امام باقر علیه السلام:

تَبَسُّمُ الرَّجُلِ فِی وَجْهِ اَخیهِ حَسَنَةٌ وَ صَرْفُهُ القَذا عَنهُ حَسَنَةٌ وَ ما عُبِدَاللّه ُ بِشَی ءٍ اَحَبُّ اِلَیْهِ مِنْ اِدْخالِ السُّرُورِ عَلی المُؤمِنِ

لبخند انسان به چهره برادرش حسنه و کار نیک است و دور کردن خار و خاشاک و رنج و گرفتاری از برادر دینی حسنه است و خداوند به چیزی بهتر از شاد کردن مؤمن عبادت نشده است.

مصادقة الأخوان، ص ۵۲

از هولناک‌ترین عذاب‌های قبر که میت در شب اول قبر به آن مبتلا می شود، فشار قبر است که مومن و کافر، کوچک و بزرگ، باید حد طبیعی و ناگزیر آن را تحمل کنند اما این فشار تحت اعمال انسان و پرونده ای که با اوست بسیار متغیر است.
 
حال باید دید که این عذاب شامل همه افراد می شود یا خیر؟ این عذاب چقدر به طول می انجامد؟آیا شامل کسی که به دار آویخته شده ویا غرق شده نیز می شود؟چگونه این امر ممکن است در صورتی که دیگر قبری وجود ندارد؟
 
فشار قبر از امور حتمی است که در قبر اتفاق خواهد افتاد. لذا در روایت با عنوان «ضَغْطَةُ الْقَبْر» از آن یاد شده است. اصحاب ائمه همواره در این زمینه از ایشان پرسش کرده و فراگیر بودن آن بین تمامی افراد را جویا می‌شدند
 
ابو بصیر از امام صادق(ع) سؤال کرد: آیا کسی از فشار قبر رهایی پیدا می‌کند؟ حضرت فرمودند: پناه بر خدا از فشار قبر؛ چه قدر افرادی که از فشار قبر رهایی پیدا می‌کنند کم هستند.
 
در این مطلب به موضوع علت و دلیل و عوامل فشار قبر اشاره خواهیم کرد؟
 

فشار قبر چیست؟

اما در مورد اینکه واقعیت فشار قبر چیست و کیفیت آن به چه شکلی است، اطلاعات دقیقی در دست نیست. برخی همچون علامه مجلسی، علامه حلی، علامه شبر و مرحوم حمصی رازی معتقد به عذاب جسد هستند.
 
به عقیده این بزرگان و برخی دیگر، ممکن است روح در عالم قبر، در بدن داخل شده و عذاب را تحمل کند ... علامه مجلسی می‌فرماید: انما السوال و الضغطة فى الاجساد الاصلیة ...؛ سوال و تنگی و فشار قبر مربوط به جسد اصلی است.(جسد اصلی در مقابل جسد برزخی)
 
در نهج البلاغه آمده است... و روعات الفزع و اختلاف الاوضاع و استکاک الاسماع و ظلمة للحد ...؛ (یاد کنید از) دفعه بدفعه آمدنهاى خوف و بیم‌های مختلف و جابجا شدن دنده‏هاى پهلو از فشار قبر و کر گردیدن گوشها و تاریکى گور ...
 
قائلین به این قول به چنین روایاتی هم استناد می‌کنند و می‌گویند در هم فرو رفتن استخوانهاى دنده(در اثر فشار قبر) و نیش زدن گوشت(که به عنوان عذاب قبر یاد شده) که در بعضی روایات است تنها با بدن عنصرى سازگارى دارد.
 
وقتى انسان مرد، با قوه ى خیال خود را جداى از دنیا مى یابد؛ همان گونه که در دنیا با همان صورت به واسطه ى خیال، خود را درک مى کرد، وقتى در قبر گذاشته شد، خود را با همان صورت در قبر مى یابد.
 
 و با این واسطه دردها و عقوبت ها و یا لذت ها را در مى یابد. و این است معنى حدیث: که قبر باغى از باغ هاى بهشت یا حفره‌اى از حفره‌هاى جهنم است.
 
در هر حال روح با تعلق شدیدی که به جسد دارد، همواره در کنار جسد می‌ماند و از وضعیت خوب یا بد جسد متاثر می‌شود چه داخل در جسد و حساس به احساسات آن باشد چه نباشد.
 
 به همین جهت شاید بتوان گفت فشار قبر، می تواند کنایه از همان فعل و انفعالات شیمیایی باشد که جنازه را از هم می پاشد و ظرف مدت بسیار کمی، چنان تغییرات سریعی در آن ایجاد می کند که اگر امکان رویت جسد بعد از یک شب قبر حاصل شود، صحنه‌ی دلخراش و اندوهباری در معرض دید قرار خواهد گرفت.
 
از فرمایشات حضرت علی(علیه‌السلام) است که: «فَلَوْ مَثَّلْتَهُمْ بِعَقْلِکَ، أَوْ کُشِفَ عَنْهُمْ مَحْجُوبُ الْغِطَاءِ لَکَ، وَ قَدِ ارْتَسَخَتْ أَسْمَاعُهُمْ بِالْهَوَامِّ فَاسْتَکَّتْ، وَاکْتَحَلَتْ أَبْصَارُهُمْ بِالتُّرَابِ فَخَسَفَتْ،
 
 وَ تَقَطَّعَتِ الْأَلْسِنَةُ فِی أَفْوَاهِهِمْ بَعْدَ ذَلَاقَتِهَا، وَ هَمَدَتِ الْقُلُوبُ فِی صُدُورِهِمْ بَعْدَ یَقَظَتِهَا، وَ عَاثَ فِی کُلِّ جَارِحَةٍ مِنْهُمْ جَدِیدُ بِلًى سَمَّجَهَا، وَ سَهَّلَ طُرُقَ الْآفَةِ إِلَیْهَا،
 
 مُسْتَسْلِمَاتٍ فَلَا أَیْدٍ تَدْفَعُ وَلَا قُلُوبٌ تَجْزَعُ، لَرَأَیْتَ أَشْجَانَ قُلُوبٍ وَ أَقْذَاءَ عُیُونٍ، لَهُمْ فِی کُلِّ فَظَاعَةٍ صِفَةُ حَالٍ لَا تَنْتَقِلُ، وَ غَمْرَةٌ لَا تَنْجَلِی؛
 
اگر آن مردگان را با (دیده) عقل و خرد بسنجى، یا پرده (خاکى) که آنها را از تو پوشانده است کنار رود (آنها را خواهى دید) در حالی که گوش‌هایشان در اثر رسوخ جانوران خاکى در آنها نابود.
 
 و کر گشته، و دیدگانشان از سرمه خاک (به مغز) فرو رفته، و زبان‌هایشان پس از تندى و تیزى در دهان‌ها پاره پاره گشته، و دلهاشان پس از بیدارى در سینه‏ها مرده، و از طپش افتاده، در هر عضوى از ایشان پوسیدگى تازه که باعث فساد و زشتى است.
 
 رخداده، و راه نابودى آنها را آسان ساخته است، در حالی که در برابر هر آسیبى تسلیم‏اند، نه براى دفاع (از آلام و اسقام) دستى، و نه براى نالیدن (از سختیها) دلهایى دارند(اگر به دیده عبرت بنگرى) اندوه‌هاى دلها و خاشاک و خونابه چشمها را خواهى دید .
 
که براى آنها در هر یک از این رسوائى و گرفتاریها حالتى است که دگرگون نشود، و سختی ای است که برطرف نگردد. [1]
 
این عذاب اگرچه تا حدی طبیعی و در راستای نظام خلقت است اما راههایی وجود دارد که برطرف کردن آن را ممکن ساخته است. با وجود برخی روایات که اصرار به همگانی بودن فشار قبر دارند.
 
 برخی روایات نیز به تفاوت‌های مومن و کافر اشاره کرده و از آسودگی مومن سخن می‌گویند: «بنده مؤمن چون به خاک سپرده شود زمین به او گوید:
 
آفرین، خوش آمدى، تو از جمله کسانى هستى که دوست داشتم بر پشت من راه رود، حال که تو را در بر گرفتم خواهى دانست که چگونه با تو عمل مى‏کنم!
 
پس تا آنجا که چشم کار مى‏کند براى او گشاده گردد. و کافر چون به خاک سپرده شود زمین به او گوید: تو را آفرین و خوشامد مباد، تو از دشمن‏ترین کسانى هستى که دوست نداشتم.
 
 بر پشت من راه رود، حال که تو را در بر گرفتم خواهى دانست که چگونه با تو عمل مى‏کنم! پس چنان او را بفشارد که استخوانهاى پهلویش بشکند.(امالى شیخ مفید، ترجمه استادولى)
 
محمد تقی فلسفی در این باره می گوید: «مقصود از فشار قبر این نیست که دیوارهای قبری که در گورستان حفر شده به هم نزدیک می شوند، و جسد میت را در تنگنا قرار می‌دهند،.
 
بلکه مقصود فشار نامرئی و نامحسوسی است که، بر روح و جسد برزخی متوفی، وارد می‌آید و او را به شدت ناراحت می‌کند.
 

چه عواملی که باعث فشار قبر می گردد؟

فشار قبر برای هر نوع مردنی
فشار قبر یکی از حقایقی است که مؤمنان به آن اعتقاد دارند.منظور از قبر، قبر ظاهری افراد نیست؛ زیرا در مکانی که میت دفن می شود هیچ تغییری ایجاد نمی شود.
 
 علاوه بر این که عده ای به گونه ای می میرند که جسد آنان از بین می رود و یا هرگز دفن نمی شوند تا آن که بدن شان از بین می رود.
 
در روایتی از امام صادق (ع) از حال شخصی پرسیده می شود که بعد از کشته شدن همچنان بدنش بر “دار” باقی است، آیا چنین شخصی عذاب قبر دارد؟ حضرت فرمود: بله. [2]
 

غیبت علت فشار قبر

در روایت دیگر از رسول خدا (ص) نقل شده است: «عذاب قبر به سزاى سخن چینی، غیبت و دروغ است». [3]
 
غیبت در اخلاق اسلامی، از اعظم مهلکات، و اشدّ معاصی است. یعنی چیزی نسبت به شخصی که شیعه باشد ذکر کنی که اگر به گوش او برسد او را ناخوش آید و به آن راضی نباشد.
 
 خواه آن نقص، در بدن او باشد، یا در نسب او، یا در صفات و افعال و اقوال او، و یا در چیزی باشد که متعلق به او باشد. هم‌چنین غیبت‌کردن منحصر به زبان نیست،
 
 بلکه هر نوعی که نقصی از غیر را بفهماند غیبت است، خواه به قول باشد، یا فعل، یا اشاره، یا ایماء، یا رمز، یا نوشتن.
 
 
از رسول خدا (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم) مروی است که فرمود: «زنهار، احتراز کنید از غیبت، به درستی که غیبت، بدتر است از زنا، زیرا مردی که زنا می‌کند و توبه می‌کند.
 
 خدا او را قبول می‌فرماید ولی غیبت‌کننده را خدا نمی‌آمرزد تا آن‌که غیبت او را که کرده است از او بگذرد.» و فرمود که:
 
 «در شب معراج به قومی گذشتیم که روهای خود را با ناخن‌های خود می‌خراشیدند. از جبرئیل پرسیدم که ایشان چه کسان‌اند؟ گفت: غیبت‌کنندگان.
 
 روزی آن سرور بر منبر برآمدند و خطبه‌ای در نهایت بلندی خواندند، به نوعی که زنان در خانه‌ها آواز آن سرور را شنیدند، و فرمودند که‌: «ا
 
ی گروهی که به زبان، ایمان آورده‌اید و دل شما از ایمان خالی است غیبت مسلمین را مکنید. و عیب‌جویی ایشان منمائید، که هر که عیب‌جویی برادر خود کند خدا عیب او را ظاهر می‌سازد اگر چه در‌اندرون خانه خود باشد.
 
 و در روز دیگر آن سرور بر بالای منبر خطبه‌ای ادا فرمودند و بیان گناه ربا و عقوبت آن را کردند پس فرمودند: یک درهم از ربا بدتر است از سی و شش زنا، و آبروی برادر مسلم را ریختن از ربا بدتر است.
 
 و وقتی آن حضرت مردم را امر به روزه فرمود، گفت: احدی بدون اذن من افطار نکند.چون شام داخل شد، یک یک می‌آمدند و اذن گرفته افطار می‌کردند تا مردی آمد و عرض کرد:

«یا رسول اللّه دو دختر من روزه گرفته‌اند و حیا مانع ایشان است که به خدمت تو رسند، اذن بفرما تا افطار کنند. حضرت روی مبارک گردانید. آن مرد ثانیا عرض کرد. باز حضرت روی گردانید.
 
 و در مرتبه سوم فرمود که آنها روزه نگرفته‌اند و چگونه روزه بودند و حال آن‌که در همه روز گوشت مردم را به غیبت می‌خوردند، برو ایشان را بگو تاقی کنند. آن مرد بازگشت و ایشان را خبر داد پس آنها قی کردند.
 
 و از هر یک پارچه خون بسته دفع شد. چون پیغمبر را خبر دادند فرمود: به خدایی که جان محمد در دست اوست که اگر این در شکم آنها باقی می‌ماند آتش جهنم آن را می‌خورد.»
 
و از جانب خداوند رحمن به موسی بن عمران وحی شد که: «هر غیبت کننده‌ای که با توبه از دنیا برود آخر کسی است که داخل بهشت خواهد شد.
 
 و هر غیبت کننده‌ای که بی‌توبه از دنیا برود اول کسی است که داخل جهنم خواهد شد.» و از حضرت رسول (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم) مروی است که:
 
«هر که غیبت کند مرد مسلمان یا زن مسلمانی را، خدا چهل شبانه‌روز نماز و روزه او را قبول نمی‌کند، مگر این‌که آن کسی که غیبت او شده از او عفو کند.» و فرمود:
 
«هر که غیبت مسلمانی را بکند، در ماه رمضان اجری از برای روزه او نخواهد بود.» و در حدیثی دیگر از آن سرور منقول است که: «دروغ گمان کرده است هر که گمان کند حلال‌زاده است و او گوشت مردم را به غیبت می‌خورد.»
 
و از امام جعفر صادق (علیه‌السّلام) مروی است که: «هر که در حق مؤمنی بگوید امر قبیحی را که خود دیده یا شنیده باشد، آن شخص داخل این آیه مبارکه است که: «انَّ الَّذینَ یُحِبُّونَ اَنْ تَشیعَ الْفاحِشَه فِی الَّذینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ اَلیمٌ؛ [4]
 
به تحقیق کسانی‌که دوست می‌دارند که فاش شود امر قبیح و ناشایست در حق طایفه‌ای که ایمان آورده‌اند از برای ایشان است عذاب دردناک.» و نیز از آن حضرت مروی است که: «هر کس روایت کند از مؤمنی چیزی را که بخواهد او را عیبناک کند .
 
و آبروی او را کم کند تا از چشم مردم بیفتد، خداوند متعال او را از تحت امر خود بیرون می‌کند و داخل در تحت امر شیطان می‌کند. و شیطان او را قبول نمی‌کند.» و آن حضرت فرمود:
 
«هر که غیبت کند برادر مؤمن خود را بی‌آن که عداوتی میان ایشان ثابت باشد، شیطان شریک است در نطفه او.» و فرمود که: «غیبت، حرام است بر هر مسلمانی. و آن می‌خورد حسنات را.
 
 و باطل می‌سازد آن‌ها را، هم‌چنان که آتش هیزم را می‌خورد.» و اخبار در این خصوص بسیار است. و ذکر همه آنها متعسّر، بلکه متعذّر است. و همین قدر که مذکور شد کفایت می‌کند.
 
علاوه بر این، هر که را‌ اندک عقلی بوده باشد می‌داند که این صفت، خبیث‌ترین صفات، و صاحب آن، رذل‌ترین مردمان است. و بزرگان پیش، بندگی خدا را در نماز و روزه نمی‌دانسته‌اند بلکه در چشم پوشیدن و حفظ خود از پیروی عیب مردم می‌دانسته‌اند.
 
 و آن را افضل اعمال می‌شمرده‌اند. و خلاف آن را صفت منافقین می‌دیدند. و وصول به مراتب عالیه و درجات رفیعه را موقوف به ترک غیبت می‌دانسته‌اند.
 

دروغ از علت های فشار قبر

در روایات رسول خدا (ص) نقل شده که: «عذاب قبر به سزاى ..... دروغ است». [5]
 
دروغ در قران
) «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، ‌چرا چیزی می‌گویید که انجام نمی‌دهید و نزد خدا سخت ناپسند است که چیزی را بگویید و انجام ندهید.» [6]
 
«دروغگو مستحق لعنت و سزاوار خشم پروردگار عالم است.» [7]
 
دروغ در روایات
اخبار وارده در بزرگی گناه دروغ و شدت عقوبت و مفاسد مترتب برآن زیاد می‌باشد که دراین قسمت به برخی از روایات اشاره می‌شود:
۱) پیامبر اکرم صلوات الله علیه فرمود: «مؤمن هرگاه بدون عذر دروغی بگوید هفتاد هزار ملک او را لعنت می‌کنند و بوی بدی از قلبش بیرون می‌آید که تا به عرش می‌رسد و خداوند به سبب این دروغ،‌ گناه هفتاد زنا که کمترین آن زنای با مادر است را برای او می‌نویسد.» [8]
 
۲) در جایی دیگر می‌فرماید: «از دروغ بپرهیز که روی دروغگو را سیاه می‌کند.» [9]
 
۳) مردی از رسول خدا صلوات الله علیه پرسید: «چه عملی سبب دخول در آتش است؟ حضرت فرمود: دروغ زیرا دروغ سبب فجور و فجور سبب کفر و کفر سبب دخول در آتش است.» [10]
 
۴) دروغ سبب گرفتن صورت انسانی از دروغگو است؛ یعنی صورت برزخی‌اش انسان نیست. رسول خدا صلوات الله علیه به حضرت زهرا سلام الله علیها فرمودند: در شب معراج زنی را دیدم که سرش مانند خوک و بدنش مانند بدن الاغ بود و سبب آن فتنه انگیزی و دروغ بود. [11]
 
۵) در روایتی دیگر پیامبر اکرم صلوات الله علیه ریشه دروغ را در کمبودها و پستی‌های انسان چه از لحاظ روحی و یا جسمی بیان فرموده است: دروغگویی از پستی روح ریشه می‌گیرد. [12]
 
۶) در روایتی دیگر، حضرت امیرالمومنین علیه السلام می ‌فرماید: ‌بزرگترین گناهان نزد خدا، زبان دروغگو است. [13]
 

سخن چینی علت فشار قبر

امام علی (ع) می‌فرماید: عُذابْ الْقَبًرِ یُکُونْ مِنُ النّمِیُهِ وُ الْبُوًلِ وُ عُزْبِ الرُجْلِ عُنً اَهًلِهِ عذاب قبر از سخن چینی و پرهیز نکردن از بول و دوری مرد از زنش حاصل می‌شود.
 
ابن عباس روایت کرده است که عذاب قبر سه ثلث است یک سوم برای غیبت و یک سوم برای سخن چینی و یک سوم برای بی‌احتیاطی در تطهیر بول سخن چینی نوعی افشای سرّ می‌کند که در نتیجه متضمن فساد خواهد بود.
 
و در اسلام از این عمل نهی شده و از گناهان کبیره بوده و عذاب حتمی خداوند را به‌همراه دارد.
 
قال الصادق (علیه‌السّلام): «و انّ مِن اکبرِ السحرِ النمیمه یُفَرقُ بها بینَ المتحابینَ و یُجلبُ العداوهُ علی المُتَصافیینِ و یُسفَکُ بها الدماءُ و یُهدَمُ بها الدُورُ و یُکشَفُ بها الستورُ و النمامُ شرُّ مَن و طَئَ الارضَ؛ [16]
 
امام صادق (علیه‌السّلام) پس از بیان اقسام سحر می‌فرماید: «جز این نیست که بزرگ‌ترین اقسام سحر، نمامی است که به واسطه آن بین دوستان جدایی می‌اندازد و دشمنی را بجای صفا در بین کسانی که با یکدیگر یک‌رنگ بودند قرار می‌دهد.
 
 و به سبب سخن‌چینی خون‌ها ریخته می‌شود و خانه‌ها خراب می‌شوند و پرده‌ها کشف می‌شود و نمام بدترین کسانی است که روی زمین راه می‌رود».
 
قال رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): «الا اُنبئکُمُ بشرارِکُم»؟ قالوا: بلی، یا رسول اللهِ! قال (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): «المشائونَ بالنمیمهِ المُفرِّقونَ بین الاحبهِ، الباغون لِلبُراءِ المعایب؛ [17]
 
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: شما را به بدترین خودتان آگاه کنم؟ گفتند: بله‌ ای پیامبر خدا. فرمود: آن‌ها که به سخن‌چینی روند و در میان دوستان جدایی افکنند و برای پاکان عیب‌ها جویند».
 
قال الباقر (علیه‌السّلام): «مُحرمه الجنه علی القتاتین المشائینَ بالنمیمهِ؛ [18]امام باقر (علیه‌السّلام) فرمود: بهشت بر دورغ‌تراشانی که برای سخن‌چینی می‌روند حرام است».
 
قال النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): «مَن مَشی فی نمیمهٍ بینَ الاثنینِ سَلَطَ اللهُ علیه فی قبرهِ ناراً تُحرقُهُ الی یومِ القیمهِ و اذا خرج من قبرِهِ سَلَطَ اللهُ علیهِ تنیناً اسودَ ینهشُ لَحمَهُ حتی یدخُلَ النارَ»؛ [19]
 
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «کسی که برای سخن‌چینی بین دو نفر حرکت کند، خداوند بر او در قبرش، آتشی را مسلط می‌فرماید که او را می‌سوزاند.
 
 و چون از قبرش بیرون می‌آید، ماری بزرگ و سیاه را بر او مسلط می‌فرماید که گوشت او را می‌خورد تا داخل جهنم شود». [20]
 

یاری نکردن مظلوم علت فشار فبر

در کتاب ثواب الاعمال آمده است که یکی از علمای بنی‌اسرائیل از دنیا رفت و فشار قبر بر او وارد شد؛ چراکه او یک بار نماز را (عمداً) بی‌وضو خوانده بود [21] [و از کنار مظلومی گذشته بود و او را یاری نکرده بود. [22]
 
 یاری کردن مظلوم در صورت توانایی واجب است. [۲3]
 
اگر در سکوت علمای دین و رؤسای مذهب – اعلی اللَّه کلمتهم – تقویت ظالم و تایید او باشد - و العیاذ باللَّه - سکوت کردن بر آنان حرام است و بر آن‌ها واجب است اظهار کنند ولو اینکه در رفع ظلم‌ او مؤثر نباشد. [۲4]
 
کمک کردن به ستمگران در ستمشان، بلکه در ارتکاب هر کار حرامی از سوی آنان حرام است، اما در غیر محرمات، مانند مباحات و طاعات، در صورتی که موجب افزایش شوکت و قدرت ایشان نشود جایز می‌باشد. [۲5]
 
پذیرش هدایای حاکمان ستمگر و آمد و شد با ایشان جایز است، مگر آن‌که موجب افزایش جرأت آنان بر ستمشان گردد. [۲۶]
[۲۷]
 
اما اگر موجب تخفیف ظلم و کاهش جرأت آنان بر ستم شود، رعایت جانب اهم لازم است. [۲۸]
 

تباه کردن نعمت علت فشار قبر

امام صادق علیه السلام از رسول اکرم صلى الله علیه و آله نقل فرموده است که: «ضَغْطَةُ القَبرِ لِلْمۆمِنِ کَفّارةٌ لِما کانَ مِنْهُ مِنْ تَضْییعِ النِّعَمِ». [۲9]«فشار قبر براى مۆمن کفّاره نعمت‏هایى است که تباه کرده است».
 
شاید در نگاه اول به نظر هر خواننده ای بیاید که ضایع کردن نعمتها گناهی است که به آسانی می توان آن را ترک نمود به خاطر آنکه تضییع نعمتها را مساوی با اسراف می دانند .
 
اما اسراف یکی از مصادیق بارز در دایره تضییع و تباهی نعمتها به حساب می آید. اگر بخواهیم با نگاهی دقیقتر به عمق این مسئله بنگریم خواهیم دید که حتی سیر غذا خوردن، سیر خوابیدن، حتی یک کلمه بیهوده سخن گفتن و امثالهم نیز می تواند مصداقی از تضییع نعمتها باشد.
یک مقدار بیشتر از حدی که بدن به آن نیاز دارد بیشتر استراحت کردن هم، نمونه ای از تضییع نعمتهاست. فرصتی که خداوند به بشر برای زندگی روی زمین به او داده بسیار عزیز و مغتنم است.
 
 باید از لحظه لحظه آن نهایت استفاده را برد. لذا استراحت نیز باید به اندازه ای باشد که بدن نیروی کافی برای فعالیت مجدد را بدست آورد.
 
 حتی یک مثقال چربی اضافه که بر بدن روییده باشد(که به همان اندازه نشانه زیاد استفاده کردن مواد غذایی است) هم، داخل در محدوده تباهی نعمتهاست.
 
به همان اندازه که اولیاء خدا کم هستند، رهایی یافتگان از فشار قبر نیز کم هستند. البته خداوند رعایت خیلی از این چیزها را به دلیل مشقت بر بندگان خود واجب ننموده و در قیامت هم ایشان را به دلیل سیر خوردن و سیر خوابیدن مواخذه نخواهد کرد .
 
اما از آنجا که هر چیزی اثر وضعی و طبیعی خودش را دارد، تضییع نعمتها هم اثر خودش که همان فشار قبر است را دارد که البته بسته به میزان آن کم و زیاد خواهد بود.
 
برخی هم گفته اند منظور از تضییع نعمتها، بکار بردن نعمتها در غیر از مورد مصرفشان یعنی در راه حرام است. همانطور که در تعاریف شکر گفته اند که «استفاده از نعمت است در همان راهی که خداوند دستور فرموده یا مجازمان کرده است.»
 
 به هر حال از آنجا که پرهیز از چنین گناهانی بسیار سخت و مشکل است، فشار قبر هم برای همگان عمومیت دارد و فرار از آن جز برای عده بسیار معدودی چون ائمه معصومین بسیار بعید است. ابو بصیر می گوید:
 
 به امام جعفر صادق(علیه السّلام) گفتم: أیفلت من ضغطه القبر احد؟ آیا احدى هست که از فشار قبر نجات پیدا کند؟ فرمود: نعوذبالله منها، ما أقل من یفلت من ضغطه القبر؛ پناه بخدا مى‏بریم از فشار قبر.
 
چقدر قلیل و اندک هستند آن افرادى که از فشار قبر نجات پیدا کنند. [30] اگر بخواهیم پرهیز از تباهی نعمتها را به واقع درک کنیم، باید در زندگی اولیاء بزرگ الهی تامل کنیم.
 
 فی المثال آنچه در زندگانی پرخیر و برکت حضرت زهرا(علیهاالسلام) چه در بحث عبادت و چه در بحث زحمات دنیوی و دیگر مسائل می خوانیم و بسیار شگفت زده می شویم، راهنمایی است که به ما نشان دهد پرهیز از تضییع نعمتها چگونه می تواند باشد.
 
الْحَسَنُ الْبَصْرِیُّ مَا کَانَ فِی هَذِهِ الْأُمَّةِ أَعْبَدَ مِنْ فَاطِمَةَ کَانَتْ تَقُومُ حَتَّى تَوَرَّمَ قَدَمَاهَا، زندگانى حضرت زهرا علیها السلام [31]
 
ابن شهر آشوب گوید: هیچ کس در بین این امّت عابدتر از حضرت فاطمه(علیهاالسّلام) نبود، او آنقدر براى عبادت خدا بر پا مى‏ایستاد که پاهایش ورم مى‏کرد.
 
شیخ صدوق (رحمة الله علیه) روایت کرده که حضرت على(علیه السّلام) به مردى از بنى سعد فرمود: بگذار تا قصّه‏اى در باره خودم و فاطمه برایت بگویم:
 
فاطمه همسر من در میان خانواده رسول خدا(صلّى الله علیه و آله و سلّم) از محبوبترین افراد بود، او با مشک به قدرى آب مى‏آورد که اثر آن در سینه‏اش به جاى مانده بود، و به قدرى با آسیاب کار مى‏کرد که دستهایش پینه بسته بود،
 
 و به قدرى خانه را جارو مى‏کرد که گرد و غبار بر لباسهایش مى‏نشست، و به قدرى در زیر دیگ آتش مى‏افروخت که لباسهایش سیاه و چرکین مى‏شد، و او به سبب این کارها دچار زحمت و رنج شدیدى شده بود. [32]
 
به همان اندازه که اولیاء خدا کم هستند، رهایی یافتگان از فشار قبر نیز کم هستند. البته خداوند رعایت خیلی از این چیزها را به دلیل مشقت بر بندگان خود واجب ننموده و در قیامت هم ایشان را به دلیل سیر خوردن و سیر خوابیدن مواخذه نخواهد کرد .
 
اما از آنجا که هر چیزی اثر وضعی و طبیعی خودش را دارد، تضییع نعمتها هم اثر خودش که همان فشار قبر است را دارد که البته بسته به میزان آن کم و زیاد خواهد بود.
 
 بنابراین کسانی که اهل اسراف و بریز و بپاشهای آنچنانی هستند باید منتظر فشار قبر سختی هم باشند که این همان مسئله ی ساده ی دو دو تا، چهار تاست .
 
 
در «عِلَل‌ الشّرآئع‌» مرحوم‌ صدوق‌ از أمیرالمۆمنین‌ علیه‌ السّلام‌ روایت می کند:”قَالَ: عَذَابُ الْقَبْرِ یَکُونُ مِنَ النَّمِیمَةِ وَالْبَوْلِ وَ عَزْبِ الرَّجُلِ عَنْ أَهْلِهِ”. [33]
 
«فرمود: عذاب‌ قبر از سخن‌چینی‌ و پرهیز نکردن‌ از بول‌ و دوری‌ مرد از زنش‌ پیدا می شود که‌ رختخواب‌ خود را جدا نموده‌ و در غذا و خواب‌ از او دوری‌ کند.»
  

بد اخلاقی علت فشار قبر

در روایتی از أبوبصیر آمده است: “قَالَ: قُلْتُ لاِبِی‌ عَبْدِاللَهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ: أَ یَفْلِتُ مِنْ ضَغْطَةِ الْقَبْرِ أَحَدٌ؟ قَالَ: فَقَالَ: نَعُوذُ بِاللَهِ مِنْهَا ؛ مَا أَقَلَّ مَنْ یَفْلِتُ مِنْ ضَغْطَةِ الْقَبْرِ!”
 
می گوید: من‌ به‌ حضرت‌ صادق‌ علیه‌ السّلام‌ عرض‌ کردم‌: آیا کسی‌ از فشار قبر رهائی‌ پیدا می کند؟ حضرت‌ فرمودند: پناه‌ به‌ خدا از فشار قبر ؛ چقدر افرادی‌ که‌ از فشار قبر رهائی‌ پیدا کنند کم‌ هستند.»
 
 و حضرت‌ صادق‌ علیه السلام به‌ دنبال‌ این‌ قضیّه‌ فرمودند: رسول‌ خدا صلّی‌ الله‌ علیه‌ وآله‌ وسلّم‌ برای‌ تشییع‌ جنازة‌ سَعد از منزل‌ خارج‌ شدند در حالی که‌ هفتاد هزار فرشته‌ جنازه وی‌ را تشییع‌ می نمودند؛ و پس‌ از دفن‌، حضرت‌ رسول‌ الله‌ سر خود را به طرف‌ آسمان‌ بلند نموده‌ و فرمودند:
 
 مِثْلُ سَعْدٍ یُضَمُّ؟ آیا فشار قبر، شخصی‌ مانند سعد را با این‌ سابقه درخشانش‌ در اسلام‌ فرا می گیرد؟ أبوبصیر می گوید: عرض‌ کردم‌: فدایت‌ شوم‌ ما چنین‌ می‌پنداشتیم‌ که‌ سعد از بول‌ اجتناب‌ کامل‌ نمی کرد!
 
مراد از قبر آن گودال کوچکى نیست که انسان را در آن دفن مى‏کنند بلکه مقصود جهانى است که انسان پس از مرگ و پیش از بر پا شدن قیامت در آن زندگى مى‏کند و چون قرار گرفتن در قبر ملازم یا سرآغازى براى ورود به عالم برزخ مى‏باشد واژه قبر در مورد آن به کار رفته است
 
حضرت‌ فرمود: مَعَاذَ اللَهِ، إنَّمَا کَانَ مِنْ زَعَآرَّةٍ فِی‌ خُلُقِهِ عَلَی‌ أَهْلِهِ. «پناه‌ به‌ خدا چنین‌ نیست‌، بلکه‌ فشار قبر سعد به‌ علّت‌ سوء خُلقی‌ بود که‌ با اهل‌ خانه خود داشت‌.
 
» حضرت‌ صادق‌ علیه السلام فرمودند: مادر سعد گفت‌: گوارا باد ای‌ سعد بر تو در این‌ بهشتی‌ که‌ وارد شدی‌! رسول‌ خدا فرمود: ای‌ مادر سعد! بر خدا حکم‌ جزمی‌ منما. [34]
 
در این روایت مى‏بینیم سعد بن معاذ که از اصحاب جلیل القدر پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله بود هم به خاطر بداخلاقى با خانواده گرفتار فشار قبر مى‏شود.
 

 رعایت نکردن نجاست بول از علل فشار قبر

در منابع روایی، احادیثی وارد شده است که به این مطلب اشاره دارد؛ پیامبر گرامی اسلام می فرمایند: " از بول بر حذر باشید و خود را از آن پاک کنید، زیرا؛ اکثر عذاب قبر از آن است" [35] . امام صادق (ع) نیز می فرمایند: " اکثر عذاب قبر به خاطر بول است." [36]
 
در مورد فلسفه احکام باید گفت هرچند همه احکام بر اساس مصالح و مفاسد است؛ و هر حکمی دارای فلسفه و علتی است؛ ولی بیان و کشف علت تمام جزئیات احکام، کار بسیار مشکلی است. نهایت اینکه بتوان ضوابط کلی برای احکام بیان نمود؛ که البته کلیت در اینجا به معنای اکثری است که قابل استثناست. [37]
  
 
در مورد رعایت نکردن از نجاست بول عقل انسان این مقدار را در ک می کند که موجب اختلال شرط طهارت در اعمالی مثل نماز می شود؛ اما دقیقا نمی تواند رابطه بین رعایت نکردن نجاست بول و عذاب قبر را درک کند؛ هر چند به صورت کلی می فهمد اعمال انسان دارای آثار مثبت و منفی در زندگی مادی و معنوی است.
 

سبک شمردن نماز از علل فشار قبر

پیامبر گرامی اسلام فرمودند: ای فاطمه جان! هر کسی از مردان و زنان نمازش را سبک بشمارد، خداوند او را به 15 بلا مبتلا می سازد. (شش مورد در دنیا، سه مورد در وقت مرگ و سه مورد آنها در قبر و سه مورد در قیامت است).
 
 شش بلایی که در دنیا دامنگیرش می شود:
1. خداوند برکت را از عمرش می برد.
2. خداوند برکت را از رزقش می برد.
3. خداوند عزوجل سیمای صالحین را از چهره اش محو می کند.
4. هر عملی که انجام می دهد، پاداش داده نمی شود.
5. دعایش به آسمان نمی رود.
6. بهره ای از صالحین برای او نیست.
 
 سه بلایی که هنگام مرگ گرفتارش خواهد شد:
1. ذلیل از دنیا می رود.
2. هنگام مرگ در حال گرسنگی خواهد بود.
3. تشنه از دنیا خواهد رفت، اگرچه آب نهرهای دنیا را به او بدهند.
 
 سه بلایی که در قبر دامنگیرش می شود:
1. خداوند ملکی در قبر برای او می گمارد تا او را زجر دهد.
2. قبرش برای او تنگ خواهد شد.
3. گرفتار ظلمت و تاریکی قبر خواهد شد.
 
سه بلایی که در روز قیامت گرفتارش خواهد شد:
1. خداوند ملکی را موکل می سازد تا او را با صورت بر زمین بکشد، در حالی که خلایق تماشا می کنند.
2. محاسبه اعمالش به سختی انجام می شود.
3. خدا به نظر لطف به او نمی نگرد و برای اوست عذاب همیشگی. [38]
 
که این بلاها هر کدام کافی است که انسان به اندیشه فرو رود و خود را در قهر خدا گرفتار نکند و گذشته از این همه بلا، چه بلایی بزرگتر از این که انسان خود را از فیض حضور در محضر مهربان بی همتا و عزیر بی شریک و قادر بی نیاز محروم کند و در نسیان و فراموشی گرفتار آید.
 
و فرمودند: نماز را تباه نسازید، چرا که هرکس نمازش را تباه سازد، با قارون (مظهر دنیا پرستی) و هامان (مظهر قدرت طلبی) محشور می‌گردد. و بر خدا سزوار است که او را در آتش دوزخ بیفکند. [39]
 
و در روایات نسبت به کسی که گناهان را انجام می‌دهد، اطلاق کفر نمی‌شود، ولی تارک الصلاه را کافر معرفی می‌کنند و علتش این است که تارک الصلاه نماز را به خاطر شهوت و میل ترک نمی‌کند و بلکه به خاطر سبک شمردن نمازی است که آن قدر در دین به آن اهمیت داده شده است و یک نحو روی‌ گردان شدن از خداوند متعال است.
 
و لذا پیامبر فرمودند: کسی که سه روز نمازش را(عمدا) ترک کند اگر بمیرد، غسل و کفن ندارد و در قبرستان مسلمانان دفن نمی‌شود. [40]
 
در سوره مدثر، آیات 42تا 45، خداوند از بعضی از اهل جهنم در حالی که در عذاب گرفتار هستند می‌پرسد: چه چیزی شما را در این جهنم قرار داد. جواب می‌دهند که ما نماز نمی‌خواندیم و به فقراء کمک نمی‌کردیم
  
امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمود: نماز گزاری که نمازش را سبک بشمارد وقتی از قبرش خارج شود خداوند ملکی را بر وی موّکل می‏گرداند که او را بر عرصه‌ی قیامت وارونه بر زمین می‏کشد و مردم به او نگاه می‏کنند و با شدت و سخت‏گیری مورد محاسبه قرار می‏گیرد. [41]
 

نتیجه:

در روایات به عواملی که موجب فشار و عذاب در است اشاره شده است.
۱ـ سخن چینی و مراعات نکردن طهارت و نجاست و پرهیز نکردن از بول و بی مهری به همسر .
۲- در کتاب ثواب الاعمال آمده است که یکی از علمای بنی اسرائیل از دنیا رفت و فشار قبر بر او وارد شد؛ چرا که او یک بار نماز را (عمدا) بی وضو خوانده بود و از کنار مظلومی گذشته بود و او را یاری نکرده بود.
 
۳- ضایع نمودن نعمت‌های الهی : پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمودند: فشار قبر برای مؤمن، کفاره تباه نمودن نعمت‌ها از ناحیه ی اوست.
۴. امام صادق فرموند: افراد کمی از فشار قبر نجات پیدا می‌کنند. .
۵. غیبت نمودن.
6.سبک شمردن نماز و خواندن نماز بدون وضو
7ـ بی اعتنایی به ضعیفان
 
پی نوشت:
1. ترجمه ‏نهج‏البلاغه انصارى، ص 625.
2.بحار الانوار،ج۶،ص۲۴۱.   
3.مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، کمره ای، محمد باقر، ج ‌۲ (جلد شانزدهم بحار)، ص ۱۶۲، اسلامیه، تهران، ۱۳۶۴ ش.
4.نور/سوره۲۴، آیه۱۹.
5. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، کمره ای، محمد باقر، ج ‌۲ (جلد شانزدهم بحار)، ص ۱۶۲
6. صف/سوره۶۱،آیه۲-۳.   
7. نور/سوره۲۴،آیه۷.   
8.بحارالانوار،محمد باقر مجلسی،ج۶۹، ص۲۶۳.   
9.معراج السعادة،احمد نراقی، ص۵۵۰.
10.نصایح،مشکینی، ص۲۹۱.
11.گناهان کبیره،آیه الله دستغیب،ج۱، ص۲۹۵.
12. بحارالانوار،محمد باقر مجلسی،ج۶۹، ص۲۶۲.   
13.المحجة البیضاء،ملا محسن فیض کاشانی،ج۵، ص۲۴۳.
14.علل الشرایع ص 309.
15.بحار ج 6 ص 245.
۱6.طبرسی، احمد بن علی، احتجاج، ج۲، ص۸۲.   
۱7.کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۲، ص۳۶۹.   
۱8.کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۲، ص۳۶۹.   
۱9.صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال، ج۱، ص۲۸۴.   
20.حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۸، ص۶۱۸، کتاب حج.   
21. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۶، ص.۲۲۱.
22.شیخ صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال، ص۱۱۱.
۲3. نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۱، ص۳۰۹.   
۲4.موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۵۰۲، کتاب الامر بالمعروف و النهی عن المنکر، القول فی شرائط وجوبهما، الرابع، مسالة۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.   
۲5. نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۲، ص۵۱.   
۲۶.نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۲، ص۵۱.   
۲۷.خمینی، روح الله، تحریر الوسیلة، ج۱، ص۴۹۷.   
۲۸.خمینی، روح الله، تحریر الوسیلة، ج۱، ص۴۷۷.   
29. بحار الانوار،ج۶، ص۲۲۱/ «علل‌ الشّرآئع‌» ،ج۱، ص‌ ۳۰۹
30. بحارالانوار، ج 6، ص260.
31. روحانى متن عربى ... ص، 387.
32. زندگانى حضرت زهرا علیهاالسلام (روحانى)، ص383.
33.«علل‌ الشّرآئع‌» ،ج۱، ص‌ ۳۰۹
34. «فروع‌ کافی‌» ج‌ ۳، ص‌ ۲۳۶/ «بحار الانوار» ج‌ ۶، ص‌ ۲۶۱.
35. بحارالأنوار، ج6، ص 275 ، باب 8، أحوال البرزخ و القبر و عذابه.‏
36. وسائل الشیعه، ج1، ص 340.
37.اقتباس از پاسخ 1967 (سایت: 2070).
38. سفینه البحار، ج2، ص 44.
39. حر عاملی، وسائل الشیعه، قم، انتشارات مؤسسه آل البیت، 1409هـ . ق، ج3، ص19.
40. تاج الدین شعیری، جامع الاخبار، قم، انتشارات رضی، 1363هـ . ش، ص 74.
41. بحارالانوار، 80/22.

"انار" میوه‌ای با دانه‌هایی اغلب قرمز و گاهی سفید است که رنگ پوست آن نیز اغلب قرمز و گاه سیاه یا تقریباً زرد است. انار درخت کوچکی است که ارتفاع آن حداکثر به 6 متر می‌رسد و در مناطق گرمسیری می‌روید و گـل‌های آن درشت، به رنگ قرمز اناری ولی بدون بو هستند.

کشت انار در جهان

خاستگاه انار ایران بوده است و بعـد از آن بـه تدریج از مدیترانه تا شمال هند گسترش یافته است. این میوه در اواخر قرن 19 وارد آمریکا شد و امروزه در کشورهای مختلف کشت می‌شود. ایران بزرگترین تولیدکننده انار دنیا و هندوستان دومین کشور است.

قسمت‌های قابل استفاده گیاه

قسمت‌های مختلف این گیاه از میوه وگل گرفته تا پوست درخت و ریشه آن کاربرد درمانی دارند که در ادامه به آنها می‌پردازیم.

انواع انار

انار از نظر رستنگاه به دو دسته بـری و بُستانی تقسیم می‌شود و از نظر مزه به سه دسته تقسیم می‌شود: نوع اول انار شیرین است نوع دوم انار تُرش و شیرین یـا میخوش است و نوع سوم انار تُرش اسـت.

ویتامین‌ها و مواد موجود در انار

هر 100 گرم انار حاوی 77 گرم آب، 83 کیلوکالری انرژی، 1.5 گرم پروتئین، 1.5 گرم چربی، 18 گرم کربوهیدارت، 4 گرم فیبر، 13 گرم قند و ویتامین‌ها و مواد معدنی نظیر کلسیم، آهن، منیزیم، پتاسیم، فسفر، زینک، فولیک اسید، برخی انواع ویتامین ب، ویتامین کا، ویتامین ای، ویتامین آ، ویتامین سی و سدیم است.

خواص انار برای پیشگیری از سرطان‌ها

از جمله خواصی که مـورد توجـه فـراوان دانش پزشکی امروز است خاصیت ضد سرطانی و ضد التهـابی انـار است؛ مطالعات زیادی درباره اثرات درمانی و پیشگیری کننـده‌ انار روی سلول‌های سرطانی انجام شده است. سرطان‎هـایی که بیشتر موردمطالعه قرار گرفته‌اند شامل سرطان پستان، پروستات، ملانوما، لوکمی و فیبروسارکوماست.

نتیجه این مطالعات نشان داده که قسمت‌هایی از جمله آب انار و دانه آن، برای پیشگیری از این سرطان‌ها مفید هستند. انار با به دلیل دارا بودن آنتی اکسیدان‌ها باعث پیشگیری از سرطان‌ها و با القای مرگ به سلول‌های سرطانی باعث جلوگیری از عود این سرطان‌ها می‌شود.

خواص ضدالتهابی و ضد درد دانه انار

دانه‌های انار روی دو آنزیم به نام‌های سیکلواکسیژناز و لیپواکسیژناز، اثر مهاری دارند و به همین دلیل مصرف انار می‌تواند در جلوگیری از پیشرفت بسیاری از بیماری‌های التهابی نظیر آرتریت و التهاب استخوان‌های بدن مفید باشد. عصاره گل انار با اثر ضدالتهابی خود موجب جلوگیری از تخریب بافت مفاصل می‌شود. همچنین مطالعات نشان داده انار می‌تواند خاصیت ضددرد داشته باشد.

جلوگیری از پیری زودرس با انار

فلاوونوییدهای موجود در انار آنتی اکسیدان‌هایی قوی هستند که آبمیوه و روغن حاصله از آن مکمل غذایی بالقوه‌ای برای افزایش طول عمر، جلوگیری از پیری و بروز بیماری‌های مزمن است.

خواص انار برای مغز و اعصاب

در بیماری‌های مغز و اعصاب کاربردهایی برای انار وجود دارد از آن جمله درمان آلزایمر اسـت؛ "آنتـی‌کولین استراز"ها داروهای رایـج طـب جدیـد دردرمـان آلزایمر هستند و جالب است که درمواد اسـتخراج شـده از انـار خاصیت "ضدکولین استراز" یافت شـده است کـه می‌تواند در درمان آلزایمر بسیار مفید باشد همچنین مطالعات حیوانی نشان داده که مصرف انار در بارداری باعث پیشگیری از آسیب مغزی نوازادان می‌شود.

خواص ضدمیکروبی انار

مطالعات علمی نشان داده که فنولیک اسید موجود در عصاره گل انار باعث جلوگیری از رشد بسیاری از باکتری‌ها می‌شود و می‌تواند در جلوگیری از بروز مسمومیت‌های غذایی مؤثر باشد. از آنجـا کـه پوست انار هم حاوی ترکیبات فنولیک است می‌توان از عصاره پوست انار به عنوان نگهدارنده مواد غذایی استفاده کرد.

خواص انار برای سلامتی چشم

انار حاوی انواع آنتی اکسیدان‌ها و ویتامین‌هاست و به همین دلیل نتایج تحقیقات نشان داده که مصرف انار به صورت 20 درصد در رژیم غذایی روزانه بیماران مبتلا به آب سیاه چشم، به مدت دو هفته می‌تواند باعث کاهش فشار چشم و بسیار سودمند باشد. در طب سنتی نیز برای افرادی که دچار ورم ملتحمه چشم می‌شدند اعصاره انار نارس پخته با گلاب را روی پلک قرار می‌دادند که باعث بهبود بیمار می‌شد.

اثر انار روی سیستم تنفسی

انار اثرات فراوانی روی برونش‌ها و سیستم تنفسی افراد دارد. انار اگر خورده یا مکیده و یا لیسیده شود و یا پخته‌ی آن خورده شود یا دانه‌ی انار در آب، خیس خورده شـود و آب آن خورده شود، در بهبود مشکلات تنفسی نقش پررنگی ایفا می‌کند. طب جدید علت ترشحات پشت حلق را ناشی از عفونـت یا آلرژی می‌داند و مطالعات زیادی اثرات ضد آلرژی و ضدمیکروبی انار را اثبات کرده‌اند بنابراین مصرف این میوه باعث رفع مشکلات تنفسی افراد می‌شود. همچنین اثرات مفید متابولیت‌های انار در آسیب حـاد ریه گزارش شده است؛ ترکیبات آنتی اکسیدانی موجود در انار می‌تواند با تأثیر گذاشتن بر ویروس آنفلوانزا، سبب بهبود بیمار شود.

حکمای طب سنتی مصرف انار ترش را در افراد دچار سرفه جایز ندانسته‌اند اما مصرف آب انار شیرین یا شربت انار شیرین را به افراد دچار سرفه توصیه می‌کنند.

خواص ضدافسردگی انار

عصاره انار برای رفـع افـسردگی به کار می‌رود. ترکیبات فنولیـک اسید اسـتخراج شـده از انار باعث بهبود وضعیت خلقی بیماران مبتلا به افسردگی می‌شود.

خواص انار برای قلب و عروق و جلوگیری از انسداد رگ‌ها

امروزه روی اثرات مفید انار بر سیستم قلبی ـ عروقی مطالعات زیادی انجام شده است. ترکیبات موجـود در انار بـا مکانیسم‌های مختلفی از جمله اثـرات آنتی اکسـیدانی، ضـد التهابی، پایین آوردن LDL خون، کاهش قند و فشار خون باعث بهبود عملکرد قلب و عروق می‌شوند. ترکیبات پلی فنل موجود در انار نقش مهمـی در جلـوگیری از روند پیری در سلول‌های قلب دارند. همچنین ترکیباتی در انار به نام تانن‌ ضد تشـکیل پلاک در خون هستند و از انسداد رگ‌ها جلوگیری می‌کنند.

خواص انار برای فشار خون

انار به دلیل داشتن ترکیبات پلی فنلی باعث بهبود عملکرد قلب می‌شود و برای بیماران مبتلا به پرفشاری خون مفید است؛ پتاسیم با بازکردن عروق نقش مهمی در کاهش فشار خون دارد و با داشتن حدود 260 میلی‌گرم پتاسیم در هر 100گرم، در کاهش فشارخون نقش مهمی ایفا می‌کند.

خواص انار برای کاهش کلسترول خون

انار سرشار از ترکیباتی به نام "پلی فنول" است که باعث پایین آمدن کلسترول بد خون شده و اجازه نمی‌دهد تجمع چربی در عروق شکل بگیرد. مقدار زیاد کلسترول در شریان‌ها باعث سخت شدن آن ها می‌شود و ممکن است منجر به بیماری‌های قلبی و تصلب شرائین و افزایش فشار خون شود.

خواص انار برای معده

انار به خاطر داشتن فنولیک اسید دارای اثرات ضد التهابی، ضد خونریزی، ضد مـواد اکسـیداتیو در درمان و پیشگیری از زخم‌های گوارشی موثر است.

خواص انار برای کبد

مطالعات جدید اثرات محافظتی انـار روی سـلول‌های کبـدی علیه سموم را نشان می‌دهند. یکـی از مهمترین اثراتی که مورد توجه محققین واقع شده است، آنتـی اکسـیدانی بودن انار است. این خاصیت در عصاره انار بیشتر از عصاره سیب و چای سبز است.

در یک مطالعه، مصرف عصـاره انار باعث اثـر حفـاظتی بـرای کبد در برابر مواد سمی شده است؛ ایـن اثـر محـافظتی انار در مورد هپاتیت Cهم وجـود دارد و ترکیبی به نام "آنتوسـیانین" موجود در انار باعث کاهش بار ویروس هپاتیتC در کبد می‌شود. اثر جالب توجه دیگر، اثر عصاره پوسـت انـار روی کیست ایجاد شده در کبد است. این عصاره به دلیل خاصیت آنتی اکسیدانی خود مانع رشد کیست در کبد و فیبروز آن می‌شود.

تأثیر انار روی روده‌ها

رب انار ترش و یـا آب خیسانده دانه انار تـرش خشک شده برای زخم‌های روده مفید است. مطالعات نشان داده که مصرف خوراکی عصاره پوست انار علائم کولیت اولسراتیو (زخم گوارشی) را به طور معنی داری کاهش می‌دهد.

بر اساس آموزه‌های طب سنتی اگر پخته پوست انار خورده شود باعث دفع کرم روده می‌شود. انار ترش یک میوه قابض است و در صورتی که شیرین باشد، ملین طبع است. حکمای طب سنتی به کسانی که دچار زخم روده هستند توصیه می‌کنند که پوست انار را پس از شستن بپزند و در آب آن بنشینند. این کار بیرون زدگی مقعد و اسهال را درمان می‌کند.

خواص انار برای سیستم ادراری

آب انار برای کلیه‌ها مفید است؛ انار ادرارآور است و اگر پوست انار در آب پخته شود، در حدی کـه لـه نشـود و ایـن آب نوشیده شـود برای بی‌اختیاری ادرار بسیار نافع است.

خواص انار برای پوست

انار سرشار از آنتی اکسیدان‌ها و ویتامین‌هاست و بنابراین در جلوگیری از پیری پوست نقش مؤثری دارد. امروزه در محصولات مراقبت از پوست از عصاره انار بسیار استفاده می‌شود. عصاره اجزاء انار اثر محـافظتی و همچنــین اثــر کاهنــده روی اثرات سوء ناشی از اشـعه مــاورای بــنفش دارد.

اثر انار روی چاقی

در یک مطالعه حیوانی، تجویز عصاره انار ترش برای موش‌های چاق با چربـی خون بالا باعث کاهش مشـخص وزن آنها شده است. طبق متون طب سنتی ایران زیاد خـوردن انـار شـیرین، بـه خاطر این که به نفوذ غذا به اعضاء کمک می‌کنـد، می‌توانـد باعث چاقی شود، به خصوص در افراد گرم مزاج چون باعـث تبدیل مزاج آن‌ها میشود.

خواص انار برای مردان

در طب نوین در چند مطالعه حیوانی، تجویز محصولات انار به طور خـوراکی باعـث افـزایش تعـداد اسـپرم، افـزایش حرکت اسپرم و کاهش اسپرم‌های غیرطبیعی شده است و بنابراین مصرف این میوه به مردان توصیه می‌شود. در طب سنتی نیز انار شیرین به ویژه در افراد گرم مزاج نعوظ‌آور است.

خواص انار برای زنان

سویق انار برای ویار در دوران بارداری مفید است؛ مصرف انار برای رحم مفید است و آب انار برای ترشحات زیاد زنان و خونریزی‌های غیرطبیعی سودمند است. ترکیبات فنولیـک اسـید موجـود در پوست انار دارای خاصیت فیتواسترژنی(هورمون‌های گیاهی) هستند و به پیشگیری از بروز بیماری‌های هورمونی زنانه کمک می‌کنند.

خواص انار برای دیابت

مصرف انار باعث افزایش حساسیت به انسولین می‌شود. در افراد دیابتی حساسیت به انسولین کاهش می‌یابد و بنابراین مصرف انار می‌تواند باعث بهبود کاهش قند خون در افراد مبتلا به دیابت شود.

خواص انار برای دهان و دندان

اثرات عصاره انار روی درد و عفونت ناشی از آفـت دهانی ثابت شده است. همچنین اثر عصـاره‌ هیدروالکلی انـار روی پـلاک‌های میکروبـی دنـدان مـورد مطالعه قـرار گرفتـه اسـت کـه اثری برابر دهـان شـویه کلر هگزیدین داشته است.

خواص انار از منظر طب سنتی

انواع انار در طب سنتی طبیعت مختلفی دارد. نوع اول، انار شیرین است که طبیعتـی سرد بااعتدال و تر دارد. نوع دوم انار تُرش و شیرین یـا میخـوش است که در سردى و ترى مایل به عتدال است و نوع سوم انار تُرش اسـت کـه سرد و خشک است.

ویژگی‌های انار در طب سنتی

همه قسمت‌های انار خاصیت قابض (جمع کنندگی) دارد. هر چه انار ترش‌تر باشد این قوه بیشتر است. دانـه انـار از آب انار قبض و خشک‌کنندگی بیشـتری دارد. ایـن دو خاصـیت در پوست انار بیش از دانه انار و در گـل انار بـیش از پوسـت انـار است و نکته مهـم اینکـه اگـر انـار را آبگیـری کنـیم، تفاله آن بیشترین قوه قبض را دارد. انار شیرین به خاطر گرمایی که در طبیعت خود دارد تحلیل برنده و بازکننده اسـت. بـه مجـاری داخـل بدن هـم لینت میبخشد.

خواص انار برای مغز

انار در بیماری‌های اعصاب و روان فواید بسیاری دارد؛ سردرد حار و صفراوی را از بین می‌برد و در درمان فراموشی نقش بسزایی دارد.

خواص آب انار برای لثه‌ها و دندان‌ها

از منظر طب سنتی آب انار برای لثه‌ها مفید است؛ اگر آب انار ترش را با عسل حرارت دهند و به قوام آورند برای انواع زخم دهان و جهت محکم کردن دندان‌ها و جلوگیری از خونریزی لثه مفید است.

خواص انار برای چشم در طب سنتی

اگر عصاره انار و عسل در یـک ظـرف مسی طبخ شود تا داخل آن زنگار مس تولید شود و آن را به صـورت سرمه به چشم بکشند، برای خارش و خشـونت پلک‌ها و بیمـاری ضخیم شدن پلک‌ها و قرمزی آنها و ریختن مژه‌هـا مفید است و باعث بهبود بینایی می‌شود.

اثرات انار بر سیستم تنفسی از منظر طب سنتی

اگر انار تُرش باشد، ایجاد خشونت در حلق و حنجره و اعضاء داخل قفسه سـینه می‌کند چـون قـبض و تُرشـی ایـن خصوصیت را دارد اما اگر انار شیرین باشد، چون اندکی حـرارت دارد ایجـاد
لینت و نرمی در حلق و سینه می‌کند و چون همراه آن مقـداری قبض اسـت باعـث تقویـت سینه و سـایر اعضـای داخـل آن می‌شود. انار چه تُرش، چـه شـیرین باشـد، مـانع خلط خـونی می‌شود ولی انار تُرش برانگیزاننده سرفه اسـت.

خواص انار برای معده

انار ترش اشتهاآور است. انار مانع ایجاد بخار در معده می‌شود چون قبض دارد و سردکننـده است و حرارت معده را از بین می‌برد و معده‌های سـرد و سوداوی از انار چه ترش چه شیرین ضررمی‌بینند. افراد دچار بیماری‌های سوداوی بـا خـوردن انـار تـرش اخلاقشان بـدتر می‌شود.

خواص آب انار در طب سنتی

آب انار ترش و شیرین اگر فشرده شـده باشـد، معده را تقویت می‌کند و فضولات صفراوی را پـاک مـی‌کنـد. آب انـار بـه خـاطر تـرش بـودن توانایی نفوذ و ایجاد زخم را در دیـواره روده دارد بـه خصـوص زمانی که فرد مبتلا به قولنج و انسداد روده باشد.

خواص پوست انار در طب سنتی

ضماد پوست انار یا گل انار روی معده آن را تقویت کرده و مانع قی می‌شود.

سویق انار (دانه‌های انار خشک شده را پودر کرده و گاهی بومیدهند) برای کسانی که میل بـه خـوردن چیزهـای غیـر طبیعی دارند مفید است. اگر پوست انار یا گل انار روی فتق ضماد شود نفع جدی دارد. اگر پارچه‌ای با آب انار تـرش خـیس شـود و روی فتق گذاشته شود.

خوردن پخته پوست انار،کشنده کرم کـدو و کرمک است. اگر پوست انار در آب پخته شود، در حدی کـه لـه نشـود و ایـن آب نوشـیده شـود بـرای بـی‌اختیاری ادرار بسیار نافع است.

خُرد شده پوست انـار با پخته آن همراه با شربت مورد برای رفع اسهال بسیار سودمند است. شستن مقعد و نشستن درآب پخته پوست انار برای رفع بواسیر مفید است.

جهت بر طرف کردن اسـکار زخـم(جای زخم)، پوسـت انـار را خـرد کرده همراه عسل روی آثار زخم بگذاریـد و ایـن کار را بـه مدت طولانی ادامه دهید. عصاره غلـیظ پوسـت انـار بسیار اثر بخش‌تر از عصاره ریشه و یـا خـود دانه انار برای دیابت است.

خواص دانه انار در طب سنتی

دانـه انـار تـرش خشـک‌شـده، یبوست‌آور است. نشستن در آب خیسانده دانه انار خشک شده برای کاهش عفونت رحم موثر است. جهت التیام زخم‌ها، دانه انار خشک شده خـرد شـده
بو داده مفید است.

خواص رب انار در طب سنتی

رب انار شیرین طبیعتـی سرد با اعتـدال و تر دارد. این رب انار برای کاهش صفرا، غلیان و جوشش خون پر فایده است.

رب انار تُرش سـرد و خشک است و در رفع حالت تهوع دوران بارداری می‌تواند سودمند باشد؛ رب انار تـرش یـا آب خیسانده دانـه انـار تـرش خشک شده برای زخم‌های روده مفید است.

انواع رب انار اگر همراه نعناع مصرف شود، رطوبت فاسد داخل معده را خشک می‌کند و به هضم غذا کمک می‌کند. رب انار برای رفع مشکلات سردرد و جلوگیری از بیماری‌های اعصاب مفید است.

از رب انار ترش برای کاهش وزن و لاغری نیز استفاده می‌شود. در کنار تحرک کافی و پیروی از رژیم غذایی مناسب، مصرف مقادیری از رب انار نیز به افزایش سوخت و ساز بدن کمک می‌کند.

نسخه‌های طب سنتی برای درمان بیماری‌ها و مشکلات با انار

برای درمان سرفه با انار؛ آب انار شیرین را با شکر و جلاب مخلوط کرده و کم کـم به صورت جرعه‌جرعه بخورید. انار شیرین را به صورت کامل در فر بگذارید تا بپزد و گرم گرم بخورید. انار شیرین را سوراخ کند و داخل آن را بـا روغـن بـادام و شکر پر کنید و مصرف کنید. مضمضه انار مانع ریـزش اخـلاط گرم پشـت حلـق می‌شود.

برای رفع بواسیر توصیه می‌شود که بیمار در آب پوست پخته انار بنشیند.

اگر پوست انار در آب پخته شود، در حدی کـه له نشـود و ایـن آب نوشـیده شـود بـرای بی‌اختیاری ادرار مفید است.

در ورم‌های گرم پوست که علـت آن زیـادی صـفرا یـا دم است و پوست قرمز و ملتهب می‌شـود. ضماد انـار نارس که پخته شده باشد همراه سرکه مفید است.

برای برطرف کردن جای زخم، پوسـت انار را خـرد کرده، همراه عسل روی آثار زخم بگذارنید و ایـن کـار را بـه مدت طولانی ادامه دهید.

جهت عفونت کناره‌هـای نـاخن یا گوشـت اضافه و ورم و زخم‌ها، انار تُـرش را در ظـرف مسی همراه عسل طبخ کنید و روی ضایعه بگذارید.

مقادیر مصرف و مصلحات

بر اساس طـب سـنتی زیاده روی در مصـرف انـار فاسـدکننده غذا است ومعده را سست می‌کند. مصلح انار شیرین انـار ترش است و در کسی که مزاج سرد دارد زنجبیل پرورده مصلح
خوبی است. رب انار شیرین هم در صورت زیـاده روی باعـث سستی معده می‌شود و مصلح آن مصطکی اسـت. مصلح انار ترش، انار شـیرین و زنجبیل پرورده است.همچنین دانه انار ترش بـرای سرفه مضر اسـت و با مویز وگردو اصلاح می‌شود.

تداخلات دارویی و عوارض جانبی اجزای انار

بر اساس طب نوین برای هیچ یک از اجزاء انـار از پوسـت و دانه و ریشه در دوزهای درمانی، عـوارضی گـزارش نشـده است. مصرف دانه انار با مقدار زیاد بی‌خطر است اما مصرف خوراکی بیش از 80 میلی گرم پوست ریشه و ساقه انار به خـاطر محتوای بالای آلکالوئید می‌تواند باعث استفراغ، خونریزی گوارشـی و سـرگیجه‌، اخـتلال بینایی شود. به دلیل خاصیت سـقط‌آوری پوست انار باید در بارداری از مصرف آن خودداری شود.

انار در آیات و روایات

نام میوه انار در قرآن کریم نیز آمده است. در سوره انعام و الرحمن به "رمان" نام عربی انار اشاره شده است.

پیامیر (ص) و ائمه اطهار (ع) نیز به فواید مصرف میوه انار اشاره کرده‌اند از جمله اینکه از پیامبر خدا (ص) نقل شده که: «انار مهتر میوه‌هاست.»

از امام صادق(ع) نقل است که: «هرکس ناشتا انار بخورد، قلبش را چهل روز روشن می‌کند.»

امام علی علیه السـلام نیز فرموده‌اند: «در هر دانه انار چون در معده جای می‌گیرد، حیاتی برای قلب و فروغی برای نفس است.»

"خاکشیر" که نام دیگر آن خاکشی است گیاهی علفی یک تا دو ساله است که به‌صورت خودرو کنار جاده‌ها یا اماکن غیرزراعی و نسبتاً مرطوب می‌روید و گل‌های کوچک زردرنگ دارد و دانه خاکشیر در میوه آن قرار دارد.

محل رویش گیاه

گیاه خاکشیر در آمریکای شمالی، مناطق معتدل هیمالیا، سراسر اروپا و اغلب نواحی ایران رشد می‌کند.

بخش‌های مورد استفاده گیاه

تنها بخش مورداستفاده گیاه، دانه آن است که رنگ قهوه‌ای روشن یا زرد تیره دارد.

مواد موجود در خاکشیر

املاح موجود در دانه شامل گوگرد، کلر، فسفر، آهن، زینک، سدیم، منیزیم است و دانه حاوی پروتئین، صمغ، موسیلاژ، چربی و ترکیبات نیتروژن‌دار است.

خواص خاکشیر برای کلیه

خاکشیر یکی از مفیدترین گیاهان برای کلیه به‌شمار می‌رود. این گیاه خاصیت ادرارآوری طبیعی دارد که می‌تواند از این طریق در پاک‌سازی سموم کلیه بسیار مفید باشد و از بروز سنگ کلیه نیز پیشگیری کند، خاکشیر همچنین برای رفع التهابات کلیه بسیار سودمند است.

خاصیت تب‌بری خاکشیر

خاکشیر خاصیت تب‌بری دارد و دمای بدن را پایین می‌آورد و ازاین‌رو برای بیمارانی که دچار تب شده‌اند بسیار مفید است، این گیاه همچنین در رفع گرمازدگی استفاده می‌شود.

خاصیت ضدمیکروبی خاکشیر

ایزوتیوسیانات‌های موجود در خاکشیر دارای خاصیت ضدمیکروبی است و بنابراین مصرف خاکشی به مقابله بدن با میکروب‌ها کمک می‌کند.

خواص خاکشیر برای دستگاه گوارشی

خاکشیر از قدیم به‌عنوان اشتهاآور، تقویت‌کننده معده، ضدتب، ملیّن و در مشکلات سوء‌هاضمه و حتی درمان اسهال خونی استفاده شده است.

درمان یبوست با خاکشیر

صمغ و موسیلاژ روی دانه خاکشیر با جذب آب متورم و باعث افزایش حرکات روده می‌شود ازاین‌رو این گیاه به‌عنوان گیاهی بسیار مفید برای درمان یبوست شناخته شده است.

درمان اسهال با خاکشیر

برای درمان اسهال با خاکشیر باید آن را با آب گرم مصرف کرد، نکته جالب درباره این گیاه این است که در صورت مصرف دانه‌های خاکشیر در آب سرد، این گیاه خاصیت ملیّن دارد و به رفع یبوست کمک می‌کند و جوشانده دانه خاکشیر در آب گرم خاصیت ضداسهال دارد.

خواص خاکشیر برای دفع انگل و کرم روده

خاکشیر همچنین برای دفع کرم از روده بسیار سودمند است. اسیدهای چرب موجود در خاکشیر نیز دارای خواص ضدانگلی هستند و به دفع انگل از بدن کمک می‌کنند.

خواص ضدالتهابی خاکشیر

روغن‌های فرّار موجود در خاکشیر خاصیت ضدالتهابی دارند و می‎توانند در بسیاری از بیماری‌های التهابی از جمله آرتریت سودمند باشند.

خواص ضدسرطان خاکشیر

ماده‌ای به‌نام کوئرستین در خاکشیر خاصیت ضدسرطان دارد و به پیشگیری از بروز بسیاری از سرطان‌های دستگاه گوارش کمک می‌کند. این گیاه همچنین حاوی آنتی‌اکسیدان‌هایی است که به مقابله با عوامل سرطان‌زا کمک می‌کند. مکانیسم اثر این گیاه،‌ سرکوب رشد سلول‌های سرطانی و همچنین مهار التهاب مزمن است.

خواص خاکشیر برای پوست

خاکشیر به‌دلیل خاصیت ادرارآوری خود، باعث دفع مواد زائد از طریق کلیه‌ها می‌شود و به پاک‌سازی کبد کمک می‌کند و ازاین‌رو برای سم‌زدایی بدن و پاک‌سازی پوست بسیار سودمند است. این گیاه همچنین باعث شادابی و افزایش شفافیت پوست می‌شود، خاکشیر همچنین تسکین‌دهنده زخم و جراحات پوستی است.

خواص خاکشیر برای قلب و عروق

در منابع طب سنتی آمده است که تپش قلب ممکن است نتیجه فراوانی صفرا باشد و برخی گیاهان دارویی ممکن است صفرای سیاه را از بدن خارج کنند و در نتیجه تپش قلب را تسکین دهند که خاکشیر یکی از این مواد مؤثر بر تپش قلب است.

خواص خاکشیر برای لاغری

دانه‌های خاکشیر به کاهش وزن کمک می‌کنند و افرادی که کنار رژیم غذایی خود روزانه به‌صورت ناشتا مخلوط آب و خاکشیر را مصرف کنند در کاهش وزن موفق‌تر خواهند بود.

خواص خاکشیر در طب سنتی

خاکشیر از منظر طب سنتی طبیعتی گرم و تر دارد، اشتهاآور، مقوی گوارش و معده است. خاکشیر به‌طور سنتی به‌عنوان یک درمان مفید در بیمارانی که از سوزش سر دل به‌دلیل فراوانی صفرا شکایت دارند، استفاده می‌شود.

استفاده از خاکشیر برای معده سرد مفید است.

شربت خاکشیر جهت رفع سمّیت داروها سودمند است.

ضماد خاکشیر جهت ورم‌های سخت و نقرس و ورم بن گوش و پستان مفید گزارش شده است.

بریان‌شده خاکشیر در خمیر برای درمان بیماری‌های کبدی مفید عنوان شده است و ضمادش با عسل برای درمان زخم‌های رحم سودمند است.

عوارض جانبی خاکشیر

عوارض جانبی خاصی در دوزهای درمانی با خاکشیر گزارش نشده است اما مصرف بیش از حد خاکشیر باعث بروز سردرد می‌شود و برای جلوگیری از این عارضه در افرادی که خاکشیر زیادی مصرف می‌کنند، باید از کتیرا استفاده کرد چرا که مصلح خاکشیر، کتیرا است.

خاکشیر در بارداری بخوریم یا نه؟

مصرف خاکشیر در بارداری ممنوع نیست اما در صورتی که بخواهید چند بار در هفته از این گیاه استفاده کنید باید با پزشک خود مشورت کنید.

مقدار مجاز مصرف خاکشیر

میزان مصرف مجاز خاکشیر در هر روز، سه بار و در هر بار چهار تا هشت گرم مصرف شود.

نحوه مصرف خاکشیر

بسته به مصرف خاکشیر که در متن بالا گفته شد، خاکشیر می‌تواند به‌صورت مخلوط با آب سرد و یا جوشانده تهیه شود.

طرز تهیه انواع شربت‌های خاکشیر

برای تهیه این نوشیدنی دو قاشق غذاخوری خاکشیر و گلاب و یک قاشق غذا خوری آبلیمو و یک لیوان آب ولرم را با هم ترکیب کنید و برای شیرین شدن کمی هم شکر اضافه کنید.

برای تهیه شربت خاکشیر نصف لیوان خاکشیر، یک لیوان شکر، 6 لیوان آب خنک و 2 قاشق غذاخوری گلاب را با یکدیگر مخلوط کنید.

طرز تهیه خیسانده خاکشیر: خاکشیر را چندین ساعت در آب سرد خیس کنید و سپس میل کنید، می‌توانید به آن شکر یا نبات هم اضافه کنید و در یک لیوان آب سرد بریزید و نوش جان کنید.

طرز تهیه جوشانده خاکشیر: به‌مدت 10 دقیقه خاکشیر را با آب بجوشانید و بعد از اینکه سرد شد، میل کنید.

طرز تهیه ضماد خاکشیر: برای رفع زخم، جراحات و رفع ورم‌ها، خاکشیر را بکوبید و به‌صورت ضماد درآورید، ضماد به‌صورت موضعی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

یکی از گیاهان ریشه‌دار دوساله از خانواده چتریان است که به‌صورت خام یا پخته مورد استفاده قرار می‌گیرد.

هویج حاوی بسیاری از مواد مغذی از جمله بتاکاروتن و آنتی‌اکسیدان‌ها است که می‌تواند به‌عنوان بخشی از یک رژیم غذایی غنی از مواد مغذی برای افراد سلامتی به‌ارمغان بیاورد.

مواد موجود در هویج

هر یک هویج 60گرمی حاوی 53 گرم آب و 24 کیلو کالری انرژی و سه گرم قند است؛ میزان فیبر موجود در هر هویج معمولی حدود 2 گرم است؛ ویتامین‌های آ، ب، کا، سی، فولات و کلسیم، آهن، منیزیم، فسفر، پتاسیم، سدیم، سلنیوم، مس و روی از دیگر مواد مغذی موجود داخل هویج هستند.

هویج سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها و ضدسرطان

هویج منبع خوبی از بتاکاروتن، فیبر، ویتامین‌کا1، پتاسیم و آنتی‌اکسیدان‌ها است. آنتی‌اکسیدان‌ها موادی هستند که با خنثی کردن مواد مضری‌به نام رادیکال‌های آزاد، منجر به کاهش التهابات و خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن می‌شوند، علاوه بر این، آنتی‌اکسیدان‌های موجود در هویج به‌نام کاروتن با کاهش خطر ابتلا به سرطان مرتبط است.

خواص هویج برای کاهش وزن و قند خون

فیبر موجود در هویج با جذب چربی‌ها به کاهش سطح کلسترول کمک می‌کند؛ این گیاه همچنین به‌دلیل دارا بودن فیبر یک غذای مناسب برای کاهش وزن است.

هویج به‌دلیل دارا بودن فیبر به کاهش قند خون افراد کمک می‌کند؛ پکتین شکل اصلی فیبر محلول در هویج است. فیبرهای محلول می‌توانند با کاهش سرعت هضم قند و نشاسته، سطح قند خون را کاهش دهند.

خواص هویج برای سلامت روده‌ها

فیبرهای محلول موجود در هویج مانند پکتین می‌توانند باکتری‌های مفید روده را تغذیه کنند که این امر منجر به بهبود سلامت و کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های گوارشی می‌شود. هویج همچنین فیبرهای نامحلول شامل سلولز، همی‌سلولز و لیگنین را دارد که خطر یبوست را کاهش می‌دهند و حرکات منظم روده را تقویت می‌کنند.

خواص هویج برای دستگاه گردش خون

هویج به‌دلیل محتوای بالای پتاسیم و فیبر می‌تواند در کاهش فشار خون بسیار مفید باشد، همچنین ویتامین‌کا1 موجود در هویج که به‌عنوان فیلوکینون شناخته می‌شود، در انعقاد خون نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند. تحقیقات اخیر ترکیبات فعال زیستی به‌نام پلی‌استیلن‌ها را در هویج شناسایی کرده است که ممکن است به محافظت در برابر سرطان خون و سایر سرطان‌ها کمک کند.

خواص هویج برای استخوان‌ها و دندان‌ها

مصرف هویج می‌تواند سلامت استخوان‌ها را ارتقا دهد. کلسیم و ویتامین کای موجود در هویج باعث ارتقای سلامت استخوان‌ها می‌شوند. فسفر موجود در هویج نیز برای تقویت استخوان‌ها و دندان‌ها سودمند است.

خواص هویج برای سلامت چشم‌ها

بتاکاروتن، ویتامین اصلی موجود در هویج، می‌تواند در بدن انسان به ویتامین‌آ تبدیل شود. ویتامین‌آ یکی از ویتامین‌های مهم و ضروری در حفظ سلامت چشم‌ها به‌شمار می‌رود. هویج نارنجی دارای بتاکاروتن بسیار بالاتری است همچنین لوتئین که یکی از رایج‌ترین آنتی‌اکسیدان‌های موجود در هویج است و عمدتاً در هویج زرد و نارنجی یافت می‌شود برای سلامت چشم سودمند است.

کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی با مصرف هویج

فیبر و پتاسیم موجود در هویج نقش مهمی در کاهش فشار خون و کاهش وزن ایفا می‌کنند که هر دوی این موارد منجر به بهبود سلامت قلب و عروق می‌شود؛ علاوه بر آن، لیکوپن که یک آنتی‌اکسیدان است که در بسیاری از میوه‌ها و سبزیجات قرمزرنگ، از جمله هویج یافت می‌شود، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی ـ عروقی را کاهش می‌دهد.

فواید هویج برای تقویت سیستم ایمنی بدن

هویج سرشار از انواع آنتی‌اکسیدان‌ها و ویتامین‌سی است که هر دو در تقویت سیستم ایمنی و کاهش التهابات نقش دارند. ویتامین‌سی موجود در هویج به بدن انسان کمک می‌کند تا آنتی‌بادی‌هایی بسازد که از سیستم ایمنی دفاع می‌کنند. ویتامین‌سی همچنین به بدن شما کمک می‌کند آهن را جذب و استفاده و از عفونت جلوگیری کند.

خواص ضدپیری هویج

هویج غنی از ویتامین‌سی، بتاکاروتن و آنتی‌اکسیدان‌ها است که با کاهش التهابات موجود در بدن به جلوگیری از چروک پوست و پیری آن کمک می‌کند. میزان آب موجود در هویج نیز باعث حفظ نشاط و شادابی پوست صورت و بدن انسان می‌شود.

خواص هویج برای افزایش سوخت‌وساز بدن

وجود ویتامین‌های گروه‌ب در رژیم غذایی انسان برای سوخت‌وساز بدن ضروری است. مصرف هویج به‌دلیل دارا بودن انواع ویتامین‌های گروه‌ب از جمله تیامین (ویتامین‌ب1)، ریبوفلاوین (ویتامین‌ب2) و نیاسین (ویتامین‌ب3) و ویتامین‌ب6 به تعدیل متابولیسم بدن کمک می‌کند.

پاک‌سازی کبد با مصرف هویج

مصرف هویج برای پاک‌سازی کبد بسیار مفید است؛ فیبر موجود در هویج باعث کاهش چربی موجود در خون و کبد می‌شود و برای پاک‌سازی کبد بسیار مفید است.

تسریع بهبود زخم‌ها با هویج

ویتامین‌سی یکی از ویتامین‌هایی است که به کلاژن‌سازی کمک شایانی می‌کند؛ هر یک عدد هویج 3.5 میکروگرم ویتامین‌سی دارد و بنابراین برای تسریع بهبود جای زخم‌ها بسیار سودمند است.

خواص ضدمیکروبی هویج

دانشمندان ثابت کرده‌اند که هویج خاصیت ضدباکتریایی دارد. ریشه هویج حاوی روغن‌های فرّاری است که میکروارگانیسم‌های مضر را از بین می‌برند.

 مصرف هویج در دوران بارداری مفید است؟

هویج به‌دلیل دارا بودن مقادیر مناسبی از ویتامین آ و سی، ‌برای رشد و نمو جنین سودمند است و در دوران بارداری نیز منعی برای مصرف متعادل آن وجود ندارد.

میزان مصرف مجاز هویج چقدر است؟

به‌طور معمول هر فرد باید حداقل 5 واحد از انواع میوه‌ها و سبزیجات در طول یک روز مصرف کند. هر واحد سبزی معادل حدود 80 گرم است و مصرف دو تا سه واحد هویج در طول یک روز برای یک فرد بزرگسال مشکلی ایجاد نمی‌کند.

عوارض جانبی مصرف هویج

مصرف هویج خطرات جدی به‌دنبال ندارد؛ با وجود این ممکن است تعداد بسیار نادری از افراد به مواد موجود در هویج حساسیت داشته باشند؛ علائم این حساسیت ممکن است با گزگز و خارش دهان فرد آغاز شود.

در عین حال یکی از نگرانی‌های کارشناسان، رشد گیاهان در محیط‌های آلوده به فلزات سنگین است. رشد هویج‌ها در خاک‌های آلوده یا قرار گرفتن در معرض آب دارای فلزات سنگین و آبیاری با فاضلاب می‌تواند بر ایمنی و کیفیت هویج‌ها تأثیر منفی بگذارد.

خواص هویج در طب سنتی

از منظر طب سنتی، هویج دارای طبع گرم و تر است.

حکمای طب سنتی تأکید دارند که خوردن هویج مقاومت بدن را در مقابل بیماری‌های عفونی بالا می‌برد، همچنین هویج برای خارج شدن سنگ کیسه صفرا اثری معجزه‌آسا دارد، مصرف هویج همچنین باعث تقویت قوه بینایی و چشم‎ها می‎شود.

اگر مقداری هویج را بجوشانید و به آن آب‌لیمو اضافه کنید، داروی مؤثری برای درمان بیماری‌های عصبی،‌ امراض کلیوی و همچنین جوان‌کننده پوست به دست می‌آید.

برای تقویت بدن، مصرف هویج رنده‌شده به‌همراه لیموترش توصیه می‌شود.

مصرف هویج همراه با شیر و کمی عسل برای درمان ترشحات مجاری تنفسی مفید است.

برای درمان ضعف و بیحالی از هویج پخته استفاده کنید.

مصرف روزانه سوپ هویج باعث تقویت بدن در مقابل بیماری‌های مسری مانند سرماخوردگی می‌شود.

مصرف هویج‌پلو برای بهبود عملکرد سیستم گوارشی بسیار سودمند است.

هویج برای دیابتی‌ها بد است یا خوب؟

هویج خام به‌دلیل داشتن فیبر بالا، سبزی خوبی برای کاهش قند خون به‌شمار می‌رود؛ برای مقایسه تأثیر غذاها بر افزایش قند خون، کارشناسان از شاخصی به‌نام شاخص گلایسمی استفاده می‌کنند؛ این شاخص تعیین می‌کند که هر ماده غذایی به‌چه‌میزان باعث افزایش قند خون می‌شود. هویج خام شاخص گلایسمی پایین‌تری نسبت به هویج پخته و آب هویج دارد؛ به این معنا که مصرف هویج خام به‌میزان کمتری نسبت به آب هویج و نوع پخته آن باعث افزایش قند خون می‌شود؛ بنابراین به بیماران دیابتی توصیه می‌شود در صورت تمایل به مصرف هویج، از نوع خام آن استفاده کنند.

خواص آب هویج

آب هویج که یکی از نوشیدنی‌های محبوب بین مردم است؛ خواص بسیاری برای سلامتی دارد. آب هویج کالری و کربوهیدرات کمی دارد و در عین حال حاوی مواد مغذی متعددی است. هر یک فنجان آب هویج حاوی 94 کیلوکالری، دو گرم پروتئین، 22 گرم کربوهیدرات، 9 گرم قند، دو گرم فیبر، و ویتامین‌آ است. ویتامین‌آ موجود در آب هویج از نوع بتاکاروتن است که علت رنگ نارنجی آب هویج است.

یک فنجان آب هویج حاوی چه‌میزان ویتامین‌آ است؟

یک فنجان (236 گرم) آب هویج بیش از 250 درصد از نیاز روزانه را برای ویتامین‌آ تأمین می‌کند.

آب هویج برای بهبود وضعیت بینایی

چندین مطالعه مصرف میوه‌ها و سبزیجات حاوی ویتامین‌آ را با کاهش خطر نابینایی و بیماری‌های چشمی مرتبط با افزایش سن مرتبط می‌دانند. آب هویج یک منبع عالی از لوتئین و زآگزانتین است.

خواص ضدسرطان آب هویج

مطالعات آزمایشگاهی نشان می‌دهد که ترکیبات خاصی در آب هویج می‌توانند از سرطان محافظت کنند و پلی‌استیلن‌ها، بتاکاروتن و لوتئین حاصل از عصاره آب هویج در برابر سلول‌های سرطانی انسان مؤثر باشند.

کاهش قند خون با مصرف آب هویج

نوشیدن مقدار کمی آب هویج می‌تواند به کاهش سطح قند خون کمک کند. مطالعات روی موش‌های مبتلا به دیابت نوع2 نشان می‌دهد که آب هویج قند خون را کاهش می‌دهد. یک مطالعه دیگر روی جوندگان نشان داد که آب هویج به‌دلیل اثر ضدالتهابی رنگدانه‌های موجود در آن، قند خون را کاهش می‌دهد، البته به‌دلیل وجود مقادیری قند در آب هویج، توصیه می‌شود که بیماران دیابتی به‌میزان متعادل از این آب‌میوه مصرف کنند. به‌طور کلی، مصرف روزانه 4 اونس آب هویج (100 گرم) ایمن است.

خواص آب هویج برای پوست

یک فنجان (236 گرم) آب هویج بیش از 20 درصد از نیاز روزانه را برای ویتامین‌سی فراهم می‌کند، ویتامین‌سی یک ویتامین محلول در آب است که برای تولید کلاژن ضروری است، علاوه بر این، ویتامین‌سی به‌عنوان یک آنتی‌اکسیدان برای محافظت از پوست در برابر آسیب رادیکال‌های آزاد عمل می‌کند و بنابراین می‌تواند به حفظ شادابی و نشاط پوست کمک شایانی کند.

کاهش بیماری‌های قلبی با مصرف آب هویج

آب هویج می‌تواند به کاهش عوامل خطر بیماری قلبی کمک کند، آب هویج منبع خوبی از پتاسیم است، ماده معدنی که نقش مهمی در تنظیم مناسب فشار خون دارد. ترکیبات آنتی‌اکسیدانی موجود در آب هویج نیز برای سلامتی قلب مفید است.

تقویت سلامت کبد با مصرف آب هویج

کاروتنوئیدهای موجود در آب هویج سلامت کبد را تقویت می‌کند. مطالعه‌ای در جوندگان نشان داد که آب هویج، چربی کبد را کاهش نمی‌دهد، اما نشانگرهای التهابی را کاهش می‌دهد و بنابراین می‌تواند درمان خوبی برای کبد چرب غیرالکلی باشد.

خطرات احتمالی مصرف آب هویج چیست؟

آب هویج‌های تهیه‌شده در آب‌میوه‌فروشی‌ها، برای از بین بردن باکتری‌های مضر پاستوریزه نشده‌اند و بنابراین ممکن است حاوی میکروب‌هایی باشند بنابراین افراد باردار، افراد مسن، کودکان خردسال و کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند باید از مصرف آب هویج غیرپاستوریزه خودداری کنند.

علاوه بر این، نوشیدن مقادیر بسیار زیاد آب هویج ممکن است منجر به کاروتنمی شود، وضعیتی که در نتیجه سطوح بالای بتاکاروتن در خون، پوست را زرد مایل به نارنجی می‌کند.

همچنین آب هویج فیبر کمتری نسبت به هویج کامل دارد و حاوی قندهای طبیعی است. محتوای فیبر کمتر به این معنی است که قندهای آن سریعتر جذب می‌شوند؛ بنابراین نوشیدن بیش از حد آب هویج ممکن است سطح قند خون شما را افزایش دهد.

حجت الاسلام والمسلمین فرحزاد در محفل معارفی حرم مطهر بانوی کرامت در، روز قیامت را موقف سنجش میزان اعمال انسان دانست و با تاکید بر این که خوبی های انسان همیشه باید بر بدی هایش غالب باشد، اظهار داشت: امام صادق (ع) می فرمایند؛ در میزان حسنات انسان، هیچ چیزی سنگین تر از صلوات بر محمد و آل محمد نیست.

سخنران حرم مطهر بانوی کرامت با بیان این که خداوند متعال انسان را برای عبودیت و بندگی خلق نموده است، به تفاوت های عبودیت و عبادت اشاره نمود و اظهار داشت: عبودیت و عبد بودن در گرو عمل به اوامر الهی است.

وی ضمن تأکید بر اهمیت انجام امورات برای خداپرستی نه خود پرستی، به فضائل نماز جماعت اشاره کرد و خاطرنشان ساخت: نماز جماعت از جمله تاکیدات روایی است و ثواب های وصف ناپذیری در برقراری اقامه نماز جماعت ذکر شده است.

حجت الاسلام والمسلمین فرحزاد با بیان این که غرق شدن در دغدغه های دنیایی، ما را از بندگی خدا دور می‌سازد، اظهار داشت: عبادت در لسان روایات ما توسعه زیادی داشته، منحصر در نماز، ذکر، قرآن و دعا نیست؛ به گونه ای که کسب حلال اعم از انجام کار خوب، درست به دست آوردن روزی و به جا هزینه کردن آن، از بالاترین عبادات شمرده شده است.

وی فکر و اندیشه و بهره گیری از چراغ عقل و وجدان را از دیگر تجلی‌های عبادت عنوان کرد و ابراز داشت: تمام دنیا عبرت و منزلی برای تفکر و بهره گیری از تجربیات است؛ در روایات اسلامی ارزش یک لحظه تفکر، از یک عمر عبادت بالاتر ذکر شده است.

سخنران حرم مطهر بانوی کرامت با تأکید بر این که عبادتی که در آن فکر، عقل و اندیشه نباشد، هیچ ارزشی نخواهد داشت، تصریح کرد: تلاوت قرآن کریم بدون تدبر در آیات، خیر چندانی برای انسان ندارد.

حجت الاسلام والمسلمین فرحزاد در ادامه خوش اخلاقی را از دیگر مولفه های عبادی دانست و اذعان داشت: امام صادق (ع) می فرمایند؛ « إِنَّ حُسْنَ اَلْخُلُقِ یَبْلُغُ بِصَاحِبِهِ دَرَجَةَ اَلصَّائِمِ اَلْقَائِمِ» کسی که اخلاق خویش را نیکو گرداند، خداوند او را به مقام روزه گیرِ شب زنده دار ‌می‌رساند .

وی با بیان این که انسان اگر همچون شیطان هزاران سال عبادت کند و بداخلاق و متکبر باشد، با صورت در آتش جهنم افکنده خواهد شد، اظهار داشت: پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله می فرمایند؛ «لَیْکُمْ بِحُسْنِ الْخُلُقِ فَإِنَ حُسْنَ الْخُلُقِ فِی الْجَنَّهً لَا مَحَالَهً وَ إِیَّاکُمْ وَ سُوءَ الْخُلُقِ فَإِنَّ سُوءَ الْخُلُقِ فِی النَّارِ لَا مَحَالَهً»؛ شما را به حسن خلق سفارش می‌کنم زیرا خوش اخلاق بدون شک در بهشت است و از بد اخلاقی بپرهیزید که بد اخلاق بدون شک در جهنّم است.

سخنران محفل معارفی حرم مطهر ضمن اشاره به فلسفه برخی از احکام اسلامی، خوش اخلاقی را پایه قبولی بسیاری از عبادات توصیف نمود و یادآور شد: نماز برای زدودن پلیدی هایی چون؛ تکبر، غرور و کینه و… از دل و روزه نیز محک صبر و اراده آدمی و در مسیر خوش اخلاق سازی انسان هستند.

حجت الاسلام والمسلمین فرحزاد در بخش پایانی سخنان خود، به روایتی از رسول الله (ص) اشاره کرد و با بیان این که بداخلاقی تمام عبادات را تباه می‌سازد، اذعان داشت: اگر اخلاق انسان خوب نباشد و زبانش تند و آتش افروز باشد، هر اندازه عبادت کرده باشد، آتش دوزخ را درک خواهد نمود.

سرکنسولگری عربستان سعودی در شهر مشهد به صورت موقت فعالیت خود را دریکی از هتل های شهر مشهد آغاز کرد.

شبکه تلویزیونی العربیه هم با انتشارعکسی از برافراشته شدن پرچم عربستان در شهر مشهد مقدس از آغاز فعالیت‌های این کنسولگری خبر داد.

بر این اساس، سرکنسولگری عربستان سعودی به طور موقت در هتل میثاق مشهد فعالیت کرده و پس از آن به ساختمان سرکنسولگری منتقل خواهد شد.

بگفته رئیس نمایندگی وزارت امور خارجه در خراسان رضوی، کنسولگری عربستان سعودی در مشهد مقدس به صورت رسمی فعالیت خود را آغاز کرد.

محمد بهشتی منفرد روز یکشنبه گفت: کنسولگری عربستان سعودی در مشهد با ارسال یادداشت رسمی به دفتر نمایندگی وزارت امور خارجه در این شهر فعالیت رسمی خود را از تاریخ ۲۱ مرداد ماه امسال، در یکی از هتل های این شهر به عنوان محل موقت اعلام کرد.

بر اساس اعلام مسئولان ساعت کاری سرکنسولگری عربستان در یکی از هتل های مشهد، همه روزه به جز پنجشنبه و جمعه از ساعت هشت صبح تا ۱۵ است.

در سفر فیصل بن‌فرحان، وزیر امور خارجه عربستان به ایران نیز وی در نشست خبری با همتای ایرانی خود اعلام کرده بود که به زودی فعالیت سفارت خانه و سرکنسولگری این کشور آغاز خواهد شد.

طبق توافق ازسرگیری جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی، سفارت جمهوری اسلامی ایران در ریاض رسما پس از هفت سال 16 خردادماه با حضور برخی از مقامات ایرانی و عربستانی بازگشایی شد.

علیرضا بیگدلی، معاونت کنسولی وزارت امور خارجه و حسن زرنگار ابرقویی، نماینده ایران در جده در هنگام بازگشایی سفارت ایران حضور داشتند.

پایگاه اطلاع رسانی دفترحفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در مطلبی با عنوان یادداشت هفته، نگاهی به الگوی ویژه هدایت و سیره تبلیغی امام سجاد علیه‌السلام و ثمرات آن بر اساس بیانات رهبر انقلاب پرداخته و آورده است:

زندگی امام سجاد «از همه جهت یکی از زندگی های پر از درس است.» ۱۳۷۲/۴/۲۳ یکی از این جهات، الگوی هدایت و سیره تبلیغی ایشان است. همه شواهد نشان می دهد نیم قرن بعد از حکومت پیامبر اسلامی، جامعه اسلامی چنان به انحراف رفته است که امیدی به اصلاح آن نیست؛ اما به راستی امام سجاد چگونه در طول ۳۵ سال دوران امامت خود با صبر و استقامت، چنین اثر شگفتی در جامعه اسلامی‌ ایجاد کردند؟

* اختناقِ گسترده در دوران بعد از حادثه عاشورا

شرایط دوران امام سجاد از چند جهت حائز اهمیت است. از یک سو «وقتی‌که حادثه‌‏ی عاشورا پیدا شد، در عالم اسلام... حالت رعبی میان مردم به وجود آمد؛ بیشتر یا شاید کلّاً در میان شیعیان و طرف‏داران ائمّه.» (حماسه امام سجاد، ص ۱۸۴) از سوی دیگر «عامّه‌‏ی مردم دچار یک بی‌ایمانی و ضعف و اختلال اعتقادی شدید شده بودند. کار به جایی رسیده بود که حتّی بعضی از ایادی دستگاه خلافت، نبوّت را زیر سؤال میبردند.» (انسان۲۵۰ساله، ص ۱۸۱) و «اخلاق مردم بشدّت خراب شده بود.» (انسان۲۵۰ساله، ص ۱۸۲) چراکه «بخش مهمّی از مشکلات اساسی دنیای اسلام که به فاجعه کربلا انجامید، ناشی از انحطاط و فساد اخلاق مردم بود. اگر مردم از اخلاق اسلامی برخوردار بودند، یزید و ابن‌زیاد و عمر سعد و دیگران نمیتوانستند آن فاجعه را بیافرینند.» ۱۳۷۲/۴/۲۳

در آن دوران «اغلب شخصیّت‌های بزرگ، سر در آخور تمنّیّات مادّی‌ای که به‌وسیله‌ی رجال حکومت برآورده میشد، داشتند.» ۱۳۶۵/۴/۲۸ و کارشان شده بود «از طرفی موجّه کردن و محبوب کردن چهره‏ ی قدرتها در دل مردم، از طرفی منفور کردن خاندان پیغمبر و محبّت اینها را از دلها گرفتن.» (حماسه امام سجاد، ص ۸۳) فشار و سخت‌گیری به جایی رسیده بود که «دستگاه عبدالملک... کمال اِشراف و نظارت را بر زندگی امام سجّاد داشت. جاسوس‌هایی گماشته بود که وضع زندگی امام سجّاد را به او گزارش بدهند.» (حماسه امام سجاد، ص ۱۹۳)

حال سؤال این است با وجود اینکه «اختناق در آن دوران و نامناسب بودن وضع، اجازه نمی‌داد که امام سجاد بخواهند با آن مردم بی‌پرده و صریح و روشن حرف بزنند؛ نه فقط دستگاه‌ها نمی‌گذاشتند، مردم هم نمی‌خواستند.» ۱۳۶۵/۴/۲۸ امام سجاد چگونه اسلام را از تحریف و جامعه اسلامی را از خطر انحراف نجات دادند؟

* امام از هیچ‏کس مأیوس نیست ...

نگاه متعارف جامعه اینگونه است که با وجود چنین وضعیتی، تربیت مردم ناشدنی است. اما «امام سجاد... نگفتند وضع بد است، نگفتند که از شمشیر قدرت حاکم خون میچکد، نگفتند این حرفها در دل و مغز علیل مردم جا نمیگیرد؛ ‏حرفشان را گفتند.» (حماسه امام سجاد، ص۱۲۶) سیره عملی ایشان نشان می‌دهد «امام از هیچ‏کس مأیوس نیست حتّی از محمّد‏بن شهاب. امام انسان را دارای فطرت نیکو میداند... بدیها عارضی اند، بدیها مال بعدند، بدیها نقش ‏و نگار روی این صفحه هستند و خود صفحه پاک است... هر انسانی در هر حدّی از انحراف، از قلمرو و محیط و منطقه‏ ی امید یک ‏انسانِ هدفی و مسلکی بیرون نیست؛ همه ‏کس را میتوان امیدوار بود که هدایت شود.» (حماسه امام سجاد، ص۱۵۳)

* دو نوع روش تبلیغی امام

با بررسی شیوه تبلیغی حضرت سجاد می‌توان دریافت که «امام چون در دوران اختناق زندگی میکردند و نمیتوانستند مفاهیم مورد نظر خودشان را آشکارا و صریح بیان کنند، از شیوه ‏ی موعظه و دعا استفاده کردند. دعا مربوط به صحیفه‏‌ی سجّادیّه است... و موعظه مربوط به بیانات و روایاتی است که از آن حضرت نقل شده.» (حماسه امام سجاد، ص۲۰۵)

اولاً حضرت برای بازسازی جامعه نبوی «پوششی برای حقایق درست میکرد، و آن، پوشش، دعا بود.» (حماسه امام سجاد، ص ۱۶۲) یعنی در بدترین شرایط تبلیغی «امام سجّاد از بیان معارف دست نکشید؛ به‌عنوان دعا، به‌نام نیایش، مطالبی فراهم آورد و آنچه میخواست بگوید، گفت.» (همرزمان حسین، ص ۹۲) ثانیاً موعظه «بهترین نحو انتقال و القای ایدئولوژی و افکار درست است.» (حماسه امام سجاد، ص۲۰۶) موعظه‌های عمومی حضرت سه ویژگی مهم دارد:

۱- «این بیانات امام که خطاب به عامّه‏‌ی مردم است، از نوع آموزش نیست، از نوع تذکّر و یادآوری است. یعنی در این بیان، امام نمی‌نشینند مسئله‏‌ی توحید را برای مردم باز کنند و بشکافند، یا مسئله‏‌ی نبوّت را برای مردم تفسیر کنند بلکه تذکّر میدهند، یادآوری میکنند.» (حماسه امام سجاد، ص۲۱۰)

۲- «امام در این بیان عمومی یعنی در خلال مسائل اسلامی، ناگهان بر روی مسئله‏‌ی امامت تکیه میکند؛ مثل این است که مثلاً در دوران رژیم گذشته کسی با شما این‏جوری حرف بزند که آقایان! به فکر خدا باشید، به فکر مسئله‏‌ی توحید باشید، به فکر مسئله‏‌ی نبوّت باشید، به فکر مسئله‏‌ی «حکومت» باشید. ببینید؛ عیناً امامتی که ما اینجا در بیان امام سجّاد می بینیم، مثل همین کلمه‏ ی «حکومت» است در دوران رژیم گذشته؛ که حرف خطرناکی بود.» (حماسه امام سجاد، ص۲۱۲)

۳- «در خطاب به عامّه‌‏ی مردم دائماً استناد به آیات میشود؛ چرا؟ چون عامّه‏‌ی مردم امام سجّاد را به‏‌صورت یک ‏امام نگاه نمی کنند و برای حرفهایش دلیل می خواهند، استدلال می‌خواهند؛ این است که امام به آیات استدلال می کند.» (حماسه امام سجاد، ص۲۱۳)

* روش خاص تبلیغ و هدایت

رویکرد امام به دعا به این دلیل است که «یکی از نتایجی که دعا میتواند داشته باشد، این است که انگیزه‏‌های سالم و صحیح را در دلها بیدار میکند... و صحیفه‏‌ی سجّادیّه از اوّل تا آخر پُر از انگیزه‌‏های شریف و عالی برای انسانها است که اگر انسان به آنها توجّه بکند، واقعاً ‏همین صحیفه‌‏ی سجّادیّه کافی است که یک ‏جامعه را توجّه بدهد و اصلاح کند و بیدار کند.» (حماسه امام سجاد، ص ۲۲۴)

رویکرد امام به موعظه هم به این دلیل است که «اگر کسی میخواست آنجا به مردم بگوید که به فکر مسئله‏‌ی حکومت باشید، این حرفی نبود که دستگاه به‌‏آسانی از آن بگذرد امّا وقتی به زبان موعظه و در زبان یک ‏آدم زاهد و عابد بیان میشود، برای دستگاه یک ‏مقداری قابلیّت قبول پیدا میکند؛ یعنی آن‏قدرها حسّاسیّت‌‏برانگیز نیست.» (حماسه امام سجاد، ص۲۱۳)

* امام سجاد شیعه را مجدد متشکّل کرد

جهاد تبلیغی امام سجاد آن‌چنان آثار بنیادینی در جامعه داشت که گویی بعثت دوباره انجام گرفته است. شرایط به گونه‌ای شد که «کم‌کم و تدریجاً مردم ملحق شدند و زیاد شدند و زیاد شدند و جمعیت شیعه سر و سامانی گرفت. بر اثر همین گفته‌های گرم امام چهارم که مثل تازیانه‌ای بر دوش فکر و روح مردم نواخته میشد.» (همرزمان حسین، ص ۱۶۰)

امام سجاد «شیعه را مجدّداً متشکّل کرد و تحویل امام باقر داد.» (دو امام مجاهد، ص ۳۱۴) نهایتاً «نتیجه این شد که در شصت سال بعد، هفتاد سال بعد، از همین کوفه جوانها و پیرمردها بلند میشدند می‌آمدند مدینه و سالیانی در کنار مرکز فیض جعفر‏بن محمّد میماندند و بهره می بردند و برمی گشتند.» (حماسه امام سجاد، ص۱۲۶)، «بزرگانی که از رُوات امام صادق شما میشناسید، اغلب مال کوفه‏ اند؛ در همین شهر بود، در همین محیط بود، در همین فضای مسموم بود. چه کسی زراره را درست کرد؟ چه کسی محمّد‏بن مسلم را درست کرد؟ چه کسی مفضّل‏ بن عمَر را درست کرد؟ یحیی‌بن امّ‏‌طویل را چه کسی درست کرد؟ امام سجّاد درست کرد.» (حماسه امام سجاد، ص۱۲۷)

اما آنچه از امام سجاد به عنوان هدایت گر ویژه و برترین مبلّغ احیاگر اسلام می توان الگو گرفت، این است که «امروز، ما چنین وظیفه‌ای داریم. البته شرایط امروز، با آن روز متفاوت است. امروز بحمد اللَّه حکومت حق یعنی حکومت شهیدان قائم است. پس، ما وظایفی داریم.» ۱۳۷۶/۲/۱۷

منتشرشده در شماره جدید نشریه خط حزب‌الله

آیا می توان با استناد به وجود موارد فساد و تخلف در حکومت امیرمؤمنان علی علیه السلام از مشروعیت جمهوری اسلامی دفاع کرد؟

به عقیده برخی متدیّنان چنین دفاعی ناکام و همچنین جفاکارانه است. از نظر آنان برخی مدافعان نظام با برجسته کردن وجود برخی مفسدان در دستگاه حکومتی امام علی علیه السلام و با تشبیهی ناموجّه و به قیمت لکه دار کردن یگانه چهره شاخص عدل حکومتی در طول تاریخ بشری، در تلاش اند به جمهوری اسلامی مشروعیت بخشند.

نگارنده با صرف نظر از سخنان رد و بدل شده اخیر در این مورد، گمان می کند علی الاصول چنین دفاعی نه ناکام است و نه جفاکارانه؛ زیرا کاملا از پایه ای استدلالی برخوردار است.

حکومت امامان معصوم علیهم السلام و حکومت جمهوری اسلامی به مانند سایر حکومتهای بشری بر دوش انسان ها استوار اند. حتی در حکومت جهانی امام عصر علیه السلام نیز بار حکومت بر عهده انسان هایی است که در آن نظام حکومتی عهده دار مسؤولیت هایند.

از سوی دیگر به جز انسان هایی که مرزهای عصمت را درنوردیده اند، همه انسان ها در معرض لغزش و خطا و فریب شیطان اند. بنابراین از هیچ حکومتی (حداقل تا قبل از حکومت پایانی حضرت صاحب الامر علیه السلام) نمی توان انتظار داشت که خالی از فساد و نقیصه باشد.

انسان های مختار به حکم قانون الهی در معرض آزمون و ابتلایند و نتیجه آن نیز به طور طبیعی آن است که عده ای سربلند بیرون آیند و عده ای مردود می شوند. اساساً یک هدف اساسی از خلقت همین آزمایش هاست و قرار نبوده است که مردمان به طور اتوماتیک عدل را برپای دارند.

بنابراین روح چنین دفاعی این است که مردمان تلقی خویش را از حکومت عدل تصحیح کنند. نباید گمان کرد حکومت عادلانه آن حکومتی است که هیچ گونه ظلم و تخلفی در آن رخ ندهد. چنین چیزی خلاف طبیعت انسانی و قوانین حاکم بر خلقت است.

بر عکس، حکومت عادلانه آن حکومتی است که عدالت طلب باشد. رهبر معظم انقلاب در تاریخ ۵/۶/۱۳۸۲ در دیدار با هیأت دولت وقت می فرمایند: «مشروعیت من و شما وابسته به مبارزه با فساد، تبعیض و نیز عدالت‌خواهی است. این، پایه مشروعیت ماست. الان درباره مشروعیت حرفهای زیادی زده میشود، بنده هم از این حرفها بلدم؛ اما حقیقت قضیه این است که اگر ما دنبال عدالت نباشیم، حقیقتاً من که این‌جا نشسته‌ام، وجودم نامشروع خواهد بود؛ یعنی هرچه اختیار دارم و هرچه تصرّف کنم، تصرّف نامشروع خواهد بود؛ دیگران هم همین‌طور».[i]

بنابراین در حکومت عدالت طلب، ظلم و فساد رخ می دهد اما نظام حکومتی با فساد مقابله جدی می کند و در عمل از آن بیزار است. کسانی که در مقام انتقاد و چه بسا نفی مشروعیت نظام جمهوری اسلامی فسادها را بر می شمارند به این نکته توجه ندارند که وجود مفسدان در همه حکومتها (درباره حکومت پایانی امام عصر علیه السلام قضاوتی نمی کنیم) گریز ناپذیر است. در نتیجه استناد به موارد فساد در حکومت امام علی علیه السلام برای دفاع از جمهوری اسلامی نه ناکام است و نه جفای در آن چهره شاخص عدالت در تاریخ؛ بلکه صرفا تلنگری است برای تصحیح تلقی از حکومت عادلانه و نفی انتظارات غیرواقعی از عدل در جامعه بشری.

البته می توان این پرسش را مطرح کرد که «آیا عدالت طلبی در نظام حکومتی جمهوری اسلامی به اندازه عدالت طلبی در امام علی علیه السلام است؟»

توجه کنید که جوامع کنونی با جامعه زمان حکومت امیرمؤمنان علی علیه السلام از نظر پیچیدگی قابل مقایسه نیستند و طبیعتاً نظام حکومتی کنونی نیز پیچیدگی خاصی دارد. از اینرو مقایسه میزان عدالت طلبی این نظام با آن حکومت ساده تر به هیچ وجه آسان نیست و همواره این خطر هست که برخی عوامل پیچیده ساز را از نظر دور انداخت.

در عین حال به گمان من هیچ انقلابی اصیلی شک ندارد که نمی توان مدعی شود میزان عدالت طلبی کلّ نظام جمهوری اسلامی به همان اندازه عدالت طلبی شخص امام علی علیه السلام و مقابله آن حضرت با فسادها و نقص ها است. بدون تردید وظیفه کلیّت این نظام آن است که در تلاش مداومی باشد تا میزان عدالت طلبی خود را به میزان عدالت طلبی علوی نزدیک نماید.

سید علی طاهری خرم آبادی

قرآن در آیه شریفه ۱۸ سوره ابراهیم می فرماید:

«مَثَلُ الَّذینَ کَفَرُوا بِرَبِّهِمْ اَعْمالُهُمْ کَرَماد اشْتَدَّتْ بِهِ الرّیحُ فی یَوْم عاصِف لا یَقْدِرُونَ مِمّا کَسَبُوا عَلی شَیْء ذلِکَ هُوَ الضَّلالُ الْبَعیدُ»؛ اعمال کسانی که به پروردگارشان کافر شدند، همچون خاکستری است در برابر تندباد در یک روز طوفانی؛ آنها توانایی ندارند تا کمترین چیزی از آنچه را انجام داده اند، به دست آورند؛ و این همان گمراهی دور و دراز است.

دورنمای بحث

آیه شریفه مَثَل در صدد بیان اعمال نیک کفار برآمده، می فرماید: آنها چون فاقد ایمان به خدا هستند، اعمالشان پذیرفته نمی شود. از این رو، بر اساس آیه شریفه احتمال این که اعمال نیک آنها جدا از کفر و بی ایمانی آنها محاسبه شود، مردود شمرده شده است.

ارتباط آیه مَثَل با آیات قبل

آیات قبل «جَبّار عَنید» را مورد بررسی قرار داده است. «جَبّار عَنید» کسانی هستند که هم گردنکش هستند و هم ناامید از الطاف خداوند؛ جهنّم در انتظار آنها خواهد بود و از آب بدبوی متعفّنی نوشانده می شوند.

در پی آیات فوق این سؤال مطرح می شود که آیا اعمال نیک آنها نادیده گرفته می شود؟ چه این که افراد ظالم گردنکش نیز در طول عمر خود اعمال و کارهای خیری انجام می دهند؛ مثلاً درباره فرعون گفته می شود که: آشپزخانه بسیار وسیع و گسترده ای داشت که به تمام خانه ها غذا می داد، نیازمندان، فقرا، بیماران، زنان حامله و دیگران از این آشپزخانه بی بهره نبودند.

گاهی حاکمان ظالم هم کارهای خیر مهمّی انجام می دادند؛ مساجد بزرگ و تاریخی وجود دارد که به دست این حاکمان ظالم ساخته شده است؛ عتبات مقدّسه و بارگاه ائمّه معصومان (علیهم السلام) غالباً به دست همین ظالمان تعمیر و توسعه داده شده است؛ به عنوان مثال قسمت زیادی از مسجدالحرام و مسجد النبی (صلی الله علیه وآله) به وسیله حکّام ظالم آل سعود توسعه داده شده است.

همچنین بعضی از بیمارستان های مهم، دانشگاه های عظیم، درمانگاه ها، مدارس علمیّه و مانند آن به دستور این گونه افراد بنا شده است. آیا این همه کارهای خیر، همه بی اثر است و هیچ اثر و فایده ای برای صاحبان آنها ندارد؟ و انجام دهندگان آن مشمول الطاف الهی نخواهند بود؟

آیه شریفه مَثَل - که شرح و تفسیر آن خواهد آمد - در صدد پاسخ گویی به این سئوال مقدّر است که ممکن است در ذهن خواننده این آیات الهی خطور کند.

شرح و تفسیر:

مَثَلُ الَّذینَ کَفَرُوا بِرَبِّهِمْ: مثل های قرآن مجید از جهتی بر دو دسته تقسیم می شود:

یک دسته مثل هایی است که برای اعمال انسان ها زده می شود. آیه شریفه از زمره این مثال هاست که درباره اعمال کفّار بحث می کند.

دسته دیگر مثل هایی است که برای اشخاص زده می شود و خود اشخاص را به چیزی تشبیه می کند؛ مثلاً آیه شریفه ۲۶۱ سوره بقره - که شرح آن گذشت - انسان انفاق کننده را به دانه گندمی تشبیه می کند که هفتصد دانه بلکه بیشتر محصول می دهد.

به هر حال، آیه شریفه مَثَل را برای کسانی می زند که نسبت به پروردگارشان کافر شده اند.

نکته جالب توجّه این که در اینجا به جای کلمه «اللّه» کلمه «ربّ» به کار برده شده است؛ یعنی ای انسان! آثار پروردگارت را در همه جا می بینی! لطف و رحمت حضرت حق را در تمام اعضای بدنت و در تمام لحظات زندگیت شاهد هستی! از نعمت هایی که به تو داده است - که تنها یکی از آنها برای یک عمر شکرگزاری کافی است - هر روز استفاده می کنی و خلاصه در تمام عمر تحت تربیت و نظر او هستی، ولی باز کفر میورزی و از او روی گردان می شوی! در حالی که انسان باید همیشه از ولی نعمت و مربّی و کسی که به او نعمت می بخشاید سپاس گزار باشد.

اَعْمالُهُمْ کَرَماد: آیه شریفه، اعمال نیک کفّار را به خاکستر تشبیه می کند و در آیه از اعمال زشت آنها بحثی به میان نیامده است؛ زیرا اعمال زشت آنها آنقدر بی ارزش است که جای گفتگو و بحث ندارد و آیه تنها به بررسی اعمال نیک آنها برآمده است.

فواید خاکستر

خاکستر فواید و آثاری دارد که به برخی از آن اشاره می شود:

۱- اگر خاکستر با خاک زمین مخلوط شود، از آن کود بسیار خوبی به وجود می آید و شاید بدین جهت باشد که باقیمانده علفزارها و مزارع را آتش می زنند تا خار و خاشاک موجود تبدیل به خاکستر گردد و کود مناسبی برای آن زمین به وجود آید.

۲- خاکستر اشیای کثیف و زنگ زده را تمیز می کند و صیقل می دهد. به همین جهت در قدیم آینه های فلزی را با خاکستر صیقل و شفاف می کردند. «روزگار آیینه را محتاج خاکستر کند».

۳- فایده دیگر خاکستر، حفظ آتش و گرمای آن است. ضرب المثل «آتش زیر خاکستر» اشاره به همین مطلب دارد. اگر آتشی داشته باشیم و بر روی آن خاک بریزیم خاموش و نابود می گردد؛ ولی اگر خاکستر بر روی آن ریخته شود، نه تنها خاموش نمی شود بلکه گرمای آن حفظ می شود. از این رو، در زمان قدیم بر روی آتش داخل منقل که در زیر کرسی قرار می دادند خاکستر می ریختند تا حرارت آن دیرتر از بین برود.

اِشْتَدَّتْ بِهِ الرّیحُ فی یَوْم عاصِف لا یَقْدِرُونَ مِمّا کَسَبُوا عَلی شَیْء: اعمال کافران و انسان های بی ایمان، به خاکستری می ماند که در روزهای طوفانی، تندباد شدیدی آن را به آسمان می برد و پراکنده می سازد به گونه ای که هیچ کس قدرت به دست آوردن هیچ چیز از آن را ندارد.

ذرّات خاکستر بسیار ریز و کوچک است. وقتی پراکنده شود همرنگ محیط می گردد؛ به گونه ای که نه تنها صاحب آن، بلکه اگر همه اهالی یک شهر جمع شوند قدرت نخواهند داشت حتّی یک مثقال آن را جمع آوری کنند تا چه رسد به اینکه روز، روز طوفانی باشد و تندباد شدید و قوی نیز در جریان باشد که در این صورت حقیقتاً هیچ قدرتی توانایی بر کسب هیچ مقدار آن را نخواهد داشت!

تندباد بی ایمانی و کفر نیز اعمال خیر و نیک کافران را چنین مورد هدف قرار داده، آن را نابود می سازد؛ به طوری که هیچ چیزی از آن نصیب کافر نمی شود و کافر از آن بهره ای نمی برد.

ذلِکَ هُوَ الضَّلالُ الْبَعیدُ: این انحراف کفّار بی ایمان، یک گمراهی دور است که صاحبان آن به راحتی و به سهولت به راه حق باز نمی گردند و هدایت آنها به راه راست کاری بس مشکل است.

پیام های آیه

۱- ایمان شرط صحّت اعمال:

پشتوانه اعمال نیک و شایسته، ایمان است؛ اگر ایمان نباشد عمل فاقد ارزش است. فقها یکی از شرایط قبولی عبادات، بلکه یکی از شرایط صحّت آن را ایمان ذکر نموده اند؛ یعنی اعمالی از قبیل حج، نماز، روزه، انفاق، کمک به دیگران، دست گیری از مستمندان و مانند آنها، بدون ایمان به خدا و رسولش هیچ ارزشی ندارد.

درباره «ولایت» نیز چنین بحثی مطرح شده است. برخی آن را فقط شرط قبولی طاعات و عبادات شمرده اند. بدین جهت، اعمال عبادی منکران ولایت از نظر فقه شیعه صحیح محسوب می گردد (یعنی تکلیف از عهده آنها ساقط است)، اگرچه مقبول درگاه الهی نیست و اجر و پاداشی به او تعلّق نمی گیرد؛ ولی عدّه ای توسعه نظر داده، آن را همچون ایمان، شرط صحّت تکالیف دانسته اند.

در این باره روایات زیادی در کتاب های روایی شیعه به چشم می خورد که به یک نمونه از آن بسنده می شود.

امام باقر (علیه السلام) می فرماید: «لَوْ اَنَّ رَجُلاً قامَ لَیْلُهُ وَ صامَ نَهارُهُ وَ تَصَدَّقَ بِجَمیعِ مالِهِ وَ حَجَّ جَمیعَ دَهْرِهِ وَ لَمْ یَعْرِفْ وِلایَةَ وَلِیِّ اللّهِ فَیُوالیهِ وَ یَکُونَ جَمیعُ اَعْمالِهِ بِدِلالَتِهِ اِلَیْهِ ما کانَ لَهُ عَلَی اللّهِ حَقٌّ فی ثَوابِهِ اَبَداً؛ اگر مسلمانی تمام شب ها شب زنده داری کند و تمام روزها (غیر از عید فطر و قربان که روزه آن حرام است) روزه داری نماید و تنها به پرداخت وجوه شرعیّه واجب اکتفا نکند، بلکه تمام اموال و سرمایه اش را در راه خدا صدقه بدهد و در تمام طول عمرش هر ساله به حج برود، ولی اهل ولایت نباشد و «ولیُّ الله» را نشناسد تا ولایتش را به گردن نهد و اعمالش را طبق دستور او انجام دهد، چنین مسلمانی هرگز انتظار ثواب و پاداش الهی را نداشته باشد.(۱)

آیه مورد بحث نیز همین مطلب را در مورد اصل ایمان به خداوند مطرح کرده، می فرماید: کسانی که ایمان به خداوند ندارند، هیچ پاداشی نخواهند داشت هرچند بهترین اعمال را انجام دهند. قرآن مجید در آیات متعدّدی این مطلب را مورد بررسی قرار داده است که به برخی از آن اشاره می شود:

الف - در آیه ۲۶۴ سوره بقره - که شرح آن در بحث های قبل گذشت - آمده است:

«اعمال کسانی که به خداوند و روز رستاخیز ایمان ندارند همچون قطعه سنگی است که بر آن قشر نازکی از خاک باشد؛ و بذرهایی در آن افشانده شود؛ و رگبار باران بر آن برسد؛ و همه خاکها و بذرها را بشوید؛ و آن را صاف و خالی از خاک و بذر رها کند. آنها از کاری که انجام داده اند، چیزی به دست نمی آورند و خداوند جمعیّت کافران را هدایت نمی کند».

ب - در آیه ۳۹ سوره نور آمده است: «کسانی که کافر شدند، اعمالشان همچون سرابی است در یک کویر که انسان تشنه از دور آن را آب می پندارد؛ اما هنگامی که به سراغ آن می آید، چیزی نمی یابد، و خدا را نزد آن می یابد که حساب او را به طور کامل می دهد».

ج - خداوند در آیه ۲۳ سوره فرقان می فرماید: «وَ قَدِمْنا اِلی ما عَمِلُوا مِنْ عَمَل فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً»؛ و ما به سراغ اعمالی که کافران بی ایمان انجام داده اند می رویم، و همه را همچون ذرّات غبار پراکنده در هوا قرار می دهیم.

بنابر آیه مَثَل و دیگر آیات قرآن مجید، اعمال خوب انسان در صورتی که ناشی از ایمان و اعتقاد درونی او به خداوند متعال نباشد اثری ندارد و سودی به او نمی بخشد.

هـ - در آیه ۵۴ سوه توبه آمده است: «وَ ما مَنَعَهُمْ اَنْ تُقْبَلَ نَفَفاتُهُمْ اِلاّ اَنَّهُمْ کَفَرُوا بِاللّهِ وَ بِرَسُولِهِ وَ لا یَأْتُونَ الصَّلوةَ اِلاّ وَ هُمْ کُسالی وَ لا یُنْفِقُونَ اِلاّ وَ هُمْ کارِهُونَ»؛ هیچ چیز مانع قبول انفاقهای آنها نشد، جز اینکه آنها به خدا و پیامبرش کافر شدند، و نماز بجا نمی آورند جز با کسالت، و انفاق نمی کنند مگر با کراهت.

این آیه نیز ایمان را شرط قبولی اعمال می داند. بنابراین، آیات مذکور و دیگر آیات و روایات فراوانی - که از معصومان(علیهم السلام) به ما رسیده است - ایمان را شرط صحّت و کمال اعمال می دانند همچنین بنابر آیات و روایات، ولایت نیز شرط کمال، بلکه شرط صحّت اعمال شمرده شده است.

چرا ایمان و ولایت شرط صحّت اعمال است؟

به عبارتی، چرا خداوند کارهای خوب و بد کفّار را جداگانه محاسبه نمی کند؟ یعنی بدین ترتیب که پرونده کارهای زشت و ناشایست آنها جدا محاسبه شود و بر اساس آن مجازات صورت گیرد و پرونده کارهای خوب و شایسته آنها نیز جدا محاسبه شود و بر اساس آن جزای نیک داده شوند.

پاسخ: در روایات و آیاتی که ایمان و ولایت را شرط صحّت اعمال دانسته اند، جواب این سئوال آمده است.

در روایتی که قبلاً در این باره گذشت امام(علیه السلام) چنین فرمودند: «وَ لَمْ یَعْرِفْ وِلایَةَ وَلِیِّ اللّهِ فَیُوالیهِ وَ یَکُونَ جَمیعُ اَعْمالِهِ بِدِلالَتِهِ اِلَیْهِ» بر اساس این روایت، راز و رمز اشتراط ایمان و ولایت این است که انسان کارها و اعمال شایسته را به راهنمایی و هدایت بزرگان دین انجام دهد و از مسیر خاصّی که آنها بیان می کنند حرکت کند. وقتی انسان ولایت خداوند و رسولش را پذیرفت، دیگر خودسرانه و با هوی و هوس کار نمی کند، بلکه سعی می کند در خط ولایت حرکت کند؛ زیرا اعمال نیک دارای شرایط، موانع، مقدّمات و مقارناتی است که اگر طبق نظر امامان معصوم(علیهم السلام) انجام نشود عمل نیک منظور نخواهد شد.

مَثَل انسانهای بی ایمان که کارهای نیک انجام می دهند، مَثَل انسانهای بیماری است که بدون مراجعه به طبیب، خود به معالجه خویشتن اقدام می کنند که در برخی موارد چنین طبابت هایی موجب ضررهای فراوان و حتی مرگ می گردد.

رسول خدا (صلی الله علیه وآله) و ائمه معصوم (علیهم السلام) پزشکان معنوی هستند که انسان ها برای مداوای دردهای خویش باید طبق دستور آن بزرگواران به معالجه خویشتن بپردازند.

از این رو، حضرت علی (علیه السلام) در کلام زیبا و جامع خود به کمیل بن زیاد مردم را بر سه دسته تقسیم می کند:

۱- علما و دانشمندان ربّانی که خود راه هدایت را یافته اند و در جادّه مستقیم الهی حرکت می کنند.

۲- شاگردان آن علما که هرچند خود استاد نیستند، ولی در پیمودن طریق حق از اساتید و علماء پیروی می کنند و به راه نجات دست می یابند.

این دو گروه شبیه خورشید و ماه هستند که یکی از خود نور دارد و ذات او منبع نور و روشنایی است و دیگری اگرچه نوری از خود ندارد، ولی از دیگری - که منبع نور است - کسب نور می کند و در شبهای تاریک و ظلمانی چراغ هدایت دیگران می شود.

۳- گروه سوم، کسانی هستند که نه خود استادند و نه زانوی شاگردی در مقابل استاد زده اند؛ نه خود منبع نور و روشنایی هستند و نه از نور کسانی که منبع نور هستند استفاده می کنند، بلکه آدم های بی هدف، بی برنامه و بی تکیه گاهی هستند که نادانسته و جاهلانه سیر می کنند؛ مانند پشه هایی که در مقابل کوچکترین نسیمی به این سو و آن سو می روند.

افرادی که از خط معصومان (علیهم السلام) جدا می شوند و بدون پذیرش ولایت اعمالی را انجام می دهند، از گروه سوم به شمار می روند. زندگی آنها سراسر اضطراب و پر پیچ و خم است. و همچون بید با هر بادی می لرزند.

بنابراین، یکی از فلسفه های اشتراط ایمان و ولایت این است که اعمال انسانها از مسیر صحیح هدایت گردد و همانند مریضی باشد که زیر نظر طبیب آگاه معالجه می شود.

۲- دومین پیام این است که آدم های بی ایمان، انگیزه های معنوی ندارند؛ بلکه غالباً انگیزه آنان مادّی است. به عنوان نمونه، یکی از کارهای مهم این انسان ها، خدمات انسانی و بشردوستانه است که از طریق سازمان های بین المللی به کشورهای ضعیف انجام می گردد از یک سو خدمت، یک خدمت انسانی است و از سوی دیگر کسانی که از آن بهره مند می شوند محتاج هستند؛ ولی همین خدمت ها پوششی است برای جاسوسی؛ زیرا بسیاری از اوقات سرویس های جاسوسی در همین پوشش کارهای خود را انجام می دهند.

و گاهی هدف از این کمک ها زنده نگه داشتن آن مستضعفان و بهره گیری هرچه بیشتر از آنان است. همان گونه که برده داران نیز برای بهره برداری بیشتر از بردگان خود، لقمه نانی به آنها می دادند. بنابراین، گاهی خدمات به ظاهر انسانی، اهداف مادّی و غیر انسانی به همراه دارد.

آیه ۵۴ سوره توبه - که شرح آن گذشت - نیز به این مطلب اشاره دارد.

خداوند در آن آیه فرمود: «انسان های بی ایمان و منافق چون انگیزه الهی ندارند و از طرفی می خواهند ظاهر خود را حفظ کنند تا از امتیازات مسلمانان برخوردار باشند، نماز و عبادات خود را با حالت کسالت و بی حالی انجام می دهند و بدترین وقت را برای نماز انتخاب می کنند».

از این رو، حضرت علی (علیه السلام) در عهدنامه مالک اشتر، خطاب به مالک می فرماید: «بهترین وقت را برای نماز انتخاب کن»؛(۲) زیرا اگر پیوند خود را با خالقت مستحکم کردی، خداوند پیوند تو را با مخلوقات و انسان های دیگر محکم خواهد نمود.

بر اساس آیه شریفه، انسان های منافق و بی ایمان کمک های مادّی و انفاق هایشان نیز بدون نیّت خالص است، بلکه از روی بی میلی و با کراهت اعمال را انجام می دهند.

آنها اگر بهترین اموالشان را نیز انفاق کنند؛ چون فاقد ایمان و ولایت هستند و کارشان از صمیم دل نیست، ارزش ندارد؛ مثلاً اگر شخص مؤمن مدرسه ای بسازد و شخص بی ایمانی نیز مدرسه ای بنا کند، مؤمن چون هدفش رفع نیاز مردم محروم است مناطق محروم و دورافتاده را انتخاب می کند و در صرف مخارج جهت استحکام آن مدرسه کوتاهی نمی کند؛ ولی شخص منافق و بی ایمان، نه به فکر استحکام و تقویت بنا است و نه مناطق محروم و نیازمند را در نظر می گیرد، بلکه چون هدفش خودنمایی و تظاهر است، مکانی را انتخاب می کند که در دیدگان مردم قرار گیرد اگرچه آن منطقه نیازی به مدرسه نداشته باشد و به استحکام بنای آن نیز نمی اندیشد؛ زیرا یک ساختمان به ظاهر خوب نیز هدف او را تأمین می کند.

کارها و اعمال انسان های بی ایمان غالباً از روی هوی و هوس، کسب شهرت، کسب وجاهت و درآمد است و آنها را با نیّت پاک کاری نیست علاوه بر این ما معتقدیم که انسان های فاقد ایمان نمی توانند دارای ارزشهای اخلاقی باشند.

إحباط در قرآن

ایمان و ولایت همان گونه که در آغاز راه شرط است و بدون آن هیچ عملی ارزشمند نخواهد بود، در ادامه راه نیز لازم و ضروری شمرده شده است بدین جهت گفته می شود که: «شرط قبولی اعمال موافات بر ایمان است»(۳)؛ یعنی این که انسان این ایمان را حفظ و با ایمان از جهان مادّی سفر کند.

بنابراین، اگر شخصی تمام کارهای نیک را انجام بدهد و تمام اعمال او شایسته باشد؛ ولی در دقایق و لحظات حسّاس پایانی بی ایمان از جهان رخت بربندد، تمام اعمالش از بین می رود و در آخرت هیچ سودی برای او نخواهد داشت!.

این مسئله یکی از مصادیق «احباط» است که در قرآن مجید به صورت گسترده مطرح شده است. شانزده آیه از آیات قرآن مجید درباره «حبط اعمال» سخن می گوید که به دو مورد از آن اشاره می شود:

۱- در آیه ۸۸ سوره انعام آمده است: «وَ لَوْ اَشْرَکُوا لَحَبِطَ لَهُمْ ما کانُوا یَعْمَلُونَ»؛ اگر آنها مشرک شوند، اعمال نیکی که انجام داده اند، نابود می گردد و نتیجه ای از آن نمی گیرند.

آیه شریفه فوق شرک به خداوند را یکی از عوامل نابودی و حبط اعمال نیک شمرده است.

۲- در آیه ۶۵ سوره زمر آمده است: «وَ لَقَدْ اُوحِیَ اِلَیْکَ وَ اِلَی الَّذینَ مِنْ قَبْلِکَ لَئِنْ اَشْرَکْتَ لَیَحْبِطَنَّ عَمَلُکَ وَ لَتَکُونَنَّ مِنَ الْخاسِرینَ»؛ به تو و همه پیامبران پیشین وحی شده که اگر مشرک شوی، تمام اعمالت تباه می شود و از زیانکاران خواهی بود.

این آیه اگرچه خطاب به پیامبر است، ولی روشن است که او - که خود کانون توحید و یکتا پرستی است - هرگز مشرک نخواهد شد. بنابراین، آیه هشداری است برای دیگران.

حبط در جهان طبیعت

آیا حبط و نابودی اعمال نیک فراوان، با یک گناه و لغزش عادلانه است؟ به دیگر عبارت، آیا این کار موافق با قوانین جهان طبیعت است؟

در پاسخ باید گفت: مسئله حبط هم در جهان طبیعت و عالم تکوین وجود دارد و هم در عالم تشریع و قوانین دینی، و هم در کارهای عادی روزمره انسان ها.

باغبانی که سالیان درازی زحمت کشیده و با تلاش و کوشش فراوان و شب زنده داری های بسیار باغی بزرگ و پرمیوه آماده کرده است، بر اثر غفلت و سهل انگاری در گوشه ای از باغ آتشی روشن می کند؛ این آتش به باغ سرایت نموده، ظرف مدّت کوتاهی تمام دست رنج باغبان بیچاره را طعمه حریق قرار می دهد.

انسان سالم و نیرومندی که سلامت او مرهون دهها سال زندگی صحیح با رعایت اصول بهداشتی است، با روی آوردن به موادّ مخدّر، پس از چند صباحی تمام قدرت، نیرو، شادابی، صبر، حوصله، همه و همه را از دست می دهد؛ بنابراین آن آتش، باغ باغبان و این موادّ مخدّر، سلامت این انسان را حبط و نابود می کند.

مثال سومی نیز می توان زد و آن این که تعدادی از مهندسین و کارگران سالیان درازی با زحمت فراوان سدّی عظیم بنا می کنند. با بارش باران سیلاب پشت سد جمع می شود؛ ولی بر اثر یک غفلت و باز نکردن پنجره های مخصوص به هنگام زیاد شدن آب پشت سد، فشار زیاد سیلاب، زحمات چندین ساله آنها را از بین می برد و سدّ عظیم را می شکند!

بنابراین، مسئله حبط اختصاص به مسایل دینی و اعتقادی ندارد، بلکه در جهات تکوین و کارهای روزمره انسان نیز جریان دارد و هیچ منافاتی با عدالت الهی ندارد. باید دانست که علّت و عامل اصلی حبط کارهای خود انسان است؛ همان گونه که عامل اصلی آتش گرفتن باغ، خود باغبان و عامل از بین رفتن سلامت معتاد خود او، و عامل شکستن سد نیز نگهبان سد است. پس، مسلمانان و مؤمنان نباید تنها به فکر انجام کارهای نیک باشند، بلکه باید در حفظ و نگهداری آن نیز تلاش و کوشش کنند که نگهداری اعمال، به مراتب سخت تر از انجام آن است گاهی از اوقات، انسان با مسایل بسیار ساده ای آتش به باغ زندگی خود می زند به عنوان نمونه طبق آیات قرآن، منّت و آزار از عواملی است که مایه حبط انفاق و صدقه می گردد(۴).

اگر شخصی بچه یتیم و بی سرپرستی را از سن طفولیّت تحت سرپرستی قرار دهد و او را با مخارج خود بزرگ کند؛ به مدرسه و دبیرستان و دانشگاه بفرستد و سپس برایش خانه ای تهیّه نموده، دختری را به همسری او درآورد و عمری به او خدمت کند؛ امّا در یک مجلس عمومی در حضور عده زیادی شخص یتیم را مورد خطاب قرار داده، با غرور و منّت گذاری بگوید: «تو یک بچّه یتیم و بی سرپرستی بیش نبودی؛ من به تو آبرو دادم! من تو را به مدرسه و دانشگاه فرستادم! من به تو شخصیّت دادم و...» با استفاده از آیات قرآن در می یابیم که این شخص، با این عمل ناشایست خود تمام انفاق ها و کمک های سالیان طولانی را باطل می سازد.

همچنین بر اساس برخی از آیات قرآن، مسلمانان حق نداشتند در مقابل پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله)بی ادبی نموده، صداهایشان را بلندتر از صدای آن حضرت کنند وگرنه اعمالشان حبط و نابود می گردید «یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَرْفَعُوا اَصْواتَکُم فَوْقَ صَوْتِ النَّبِیِّ وَ لا تَجْهَرُوا لَهْ بِالْقَوْلِ کَجَهْرِ بَعْضِکُمْ لِبَعْض اَنْ تَحْبَطَ اَعْمالُکُمْ وَ اَنْتُمْ لا تَشْعُرُونَ» (۵).

و نیز در برخی از احادیث، بیماری روحی حسد یکی از عوامل حبط معرّفی گردیده است. از این رو، در روایتی از پیامبر(صلی الله علیه وآله) آمده است: «اِیّاکُمْ وَ الْحَسَدِ فَاِنَّهُ یَاْکُلُ الْحَسَناتِ کَما تَأْکُلُ النّارُ الْحَطَبَ»؛ از حسدورزی بپرهیزید؛ زیرا همانگونه که آتش چوبها را می سوزاند و نابود می کند حسد نیز اعمال نیک انسان را نابود می کند».(۶)

در نتیجه ایمان و ولایت - چه در ابتدا و چه در ادامه مسیر - شرط صحّت اعمال، و بی ایمانی از عوامل حبط و نابودی اعمال به شمار می رود.

پاورقی:‌

۱- وسایل الشیعه، جلد اوّل، صفحه ۹۱

۲- نهج البلاغه، نامه ۵۳.

۳- بحارالانوار، جلد ۹۲، صفحه ۶۴۲.

۴- سوره بقره، آیه ۲۶۴.

۵- سوره حجرات، آیه ۲.

۶- میزان الحکمه، باب: ۸۵۰، حدیث ۳۹۴۱؛ حدیث ۳۹۳۸ این باب نیز به همین مضمون است.