مسجد قبا
مسجد قبا در چهار کیلومتری جنوب غربی مدینه واقع است. این همان مسجد بزرگی است که سنگ بنای اولیه آن به دست مبارک پیامبر(ص) نهاده شد. قبا در اصل نام چاه و محل سکونت قبیله بنی عمروبن عوف انصاری بوده، بعضی آن را قبوه نیز خوانده اند. مردم از پیامبر(ص) به گرمی در قبا استقبال کردند و پیامبر نیز این چهار دستور مهم را طی سخنرانی خود صادر فرمودند:
- آشکار اسلام کنید
- از طعام خود به دیگران بخورانید.
- صله رحم انجام دهید.
- شب هنگام که مردم در خواب هستند، نماز گزارید، پس به سلامت داخل بهشت شوید
زمین این مسجد را پیامبر(ص) از کلثوم بنت هدم خریداری فرمود و دیوارهای آن را با سنگ و خشت برافراشت. سقف مسجد روس سه ردیف استوار شد،. طول و عرض مسجد 34 متر بود و ارتفاع دیوار آن هشت متر و حیاط مسجد به طول 24 و عرض آن 13 متر بوده است.
در ساخت مسجد شش نفر از یاران رسول الله(ص) از جمله حضرت سلمان و مقداد بیش از دیگران تلاش می کردند. زنان نیز در ساخت قبا نقش اساسی داشتند. شب ها سنگ جمع می کردند و مردان در روز آنها را به کار می بستند.
مسجد قبا نخستین مسجدی است که در اولین روزهای هجرت به دست مبارک یامبر(ص) و مهاجران و انصار برای عموم ساخته شده است. بنای مسجد قبا در دوران عمر بن عبدالعزیز و آل سعود تعمیر و گسترش یافته است. پیامبرگرامی(ص) از روز دوشنبه دوازدهم ربیع الاول تا جمعه شانزدهم همان ماه در قریه قبا مانده است. دو رکعت نماز در مسجد قبا برابر با عمره است.
حضرت رسول(ص) فرمودند: دو رکعت نماز برای من در مسجد قبا بهتر از این است که دو بار به بیت المقدس بروم. اگر مردم می دانستند در قبا چیست، جگرهای شتران را می زدند و به سوی آن می تاختند تا از فضیلت آن بهره مند شوند. محل نماز پیامبر(ص) در شبستان جنوبی نزدیک ستون سوم است و در رکن غربی قبله مسجد، موضعی است که آن را مسجد علی(ع) می گویند. در این مسجد محلی بود که حضرت زهرا(س) گندم آسیاب می کرد و نان می پخت که امروزه اثری از آن نیست. مسجد قبا اکنون یکی از زیباترین مساجد دنیاست. این مسجد تا مسجدالنبی حدود 5/3 کیلومتر فاصله دارد و حدود 20 هزار نمازگزار را در خود جای می دهد.
حضرت رسول(ص) در قبا توقف فرمودند تا امیر المؤمنین(ع) وارد گردید. ابن اثیر می نویسد: هنگامی که علی(ع) وارد قبا شد، پاهای او مجروح شده بود. به پیامبر(ص) خبر دادند که علی(ع) آمد ولی قدرت ندارد که خدمت شما شرفیاب شود. رسول خدا(ص) بلافاصله به نقطه ای که علی(ع) بود، تشریف بردند و او را در بغل گرفت. وقتی چشمش به پاهای مجروح علی(ع) افتاد، قطرات اشک از دیدگان او سرازیر گشت.
هنگام تشرف به مسجد قبا مستحب است دو رکعت نماز تحیت مسجد قبا به جا آورده شود و سپس تسبیحات حضرت زهرا(س) را به جا آورد. زیارت جامعه اول در مسجد قبا و دعا کردن بر او وارد است و بهتر است دعای «اللهم انک قلت و قولک الحق ...» خوانده شود.
پشت مسجد قبا منزلی بوده متعلق به امیرالمؤمنین(ع) و جلوی مسجد چاه آب شیرینی بود که فعلا اثری از آن نیست. چاه آب شیرین جلوی مسجد به نام چاه انگشتر نیز معروف است که در دلیل آن گفته می شود که انگشتر حضرت رسول(ص) در آن افتاده است و علت شیرینی آن نیز تبرک یافتن آب چاه با آب دهان حضرت رسول(ص) بوده که به همین جهت به چاه آب دهان نیز معروف بوده است.
امام صادق(ع) فرمودند: در زیارت مشاهد و مساجد اطراف مدینه، ابتدا به مسجد قبا رفته، در آنجا بسیار نماز بخوان. مسجد دارای 4 مناره، 38 گنبد کوچک و 6 عدد گنبد بزرگ و در قسمت شمالی دارای گنبدهای کوچک می باشد.
مسجد فتح
مسجد فتح روی کوهی قرار گرفته که پشت آن کوه، مسیر حفر خندق در جنگ احزاب بوده است. در آن مکان حضرت نمازهای یومیه خود را می خوانده اند و بعدها مانند موارد دیگر این مکان به مسجد تبدیل شده است. مساحت مسجد فتح حدود 24 متر مربع و ارتفاع آن حدود 3 متر است. این مسجد از مساجد مورد اعتنای مسلمانان به شمار می رود و در روایات اهل بیت(ع) و منابع شیعه، به نماز خواندن در آن سفارش شده است. طبق بعضی روایات، سوره فتح در این مسجد به رسول گرامی(ص) نازل شده است. این مسجد در قسمت جنوبی(قبله) دارای شبستان و در قسمت شمالی دارای صحن است، عرض و طول آن به ترتیب 50/8 و 10 متر است. این مسجد در مرتفع ترین نقطه، یعنی در شمال غربی( کوه سلع) و در جنوب خندق واقع و به وادی بطحان مشرف است.پیامبر اکرم(ص) پرچمی برفراز کوه سلع برافراشته بودند و از آنجا بر سپاه نظارت می کردند، فرماندهان و بزرگان سپاه اسلام در چند نقطه و دامنه این کوه سنگرهایی داشتند و نظاره گر این صحنه بودند و مکان نماز آنان بعدها به مساجدی به نام خودشان تبدیل شد. در محل مسجد فتح چند دعا از حضرت رسول(ص) نقل گردیده که یکی از آنها دعای «اللهم منزل الکتاب و منشی السحاب» است که دعاهای حضرت رسول مستجاب و جبرئیل خبر اجابت دعای رسول الله (ص) را داد. در همان جنگ احزاب بود که به دست پر توان امام علی(ع) پهلوان نامی عرب ، عمربن عبدود به هلاکت رسید و پیامبر اکرم(ص) فرمودند: ضربه علی الیوم الخندق خیر من عباده الثقلین.
مسجد جمعه
پس از مسجد «قبا» این مسجد از جهت تاریخی دومین مسجد است و آن را مسجد «وادی» و مسجد «عاتکه» نیز می گویند. چون حضرت رسول(ص) از قبا روانه مدینه شد، «عتبان بن مالک» رییس خاندان «بنی عمروبن عوف» نزد آن حضرت آمد و گفت:ای فرستاده خدا! شما چند روز در محله پسر عموهای ما به سر بردید و این برای آنان موجب فخر همیشگی بود. رسول خدا(ص) نزد آنان فرود آمد و آن روز جمعه بود . نماز جمعه را در آنجا خواند و جای نماز را مسجد ساختند.
مسجد غمامه
«غمامه» به معنای ابر است. سبب نام گذاری آن به «غمامه» این است که: رسول خدا در آنجا برای باران دعا کرد و چون دعا خواند ابری پدید آمد و باران بارید . این مسجد در مجاورت مسجد امام علی(ع) در منطقه «نخاوله» قرار دارد.
مسجد مباهله
مسجد «مباهله» یادآور رویداد تاریخی بزرگی است که اهل سنت به آن «مسجدالاجابه» می گویند. «مباهله» در لغت، «بر یکدیگر نفرین و لعنت کردن» است. در سال دهم هجرت گروهی ار ترسایان نجران ( ناحیه ای است در یمن در جنوب عربستان ) نزد رسول اکرم (ص) آمده و درباره عیسی(ع) با ایشان گفتگو کردند. رسول خدا (ص) فرمود: عیسی(ع) بنده خدا و کلمه او بود که آن را بر «مریم» القا فرمود. گفتند: چگونه ممکن است انسانی بی پدر به دنیا آید ؟ قرآن در این باره نازل شد که مثل عیسی ، مثل آدم است. چون گفتگو طولانی شد، رسول خدا( ص) به حکم خدا فرمود: ما و شما و پسران ، زنانمان و خودمان مباهله کنیم تا لعنت خدا بر دروغگویان باشد. در آن روز که بیست و چهارم و به قولی بیست و یکم ذی الحجه بود، رسول خدا (ص) با علی مرتضی و زهرا و حسن و حسین(ع) بیرون شدند. ترسایان چون عظمت و جلال آن بزرگواران را دیدند، ترسیدند و از مباهله چشم پوشیدند و با رسول خدا(ص) مصالحه کردند و پرداختن جزیه را پذیرفتند.
مسجد فضیخ
این مسجد، در انتهای «شارع العوالی» طرف راست راهی است که کعبه سوی «مستشفی الوطنی» می رود. این مسجد نیز از مسجدهای تاریخی و معروف است. «فضیخ» شرابی است که از خرما می گیرند. در نامگذاری آن نوشته اند که جمعی از مسلمانان در خانه ای به باده گساری مشغول بودند و در اثر مستی به جان هم افتادند، در این هنگام بود که آیه حرمت شراب نازل شد. چون خبر به آنان رسید توبه کردند و کوزه های شراب را شکستند، سپس آن خانه به مسجد تبدیل شد.
مسجد شجره یا مسجد «ذوالحلیفه»
در فاصله یک فرسنگ و نیمی از مدینه قرار داشته که اکنون با گسترش شهرمدینه این مسافت کمتر شده است. رسول خدا(ص) در زیر درخت شجره نماز خواندند و محرم شدند. هم اکنون حجاج و عمره گزاران که پیش از اعمال به مدینه می روند، در مسجد «شجره» احرام می بندند. این مسجد درسال های پیش بسیار محقر بود. در نوسازی اخیر بر مساحت مسجد افزوده شد. چنانکه گنجایش پنج هزار نماز گزار را دارد. بیرون مسجد بیش از پانصد دوش حمام و بیش از 350 عدد دستشویی ساخته شده است.
مسجد ذوقبلتین
این مسجد در شمال غربی مدینه قرار دارد و در ماه شعبان سال دوم از هجرت هنگامی که پیغمبر گرامی نماز ظهر را می خواندند آیه ( فلنولینک قبله ترضاها) نازل شد و آن حضرت روی خود را از بیت المقدس به طرف کعبه برگرداندند . مسجد ذوقبلتین در حره الوریره، شمال غربی مدینه قرار دارد. مسجد ذوقبلتین به دست طایفه بنو سواد بن غنم بن کعب ساخته شد و از آنجا که مربوط به مسأله تغییر قبله است، باید در همان اوایل هجرت رسول خدا (ص) ساخته شده باشد. مسأله تغییر قبله در پانزده شعبان سال دوم هجرت روی داد. تا پیش از آن مسلمانان به سوی بیت المقدس نماز می خواندند، طعنه یهودیان و دعای رسول خدا(ص) سبب شد تا خداوند ضمن آیات 142 تا 150 سوره بقره، تغییر قبله را به سوی کعبه بیان کند. بنا به نقلی حکم تغییر قبله در وسط نماز ظهر ابلاغ شد و نمازگزاران دو رکعت از نماز ظهر را به سوی بیت المقدس و دو رکعت بعد را به سوی کعبه خواندند. مسجد دارای محرابی است در جهت کعبه و محل محراب پیشین آن نیز در داخل مسجد مشخص شده است. آیه 144 سوره بقره بر دیوار شمالی مسجد نگاشته شده است.
مسجد در فاصله 5/3 کیلومتری مسجدالنبی(ص) قرار دارد و در طول روز نیز مانند مسجد قبا باز است. در سال 1398 هجری مسجد تعمیر اساسی گردیده و هم اکنون 3920 متر مربع مساحت دارد و دو گنبد بزرگ به قطر 8/7 متر و ارتفاع 8/18 متر نیز بر آن استوار گشته است. به سبب نزول آیات تغییر قبله و خوانده شدن یک نماز در یک زمان به دو قبله در مسجد به مسجد ذوقبلتین معروف گردیده است.
