خطبه فدکیه، گفتاری گران‌بها در موضوعات مختلف است. در این خطبه نورانی بانوی یگانه دنیای اسلام، حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها علاوه بر رسوایی دشمنان با محوریت غصب فدک، در زمینه خداشناسی، پیامبرشناسی، امام‌شناسی و دین‌شناسی مطالبی بس سترگْ‌معنا، عمیق و منطقی دارند که توجه به هر بخش آن، می‌تواند سرنخ نوشتن مقاله‌ای برای شرح آن باشد.
حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها در عبارتی کوتاه، اما پر نکته در مورد قرآن فرموده‌اند که در این نوشتار بنا داریم به آن توجه ویژه‌ای داشته باشیم. ایشان چنین می‌فرمایند: «... بَقِيَّةٌ اسْتَخْلَفَها عَلَيْكُمْ»؛[1] «... برای خداوند ميان شما يادگاری است كه خداوند آن را خليفه بر شما قرار داد».
حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها در این عبارت به این نکته اشاره دارند که گرچه پیامبر صلى‌الله‌علیه‌وآله از دنیا رفت، اما برای شما باقی‌مانده‌ای را جایگزین کرد و در ادامه تصریح می‌کنند که آن بقیه، قرآن، کتاب خداست: «کِتَابُ اللَّهِ النَّاطِق»؛[2] «آن بقیه کتاب ناطق خداوند است».
منظور از ناطق بودن قرآن
علامه مصباح یزدی رضوان‌الله‌علیه، در توضیح منظور از ناطق بودن قرآن می‌فرمایند: «وقتی انسان قرآن را قرائت می‌کند، از دریای معارف آن خوشه‌چینی کرده، بر دانش او افزوده می‌شود. ازاین‌جهت، قرآن ناطق است. گویا خداوند با انسان سخن می‌گوید. این‌گونه نیست که انسان با مراجعۀ به قرآن، دست خالی بازگردد».[3]
البته باید توجه داشت که رمز و راز فهم آیات این کتاب ناطق، نیازمند مراجعه به اهل بیت علیهم‌السلام است؛ چراکه ایشان مبیِّن و مفسر کلام خدا هستند. از این رو امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام می‌فرمایند: «هَذَا كِتَابُ اللَّهِ الصَّامِتُ وَأَنَا كِتَابُ اللَّهِ النَّاطِق»؛[4] «این کتاب خاموش خداوند است و من کتاب ناطق خداوند هستم».
در برخی آیات مراد و معنای آیه، روشن نیست و به تعبیری کتاب خدا ساکت است و نیازمند رازگشایی و تفسیر است و اهل بیت علیهم‌السلام که قرآن‌ناطق هستند، صلاحیت و شایستگی تفسیر کتاب خدا را دارند.
آخرین امام؛ بقیه‌الله
واژۀ «بقیة» در قرآن هم به کار رفته است: «بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ»؛[5] «آنچه خداوند برای شما باقی گذارده، برایتان بهتر است اگر ایمان داشته باشید!».
یکی از القاب امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف نیز «بقیة‌الله» است. توضیح اینکه خداوند در جهانی که خلق نموده، پیامبران و امامان را برای هدایت بشر به سوی رستگاری فرستاده است. در عصر و زمان‌های مختلف به تبیین راه سعادت پرداخته‌اند، پس از آخرین پیامبر نیز این روند ادامه داشت تا نوبت به آخرین امام رسید. پس امام زمان علیه‌السلام، امامی است که خداوند برای سعادت بشر باقی گذاشته است. امام زمان علیه‌السلام نیز خودشان را با تعبیر «بقیة‌الله» معرفی نموده‌اند: «أنا بَقِيّةُ اللّهِ في أرضِهِ و المُنْتقِمُ مِن أعدائِهِ»؛[6] «من باقيمانده حجّت‌هاى خدا در زمينم و از دشمنان او انتقام مى‌گيرم.» از این رو شیعیان به امامشان با چنین تعبیری سلام می‌دهند: «السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا بَقِیَّةَ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ»؛[7] «سلام برتو ای یادگار ماندگار خداوند در زمینش».
قرآن در کلام صدیقه کبری سلام‌الله‌علیها، یادگاری معرفی شده که پس از پیامبر باقی مانده تا به همراه اهل بیت علیهم‌السلام منجی بشر باشد.
پی‌نوشت:
[1]. خطبه فدکیه.
[2]. همان.
[3]. علامه مصباح یزدی، رساترین دادخواهی و روشنگری، ج1، ص359.
[4]. بروجردی، آیت الله سيدحسين، جامع أحاديث الشيعة، ج1، ص201.
[5]. سوره هود، آیه86.
[6]. محمدی ری شهری، محمد، ميزان الحكمه، ج1، ص385.
[7]. زیارت آل یاسین.
