جمهوری لیبی، کشوری عربی در آفریقای شمالی است. لیبی با کشورهای مصر، سودان، چاد، نیجر، الجزایر و تونس هم‌مرز است. پایتخت لیبی، شهر طِرابلُس مي باشد.
نقشه ليبي
کشور لیبی با مساحتی در حدود ۱٬۸۰۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع چهارمین کشور پهناور قارهٔ آفریقا و هفدهمین کشور پهناور جهان است. ۱٫۷ میلیون نفر از جمعیت 6٫5 میلیون نفری لیبی در پایتخت این کشور يعني شهر طرابلس زندگی می‌کنند.
طرابلس در شمال غربی لیبی بر کرانه دریای مدیترانه واقع و در سده هفتم پیش از میلاد توسط فینیقی‌ها ساخته شده است. نام طرابلس گونه عربی‌شده واژه یونانی تریپولیس به معنی «سه‌شهر» است.
شهر طرابلس
بنغازي دومين شهر بزرگ ليبي و شهرهاي بندري و صنعتي و تاريخي مصراته، خمس، سرت و لبده نيز درهمين نوار ساحلي واقع شده اند.
بخش قديمي شهر بنغازي
۹۰ درصد از سرزمین لیبی را بیابان و صحراهای بی آب و علف پوشانده‌است. مناطق نسبتاًَ سرسبز لیبی در کناره‌های دریای مدیترانه قرار گرفته‌است. هیچ رودخانه دائمی در خاک لیبی وجود ندارد و تنها ۲ درصد خاک آن کاربرد کشاورزی دارد. بخش عمدهٔ مواد غذایی مورد نیاز مردم لیبی از خارج وارد می‌شود. لیبی از دید تراکم جمعیت یکی از کم تراکم ترین کشورهای دنیاست. مساحت لیبی اندکی بزرگتر از ایران بوده ، ولی جمعیت آن کمتر از یک دهم ایران است. ۹۰ درصد از جمیعت ۶٫۵ میلیون نفری این کشور در باریکه‌ای از کناره‌های مدیترانه‌ای این کشور زندگي مي كنند و دیگر مناطق آن تقریباًَ خالي از سكنه مي باشد و تنها قبیله‌های ساكن بیابان در آن ساكن مي باشند .
صحراي ليبي
نژاد مردم لیبی ترتیب است از : عرب (۸۷٪) بربر(۷٪) بقیه (۹/۳٪).
سی درصد جمعیت لیبی زیر ۱۵ سال و دو سوم آن زیر سی سال قرار دارند. ۹۷ درصد مردم لیبی مسلمان اهل سنت مي باشند.
نزدیک به ۱۲۰ قبیله در این کشور وجود دارد.
زبان‌های رایج در این کشور عربی، انگلیسی و ایتالیایی است ولی بربری هم در میان اقلیتی از مردم این کشور رواج دارد.
لیبی به طور سنّتی به سه منطقه اصلی به نام‌های «اقلیم طرابلس»، «فزّان» و «بَرقه» تقسيم مي گردد .
کشور لیبی یکی از ۱۰ کشور اصلی صادرکننده نفت در جهان است و تولید ناخالص ملی سرانه آن جزو بالاترین‌ها در آفریقا است.
محصولات صادراتی این کشور شامل نفت خام، محصولات فراوری شده پتروشیمی، گاز طبیعی و مواد شیمیایی است که به کشورهای ایتالیا ، آلمان ، اسپانیا ، آمریکا ، فرانسه و ترکیه صادر می‌شود.
محصولات وارداتی لیبی شامل ماشین‌آلات، کالاهای مصرفی و تجهیزات حمل و نقل مي باشد .
واحد پول این کشور دینار است كه هر دینار لیبی به ۱۰۰۰ درهم تقسیم می‌شود.
تقسیمات کشوری ليبي :
کشور لیبی از سال 2007 به 22 استان تقسیم شده كه عبارتند از :
بطنان، درنه، جبل‌الاخضر، مرج، بنغازی، واحات، کفره، سرت، مصراته ، مرقب، طرابلس، جفره، زاویه، پنج‌نقطه، جبل غربي، نالوت، جفاره، وادی الشاطی، سبها، وادی الحیاه، غات و مرزق.
فهرست شهرهای مهم لیبی عبارتند از :
• بنغازی
• البیضاء
• مصراته
• سبها
• سرت
• طبرق
تاریخ ليبي :
بخش خاوری لیبی (برقه یا سیرنائیکا) در نیمه نخست سده یکم پیش از میلاد زیر فرمانروایی یونانی‌ها درآمد. غرب لیبی یا بخش طرابس تا ۲۰۰ سال پیش از پيدايش مسیح بخشی از کشور کارتاژها بود. در سده یکم میلادی هر دو بخش لیبی زیر فرمانروایی امپراتوری روم قرار گرفتند و پس از آن نیز امپراتوری بیزانس (روم شرقی) بر آن حاکم شد.
از نیمه دوم سده هفتم میلادی و در زمان خليفه دوم يعني دهم ذي الحجه سال بيست و يکم هجري و بعد از فتح مصر به فرماندهي عمروبن عاص اعراب وارد سرزمين ليبي شدند . به صورت خلاصه مي توان گفت که تاريخ فعال اسلامي از سالهاي 21 و 22 هجري قمري آغاز و تا سال 916 هجري قمري ادامه داشته است.
در مراکز اصلي حاکميت اسلامي آثاري ساخته شد که سه اثر مهم به ساده ترين شکل در طرابلس به وجود آمد: مسجد جامع ، محل استقرار ، بازار شهر. پس از گسترش اسلام اين سرزمين تابع خلافت هاي اموي، عباسي، فاطمي گرديد كه سرانجام در قرن شانزدهم با پيروزي عثمانی ها حكومت خلفاي عرب بر این کشور پایان یافت.
از زمان پيروزي اسلام در سرزمين ليبي تبليغات اسلامي در سراسر کشور آغاز شد و کم کم با مرور زمان اجراي احکام اسلامي قوت گرفت و به تمام اين سرزمين نفوذ يافت و بهمين سبب در حال حاضر اكثريت غالب مردم مسلمان و کاملاً مقيد به اجراي احکام مذهبي خود مي باشند .
مساجد در ليبي داراي رونق بسياري مي باشد . تاریخ برخی از این مساجد به قرن هفتم میلادی و دوران عثمانی ها بر می گردد. بسياري از مساجد ليبي علاوه بر دارا بودن محيطي كاملا معنوي داراي معماري و زيبائي هاي خاص و نقوش اسلامی بدیع بوده كه از ویژگی هایی خاص برخي از آنها مي باشد .
ليبي در دوران معاصر
تاریخ معاصر لیبی بخاطر جنگ مردم لیبی با اشغالگران ایتالیایی داراي اهمیّت ويژه اي مي باشد .
عمر مختار ، رهبر جنبش مقاومت مردم لیبی علیه اشغالگری نظامی ایتالیا بود.
در سال‌های ۱۹۱۱ و ۱۹۱۲ ایتالیا ، سیرنایکا و طرابلس را از سلطه امپراتوری عثمانی خارج ساخته و در سال ۱۹۳۴ از این دو بخش مستعمره لیبی ساخته شد. در جریان جنگ جهانی دوم ، لیبی یکی از میدان‌های اصلی نبرد متفقین از یک سو و ایتالیا و آلمان از سوی دیگر بود. در سال ۱۹۴۷ ایتالیا از فرمانروایی بر لیبی دست کشید و چهار سال بعد با برپایی حکومت پادشاهی محمد ادریس سنوسی استقلال آن كشور اعلام شد.
در اول سپتامبر 1969 سرهنگ معمر قذافي كه در آن هنگام افسر گارد سلطنتي و 27 ساله بود از فرصت غيبت ملك ادريس سنوسي كه براي مداوا به تركيه رفته بود استفاده نموده بهمراه ياران خود در تشكيلات سري افسران آزاد ( الضباط الاحرار ) طي يك كودتاي بدون خونريزي نظام سلطنتي را سرنگون و با تشكيل شوراي فرماندهي انقلاب و اعلام نظام جمهوري رهبري كشور را به دست گرفت. وي در دوم مارس سال 1977 شوراي رهبري انقلاب و وزارتخانه ها را منحل و نظام جمهوري را به جماهيري تغيير داد و ساختار سياسي جديدي براساس آموزه هاي كتاب سبز خود ايجاد نمود. نظام جماهيري مبتني بر نظريه دمكراسي مستقيم و دو ركن اساسي كنگره هاي مردمي به عنوان قانون گذار ( پارلمان) و كميته هاي مردمي به عنوان قوه مجريه بود .
حوادث مهم دوران قذافي
سياست خارجي ليبي در زمان قذافي متمايل به بلوك شرق بوده و اين كشور روابط خود را بر دو اصل حمايت از گروهها و جنبشهاي آزاديبخش در سراسر جهان و ناسيوناليسم عربي استوار نموده بود. اعلام اتحاد با مصر و سوريه، پيوستن به جبهه پايداري عرب، حمايت از گروه هاي فلسطيني و مقابله با كشورهاي سلطنتي عربي از جمله سياست هاي منطقه اي و بين المللي ليبي در اين دوره زماني بوده است.
سياست خارجي ليبي در دوران انقلاب فاتح تا مقطع چند سال اخير همواره با چالش و اصطكاك با منافع غرب همراه بود بطوريكه آمريكا در سال 1986 با هدف كشتن قذافي اقدام به بمباران مقر وي در طرابلس نمود
بحران لاكربي - (بمب گذاري در هواپيماي پان آمريكن و سقوط آن بر فراز لاكربي اسكاتلند با 270 سرنشين ) مهمترين چالش سياست خارجي ليبي در دو دهه گذشته بوده است. بدنبال اين حادثه (كه مقارن با تحولات بلوك شرق نيز بود) كشورهاي غربي به رهبري آمريكا، ليبي را متهم به سرنگوني هواپيماي مزبور و هواپيماي مسافربري يوتاي فرانسه برفراز نيجر نموده و فشار بر عليه ليبي را از طريق شوراي امنيت در دستور كار قرار دادند. در نتيجه اين فشارها ليبي كه از سال 1988 از سوي غرب به اتهام بمب گذاري در آلمان و قتل دو سرباز آمريكايي و تعدادي از شهروندان آلماني تحريم تسليحاتي شده بود، از 15 آوريل 1992 بر اساس قطعنامه شوراي امنيت مورد تحريم تسليحاتي، هوايي، محدوديتهاي ديپلماتيك و تحريم تجهيزات نفتي قرار گرفت.
تحريمهاي اعمال شده بر عليه ليبي به تدريج آثار مخربي از خود برجاي گذاشت و ليبي جهت كاستن از فشارهاي مزبور سرانجام حاضر به تحويل دو تن از متهمان ليبيايي حادثه لاكربي به دادگاه گرديد. به دنبال صدور رأي دادگاه ( تبرئه يكي از متهمان و مقصر شناخته شدن يكي ديگر از آنها ) و پس از رايزنيهاي ممتد و پذيرش پرداخت غرامت به بازماندگان حادثه لاكربي و يوتا از سوي ليبي سرانجام شوراي امنيت در تاريخ 21/6/1382 قطعنامه لغو تحريمهاي اعمال شده عليه ليبي را تصويب نمود.
كنار گذاشتن برنامه توليد سلاحهاي كشتار جمعي:
در حاليكه بحران لاكربي آخرين مراحل حل و فصل خود را طي مي نمود، ليبي يك گام ديگر نيز برداشته، توقف برنامه توليد سلاح هاي كشتار جمعي خود را اعلام نمود. در اين راستا ليبي در تاريخ 28/9/1382 برابر با 19 دسامبر 2003 طي بيانيه اي رسمي پايبندي خود را به تمامي معاهدات منع توليد و گسترش سلاحهاي كشتار جمعي اعلام و از تصميم خويش براي كنار گذاشتن و استفاده نكردن از هر نوع تجهيزات و موادي كه مي تواند به توليد احتمالي چنين سلاح هايي منجر شود، خبر داد.
ليبي در اين بيانيه همچنين با تاكيد بر تعهد خود به پايبندي به تمام معاهدات جهاني درخصوص سلاح هاي اتمي از جمله پروتكل الحاقي معاهده منع تكثير سلاحهاي هسته اي، آمادگي طرابلس را براي پذيرش هر هياتي از بازرسان بين المللي اعلام نمود. روند لغو تحريم ها با آزاد شدن اموال بلوكه شده اين كشور در آمريكا در اواخر سال 2004 و لغو تحريمهاي نظامي آمريكا عليه ليبي در سپتامبر 2005 توسط جرج بوش و موافقت وي با تعمير و تحويل 8 فروند هواپيماي ترابري 130C به طرابلس به طور كامل پايان يافت.
در سال 2011 مجموعه‌ای از راهپیمایی‌های خیابانی و اعتراضات عمومي با بروز جنگ داخلی علیه حکومت ليبي و شخص معمر قذافی آغاز شد كه از روز ۱۷ فوریه ۲۰۱۱ میلادی ، به شکلی گسترده‌تر درآمد كه با برخوردهای خونین و خشونت‌آمیز رژيم قذافي با مردم معترض روبه‌رو شد. در سحرگاه ۳۱ مرداد ۱۳۹۰ مخالفان توانستند وارد طرابلس شده و در همان روز یکی از دو تلویزیون ملی کشور را تحت کنترل خود درآورده و تعدادی از نزدیکان معمر قذافی را دستگیر کنند كه به مرور نيز بخش‌های مختلفی از این کشور از کنترل نیروهای حکومت خارج گرديد .
سرانجام در ۲۸ مهرماه ۱۳۹۰ با بهلاكت رسيدن معمر قذافی حکومت وی بر آن کشور به اتمام رسيد . پس از پیروزی مخالفین و كشته شدن قذافی و وفاداران وي و نيز دستگيري فرزندش سيف الاسلام قذافي ، بخش اعظمی از لیبی در کنترل شورای ملی انتقالی در آمد . کرسی لیبی در سازمان ملل نيز از تاریخ ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱ به نماینده شورای ملی انتقالی سپرده گرديد.
