سفر کردن و به مسافرت رفتن در اسلام مورد سفارش واقع شده است. در قرآن شش مرتبه عبارت "سِیرُوا فِی الْأَرْضِ[۱]‏" آمده است که دستوری آشکار برای مسافرت کردن و بهره‌مندی از آثار آن است.[۲] در روایات و سیره معصومین علیهم‌السلام نیز دستور به سفر کردن به طور ویژه مورد عنایت واقع شده است؛ مثلاً  امیرالمؤمنین علیه‌السلام در حدیثی فرموده‌اند: براى كسب بلند مرتبگى از وطن خود دور شو و سفر كن كه در مسافرت پنج فايده است: برطرف شدن اندوه، بدست آوردن روزى و دانش و آداب زندگى، و هم‏نشينى با بزرگواران.[۳]
سفر همواره با خود صحت و تندرستی و نشاط، پندآموزی و کسب عبرت و تجربه، آشنایی با عظمت خالق هستی، آشنایی با فرهنگ ملل مختلف و کسب رزق و تجارت و ... داشته است. اما برخی از مسافرت‌ها هست که با دیگر سفرها فرق دارد؛ چرا که نیت آن با دیگر سفرها متفاوت است. قصد در این گونه مسافرت‌ها کسب کمال معنوی است. مسافرت‌هایی از جنس زیارت. مثل سفر برای زیارت قبور متبرک اولیاء الهی و عتبات عالیات. که این سفرها از یک استحباب خاصی برخوردار است. باز در بین این سفرها، سفر برای زیارت خانه خدا اهمیت بی‌نظیری دربر دارد. اهمیتی که به هیچ عنوان نمی‌بایست از آن چشم‌پوشی نمود. اهمیتی از جنس اسلام؛ که البته با وجود شرایط توانایی‌های لازم ( استطاعت) واجب نیز می‌گردد. برای چنین سفری آثار بسیار خاص و ویژه در نظر گرفته شده که امروزه تنها برخی از آن آثار برای ما آشکار گردیده است که در اینجا به آن آثار اشاره می‌شود.
۱ـ حج مهمانی خدا: همیشه مهمانی رفتن و مهمان شدن لذت بخش است و این لذت با بالارفتن و عزیز شدن میزبان بیشتر هم می‌شود و کدام میزبان والاتر از حضرت معبود. امام صادق علیه‌السلام حج و زیارت خانه خدا را مهمانی الهی خوانده‌اند. مهمانی‌ای که در آن دعا مستجاب است[۴]  پس بسیار به جا است برای چنین مهمانی‌ای با سر محیا شد.
۲ـ حج سبب مغفرت و پاکی از گناهان: احادیثی که حکایت از بخشش گناهان به وسیله حج و زیارت خانه خدا دارد بسیار زیاد است. در حدیثی که شبیه به حدیث مورد اشاره در بالا دارد؛ امام علی فرموده‌اند: الحاجُّ والمُعتَمِرُ وفدُ اللهِ، وَ حَقٌّ على اللهِ تعالى أن يُكرِمَ وفده وَ يحبوه بالمغفرةِ [۵]: کسی‌که حج به جا می‌آورد و کسی‌که عمره انجام می‌دهد، مهمان خدا است، و بر خدا واجب است که مهمانش را اکرام کند و مغفرت را به او ارزانی دارد.
در این حدیث یکی از ارمغان‌هایی که حاجی برای خویش کسب می‌کند غفران و بخشش الهی است. چیزی که از ارزش بالای آخرتی برخوردار است.
۳ـ تمرین مبارزه با نفس: حج از آنجا که دارای احکام خواستی‌است و مهندسی این احکام به نوعی می‌باشد که حاجی را به مخالفت با هواهای نفسانی سوق می‌دهد؛ سبب تقویت حاجی در مسیر مبارزه با نفس می‌گردد.
۴ـ کسب خلق و خوی الهی: یکی از موارد حرام در حج جدال کردن است. این حکم در قرآن نیز بیان گردیده است. " فَلا رَفَثَ وَلا فُسوقَ وَلا جِدالَ فِي الحَجِّ[۶]: در حج، آمیزش جنسی با زنان، و گناه و جدال مجاز نیست!." انجام این حکم الهی علاوه بر تقویت روحیه مبارزه با نفس که به آن اشاره شد، سبب کسب اخلاق الهی و درک زیبایی‌های اخلاق می‌شود.
۵- آموزش احکام الهی: حج یکی از واجبات الهی است که علاوه بر دارا بودن احکام خاص، با دیگر احکام در ابواب مختلف فقهی پیوند دارد. مثلا بحث‌های طهارت اعم از وضو و غسل و تیمم ، صحت نماز و خمس و... در حج نیز کاربرد می‌یابد و این سبب آن می‌شود که یک دوره مطالعه و آموزش احکام در پرتوی حج شکل بگیرد.
۶- آشنایی با مشکلات جهان اسلام و برقراری ارتباط با دیگر مسلمانان: تجمع نمایندگان مسلمانان از اقصی نقاط کشورهای اسلامی در مکان‌هایی مثل عرفات که تنها ماندن در آنجا در حج شرط شده است و نیاز به انجام عمل دیگری نیست؛ این امکان را به مسلمانان می‌دهد که با برقرار شدن ارتباط از مشکلات یکدیگر اطلاع یابند و تجربیات خویش را در بین بگذارند. این نوع تجمع از جنس تجمعاتی بین سران مختلف کشورها و مسئولان نیست بلکه تجمعی فارق از مناسبت‌های دولتی و کاملا مردمی است. تجمعی که می‌تواند حتی برای دولت‌ها نیز خط سیر معرفی نماید.
امام خمینی (س) با توجه به این مسئله می‏فرماید: " یک همچو مجلس‌هایى که اسلام درست کرده، مثل حج، هیچ قدرتى نمى‏تواند درست بکند، هیچ قدرتى. همه ممالک اسلامى و سران ممالک اسلامى جمع بشوند که نیم میلیون جمعیت را یک جایى ببرند، نخواهند موفق شد. "[۷]
۷- دشمن شناسی: پس از بررسی مشکلات مجامع اسلامی و فهم و درک آن، مطمئناً ریشه‌های این مشکلات نیز شناسلیی می‌گردد. چه مشکلاتی که دشمنان اسلام و مسلمین سبب بروز آن شده‌اند. این دشمن شناسی نیز در حج رخ نمایی می‌کند. امام رضوان‌الله‌تعال‌علیه نیز به تمام مسلمانان گوشزد کرده‌اند که حجی خواسته اسلام و دین ناب محمدی است که چنین ثمره‌ای داشته باشد. ایشان فرموده‌اند: " گردش به دور خانه خدا نشان دهنده این است كه به غیر از خدا، گرد دیگری نگردید و رجم عقبات رجم شیاطین انس و جنّ است، شما با رجم، با خدای خود عهد كنید تا شیاطین انس و ابرقدرت‏ها را از كشورهای اسلامی عزیز برانید. امروز جهان اسلام به دست امریكا گرفتار است، شما برای مسلمانان قاره‏های مختلف جهان پیامی از خداوند ببرید؛ پیامی كه به غیر از خدا بردگی و بندگی هیچ كس را نداشته باشید."[۸]
۸ - حج و قضاوت صحیح: همواره تبلیغات مذهب‌ها علیه دیگر مذاهب و فرقه‌ها وجود داشته است. متاسفانه این روزها در اسلام شاهد تکفیر مسلمانان توسط مسلمانان هستیم. این تبلیغات وسیع و برنامه‌ریزی شده در بیشتر مواقع سبب گمراه شدن و فریب خوردن بدنه عمومی اجتماع می‌گردد و حج بهترین فرصت است که بدنه‌های مردمی مسلمانان با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و یک قضاوت صحیح داشته باشند.
۹- حج، مسیر وحدت آفرین: اینکه نمایندگان مسلمانان در حج با جمعیتی میلیونی به یک قبله نماز بخوانند و از روی یک قرآن به تلاوت آیات وی بپردازند؛ علاوه بر ایجاد قضاوت درست، سبب وحدت مسلمین نیز می‌شود. وحدتی که دشمن از آن هراسان است و برای نابودکردن آن برنامه ریزی‌های مستمر دارد. امام خمینی ره در این باره فرموده‌اند: "حج، بهترین میعادگاه مُعارفه ملّت های اسلامی است که مسلمانان، با برادران و خواهران دینی و اسلامی خود از سراسر جهان آشنا می شوند، و در آن، خانه ای که متعلق به تمام جوامع اسلامی و پیروان ابراهیم حنیف است، گردهم می آیند و با کنار گذاردن تشخّص ها و رنگ ها و ملیّت ها و نژادها، به سرزمین و خانه اوّلین خود رجعت می کنند و با مراعات اخلاق کریمه اسلامی و اجتناب از مجادلات و تجملات، صفای اخوّت اسلامی و دور نمای تشکل اُمّت محمدی صلی الله علیه و آله را در سراسر جهان به نمایش می گذارند[۹].
خلاصه آنکه حج آنچنان آثار بی‌نظیری دارد که دشمن برای مقابله با آن دست به کارهایی می‌زند. از نا امن کردن حریم امن الهی تا ساخت و پخش شبهات و حتی لطیفه‌هایی تلخ ضد این فریضه الهی؛ امید آنکه با هوشیلری مسلمانان و به ویژه هموطنان عزیزمان این توطئه‌های استکباری نقش بر آب گردد و بی جهت نیست در دعاهای بهترین روزهای سال یعنی ماه میهمانی خدا، رمضان؛ از خدا می‌خواهیم حج را نه تنها یکبار بلکه بارها و بارها و همه ساله قسمت ما گرداند. اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرَامِ فِی عَامِی هَذَا وَ فِی کُلِّ عَامٍ
---------------------
پی‌نوشت
[۱] - نمل : ۷۱؛ عنکبوت : ۲۰ و ...
[۲] - رک: مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسير نمونه، ج‏۳، ص: ۱۰۲
[۳] - نوری، میرزا حسین؛ مستدرك الوسائل و مستنبط المسایل ج ۸، ص ۱۱۵، ح ۹۱۹۹
[۴] - رک : الكافي ۴ : ۲۵۵/۱۴ ، التهذيب ۵ : ۲۴/۷۱ ، عدّة الداعي : ۱۱۷ ، الوسائل ۱۱ : ۹۹/۱۴۳۴۰
[۵] - الخصال ۲ : ۶۳۵ ، الوسائل ۴ : ۱۱۶/۴۶۶۶ ، البحار ۱۰ : ۱۱۳ و ۹۹ : ۸/۱۷.
[۶] - سوره بقره ، ۱۹۷
[۷] - صحیفه امام، ج‏۱۰، ص:۱۲۵
[۸] - صحیفه نور، ج ۹، ص ۲۲۵.
[۹] - صحیفه نور، ج ۲۰،ص ۱۳