آثار تلاوت قرآن در هدايت انسان

آيت الله جوادي آملي

آيات قرآن، سخنان خداي سبحان است و چون او كانون مباركي، بلكه خود بركت است، خواندن سخنانش نيز بركات فراواني را در پي دارد. اكنون به برخي از آنها اشاره مي شود: 

الف) افزايش ايمان
 

قرآن درباره اثر تلاوت صحيح و همراه با تدبر، چنين مي فرمايد: «الذين آتيناهم الكتاب يتلونه حق تلاوته أولئك يؤمنون به»(1)؛ (كساني كه به آنان كتاب آسماني داديم، در حالي كه آن را به درستي و خوبي تلاوت كنند، حتما بدان ايمان مي آورند.) حق تلاوت، تنها اين نيست كه حركات و اعراب و سكون و وقف و قواعد تجويد حروف و كلمات رعايت شود، بلكه همراه با آن، تدبر در معاني و تعقل و آمادگي براي اثرپذيري نيز لازم است. نيز درباره پذيرش مؤمنان چنين مي فرمايد: «و إذا تليت عليهم آياته زادتهم إيمانا»(2)؛ نشان تلاوت صحيح آن است كه در خواننده و شنونده اثر جديدي پديد آورد و بر ايمانشان افزوده گردد. تلاوت قرآن به اندازه اي محترم و مهم است كه استماع و انصات(3) نسبت به آن واجب است يا مستحب؛ چنان كه برخي از فقيهان اماميه در ذيل كريمه «إذا قرئ القرآن فاستمعوا له و أنصتوا»(4)، به وجوب آن دو (استماع، انصات) فتوا داده اند، هر چند بسياري از بزرگان تفسير و فقه آن را مخصوص نماز جماعت و لزوم استماع و انصات مأموم مي دانند. 

ب) درخشان شدن خانه ها
 

رسول اكرم (صلي الله عليه و آله و سلم) در اهميت تلاوت قرآن چنين فرمودند: «نوروا بيوتكم بتلاوه ي القرآن و لا تتخذوها قبورا».(5) خانه هاي خود را با تلاوت قرآن نوراني كنيد و آن ها را به صورت گورستان درنياوريد. كسي كه اهل قرآن نيست و با آن انس ندارد، مرده است و خانه او گور اوست. 
امام صادق (سلام الله عليه) فرمود: خانه اي كه قرآن در آن تلاوت شود، نوراني است؛ «يتراءاه أهل السماء كما يتراءي أهل الدنيا الكوكب الدري في السماء»:(6) همان گونه كه زمينيان از ستارگان آسمان نور مي گيرند و آن اجرام آسماني براي مردم زمين چشمگيرند، خانه اي كه در آن قرآن تلاوت مي شود، براي آسمانيان درخشان است و آن ها نيز از اين خانه هاي نوراني كسب نور مي كنند. 

ج) انس با قرآن و مقام صالحان
 

خداي سبحان پيامبر اسلام (صلي الله عليه و آله و سلم) را مستقيما در پوشش ولايت خود مي نامد؛ «إن وليي الله الذي نزل الكتاب و هو يتولي الصالحين»(7)؛ پس همان خدايي، ولي رسول الله است كه قرآن را نازل فرموده است؛ خداوند متولي صالحان است. اين جمله، شبيه تعليق حكم بر وصف و نظير عليت آن صفت است؛ يعني اگر كسي به قرآن عمل كند، صالح مي شود و اگر خداوند بخواهد ولي كسي بشود، از راه قرآن ولايت و تدبير او را عملي مي كند. 
پس راه دستيابي به ولايت الهي، صاحل شدن است و بدون آن در ولايت الله راهي نيست و خدا هم تولي طالح را نخواهد پذيرفت و بهترين راه صلاح هم انس با قرآن است. آري:
1. ولي خداوند است. 
2. مولي عليه، رسول اكرم (صلي الله عليه و آله و سلم) است. 
3. سمت ولي، تنزيل قرآن است. 
4. وصفي كه بسان شرط براي مولي عليه ذكر شده، صالح بودن اوست. 
5. از مجموع سياق فردي كلمات و سياق جمعي آيه چنين استنباط مي شود كه خداوند از راه معارف و منازل عالي و داني قرآن حكيم، ولايت عبد صالح را بر عهده دارد و صلاح و فلاح مولي عليه نيز، از راه احكام فقهي و حقوقي قرآن و از طريق حكم برهاني و عرفاني آن فراهم مي شود. 
بنابراين، وصف پيشگفته هر چند به صورت شفاف از سنخ تعليق حكم بر وصف نيست، با اجتهاد صادق، چگونگي اين تعليق استنباط مي شود. زيرا نتيجه آيه چنين است: خداوندي كه قرآن را نازل فرمود و ولايت صالحان را بر عهده دارد، ولي من است؛ يعني دو صفت الهي تنزيل قرآن و ولايت صالحان، نقش تعيين كننده اي در ولايت من و هر انسان قرآن مدار صالح خواهد داشت. 
به همين دليل مي فرمايد: «فاقرؤوا ما تيسر من القرآن»(8)؛ آن مقدار كه براي شما ميسر است، قرآن بخوانيد و با اين كتاب آسماني انس بگيريد، حتي اگر معناي بعضي از آيات و سوره ها براي شما روشن نشد، نگوييد كه خواندن بدون درك معنا چه اثري دارد، چون قرآن كلام عادي نيست كه اگر كسي معنايش را نداند، خواندنش بي ثمر باشد، بلكه نوري الهي است كه خواندن آن به تنهايي نيز عبادت است. گرچه خواننده به معنايش آگاهي نداشته باشد، ولي بايد كوشيد كه از رهنمود خود قرآن در لزوم تدبر در معنا نيز بهره برد. 
قرآن، حبل الله است كه انس با آن و تدبر در آن و ايمان و عمل به آن، انسان را بالا مي برد و به مقام صالحان مي رساند تا مستقيما در پوشش ولايت خدا قرار گيرد. اگر انسان مشمول ولايت الله شود، تمام آفرينش را او اداره مي كند و در آن مقام، ديگر هيچ راهي براي وسوسه و رخنه اهريمن نيست. خدا او را از تمام تيرگي ها و تاريکي ها نجات مي دهد و او را نوراني مي سازد؛ «الله ولي الذين آمنوا يخرجهم من الظلمات إلي النور»(9) چنين شخصي در ميان امت با نور حركت مي كند؛ يعني در حالي به سر مي برد كه حركت و بصيرت و سيره اش، روشن و روشنگر است؛ «و جعلنا له نورا يمشي به في الناس»(10) 

پي نوشت ها :
 

1- سوره بقره، آيه 121. 
2- سوره انفال، آيه 2.
3- انصات: سكوتي كه همراه با توجه به گفتار الهي باشد. 
4- سوره اعراف، آيه 204.
5- كافي، ج 2، ص 610.
6- همان. 
7- سوره اعراف، آيه 196.
8- سوره مزمل، آيه 20.
9- سوره بقره، آيه 257.
10- سوره انعام، آيه 122.
- هدايت در قرآن، ص 198 - 201.