرات دفاع در بندرعباس برده شد و در حوض خشک این مجتمع قرار گرفت. پس از سه ماه و نیم، در نیمه دوم آذر1399، به آب انداخته شد و مراحل پایانی کار ادامه یافت.

علاوه بر اورهال، بازسازی پل فرماندهی، سازه و عرشه این نفتکش و تبدیل آن به ناو بندر با همکاری معاونت جهاد خودکفایی و تحقیقات صنعتی نیروی دریایی ارتش صورت گرفت.

ناوبندر مکران در 24 دی 1399 به طور رسمی با شماره بدنه 441 به خدمت نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران درآمد. لزوم رفع مشکل خدمات دهی به  شناورهای رزمی نیروی دریایی در خلیج عدن سبب شد تا فرایند توسعه ناوبندر مکران به دو فاز تقسیم شده و در فاز اول تنها با کمتر از 3 ماه کار اجرایی، مکران آماده اعزام به مأموریت شود. فاز بعدی نیز شامل برخی تغییرات دیگر در سال آتی اجرایی خواهد شد.

مقدورات

در ناوبندر مکران با توجه به نوع نیاز های نیروی دریایی، ظرفیت مخازن سابق نفتکش حفظ شده و تنها به منظور حمل سوخت و آب و آذوقه کمترین تغییرات لازم را دریافت کرده است. توانایی حمل 80 هزار تن سوخت و 20 هزار تن آب سبب می شود تا ناوبندر مکران بتواند در مدت 93 روز، یک دور به دور کره زمین حرکت کرده و تا 10 بار این قابلیت را بدون مراجعه به ساحل داشته باشد.

این غیر از قابلیت پشتیبانی از ناوهای رزمی در همین فرض مأموریتی است. برای مقایسه باید گفت ناو خارک 18 هزار تن سوخت حمل می کند و در صورت پشتیبانی همزمان از ناوهای رزمی، ماندگاری آن در دریا نیز به میزان محسوسی کمتر می شود.

از نظر ظاهری اصلی‌ترین تغییر در ناوبندر مکران نسبت به شناور نفتکش پایه، افزوده شدن یک رو سازه برای نشست و برخاست بالگرد در نیمه جلویی عرشه است که حدود یک سوم طول این ناو را در برگرفته و حدود 90 متر بوده و عرض آن برابر عرض بدنه است.

این عرشه وسیع، امکان استقرار همزمان پنج بالگرد و روشن کردن همزمان موتور و آمادگی برای برخاست را را به آنها می بخشد. ترکیب بالگردهای مستقر در این ناوبندر می تواند شامل 2 بالگرد «بل 212»، 2 بالگرد «سی کینگ» و یک بالگرد «آر اچ 53 دی سی استالیون» باشد.

ناو بندر مکران با توانایی حمل همزمان پنج فروند بالگرد در واقع می‌تواند به صورت یک پایگاه متحرک هوادریا عمل کرده و با بهره گیری ازبالگردهای مین روب، ضد زیردریایی و رزم سطحی از عملیات‌های نیروهای ویژه و همچنین عملیات‌های موشکی، پشتیبانی کند. یک جرثقیل سنگین هم برای مأموریت های ناوبندر مکران به وسط عرشه و با فاصله از عرشه فرود بالگردها نصب شده است.

علاوه بردو سکوی پرتاب کانتینری موشک، شش موضع استقرار توپخانه پدافندی و انواع سامانه های جنگ الکترونیکی بر فراز دکل تعبیه شده روی مکران نیز نصب شده که در فضای نبردهای مدرن امروزی ارزش بسیار بالایی دارند.

علاوه بر سامانه های شناسایی و پشتیبانی الکترونیک ساخت صنایع دفاعی کشور، رادارهای دریایی باند ایکس X و سامانه‌های مخابرات دریایی نیز روی سازه ناوبندر مکران قابل تشخیص است.

این ناو بندر با تجهیز به انواع سامانه‌های به روز جمع آوری اطلاعات می‌تواند در نقش یک ناو اطلاعاتی به اجرای مأموریت پرداخته و هرگونه اطلاعات را جمع آوری، پردازش و تحلیل کرده و از کیلومترها دورتر در اختیار مراکز فرماندهی و کنترل در ساحل قرار دهد.

نوع و تعداد موشک های مستقر شده در ناو بندر مکران هنوز مشخص نشده اما  شیوه استقرار کانتینری موشک برای اولین بار است که در شناورهای نظامی ایران مشاهده می شود.

موشک های برد بلند قدیر با برد 300 و ابومهدی با برد بیش از هزار کیلومتر گزینه های اصلی احتمالی برای موشک های ضد کشتی در ناوبندر مکران هستند که در داخل کانتینرها حمل می شوند.

چهار قایق تندرو با ظرفیت 12 نفر و مجهز به راکت انداز 11 لوله 107 میلیتمری و چهار زیردریایی عملیات ویژه السابحات- 15 به همراه ظرفیت 150 نیروی عملیات ویژه از دیگر قابلیت های ناوبندر مکران است.

همچنین پهپادهای مختلفی قابلیت اجرای عملیات از روی ناوبندر مکران را دارند از جمله پهپاد عمود پرواز پلیکان با برد 1200 کیلومتر که مجهز به سامانه های الکترواپتیک بوده و توانایی اجرای عملیات شناسایی و هدفیابی و نظارت هوایی روی محیط پیرامونی شناور را در فواصل مختلف دارد.

یکی از نکات مهم پیرامون ناوبندر مکران، امکان پشتیبانی گسترده از عملیات های تهاجمی در سواحل دشمن با افزوده شدن ظرفیت‌های آتی در فاز بعدی توسعه است که از این نظر بخشی از نیاز به توسعه توانایی عملیات‌های آبی-خاکی را نیز برای ارتش جمهوری اسلامی ایران برآورده خواهد کرد. اخباری از تجهیز به موشک‌های پدافند هوایی عمودپرتاب برد کوتاه نیز در فاز بعدی توسعه مکران وجود دارد.

مشخصات ناوبندر مکران:

- طول حدود 228 متر و عرض 42 متر و تناژ جابجایی نهایی 121هزار تن، سرعت نهایی 15 گره دریایی معادل 27.5 کیلومتر بر ساعت، ارتفاع آبخوری 21.5 متر 

- قابلیت حمل 5 تا 7 فروند از انواع بالگردهای حتی سنگین خصوصاً سه نوع بالگرد یگان هوادریای نیروی دریایی شامل بل 212، سی کینگ و سی استالیون، مجهز به انواع تسلیحات دفاعی و  تجهیزات جنگ الکترونیک، مجهز به سامانه های موشکی کروز ضد کشتی

- برخورداری از بدنه دو لایه به دلیل استفاده از شناور نفتکش به عنوان مبنا، ظرفیت بسیار بالا برای حمل دهها هزار تن ملزومات مختلف اعم  از سوخت، آب و اقلام پشتیبانی، قابلیت دریانوردی اقیانوسی طولانی مدت، قابلیت ماندگاری و برد بسیار بالا، استقرار تیم های عملیات ویژه و قایق های تندرو و پشتیبانی از عملیات های خاص، امکان ارائه خدمات فنی و تعمیرگاهی به یگان های شناور در مأموریت آبهای آزاد