مطابق آموزه های ائمه (ع) مقاطع مختلف حیات آدمی به عنوان سرمایه عمر است و باید با برنامه ریزی صحیح و دقت و مراقبت از این سرمایه حد اکثر بهره برداری را نمود. از این رو یکی از مسائلی که در اسلام به آن بسیار سفارش و تأکید شده ، داشتن نظم و برنامه در تمام طول زندگی می باشد که در قرآن کریم و روایات ائمه معصومین (علیهم السلام) به صورت های گوناگون به آن اشاره شده است.
امام رضا علیه السلام پیش از هر چیز ما را به تدبر و حسن برنامه ریزی در زندگی سفارش کرده اند. ، ایشان می فرمایند:
"لا یستَکمِلُ عَبدٌ حقیقةَ الایمانِ حَتَّی تَکونَ فیهِ خِصالُ ثَلاثٍ: اَلتَّفقُّهُ فِی الدّینِ وَ حُسنُ التَّقدیرِ فِی المَعیشَةِ، وَ الصَّبرُ عَلَی الرَّزایا "؛ "هیچ بنده ای حقیقت ایمانش را کامل نمی کند مگر این که در او سه خصلت باشد:دین شناسی، تدبر نیکو در زندگی و شکیبایی در مصیبت ها و بلاها."(1)
امام رضا (ع) درباره ارزش سرمایه عمر و لزوم مواظبت از آن به نقل از پیامبر اکرم (ص) می فرماید:
"کُنْ عَلَى عُمُرِکَ أَشَحَّ مِنْکَ عَلَى دِرْهَمِکَ وَ دِینَارِک"؛ "نسبت به حفظ عمرت حریص تر باش تا پول و اموالت. (2)"
امام رضا علیه السلام همچنین درباره برنامه ریزی برای اوقات روزانه هر فرد می فرماید:
"کوشش نمائید اوقات روز شما چهار ساعت باشد. ساعتی برای عبادت و خلوت با خدا ، ساعتی برای تأمین معاش، ساعتی برای "همفکری و همدلی و مشورت و گفتگو با برادران مورد اعتماد و کسانی که شما را به عیوبتان واقف می سازند و در باطن نسبت به شما خلوص و صفا دارند و ساعتی را به تفریحات و لذائذ خود اختصاص دهید و از مسرت و نشاط ساعت تفریح ،نیروی انجام وظائف ساعات دیگر را تأمین نمائید. (3)
امام رضا (ع) درباره لزوم بهره مندی از لذات حلال و تفریحات سالم می فرماید:
"از لذایذ دنیوی نصیبی برای کامیابی خویش قرار دهید و تمنیات دل را از راه های مشروع بر آورید ، مراقبت کنید در این راه به مردانگی و شرافت تان آسیب نرسد و دچار اسراف و تند روی نشوید . تفریح و سر گرمی های لذت بخش شما را در اداره زندگی یاری می کند و با کمک آن بهتر با امور دنیای خویش موفق خواهید شد .(4)
در همین زمینه امام رضا (ع) می فرمایند:
"خود را با کار مداوم خسته نکنید و برای خود تفریح و تنوع قرار دهید ولی از کاری که در آن اسراف باشد یا شما را در اجتماع سبک کند پرهیز کنید.( 5)
امام رضا (ع) همچنین سحرخیزی را عامل مهمی در بهره مندی از مواهب الهی دانسته می فرماید:
"الْمَلائِکَهُ تُقَسِّمُ اءرْزاقَ بَنی آدَمِ ما بَیْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إ لی طُلُوعِ الشَّمْسِ، فَمَنْ نامَ فیما بَیْنَهُما نامَ عَنْ رِزْقِهِ"؛ "مابین طلوع سپیده صبح تا طلوع خورشید ملائکه الهی ارزاق انسان ها را سهمیه بندی می نمایند، هرکس در این زمان بخوابد غافل و محروم خواهد شد. (6)
و در پایان امام رضا (ع) توصیه می کنند در برنامه ریزی خود سهمی هم برای صله رحم و مردمداری در نظر بگیرید و فرمود:
"وقتی را برای دیدار و هم نشینی با برادرانتان قرار بدهید که شما را از (مشکلات ) باطنی رهایی بخشند.(7)
*****************
1. تحف العقول ص324
2. بحارالانوار/ج74/ص78
3. بحارالانوار ، ج 75، ص 346
4. بحارالانوار 17 ، ص208
5. بحار الانوار، ج 78، ص 346
6. وسائل الشیعه، ج6، ص 497، ح 6533
7. بحار الانوار ، ج 17 ، ص 208
