از جمله آداب قرائت قرآن، قرائت با تدبير است که آيات قرآن مجيد و احاديث صحيح به دقت و تدبر نمودن در معاني قرآن تشويق فراوان کرده، به تفکر و تعمّق آمده در مقاصد و اهداف قرآن تأکيد و ترغيب نموده است.

خداوند مي فرمايد:

(أَ فَلاَ يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا. )(1)

چرا در معاني قرآن دقت و تدبر نمي کنند؟ آيا بر دل هايشان مهرها زده اند؟!

در اين آيه عدم دقت در معاني قرآن به شدت مورد توبيخ و ملامت قرار گرفته است.

ابن عباس نيز از رسول خدا(صلي الله عليه و آله و سلم) نقل مي کند که، آن حضرت فرمود: «قرآن را با صداي بلند و رسا بخوانيد! رموز، عجايب و دقايق آن را پي جويي کنيد.»(2)

ابوعبدالرحمن مي گويد: يکي از اصحاب رسول خدا(صلي الله عليه و آله و سلم) که قرآن را به ما تعليم مي نمود، چنين مي گفت: « اصحاب پيامبر(صلي الله عليه و آله و سلم) قرآن را ده آيه، ده آيه از وي فرا مي گرفتند، آن حضرت آيات ده گانه دوم را به آنان تعليم نمي داد مگر اين که نکات و رموز علمي و اخلاقي آيات ده گانه قبلي را کاملاً فرا گيرند و آن ها را به مورد عمل و اجرا بگذارند.(3)

از ابن مسعود و عثمان و اُبيّ نقل شده است که: «رسول خدا(صلي الله عليه و آله و سلم) ده آيه از قرآن را به اصحاب خود ياد مي داد و آنان از اين ده آيه فارغ نمي شدند تا اين که مفاهيم و معاني آن را به مورد عمل و اجرا بگذارند و رسول خدا(صلي الله عليه و آله و سلم) ياد گرفتن قرآن را توأم با عمل کردن به آن يک جا براي اصحاب خود تعليم مي نمود.(4)

اميرمؤمنان(عليه السّلام) روزي در ميان جمعي از جابربن عبدالله انصاري ياد نمود و او را به علم و معرفت توصيف کرد. مردي عرضه داشت: « يا اميرالمؤمنين! با آن مقام علمي که تو داري، از دانش جابر توصيف مي کني؟!»

آن حضرت فرمود: «آري جابر به اين تعريف زيبنده است زيرا او تفسير اين آيه را مي داند(5) که خداوند مي فرمايد: (إِنَّ الَّذِي فَرَضَ عَلَيْکَ الْقُرْآنَ لَرَادُّکَ إِلَى مَعَادٍ. )(6)

درباره ي تدبير و تفکر در آيات قرآن، احاديث فراواني وارد گرديده است. مجلسي(ره) قسمت مهمي از احاديث را در بحارالأنوار آورده است(7) ولي در اثبات لزوم آشنايي با معاني و حقايق قرآن به تتبع اخبار و احاديث احتياج نيست زيرا قرآن کتابي است که خداوند به عنوان برنامه زندگي براي بشر نازل نموده است و بايد مردم در زندگي شان از آن پيروي کنند و در مسير آخرتشان از نور و روشنايي آن بهره مند گردند و مسلم است که به اين اهداف و نتايج نمي توان رسيد جز از راه تدبر در قرآن و تفکر در معاني آن چنان که عقل انساني نيز گواه و مؤيد اين حقيقت است آيات و احاديثي هم که در اين زمينه وارد شده، در واقع از سنخ اوامر ارشادي مي باشد که آدمي را به همان واقعيت عقلي و امر فطري هدايت و راهنمايي مي کند.

زهري نيز اين حقيقت را از امام سجاد(عليه السّلام) چنين نقل مي کند که فرمود: «هر يک از آيات قرآن گنجينه و خزينه اي است که در برابر تو قرار گرفته است و هر گنجينه که به روي تو بازگردد، لازم است بر آن چه در ميان آن گنجينه قرار دارد، به دقت نگاه و وارسي کني.»(8)

پي‌نوشت‌ها:

1- محمد/24.

2- «اَعرِبُوا القُرآنَ وَ التمُسوا غَرائِبهُ»(کافي، ج2).

3- بحارالانوار، 28/19.

4-تفسير قرطبي، 39/1.

5- همان، 26/1.

6- آن کس که قرآن را بر تو فرو فرستاده است به وعده گاهت باز خواهد گردانيد، قصص/85.

7- طبع جديد، صفحات89، 90.

8- «آيات قرآن خزائن فکلّما فتحت خزينة ينبغي لک ان تنظر ما فيها»: اصول کافي، ج2، کتاب فضيلت قرآن.