خدای مهربان در جاهای مختلف قرآن کریم و به گونه‌های متفاوت، پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله را معرفی کرده است. یکی از آن‌ها معرفی حضرت در این آیه است: «فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنتَ فَظّاً غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شَاوِرْهُمْ فِی الأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَی اللّهِ إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ»؛[1] «به سبب رحمت خداست که تو با آن‌ها این چنین خوش‌خوی و مهربان هستی. اگر تندخو و سخت‌دل بودی مردم از اطراف تو پراکنده می‌شدند. پس آنان را ببخش و برایشان طلب آمرزش کن و در کارها با ایشان مشورت کن و چون قصد انجام کاری کنی، بر خدا توکل کن که خدا توکل‌کنندگان را دوست دارد».

هرچند در این آیه به‌طور مستقیم به این صفات تصریح نشده است؛ ولی می‌توان این خصوصیات را برداشت کرد:

یک. رحمت و مهربانی
خدای مهربان در قرآن کریم پیامبرش را این‌گونه می‌ستاید: «وَ ما أَرْسَلْناكَ إِلاَّ رَحْمَةً لِلْعالَمين‏»؛[2] «ما تو را جز برای رحمت جهانیان نفرستادیم». آیه مورد بحث، رحمت و مهربانی را که خدا به حضرت داده است، علت برای صفاتی همچون نرم‌خویی و رقّت قلب می‌داند.[3] 

دو. نرم‌خویی و رقّت قلب
قرآن کریم نرم‌خویی پیامبر را نتیجه رحمت، مهربانی و اخلاق عظیم حضرت می‌داند و می‌فرماید: «وَ إِنَّكَ لَعَلي‏ خُلُقٍ عَظيمٍ»؛[4] «و تو دارای اخلاق بزرگ و برجسته‌ای هستی». نرم‌خویی حضرت مقدمه‌ای برای جذب حداکثری مردم به دین و اسلام بود؛ بنابراین می‌توان گفت که دومین صفت حضرت نرمخویی است. 

سه. عفو و بخشش
خدای مهربان حضرت را به عفو و بخشش، سفارش می‌کند؛ زیرا بسیاری از مردم ناخواسته و ناآگاهانه گرفتار عصیان و خطا می‌شوند[5] و چون حضرت مطیع امر خداست؛ بی‌شک این صفت را در خود ایجاد کرده است. 

چهار. طلب مغفرت خطاکاران 
رحمت و مهربانی حضرت تا آنجا بود که علاوه بر اینکه از خطای دیگران می‌گذشت؛ برای آن‌ها از خدای مهربان طلب آمرزش می‌کرد؛ زیرا دستور خدا به ایشان است و حضرت نیز بر اساس وحی الهی عمل می‌کند.[6]

پنج. مشورت و هم‌فکری با دیگران
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله به دلیل عصمت و علمی که خدا در اختیارش قرار داده است، نیازی به مشورت با دیگران ندارد؛ ولی این مشورت، گاهی برای احترام و گاهی برای بالا بردن سطح آگاهی مردم اتفاق می‌افتاد.

شش. قاطعیت در انجام تصمیمات با توکل 
هرچند پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله با مردم مشورت می‌کرد؛ ولی تصمیم نهایی را خدای مهربان بر عهده پیامبرش قرار داده است؛ زیرا در پایان آیه، خطاب به حضرت فرمود: «هنگامی که تصمیم قاطع گرفتی با توکل بر خدا انجام بده»؛ بنابراین توکل در انجام تصمیمات نیز یکی از صفات پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله بوده است. 

این صفات قطره‌ای از صفات بی‌کران پیامبر رحمت صلی‌الله‌علیه‌وآله است که پیروی کردن از حضرت در این صفات بر هر مسلمانی شایسته است.

پی‌نوشت:
[1]. آل عمران: 159.
[2]. انبیا: 107.
[3]. صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فى تفسير القرآن، فرهنگ اسلامی، ج‏6، ص58 و سمرقندی، نصربن محمد، بحرالعلوم، دارالفکر، ج1، ص260.
[4]. قلم: 4.
[5]. اعراف: 199.
[6]. نجم: 3و 4.