راه آهن هرات – خواف به عنوان پروژه مشترک ایران و افغانستان سرانجام پس از چند سال تاخیر افتتاح شد تا یک روز تاریخی در روابط مشترک دو کشور رقم بخورد.

آن گونه که «محمد اسلامی» وزیر راه و شهرسازی ایران اعلام کرده است: راه‌آهن خواف ــ هرات به‌طول 222 کیلومتر شامل چهار قطعه است که بخش واقع در ایران (قطعه یک و دو) جمعاً به‌طول 67 کیلومتر از خواف تا مرز شمتیغ در استان خراسان رضوی واقع شده است، در ادامه قطعات سوم و چهارم در کشور افغانستان واقع هستند که قطعه سوم آن به‌طول 72 کیلومتر از مرز شمتیغ تا ایستگاه روزنک ادامه می‌یابد و قطعه 4 آن نیز از ایستگاه روزنک تا شهر هرات به‌طول 76 کیلومتر است.

وزیر راه ایران در این ارتباط همچنین گفت: بخش واقع در ایران به‌همراه پایانه مرزی شمتیغ توسط ایران تکمیل شده و همچنین فضای لازم برای گمرک و سازمان‌های ذی‌ربط مرزی در طرح پایانه مزبور پیش‌بینی شده است. راه‌آهن خواف ــ هرات مرکز ثقل اتصال کریدور جاده ابریشم و کریدورهای منطقه اکو و کریدور تراسیکا است. اکنون از اینچه‌برون و سرخس ارتباط ریلی برقرار است. راه نزدیک‌تر از مسیر افغانستان است که به ازبکستان و بعد به چین متصل می‌شود. راه‌آهن ازبکستان از مرز حیرتان افغانستان داخل مرز افغانستان حدود 60 کیلومتر در مرز ترمه به حیرتان و به مزارشریف آمده است. اتصال این خط راه‌آهن یکی از کریدورهای مهم آسیا و این منطقه از کشور ما خواهد بود.

جاده ابریشم امروزی

 ایران و افغانستان دو کشور با سابقه دوستانه و مشترکات بسیار عمیق فرهنگی، تاریخی، اقتصادی و اجتماعی هستند که در طول تاریخ مسیرهایی چون جاده ابریشم پیونددهنده این مناطق و مسیر تجارت و سفر میان آنها بوده است.

خط ریلی مشترک ایران و افغانستان نیز پیونددهنده تاریخ و فرهنگ مشترک دو کشور است. تاریخ و فرهنگ این دو کشور از گذشته‌های دور تا صد و اندی سال قبل در قالب یک سرزمین رقم خورده است و تا امروز هیچ کشوری در منطقه به ایران نزدیک‌تر از افغانستان نبوده است.

مسیر ریلی افغانستان و ایران علاوه بر توسعه اقتصادی می‌تواند مسیری ارزان و ایمن برای مردم افغانستان به‌منظور سفر به مشهد مقدس و شهرهای دیگر ایران نیز محسوب شود.

همچنین وجود 936 کیلومتر مرز مشترک ایران و افغانستان یکی دیگر از دلایل احداث این خط ریلی به شمار می رود و‌ شهرهای خواف و هرات در این پروژه ریلی جایگاه تاریخی، تجاری و جغرافیایی بسیار مهمی دارند که با احداث این خط‌آهن رونق شهرهای دیگر مسیر نیز فراهم خواهد شد.

به نوعی می توان راه‌آهن خواف - هرات را جاده ابریشم پیشرفته امروزی دانست و این مسیر ریلی می‌تواند یکی از مقرون به صرفه‌ترین مسیرهای تجارت به‌ویژه برای مبادلات کالای سنگین و فوق‌سنگین باشد.

اجرای این طرح در اجلاس کمک به افغانستان در سال 85 بین روسای جمهور دو کشور ایران و افغانستان، امضا شد که عملیات اجرایی این پروژه نیز از سال 86 آغاز شد. در بازه زمانی 6- 7 ساله به دلیل مسائل امنیتی و شرایطی که در منطقه پیش آمد این پروژه با وقفه مواجه شد. اما از دو سال گذشته پیگیری این پروژه در ایران دنبال شد که در حال حاضر به سرانجام رسیده است.

اهمیت راهبردی راه آهن خواف-هرات

راه آهن خواف تا مرز افغانستان حدود ۱۳۹ کیلومتر است و هم برای ایران و هم افغانستان اهمیت راهبردی و استراتژیک دارد.

این خط آهن علاوه بر آنکه از لحاظ حمل و نقل داخلی بار و مسافر اهمیت دارد، از منظر اتصال کشور افغانستان از طریق شبکه ریلی ایران به آب‌ های آزاد و حتی کشورهای اروپایی، اهمیت بسیار بالایی دارد.

این اهمیت بویژه از آن جا برای طرف افغانستانی بیشتر است که این کشور دسترسی مستقیم به آب‌ های آزاد ندارد و عمده تجارت خود را از مسیر زمینی و با عبور از جاده های پاکستان دنبال می کند وگاه در میان برخی تنش های سیاسی و منطقه‌ای، مسیر زمینی دسترسی افغانستان به آب های آزاد از سوی پاکستان دچار اختلال و توقف می شود. براین اساس دسترسی افغانستان به راه آهن خواف، دسترسی این کشور به آب‌های آزاد را تنوع خواهد بخشید و به کاهش ضریب آسیب پذیری تجارت خارجی این کشور در برابر تنش های سیاسی منجر خواهد شد.

اهمیت راه آهن خواف به هرات و دسترسی بیشتر افغانستان به آب‌های آزاد زمانی بیشتر درک می شود که بدانیم هندی‌ ها به عنوان یکی از شرکای مهم افغان ‌ها که رقیب دیرینه پاکستان نیز به شمار می روند، همواره برای صدور کالا و روابط تجاری با طرف افغانستانی به دنبال مسیر مستقل و خارج از خاک پاکستان برای دسترسی به افغانستان بوده اند و تا کنون نیز از طریق بندر چابهار ایران تلاش‌هایی را برای صدور گندم به افغانستان دنبال کرده‌اند و حال پس از افتتاح و تکمیل راه آهن خواف - هرات، تجار هندی علاوه بر مسیر زمینی دسترسی به افغانستان از خاک ایران به مسیر راه آهن نیز برای صدور کالای خود به افغانستان دسترسی خواهند داشت و این موضوع مزیتی راهبردی در تجارت خارجی برای رهبران کابل و دهلی نو به شمار می رود.

از سوی دیگر برای طرف ایرانی نیز حمل و ترانزیت بار و کالا به کشور افغانستان و در ادامه به کشورهای شرقی آسیا و آسیای مرکزی بسیار مهم ارزیابی می‌شود و راه آهن خواف هرات می تواند به تنوع بخشی مسیرهای تجارت خارجی برای تجار ایرانی فعال در آسیای مرکزی کمک قابل توجهی کند.

این اهمیت آن جا بیشتر خود را نشان می دهد که بدانیم براساس برنامه دولت افغانستان، راه آهن ترکمنستان نیز قرار است به شهرک صنعتی هرات متصل شود تا با اتصال به راه آهن هرات خواف، مسیر دسترسی خط آهن به ترکمنستان و آسیای مرکزی نیز فراهم شود.

همچنین در چشم انداز بلندمدت تر، ساخت راه آهن خواف-هرات به اتصال چین به ایران از طریق افغانستان منجر خواهد شد و همان گونه که دولت افغانستان وعده داده است، اتصال راه آهن هرات به کابل و پس از آن به مرز چین در برنامه توسعه‌ این کشور قرار دارد.