حدود 60 سال قبل صهیونیست‌ها رؤیای حمایت از جدایی دروزی‌ها از دولت سوریه را در سر می‌پروراندند و برای احیای دولت «جبل‌العرب» ـ که شامل منطقه جبل‌العرب سوریه و روستاهای اطراف آن و بخش‌هایی از شرق اردن بود و به‌عنوان اولین دولت دروزی در سال 1921 تأسیس شد و بیشتر از 15 سال دوام نیاورد ـ سخت تلاش کردند.

رهبر دروزی‌ها در فلسطین اشغالی که جاسوس صهیونیست‌ها است

بعد از جنگ سال 1967 هم اسرائیلی‌ها همه تلاش خود را به‌کار گرفتند تا دروزی‌ها را به شورش علیه دولت سوریه وادار کنند تا به این ترتیب این شورش تبدیل به خنجری بر پشت ائتلاف عربی شود که در آن زمان مقابل رژیم صهیونیستی ایستاده بود.

این رؤیای صهیونیست‌ها همچنان ادامه داشت و اشغالگران هرگز از آن عقب‌نشینی نکردند؛ به‌طوری که بحث دروزی‌ها همچنان در دستور کار کابینه‌های مختلف رژیم صهیونیستی که روی دروزی‌های فلسطین حساب کرده بودند، باقی ماند، در همین راستا رژیم اشغالگر توانست شیخ «موفق طریف» رئیس طایفه دروزی‌ها در فلسطین اشغالی را جذب کند؛ کسی که به مزدوری برای رژیم صهیونیستی و ارتباط با سرویس جاسوسی موساد معروف است و آن‌گونه که رسانه‌های عبری گزارش می‌دهند، قرار است در مرحله بعد از بشار اسد در سوریه، طرح انتقال گاز شمال سوریه به فلسطین اشغالی را اجرا کند،

به همین منظور مسئولان صهیونیست اخیراً دیدارهایی با طریف داشته‌اند و درباره آخرین تحولات سوریه و تأثیر آن بر دروزی‌ها گفتگو کردند. طبق گزارش رسانه‌های عبری، در دیداری که میان «شلومی بندر» رئیس بخش اطلاعات نظامی ارتش رژیم صهیونیستی (امان) با رئیس طایفه دروزی‌ها انجام شد، آنها بر تعمیق روابط جامعه دروزی‌های سوریه با ارتش اسرائیل و ساختن پل‌های ارتباطی جدید میان آنها تأکید کردند.

با گذشت زمان مشخص شده است که موفق طریف به‌تنهایی با صهیونیست‌ها در ارتباط نیست؛ بلکه تیم بزرگی دارد که شماری از اعضای آن در نهادهای ارتش رژیم صهیونیستی و دیگر مؤسسات این رژیم کار می‌کنند. او به‌تدریج تبدیل به یک اختاپوس سیاسی بزرگ شد که توانست روابط عربی و بین‌المللی را به هم ببافد و به مجری کلیدی دستورات اسرائیل تبدیل شود و به‌ازای دریافت پول از صهیونیست‌ها، مأموریت همسو کردن دروزی‌ها در جوامع مختلف با اشغالگران را دارد.

خیز اسرائیل برای نیش آخر با کارت «دروزی‌ها»

این نقشه‌ها که به‌دستور رژیم صهیونیستی و توسط موفق طریف اجرا می‌شود، ابتدا از سویداء که دژ اصلی دروزی‌های سوریه است آغاز شد و به لبنان امتداد یافت. در سال‌های اخیر نیروهای امنیتی لبنان یکی از اسقف‌های مارونی را حین انتقال پول از فلسطین اشغالی به لبنان دستگیر کرده بودند و او اعتراف کرد که مبالغی را به بزرگان طایفه دروزی در لبنان منتقل می‌کند.

هرج‌ومرج بزرگ در سوریه بعد از آغاز بحران تروریسم و جنگ جهانی به‌سرکردگی واشنگتن علیه این کشور حدود 14 سال قبل، فرصتی را برای موفق طریف و اعضای تیم او فراهم کرد که نفوذ خود را در سویدا گسترش دهند. بعد از سقوط دولت بشار اسد هم موفق طریف کنار رژیم صهیونیستی به‌گونه‌ای رفتار کردند که انگار فصل برداشت رسیده است و دروزی‌ها اکنون می‌توانند در خط مقدم برای تحقق اهداف اسرائیل بایستند.

رژیم صهیونیستی که بلافاصله بعد از سقوط دولت بشار اسد حملات سنگینی را علیه سوریه آغاز کرد و جنوب این کشور را به‌تدریج تحت اشغال گرفت و اکنون تا دروازه‌های دمشق هم آمده است، خیلی سریع پروژه روابط اجتماعی با دروزی‌ها را علاوه بر سویداء در جنوب سوریه هم پیش گرفت.

هشدار رهبر دروزی‌های لبنان درباره توطئه خطرناک دشمن صهیونیستی

در این میان، «ولید جنبلاط» رئیس سابق حزب سوسیالیست ترقی‌خواه و از رهبران ارشد جامعه دروزی لبنان از ابتدای آغاز جنگ رژیم صهیونیستی علیه لبنان در دوره اخیر بارها درباره توطئه این رژیم با استفاده از فریب دروزی‌ها هشدار داد و علی‌رغم همه اختلافاتی که با حزب‌الله داشت، تأکید کرد که در نبرد با اسرائیل، کنار حزب‌الله ایستاده است؛ تا جایی که شهید سید حسن نصرالله هم برای ولید جنبلاط به‌خاطر اتخاذ مواضع هوشمندانه و مدبرانه پیام قدردانی فرستاد.

در دوره کنونی هم که رژیم اشغالگر به‌شدت برای فریب جامعه دروزی تلاش می‌کند، ولید جنبلاط بارها درباره این توطئه اسرائیل هشدار داده و از همه دروزی‌ها خواسته است هوشیار باشند. وی طی جنگ اخیری که گذشت، همواره درباره خطرات توطئه‌های مختلفی که اسرائیل با ابزارهای متعدد علیه لبنان طراحی کرده بود نگران بود و نسبت به آن هشدار می‌داد.

در همین زمینه ولید جنبلاط در جلسه‌ای که با شماری از رهبران جامعه دروزی لبنان داشت، برنامه‌های موفق طریف برای گسترش نفوذ خود در سوریه و نقشه‌های رژیم صهیونیستی را جهت تحریک دروزی‌ها برای ایجاد مجدد دولت اقلیت دروزی که شامل دروزی‌های اردن و سوریه می‌شود و سپس در مرحله بعدی به لبنان می‌رسد، شرح داد.

رئیس سابق حزب سوسیالیست ترقی‌خواه و رهبر جامعه دروزی لبنان همچنین چندین بار در گفتگو با عبدالله دوم، پادشاه اردن شنیده بود که اسرائیل چنین پروژه‌ای دارد و پس از جنگ با لبنان می‌خواهد روی جذب دروزی‌ها برای تشکیل دولت اقلیت دروزی که در خدمت دستورات و اهداف اسرائیل باشد، کار کند.

بر همین اساس، نگرانی‌های ولید جنبلاط روز به روز بیشتر می‌شود و به‌خوبی سناریوهای رژیم صهیونیستی را که امروز با وقوع درگیری‌های نظامی در شهر جرمانا در جنوب دمشق به واقعیت پیوسته است، درک می‌کند.

در زمان حاضر احزاب و گروه‌هایی در سویدا و اطراف آن هستند که شعار جدایی‌طلبی می‌دهند و می‌خواهند یک اداره خودگردان مشابه «قسد» که در شمال شرق سوریه است داشته باشند. منابع آگاه هشدار می‌دهند که به‌نظر می‌رسد رژیم صهیونیستی نقش مهمی در ایجاد چنین گروه‌هایی به‌عنوان بخشی از برنامه خود جهت تحریک گروه‌های مختلف سوریه به اعلام جدایی داشته باشد تا راحت‌تر بتواند نقشه تجزیه سوریه را اجرا کند.

کمپین هوشمندانه ولید جنبلاط برای ناکام‌گذاشتن توطئه اسرائیل

در این میان ولید جنبلاط به‌خوبی می‌داند که لبنان در مرحله بعدی این نقشه خطرناک رژیم صهیونیستی قرار دارد و حتی با وجود اینکه هنوز هیچ نشانه‌ای در مورد تحریک دروزی‌های لبنان دیده نشده است، اما مطمئناً هرگونه تصمیم دروزی‌های سوریه برای جدایی از دولت، عواقب جدی، نه‌تنها برای این کشور، بلکه برای لبنان و کل منطقه خواهد داشت،

بر همین اساس، وی طبق احساس مسئولیتی که در قبال جامعه دروزی لبنان و همچنین بر مبنای رابطه تاریخی که با دروزی‌های کل منطقه دارد، کمپینی برای آگاهی‌سازی افکار عمومی دروزی‌ها و مقابله با پروژه‌های تفرقه‌افکنانه و ویرانگر رژیم صهیونیستی آغاز کرده است.

روزنامه الاخبار گزارش داد که ولید جنبلاط روز گذشته یک جلسه طولانی از طریق ویدیوکنفرانس با چند تن از بزرگان دروزی‌ها در سوریه برگزار کرد تا آنها را برای مقابله با توطئه‌های اسرائیل ترغیب کند.

به‌گفته منابع آگاه از این جلسه، ولید جنبلاط متوجه شد که شخصیت‌های دروزی که یک پایگاه مردمی در سویدا برای مقابله با پروژه صهیونیستی دارند، از این توطئه دشمن آگاه هستند. این شخصیت‌ها جایگاهی ویژه در جامعه دروزی سوریه دارند و نفوذ آنها در میدان بسیار زیاد و مؤثر است. آنها در گفتگو با وی اعلام کردند که اگر برخی دروزی‌ها موضع دیگری داشته باشند، آنها گروه کوچکی هستند که هرگز نمی‌توانند نماینده واقعی دروزی‌های سوریه باشند.

ولید جنبلاط همچنین قرار است جلسه‌ای هم در همین زمینه با رهبران دروزی لبنان در بیروت برگزار کند. این اقدامات با مقامات دروزی از جمله «طلال ارسلان» نماینده سابق پارلمان لبنان که اشتراکات زیادی با ولید جنبلاط در زمینه مسائل لبنان و سوریه دارد، هماهنگ خواهد شد و آنها دائماً برای یکسان کردن موضع خود با هم ملاقات می‌کنند.

دیروز ولید جنبلاط در سخنانی به این منظور تأکید کرد: یا ما دروزی‌ها، هویت عربی خود را حفظ می‌کنیم یا عده‌ای فریب می‌خورند و در دام دشمن صهیونیستی می‌افتند.

او همچنین تأکید کرد: شیخ موفق طریف که با رژیم صهیونیستی همکاری می‌کند، به‌هیچ‌وجه نماینده دروزی‌های منطقه نیست. دروزی‌ها در هر منطقه‌ای برای خودشان رهبر و چهره‌های معروفی دارند، اما موفق‌ طریف به‌هیچ‌وجه نماینده ما نیست. او با دشمن صهیونیستی همکاری می‌کند و گروهی مانند گروه صالح طریف و مشابه آن دارد.

ولید جنبلاط با اشاره به تلاش‌های رژیم صهیونیستی برای تفرقه‌افکنی بین دروزی‌ها با سایر شهروندان سوریه، از سفر مجدد خود در آینده به سوریه خبر داد و خطاب به دروزی‌های جنوب سوریه گفت که «آزادگان» منطقه جبل‌العرب، درباره نقشه‌های رژیم اسرائیل هوشیار باشند.

وی تصریح کرد: آزادگان در ارتفاعات موسوم به جبل‌العرب (دروز) در جنوب سوریه باید درباره فریب‌های اسرائیل در سوریه آگاه باشند؛ زیرا اسرائیل درصدد بهره‌برداری از گروه‌های اقلیت در راستای منافع خودش و چندپاره کردن منطقه است.

رئیس سابق حزب سوسیالیست ترقی‌خواه و رهبر جامعه دروزی لبنان گفت: مردم سوریه به‌خوبی می‌دانند چگونه عمل کنند، این پروژه‌ای که دشمن صهیونیستی طراحی کرده، خطرناک است و می‌خواهد عده‌ای را که اراده ضعیفی دارند، به جنگ داخلی بکشاند و من نمی‌دانم که قرار است این جنگ چگونه به پایان برسد. همه ما می‌دانیم که دروزی‌ها در سراسر منطقه حضور دارند و قطعاً همه می‌دانند اگر در این دام دشمن بیفتیم، چه‌بلایی سرمان می‌آید.

در نشست رهبران اروپایی درباره اوکراین که بعدازظهر یکشنبه به‌ابتکار کی‌یر استارمر، نخست‌وزیر انگلیس در لندن برگزار شد، نمایندگانی از 18 کشور و سازمان حضور داشتند.

در این نشست، رهبران آلمان، دانمارک، اسپانیا، ایتالیا، کانادا، هلند، نروژ، لهستان، رومانی، فنلاند، فرانسه، جمهوری چک و سوئد شرکت کردند، علاوه بر آن، اورسولا فون‌درلاین ـ رئیس کمیسیون اروپا، آنتونیو کوشتا ـ رئیس شورای اروپا، مارک روته ـ دبیرکل ناتو، و ولودیمیر زلنسکی در این رویداد حضور یافتند. هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه نماینده کشورش در این نشست بود و همچنین، والری زالوژنی، سفیر اوکراین در لندن نیز میان شرکت‌کنندگان دیده شد.

دفتر نخست‌وزیری بریتانیا پیش از این نشست اعلام کرده بود که تمرکز شرکت‌کنندگان بر تقویت موقعیت اوکراین، از جمله تأمین تسلیحات نظامی برای کی‌یف و «افزایش فشار اقتصادی» بر روسیه است. استارمر تأکید کرده بود که این نشست به موضوع تشکیل یک «ائتلاف حسن‌نیت» برای تأمین امنیت اوکراین پس از حل‌وفصل درگیری اختصاص خواهد داشت. وی تأکید کرد که شرکت‌کنندگان در نشست راه‌های «تضمین امنیت اوکراین» را برای دستیابی به «صلحی پایدار» بررسی خواهند کرد. به‌گفته استارمر، این ائتلاف شامل تمام اعضای ناتو نخواهد شد، بلکه فقط کشورهایی که تمایل به مشارکت دارند، به آن خواهند پیوست، وی افزود که «در زمان حاضر، بریتانیا و فرانسه در این زمینه نسبت به سایر کشورها پیشروتر هستند.»

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای که بیش از دو ساعت و نیم مستمع تلاوت قاریان ممتاز و جمع‌خوانی و تواشیح گروه‌های داخلی و خارجی بودند با تبریک ماه مبارک رمضان به عنوان عید بزرگ و حقیقی مومنان و حمد پروردگار به خاطر افزایش مستمر قاریان کشور افزودند: نیاز جامعه به سرچشمه‌های پایان‌ناپذیر قرآن برای علاج مشکلات مختلف، نیازی جدی و واقعی است.

ایشان در تبیین نیازهای فردی به کتاب الهی گفتند: علاج همه امراض روحی و اخلاقی آحاد بشر مانند حسد، بخل، سوءظن، تنبلی، خودخواهی، هواپرستی و ترجیح منافع فردی به منافع جمعی در قرآن نهفته است.

رهبر انقلاب در زمینه ارتباطات درونی جامعه نیز گفتند: برای علاج مشکلات اجتماعی از جمله عدالت اجتماعی که بعد از توحید مهمترین مسئله اسلام است نیازمند مراجعه به قرآن هستیم.  
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای قرآن را در عرصه ارتباطات با دیگر کشورها نیز راهنمایی گویا و دقیق خواندند و افزودند: ملت ایران با دیگر ملت‌ها مشکلی ندارد اما امروز با جبهه وسیعی از قدرت مداران کافر یا منافق مواجه است که قرآن کریم نحوه رفتار با آنها را در مراحل مختلف مشخص کرده است که چه زمانی باید با آنها حرف بزنیم در چه مرحله‌ای همکاری کنیم، چه هنگام با مشت به دهان آنها بکوبیم و چه وقتی شمشیر بکشیم.

ایشان تلاوت درست و استماع صحیح قرآن را باعث برطرف شدن همه امراض یاد شده دانستند و افزودند: قرآن وقتی خوب تلاوت و شنیده شود در انسان انگیزه صلاح و نجات هم ایجاد می‌کند.

رهبر انقلاب با استناد به آیه‌ای از قرآن مجید هدف پیامبر از تلاوت آیات شریفه را تزکیه به معنای شفای همه امراض روح و جان، تعلیم کتاب یعنی آموزش قواره کلی زندگی فردی و اجتماعی و تعلیم حکمت به معنای ارائه معارف شناخت حقایق عالم وجود برشمردند و افزودند: تلاوت، کاری پیامبرانه است و قاریان در حقیقت کار پیامبر را انجام می‌دهند.

ایشان تبدیل مفاهیم قرآنی به مسلمات فکری آحاد مردم را از کارکردهای مهم تلاوت صحیح دانستند و گفتند: قاریان به گونه‌ای تلاوت کنند که هزاران عنوان و سرفصل مهم قرآنی در اذهان و افکار مردم جایگزین و مبنای عمل شود.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای تلاوت خوب را باعث افزایش سواد قرآنی مردم هم خواندند و گفتند: تلاوت به شرط رعایت آداب، در همه ابعاد معجزه می‌کند.

رهبر انقلاب، احساس حقیقی حضور در پیشگاه پروردگار را مهمترین ادب تلاوت قرآن برشمردند و گفتند: قرآن را باید با توجه به معنا و به صورت ترتیل خواند تا اثرگذار باشد.

ایشان در بیان معنای صحیح ترتیل افزودند: ترتیل امری معنوی و به معنای تلاوت با فهم و تدبر و مکث است. البته آنچه در کشور به عنوان ترتیل انجام می‌شود خوب و با ارزش است و باید بیشتر رواج پیدا کند.

رهبر انقلاب در توصیه‌ای دیگر با تأکید بر اینکه هدف قاری از تلاوت باید در درجه اول بهره‌مندی و تأثیرپذیری از کلام نورانی وحی و سپس اثرگذاری بر مخاطب باشد، گفتند: در صورت توجه به این هدف، استفاده از آرایش‌های زیبای صوت و لحن نیز اشکالی ندارد همچنانکه امروز قاریان ما با بکارگیری لحن‌های خوب که بسیاری از آنها هم تقلیدی نیست، باعث ایجاد خشوع و حالت ذکر و تسبیح در دل‌های شنوندگان می‌شوند.

ایشان فهم معانی را در اثربخشی تلاوت مهم دانستند و افزودند: امروز در مقایسه با اوایل انقلاب، قاریان ما آشنایی خوبی با مفاهیم کلام وحی دارند اما فهم معانی آیات باید در سطح عمومی گسترش یابد که یافتن شیوه‌های این کار بر عهده آموزش و پرورش، سازمان تبلیغات اسلامی و سایر دستگاه‌های قرآنی است.

مسئله «صورت و ظاهر قاریان» مسئله دیگری بود که حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با اشاره به آن گفتند: در کنار سیرت خوب، صورت قاری هم باید خوب و به حالت اهل صلاح و معنویت باشد.
ایشان با اشاره به سفر قاریان ایرانی به کشورهای خارجی و استقبال خوب از آنها، پوشیدن لباس ایرانی در محافل قرآنی خارج را یک امتیاز دانستند و گفتند: مسئله دیگر، استفاده نکردن از الحان حرام در تلاوت است.

رهبر انقلاب با اشاره به اشتغال دستگاه‌های مختلف از جمله وزارت ارشاد، سازمان تبلیغات، اوقاف، صداوسیما و همچنین گروه‌های مردمی در امر قرآن، تأکید کردند: این مجموعه‌ها باید هم‌افزایی کنند که لازمه هم‌افزایی، توجه به سیاستگذاری‌های شورای عالی قرآن است.

ایشان با اشاره به تولیدات بسیار خوب قرآنی، صداوسیما را موظف به پشتیبانی از تولیدات فاخر قرآنی دانستند و افزودند: خوشبختانه کشور در زمینه قرآن پیشرفت سریعی داشته است و در مقایسه با پیش از انقلاب که قرآن، مهجور و تلاوت آن محدود به تعداد اندکی از قاریان بود، امروز در سراسر کشور و حتی در شهرهای کوچک و بعضی روستاها، قاریان خوب و برجسته‌ای وجود دارند.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در پایان ابراز امیدواری کردند با رعایت این نکات ظریف، چشمه معنوی قرآن به دلها و افکار و اعمال مردم سرازیر شود.

در این مراسم، تعدادی از قاریان به تلاوت آیات کلام‌الله مجید و گروه های مختلف به اجرای همخوانی و ابتهال پرداختند.

امام حسن مجتبی (علیه السلام) :

إنَّ اللّه َجَعَلَ شَهرَ رَمضانَ مِضمارا لِخَلقِهِ فَیستَبِقونَ فیهِ بِطاعَتِهِ إلی مَرضاتِهِ.

خداوند ماه رمضان را میدان مسابقه ای برای بندگانش قرار داده تا به وسیله اطاعت برای خشنودی او از یکدیگر پیشی بگیرند.

تحف العقول، ص ۲۳۶ .

امام زین العابدین علیه السلام در صحیفه سجادیه خطاب به خداوند متعال اینگونه عرضه می دارند:

«إِذَا هَمَمْنَا بِهَمَّیْنِ یُرْضِیکَ أَحَدُهُمَا عَنَّا وَ یُسْخِطُکَ الْآخَرُ عَلَیْنَا، فَمِلْ بِنَا إِلَی مَا یُرْضِیکَ عَنَّا وَ أَوْهِنْ قُوَّتَنَا عَمَّا یُسْخِطُکَ عَلَیْنَا.» ۱

و هرگاه بین دو کار واقع شدیم که‌ یکی مورد رضای تو ‌و دیگری مشمول غضب توست، ما را متمایل به‌ آن کن که‌ رضایتت را جلب می کند ‌و نیروی ما را نسبت به‌ آنچه که ترا خشمگین می کند سست کن.

شرح:

انسان چه در درون و چه در برون خویش همواره با دو جبهه خیر و شر روبروست.

اگرچه انسان، مختار آفریده شده، ابزار شناخت، حرکت و رشد نیز در اختیار او قرار داده شده و مسیر حرکت نیز توسط فرستادگان و کتب الهی برای او معین گردیده است، اما باز هم همین انسان ممکن است تحت تأثیر هواهای نفسانی و شیطان، از این اختیار، ابزار شناخت و هدایت، آنگونه که باید بهره مند نگشته و از مسیر هدایت منحرف گردد. به جای اینکه رضایت خداوند را از آنِ خود کند، خشم او را متوجه خود سازد.

لذاست که نیازمند موهبت دیگری از جانب خداوند متعال است؛ موهبتی به نام «توفیق»؛ توفیقی که باعث می شود تا بتواند همواره در مسیر الهی که همان مسیر سعادت ابدی است باقی بماند.

در روایتی از امام باقر علیه السلام پیرامون تفسیر «لا حول و لا قوّة إلّا بالله» آمده است:

«مَعْنَاهُ لاَ حَوْلَ لَنَا عَنْ مَعْصِیَةِ اَللَّهِ إِلاَّ بِعَوْنِ اَللَّهِ وَ لاَ قُوَّةَ لَنَا عَلَی طَاعَةِ اَللَّهِ إِلاَّ بِتَوْفِیقِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.» ۲

معنایش این است که ما قدرت روی گرداندن از معصیت خدا نداریم، مگر به یاری خدا، و قوّت و توانایی بر طاعت خدا را نداریم، مگر با توفیق خداوند عزّوجلّ.

از همین روست که حضرت شعیب علیه السلام در قرآن کریم خطاب به کفار اینگونه فرمودند:

«وَمَا تَوْفِیقِی إِلَّا بِاللَّهِ.» ۳

توفیق من، جز به خدا نیست.

و البته ناگفته نماند که درخواست توفیق از جانب خداوند متعال بدون تلاش و کوشش بی معناست؛ چنانچه که امام رضا علیه السلام در این باره اینطور فرمودند:

«وَ مَنْ سَأَلَ اَللَّهَ اَلتَّوْفِیقَ وَ لَمْ یَجْتَهِدْ فَقَدِ اِسْتَهَزَأَ بِنَفْسِهِ.» ۴

هر کس از خداوند توفیق بخواهد و تلاش نکند خود را مسخره کرده است.

پی نوشت ها:

۱. صحیفه سجادیه، دعای بیستم.

۲. التوحید، ج ۱، ص ۲۴۲.

۳. سوره هود، آیه ۸۸.

۴. بحارالانوار، ج ۷۵، ص ۳۵۶.

حضرت آیت الله مکارم شیرازی در سلسله گفتاری به «شرح دعای روز اول ماه مبارک رمضان» پرداخته و تصریح کردند:

از آنجا که دعا در معارف اسلامی جایگاه ویژه ای دارد، خداوند کاری می کند که بندگانش به درگاه او روی آورند و بیشتر دعا کنند تا در سایه دعا به مقامات عالی برسند. بنابراین ما باید به دعا اهمیّت دهیم، و برای حلّ مشکلات و معضلات خود و دیگران دعا کنیم. مخصوصاً در روزها و شبهای ماه مبارک رمضان‏.[۱]

در این میان دعاهای مخصوص روزهای ماه رمضان که عطر آن تمام مساجد و مراکز عبادی مؤمنان را در سراسر جهان فرا می گیرد، نشانه‏ای از رحمت و عطوفت اسلامی[۲] و بیانگر اهمیّت فراوان آن دعای شریف است که در بالاترین سطح منعکس شده و اگر انسان مفاهیم آن را در درون قلب و جان خود پیاده کند، مقامات طولانی سیر و سلوک الی اللَّه را پیموده است. آنچه مهم است دقّت در بندبند این دعای ارزشمند و تعبیرات لطیف و عالی آن و سپس هماهنگ ساختن روح و فکر با این تعبیرات است.[۳]

در دعای روز اول ماه مبارک رمضان می خوانیم: «اللهُمَّ اجْعَلْ صِیامی فیهِ صِیامَ الصَّآئِمینَ، وَقِیامی فیهِ قیامَ‏ الْقآئِمینَ، وَنَبِّهْنی فیهِ عَنْ نَوْمَةِ الْغافِلینَ، وَهَبْ لی جُرْمی فیهِ یا الهَ‏ الْعالَمینَ، وَاعْفُ عَنّی یا عافِیاً عَنِ الْمُجْرِمین‏؛ خدایا در این ماه روزه‏ام را روزه روزه داران (واقعی) قرار ده، و شب زنده داریم را شب زنده داری (واقعی) قرار ده و مرا از خواب غفلت بیدار کن، و گناهم را ببخش ای معبود جهانیان، و از من درگذر ای درگذرنده از گنهکاران»[۴]

مصداق روزه‌داری «صائمین» خودداری قلب از یاد غیر خداست. در فراز نخست از دعای روز اول ماه مبارک رمضان می خوانیم: «اللّهُمَّ اجْعَلْ صِیامی فیهِ صِیامَ الصَّآئِمینَ؛ خدایا در این ماه روزه ام را روزه روزه داران (واقعی) قرار ده».[۵]

گفتنی است: هنگامی که انسان روزه‏ می گیرد رقّت قلب‏ پیدا می کند و معنویّتش بیشتر می شود و آمادگی بیشتر برای شنیدن مواعظ در او حاصل می شود[۶]؛ زیرا روزه‏ با ایجاد با محدودیت های موقت، روح و جان انسان را به مقاومت و قدرت اراده و توان مبارزه با حوادث سخت ارتقا می بخشد، و چون غرائز سرکش را کنترل می کند بر قلب‏ انسان نور و صفا می پاشد.[۷]

در این میان جسم روزه‏، ترک خوردن و آشامیدن و دیگر مبطلات روزه‏ است، امّا روح روزه، رسیدن به قلّه تقوا است‏ «لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ»[۸]، حال اگر روزه روح تقوا را در روزه دار زنده کند آن‏گاه تاثیر روزه بر جسم و روح محقق خواهد شد.[۹]

از سوی دیگر باید دانست یاد خدا خمیر مایه تقوا است یعنی؛ توجه به مراقبت دائمی «اللّه» و حضور او در همه جا و همه حال.[۱۰]

حال در صورت تحقق تقوا در فرد روزه دار، تسلط بر هوای نفس هموار می گردد، و روح اخلاص در او متبلور شده و شکوفه های تقوا بر شاخسار وجودش آشکار می گردد.[۱۱] در نتیجه حس مسؤولیت و پرهیزکاری و خداترسی و حق شناسی در انسان زنده می شود[۱۲] از این رو می گوییم مصداق روزه‌داری «صائمین» خودداری قلب از یاد غیر خداست که بهترین ابزار ترقّی و قرب الی اللَّه محسوب می شود.[۱۳]

با این تفاسیر آنچه مهم است این که در کنار توجّه و عنایت به جسم عبادات، به روح آن هم باید توجّه نمود. لذا کسانی که فقط به جسم عبادات توجّه می کنند و از روح آن غافلند در خطا و اشتباهند، هم چنین کسانی که توجّهی به جسم عبادات ندارند، و به خیال خود فقط به روح عبادت نظر دارند نیز راه خطا و اشتباه را در پیش گرفته اند؛ [۱۴] به تعبیر حضرت علی علیه السلام «کمْ مِنْ صائِم لَیْسَ لَهُ مِنِ صِیامِهِ الّا الجُوعُ وَالْظَمَا»: «چه بسیار روزه‏دارانی که به جز گرسنگی و تشنگی چیزی نصیب آنها نمی شود» چرا؟ زیرا روزه‏ واقعی را ایجاد نکرده‏اند، آن روزه‏ای که بیدارگری می کند و قلب انسان را به یاد خدا وا می دارد».[۱۵]

آثار و اسرار سحرخیزی و خلوت با حضرت حق در دل شب

در فراز دیگر از دعای روز اول رمضان آمده است: «وَقِیامی فیهِ قیامَ‏ الْقآئِمینَ؛و شب زنده داریم را شب زنده داری (واقعی) قرار ده»[۱۶]

از جمله ویژگی عباد الرّحمن و بندگان خاصّ خداوندکه باید سعی کنیم جزء آنها باشیم راز و نیاز شبانه و شب زنده داری و نماز شب است.[۱۷]

نماز شب در فرهنگ اسلامی جایگاه ویژه، و ارزشی فوق‏العاده دارد. و در برخی از آیات قرآن مجید[۱۸] و بسیاری از روایات مورد تأکید قرار گرفته است.[۱۹]

نماز شب جزء صفات عباد الرّحمن شمرده شده، که بیانگر جایگاه خاصّ آن، در مسأله تربیت و سیر و سلوک الی اللّه است؛ لذا اگر انسان در انتهای شب از خواب برخیزد و به راز و نیاز با خالق بی نیاز خویش بپردازد، نشاط خوب و حال خوشی برای عبادت خواهد داشت؛ زیرا با استراحتی که کرده خستگی کار روزانه از بدنش خارج شده و آماده راز و نیاز گشته است؛ مخصوصاً که نسیم سحری خود نشاط آور و فرح بخش است.[۲۰]

از سوی دیگر در انتهای شب، آدمی از مزاحمت هایی که معمولًا در طول روز برایش پیش می آید در امان است؛ نه تلفنی، نه مراجعه کننده ای، نه طلبکاری، نه بدهکاری، و خلاصه فراغت کامل دارد و این مسأله موجب می شود انسان به دنبال شور و نشاط و حال عبادت و فراغت کامل و رفع خستگی با حضور قلب بهتری در نماز حاضر شود. بدین جهت است که می بینیم حضور قلبی که در نماز شب وجود دارد، در نمازهای روزانه نیست.[۲۱]

از انجا که نماز شب با آرامش خاطر انجام می شود لذا به انسان آرامش می بخشد. امروزه علم پزشکی ثابت کرده که عامل بسیاری از بیماری ها، فشارهای روحی است. و عبادت شبانه این فشار را کاهش داده و به انسان آرامش می دهد. این که در برخی از روایات گذشته گفته شد که نماز شب ضامن سلامتی می باشد، سرّ آن این مسأله را نیز در بر می گیرد.[۲۲]

بنابراین باید فرهنگ شب زنده داری و احیاء نماز شب را در جامعه گسترش دهیم به ویژه در ماه رمضان و ماه های دیگر آن را اقامه نماییم. اگر نمی توانیم آن را به طور کامل انجام دهیم، بدون مستحبّات به جا آوریم. در این صورت می توان یازده رکعت آن را در ظرف ربع ساعت انجام داد. حتّی کسانی که تازه شروع می کنند می توانند تمام یازده رکعت را هم نخوانند و به قسمتی از آن قناعت نمایند، تا در ابتدای کار سنگین نباشد. و اگر توفیق انجام این عبادت بزرگ را بصورت مستمر نداریم، لااقل هفته ای یک بار و در شب های جمعه که روز بعد را استراحت بیشتری داریم، در دل شب برخیزیم و به درگاه پروردگار مهربان برویم و برای لحظاتی با خداوند درد دل کنیم.[۲۳]

از خداوند می طلبیم که با توفیق انجام این عبادت ارزشمند در صف شب زنده داران در آییم.[۲۴]

خدایا مرا از خواب غافلان، بیدار کن

در فراز میانی دعای روز اول ماه مبارک رمضان زمزمه می کنیم: «وَنَبِّهْنی فیهِ عَنْ نَوْمَةِ الْغافِلینَ؛ و مرا از خواب غفلت بیدار کن»[۲۵]

در تشریح این فراز نورانی باید گفت بارها شنیده ایم که فلان شخص با زحمت بسیار، اموال و سرمایه های عظیمی به دست آورده بود؛ اما بر اثر یک لحظه‏ «غفلت» آتش سوزی عظیمی به وجود آمد که تمام آنها را در کام خود فرو برد؛ انسان نیز در مسیر سعادت چنین است. ممکن است، افتادن در دام‏ «غفلت» در یک لحظه کوتاه، سرمایه های معنوی او را مبدل به خاکستر حسرت کند.[۲۶]

لازم به ذکر است «غفلت» مفهوم وسیع و گسترده ای دارد؛ یعنی، شامل‏ «غفلت» از خدا و «غفلت» از یوم المعاد و ناپایداری دنیا و «غفلت» از شیطان و وسوسه های او می شود و در یک بیان کلی، «غفلت» از تمام اموری که به نوعی با سعادت انسان ارتباط دارد.[۲۷]

در این میان عدم شناخت مقام پروردگار، بی توجّهی به مسئله قیامت، ناآگاهی نسبت به بی اعتباری مال و مقام و ثروت دنیا، بی خبری از وسوسه‏های شیطان و شیطان صفتان، از مهمترین عوامل غفلت است.[۲۸]

غرور یکی دیگر از عوامل‏ «غفلت» و گاه ناشی از «غفلت» است؛ زیرا، انسان مغرور تنها پیروزی های خود را می بیند و به امتیازهای خود می بالد و گاه همه اینها را جاودان می پندارد و همین امر، سبب‏ «غفلت» او از واقعیت ها می گردد. این‏ «غفلت» عامل مؤثری برای شکست او خواهد شد.[۲۹]

یکی دیگر از نشانه های «غفلت» همنشینی با فاسدان و مفسدان و دوری از مجالس عبادت است‏.[۳۰]

لیکن بیداری نقطه مقابل غفلت، به معنای خودآگاهی است؛ یعنی توجه به اعمال و کردارهای گذشته، برای جبران خطاها و جهت‏گیری های صحیح در آینده.[۳۱]

آیات و روایات فراوانی به همین منظور، از منبع وحی یا از سرچشمه قلب پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم صادر شده است. اساساً تمام آیات انذار و بشارت هدفش زدودن آثار «غفلت» و بیدار ساختن افراد و اقوامی است که در خواب بی خبری فرو رفته‏اند.[۳۲]

هشدارهای قرآن مجید با جمله هایی مانند «أفَلا تَعْقِلُون‏؛ آیا اندیشه نمی کنید و عقل خود را به کار نمی اندازید» و «أَفَلا تَذَکَّرُون‏؛ آیا متذکر نمی شوید» و «أفَلَا تَتَفَکَرُونَ؛ آیا اندیشه نمی کنید» و «او لَم یَتَدَبَّرُوا القُرآن» و مانند اینها، همه به منزله بانگ هایی است که رهبر بیدار دل، به پیروانی که در خواب سنگین فرو رفته اند، می زند تا بیدار شوند و آماده حرکت به سوی مقصد گردند.[۳۳]

در این بین یکی از فلسفه های حوادث ناگوار و مصائب سنگین، بیداری از خواب‏ غفلت‏ است،[۳۴] خداوند انسان را در زندگی گرفتار مشکلات و مصائب و بیماری ها می کند تا به آنها هشدار دهد از خواب‏ غفلت‏ برخیزند؛ اما افسوس که این بیداری برای بسیاری از مردم زودگذر است. هنگامی که آن مشکلات برطرف می شود بلافاصله در خواب غفلت فرو می رود.[۳۵] ولی برای جمعی نقطه عطفی در زندگی محسوب می شود و برای همیشه، به سوی حق باز می گردند.[۳۶]

هم چنین مطالعه تاریخ گذشتگان از لابلای کتاب ها و از آثار باقیمانده روی زمین که ببینیم گردش روزگار چه بر سر ما آورده است؟!، زیرا تاریخ آیین ه‏ای است که گذشته را نشان می دهد و حلقه ای است که امروز را با دیروز متصل می کند و عمر انسان را به اندازه خود بزرگ می نماید.[۳۷]

تفکر درباره مرگ و دیدار از قبرستان ها نیز از جمله عوامل بسیار مهم بیداری و تازیان ه‏ای بر گرده انسان غافل و خواب است، عاقبت هر انسانی در دنیا به اینجا ختم‏ می شود و هر کسی را بخواهی بیابی اینجا می آورند خواه شاه باشد خواه گدا! و عوامل فراوان دیگر که می تواند در بیداری انسان ها از خواب غفلت موثر باشد.[۳۸]

گناهم را ببخش، ای خدای عالمیان

در ادامه می خوانیم «وَهَبْ لی جُرْمی فیهِ یا الهَ‏ الْعالَمینَ؛ و گناهم را ببخش ای معبود جهانیان»[۳۹]؛ بی شک این گونه دعاها برای مردم جنبه سرمشق و آموزشی دارد و راه بازگشت به خداوند و توبه و انابه به درگاه او را، به ما می آموزد، و عظمت گناه‏ و سنگینی نافرمانی حق را به درستی برای ما مجسّم می سازد؛ لذا ما انسانهای گناهکار باید به خود آییم و هر چه بیشتر در مسیر تهذیب نفس و پاکی روح و جان بکوشیم و اگر به گناهی آلوده شده‏ایم، هر چه سریع‏تر توبه نموده و آن را جبران نماییم.[۴۰]

گناهان عالم قابل بخشش است در صورتی که فرد توبه کند

آنچه از روح تعلیمات اسلام و روایات پیشوایان بزرگ دینی و فلسفه توبه که پایه تربیت و حفظ از گناه در آینده زندگی است استفاده می شود این است که هیچ گناهی نیست که قابل توبه نباشد، اگر چه توبه پاره ای از گناهان، بسیار سخت و شرائط سنگین دارد؛ لذا با توبه کردن همه گناهان حتی شرک قابل‏ بخشش‏ است چنان که در کلام وحی[۴۱] می خوانیم: «إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ وَأَنِیبُوا إِلی رَبِّکُمْ وَأَسْلِمُوا لَهُ‏؛ خداوند همه گناهان را می بخشد، زیرا او بخشنده مهربان است و بازگشت به سوی خدا کنید و توبه نمائید و تسلیم فرمان او باشید»[۴۲]

اینکه بعضی از مفسران گفته اند: آیات مربوط آمرزش همه گناهان در پرتو توبه، به اصطلاح از قبیل «عام» است و قابل «تخصیص» می باشد،[۴۳] صحیح نیست زیرا لسان این آیات که در مقام امتنان بر گنهکاران می باشد و با تاکیدات مختلف همراه است قابل تخصیص نیست.[۴۴]

البته طرح این مسأله مهم، به این معنی نیست که به سادگی می توان از گناهان کبیره توبه کرد، بلکه به عکس توبه واقعی از گناهان کبیره بسیار مشکل است و نیاز به جبران دارد و جبران کردن آن کار آسانی نیست‏ بنا بر این منظور ما فقط این است که‏ راه توبه به روی چنین افرادی بطور کلی بسته نمی باشد.[۴۵]

صد بار اگر توبه شکستی باز آی

یکی از اصول مهم تربیت این است که مربّی هرگز راه اصلاح را نبندد، و مربّی (شخص مورد تربیت) احساس کند که همواره راه اصلاح و تربیت باز است. اگر راه اصلاح بسته شود، کسی که آلوده گناه شده، از ارتکاب بیشتر گناهان باکی ندارد، و با خود می گوید: «من که جهنّمی هستم، چرا خود را محدود کنم؟ بگذار هر کاری که می توانم انجام دهم!» امّا اگر راه بازگشت باز شد، و همیشه روزنه‏ای به سوی اصلاح و رستگاری وجود داشت، گناهکاران سعی می کنند کمتر آلوده شوند و امید به نجات داشته باشند و به سوی خدا باز گردند.[۴۶]

راستی چرا برخی از ما غافل هستیم و از این در که به سوی سعادت و خوشبختی و قرب الی اللَّه و نجات گشوده شده، وارد نمی شویم! چرا به سوی خدای مهربان که لطف و مهر او فوق تصور است، باز نمی گردیم؟[۴۷]

چرا از درگاه خداوند توبه پذیری که هر چه توبه‏ شکستی، باز هم پذیرای توست، فرار می کنی؟[۴۸]

صد بار اگر توبه شکستی باز آی گر کافر و گبر و بت پرستی باز آی [۴۹]

ضمناً توجّه داشته باشیم که همین توبه های نیم بند، که شکسته می شود، نیز بی اثر نیست بلکه توبه های ناتمام به تدریج قدرت انسان را در ترک گناه بالا می برد، تا جایی که موفّق به توبه بی بازگشت می شود. بنابراین، اوّلًا نباید توبه های ناتمام را بی اثر بدانیم. و ثانیاً از این که توبه را می شکنیم ناامید نشویم، و باز هم عزم را جزم کنیم و به درگاه واسعه اش باز آییم و توبه کنیم، و آن قدر این کار را تکرار نمائیم تا ان شاء اللَّه به توبه بی بازگشت و ناگسستنی نائل شویم.[۵۰]

سخن آخر: (گسترۀ مفهوم عفو الهی)

در فراز پایانی دعا می خوانیم: «وَاعْفُ عَنّی یا عافِیاً عَنِ‏ الْمُجْرِمین‏؛ واز من درگذر ای درگذرنده از گنهکاران»[۵۱]

«عَفْو» در لغت به معنای محو کردن آثار چیزی است، و غالباً به معنای محو آثار گناه‏ می آید، که هم شامل آثار طبیعی آن می شود، و هم شامل مجازات آن. و به معنای صرف‏نظر از مجازات نیز هست.[۵۲]،[۵۳]

لذا «عفو» به معنای محو و نابودی، و «عَفاء» به معنای خاک متروک است به هر حال این واژه وقتی در مورد خداوند به کار می رود به معنای بخشش گناهان و ترک مجازات و محو آثار معصیت است. در این بین اطلاق واژۀ «عَفُوّ» به خداوند چون صیغه مبالغه است به معنای کسی است که‏ بسیار عفو می کند.[۵۴]،[۵۵]

تکیه بر این وصف خداوند به خاطر آن است که اگر عفو او نباشد کسی از آثار گناه رهایی نمی یابد، امیرمؤمنان علی علیه السلام می فرماید: «اللّهُمَّ احْمِلْنی عَلی عَفْوِکَ وَ لا تَحْمِلْنی عَلی عَدْلِکَ؛ خداوندا! با عفو و بخشش خود با من رفتار کن نه با عدل و داد خود»[۵۶]،[۵۷]

و در فرمان مالک اشتر می فرماید: «وَ لا غَنِیً بکَ عَنْ عَفْوِهِ وَ رَحْمَتِهِ»: «تو هرگز بی نیاز از عفو و رحمت خدا نیستی»[۵۸] عفو بر پروردگار به قدری گسترده است که هیچ حد و مرزی برای آن متصوّر نیست.[۵۹] البته خداوند در جایش اهل عفو و رحمت‏ و بخشایش، و در جایش اهل عذاب و مجازات و کیفر است، و بدون این دو، تربیت امکان‏پذیر نیست.[۶۰]

[۱] سوگندهای پر بار قرآن، ص ۴۹۳.

[۲] آیین رحمت، ص ۴۰.

[۳] کلیات مفاتیح نوین، ص ۶۷۲.

[۴] همان، ص ۸۱۲.

[۵] کلیات مفاتیح نوین، ص ۶۷۲..

[۶] اخلاق در قرآن، ج ‏۱، ص ۲۱۳.

[۷] تفسیر نمونه، ج ‏۱، ص ۶۲۹.

[۸] سوره بقره؛ آیه ۱۸۳.

[۹] از تو سوال می کنند (مجموعه سوالات قرآنی از پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم)، ص ۵۲.

[۱۰] برگزیده تفسیر نمونه، ج ‏۵، ص ۱۴۹.

[۱۱] زهرا (ع) برترین بانوی جهان، ص ۱۷۰.

[۱۲] برگزیده تفسیر نمونه، ج ‏۲، ص ۳۷۰.

[۱۳] رساله احکام جوانان (پسران)، ص ۱۱۵.

[۱۴] از تو سوال می کنند (مجموعه سوالات قرآنی از پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم)، ص ۵۳.

[۱۵] همان.

[۱۶] کلیات مفاتیح نوین، ص ۸۱۲.

[۱۷] والاترین بندگان، ص ۹۵.

[۱۸] سوره فرقان؛آیۀ۶۴، سوره إسراء؛آیۀ۷۹،سوره سجده؛آیۀ۱۶.

[۱۹] والاترین بندگان، ص ۹۵.

[۲۰] همان، ص ۱۰۲.

[۲۱] همان، ص ۱۰۳.

[۲۲] همان.

[۲۳] همان.

[۲۴] همان، ص ۹۵.

[۲۵] کلیات مفاتیح نوین، ص ۸۱۲.

[۲۶] اخلاق در قرآن، ج‏ ۲، ص ۳۲۲.

[۲۷] همان، ص ۳۳۸.

[۲۸] همان.

[۲۹] همان، ص ۳۳۹.

[۳۰] همان، ص ۳۴۳.

[۳۱] همان، ص ۳۴۸.

[۳۲] همان، ص ۳۴۹.

[۳۳] اخلاق در قرآن، ج ‏۲، ص ۳۴۹.

[۳۴] اخلاق اسلامی در نهج البلاغه (خطبه متقین)، ج ‏۲، ص ۲۶۶.

[۳۵] پیام امام امیر المومنین علیه السلام، ج ‏۱۳، ص ۲۳۹.

[۳۶] برگزیده تفسیر نمونه، ج ‏۲، ص ۷۱.

[۳۷] اخلاق اسلامی در نهج البلاغه (خطبه متقین)، ج ‏۲، ص ۲۶۶.

[۳۸] همان، ص ۲۶۹.

[۳۹] کلیات مفاتیح نوین، ص ۸۱۲.

[۴۰] همان، ص ۱۱۵۴.

[۴۱] سوره زمر؛ آیه ۵۳ و ۵۴.

[۴۲] تفسیر نمونه، ج ‏۴، ص ۶۹.

[۴۳] همان.

[۴۴]همان، ص ۷۰.

[۴۵] همان، ص ۷۱.

[۴۶] والاترین بندگان، ص ۲۰۱.

[۴۷] همان، ص ۲۰۲.

[۴۸] همان.

[۴۹] همان.

[۵۰] همان.

[۵۱] کلیات مفاتیح نوین، ص ۸۱۲.

[۵۲] سورۀ بقره، آیات ۲۱۹ و ۲۸۶، ( تفسیر نمونه، ج ۲، ص ۱۴۵و ۴۷۱)، سورۀ تغابن، آیه ۱۴( تفسیر نمونه، ج ۲۴، ص ۲۱۷).

[۵۳] لغات در تفسیر نمونه، ص ۳۸۵.

[۵۴] «عَفُوّ» بر وزن فَعُول است که دو واو آن درهم ادغام شده.

[۵۵] پیام قرآن، ج‏۴، ص ۳۷۰.

[۵۶] نهج البلاغه، خ ۲۲۷.

[۵۷] پیام قرآن، ج ‏۴، ص ۳۷۰.

[۵۸] نهج البلاغه، ن ۵۳.

[۵۹] پیام قرآن، ج ‏۴، ص ۳۷۰.

[۶۰] والاترین بندگان، ص ۱۱۱.

طبق روایات معصومان، همۀ روزها وشبها ولحظات ماه مبارک رمضان فرصت بسیار مناسب برای دعا و مناجات و ارتباط کلامی مبتنی بر توجه قلبی با خدای متعال است و دعا در آن مستجاب است (صدوق، الأمالی، ص ۹۳).

در این میان فرصت هایی از این ماه مبارک، امتیازی خاص برای دعا کردن دارد مانند وقت نمازها و وقت سحرها و از این فرصتها هنگام افطار است که اولاً در حدیث است هر روزه دار یک دعای مستجاب دارد ‏(ابن طاووس، إقبال الأعمال، ج‏۱، ص۱۱۶)؛

و ثانیا هنگام اذان است که درهای رحمت الهی باز می شود (شعیری، جامع الاخبار، ص ۶۷)

و ثالثا بر سفره است که روایت است هنگام سفره وقت ذکر واستغفار است (طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الأخلاق، ص۱۴۰؛ نوری، مستدرک الوسائل، ج۵، ص۳۱۹؛ ) که این دو (ذکر و استغفار) خود از بهترین دعاها هستند. بنابراین فرصت ماه رمضان، از سه جهت برای دعا مناسب است.

پرسش اینجاست که مقصود از «وقت افطار» چه زمانی است؟ آیا قبل از افطار یا حین افطار یا بعد از افطار؟

در این زمینه سه دسته روایت داریم:

۱. برخی روایات تاکید دارند که حتماً قبل از افطار دعا کنید (مجلسی، بحارالانوار، ج۹۵، ص۱۰)؛ و از این رو در روایت است که هر روزه دار وقت افطارش دعایی مستجاب دارد پس هنگامی که اول لقمه را برداشت بگوید: بِسْمِ اللَّهِ [اللَّهُمَ‏] یَا وَاسِعَ‏ الْمَغْفِرَةِ اغْفِرْ لِی‏؛ یا بگوید:‏ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏ یَا وَاسِعَ‏ الْمَغْفِرَةِ اغْفِرْ لِی‏ ‏(ابن طاووس، إقبال الأعمال، ج‏۱ ؛ ص۱۱۶).

۲. برخی فرموده اند پس از افطار دعا کنید: مثلاً در روایت است که پیامبر پس از افطار می فرمودند: اللَّهُمَّ لَکَ‏ صُمْتُ‏ وَ عَلَی‏ رِزْقِکَ‏ أَفْطَرْتُ‏ فَتَقَبَّلْهُ مِنَّا ذَهَبَ الظَّمَاءُ وَ ابْتَلَّتِ الْعُرُوقُ وَ بَقِیَ الْأَجْرُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ (ابن اشعث، الجعفریات، ص۶۰) این دعاها که فرموده: «من بر رزق تو افطار کردم ...» نشان می دهد افطار «کردم» یعنی این کار در گذشته انجام شده یعنی پس از صرف افطار این دعا را فرمودند. و نیز در ادامه که فرموده: تشنگی رفت ...

۳. برخی فرمودند هنگام افطار دعا کنید: مثلاً در حدیث است که پیامبر هرگاه برخی لقمه های خود را میل می نمودند می فرمودند: اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ أَطْعَمْتَ وَ سَقَیْتَ وَ أَرْوَیْتَ فَلَکَ الْحَمْدُ غَیْرَ مَکْفُورٍ وَ لَا مُوَدَّعٍ وَ لَا مُسْتَغْنًی عَنْک‏ (مجلسی، بحارالانوار، ج۹۵، ص۱۵)

نتیجه اینکه دعا در همه ماه رمضان خصوصا وقت افطار بالاخص قبل از افطار و همینطور وسط افطار و بعد از افطار بسیار فضیلت دارد. این سلسله مراتب در نمودار زیر معرفی شده اند:

منابع:

صدوق، محمد بن علی، الأمالی (للصدوق)، ۱جلد، کتابچی - تهران، چاپ: ششم، ۱۳۷۶ش.

ابن اشعث، محمد بن محمد، الجعفریات (الأشعثیات)، ۱جلد، مکتبة النینوی الحدیثة - تهران، چاپ: اول، بی تا.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (ط - بیروت)، ۱۱۱جلد، دار إحیاء التراث العربی - بیروت، چاپ: دوم، ۱۴۰۳ ق.

نوری، حسین بن محمد تقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ۲۸جلد، مؤسسة آل البیت علیهم السلام - قم، چاپ: اول، ۱۴۰۸ق.

طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الأخلاق، ۱جلد، الشریف الرضی - قم، چاپ: چهارم، ۱۴۱۲ ق / ۱۳۷۰ ش.

ابن طاووس، علی بن موسی، إقبال الأعمال (ط - القدیمة)، ۲جلد، دار الکتب الإسلامیه - تهران، چاپ: دوم، ۱۴۰۹ ق.

خداوند در آیه ۹۰ سوره نحل به جای امر و نهی خشک، از زبان موعظه بهره می‌گیرد: «یَعِظُکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ». این شیوه تربیتی بی‌نظیر با تأثیرگذاری بر دل انسان و یادآوری فطرت، به جای اجبار، راه هدایت را هموار می‌سازد.

بسم الله الرحمن الرحیم؛ آیه ۹۰ سوره مبارکه نحل: «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ وَإِیتَاءِ ذِی الْقُرْبَیٰ وَیَنْهَیٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ وَالْبَغْیِ یَعِظُکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ».

خداوند متعال در این آیه شریفه به عدل و احسان و بخشش به نزدیکان سفارش می‌کند و فرمان می‌دهد، و از فحشا و منکر و ظلم نهی می‌کند. خداوند شما را موعظه می‌کند تا متذکر این حقیقت شوید.

این آیه شریفه نکات قابل توجهی دارد:

نکته اول، اهمیت امر به معروف و نهی از منکر است که اولین آمر به معروف و ناهی از منکر خود خدای متعال است: «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ...»

نکته دوم، در احسان، بستگان و ارحام در واقع اولویت دارند. می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ وَإِیتَاءِ ذِی الْقُرْبَیٰ» یعنی به بستگانتان بخشش و عطا داشته باشید.

سپس می‌فرماید که از فحشا، منکر و بغی نهی می‌کند. منظور از فحشا آن گناهانی است که زشتی‌شان خیلی آشکار است.

در درجه اول آن نوع گناهان را خدای متعال نهی می‌فرماید و بعد به منکرات که شامل سایر اعمال زشت می‌شود و پس از آن از بغی و ستمگری بر دیگران نهی می‌کند.

نکته قابل توجه دیگر این است که خداوند متعال این امر و نهی را با موعظه انجام می‌دهد: «یَعِظُکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ». این موعظه تأثیر بر دل انسان می‌گذارد و از این جهت، امر و نهی خشک و سخت و سفت نیست. این را همراه می‌کند با پند و اندرز و این تأثیرگذاری را بیشتر می‌کند.

در آخر آیه شریفه هم می‌فرماید: «لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ» یعنی شاید متذکر شوید. از اینجا مشخص می‌شود که حتماً نتیجه امر به معروف و نهی از منکر صد درصدی نیست؛ بالاخره «شاید» متذکر شوید.

و این نکته هم قابل توجه است که خوبی‌ها و بدی‌ها در فطرت انسان قرار دارند و ما با تذکر دادن، این مسائل را به یاد مردم می‌آوریم.

روزه عملی است که قدمت آن به قرن‌ها قبل برمی‌گردد و در بسیاری از فرهنگ‌ها و مذاهب نقش محوری دارد اما در سال‌های اخیر به دلیل دستیابی به شواهد علمی مبنی بر فواید آن برای سلامتی، طرفداران بیشتری پیدا کرده است.

در ادامه به برخی از فواید روزه‌داری خواهیم پرداخت.

با کاهش مقاومت به انسولین باعث کنترل قند خون می‌شود

داده‌های چندین مطالعه نشان داده است روزه گرفتن می‌تواند کنترل قند خون را بهبود بخشد که ممکن است برای کسانی که در معرض خطر ابتلا به دیابت هستند، مفید باشد.

یک مطالعه در سال ۲۰۲۳ میلادی روی ۲۰۹ نفر نشان داد روزه داری متناوب ۳ روز در هفته می تواند خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را با افزایش حساسیت به انسولین کاهش دهد.

روزه‌داری از طریق مبارزه با التهاب باعث بهبود سلامتی می‌شود

در حالی که التهاب، یک فرآیند ایمنی طبیعی است که نشان‌دهنده توانایی و سلامت بدن برای مبارزه با عفونت ها است اما التهاب مزمن می تواند به طور جدی بر سلامت شما تأثیر بگذارد.

برخی از مطالعات نشان داده اند که روزه می تواند به کاهش سطح التهاب و ارتقای سلامتی کمک کند.

یک بررسی در سال ۲۰۲۲ روی ۱۸ مطالعه نشان داده است روزه داری متناوب می تواند به طور قابل توجهی سطح پروتئین واکنشی C را که نشانگر التهاب است، کاهش دهد.

روزه‌داری ممکن است با بهبود فشار خون، تری گلیسیرید و سطح کلسترول، سلامت قلب را افزایش دهد

بیماری قلبی به عنوان عامل اصلی مرگ و میر در سراسر جهان در نظر گرفته می شود.

تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی یکی از موثرترین راه ها برای کاهش خطر بیماری قلبی است.

برخی از تحقیقات نشان داده اند که گنجاندن روزه در برنامه روزانه می‌تواند به ویژه برای سلامت قلب مفید باشد.

روزه ممکن است عملکرد مغز را تقویت کرده و از اختلالات عصبی جلوگیری کند

اگرچه تحقیقات بیشتر به آزمایش‌های صورت گرفته روی نمونه‌های حیوانی محدود می شود، اما چندین مطالعه نشان داده اند که روزه می تواند تأثیر قدرتمندی بر سلامت مغز داشته باشد.

مطالعات حیوانی نشان داده‌اند که روزه می تواند از سلامت مغز محافظت کند و تولید سلول های عصبی را برای کمک به تقویت عملکرد شناختی افزایش دهد.

از آنجایی که روزه ممکن است التهاب را کاهش دهد، می تواند به پیشگیری از اختلالات عصبی نیز کمک کند.

با محدود کردن کالری دریافتی و افزایش متابولیسم به کاهش وزن کمک می کند

از نظر تئوری، پرهیز از همه یا برخی غذاها و نوشیدنی‌ها باید کالری دریافتی شما را کاهش دهد که می‌تواند منجر به کاهش وزن در طول زمان شود.

بررسی دیگری نشان داد روزه داری متناوب در مقایسه با محدودیت دائمی در دریافت کالری برای کاهش وزن موثرتر است.

ترشح هورمون رشد را افزایش می دهد که برای بهبود رشد، متابولیسم، کاهش وزن و قدرت عضلانی حیاتی است

هورمون رشد انسانی (HGH) یک هورمون پروتئینی است که در بسیاری از جنبه های سلامتی شما نقش دارد.

تحقیقات نشان می دهد این هورمون کلیدی در متابولیسم، کاهش وزن و رشد عضلانی نقش دارد.

چندین مطالعه نشان داده اند که روزه می تواند به طور طبیعی سطح HGH را افزایش دهد.

می تواند طول عمر را افزایش دهد

چندین مطالعه حیوانی نتایج امیدوارکننده‌ای را در مورد اثرات بالقوه افزایش طول عمر ناشی از روزه‌داری پیدا کرده‌اند.

یک مطالعه در سال ۲۰۲۱، تأثیرات روزه‌داری دوره‌ای را بر روده انسان تجزیه و تحلیل کرد و دریافت که روزه‌داری، تنوع باکتری‌های مفید در میکروبیوم روده از جمله گونه‌های «کریستنسنلا» را که با طول عمر مرتبط هستند، افزایش می‌دهد.

روزه ممکن است در پیشگیری از سرطان و افزایش اثربخشی شیمی درمانی موثر باشد

روزه داری متناوب ممکن است در برخی شرایط برای درمان و پیشگیری از سرطان مفید باشد و رشد تومور و اثرات منفی ناشی از شیمی درمانی را در برخی افراد کاهش دهد.

با این حال، این یک نسخه کلی نیست و بیماران مبتلا به سرطان می‌توانند با مشورت پزشک خود این کار را انجام دهند.

به گزارش «هلث لاین»، به ‌رغم این یافته‌های امیدوارکننده، مطالعات بیشتری برای بررسی اینکه چگونه روزه‌داری ممکن است بر رشد و درمان سرطان در انسان تأثیر بگذارد، مورد نیاز است.

در این اینجا به دلایلی که باعث بدبو شدن دهان می‌شوند، اشاره می‌کنیم. 

بهداشت نامناسب دهان و دندان: در بیشتر مواقع علت بوی بد دهان، رعایت نکردن بهداشت دهان و دندان است. اگر دهان و دندان‌ها را به طور منظم و اصولی تمیز نکنید، ذرات غذا در دهان باقی می‌مانند و باکتری‌ها که به آنها پلاک یا جرم می‌گویند، روی دندان‌ها تجمع می‌کنند و می‌چسبند که باعث ایجاد بوی بد در دهان می‌شود.

پوسیدگی دندان: پوسیدگی دندان باعث تجمع باکتری‌ها و تولید ترکیبات گوگردی بدبو می‌شود. حفره‌های پوسیده همچنین می‌توانند ذرات غذا را گیر بیندازند و محیطی برای رشد میکروب‌های مولدِ بو ایجاد کنند.

مشکلات لثه: بیماری‌های لثه مثل انواع التهاب‌ها و نیز عفونت‌های شدید می‌توانند بوی نامطبوعی در دهان ایجاد ‌کنند.

خشکی دهان: کاهش ترشح بزاق باعث افزایش فعالیت باکتری‌های تولیدکننده‌ی بو می‌شود. معمولا کسانی که آب کم می‌خورند، دهان بدبویی دارند.

مصرف بعضی خوراکی‌ها: مصرف سیر، پیاز، قهوه، الکل، بعضی ادویه‌ها، بعضی صیفی‌جات، رژیم‌های غذایی با قند بالا و رژیم‌های پر پروتئین بوی بدی در دهان ایجاد می‌کنند. روزه‌ گرفتن یا رژیم‌های کم‌کربوهیدرات هم می‌توانند باعث بوی دهان شوند.

مشکلات گوارشی: هضم نشدن مناسب غذا و مشکلاتی مثل رفلاکس معده، یبوست یا اختلالات روده همگی می‌توانند باعث ایجاد بوی ناخوشایند و حتی بویی شبیه بوی مدفوع در دهان شوند.

عفونت سینوسی یا سینوزیت: گاهی بوی بد دهان می‌تواند به دلیل مشکلات سینوسی باشد. یک سینوس عفونی مخاطی ترشح می‌کند که بوی بدی دارد. مخاط به پشت گلو تخلیه می‌شود و بوی بدی در دهان ایجاد می‌کند.

بعضی از بیماری‌ها: دیابت، مشکلات کلیوی و بیماری‌های کبدی هم از دلایل ایجاد بوی بد در دهان هستند.

وجود مشکل در لوزه‌ها: گاهی التهاب لوزه‌ها به دلیل عفونت غشاهای مخاطیِ اطرافِ آنها و تولید چرک باعث بوی نامطبوع دهان می‌شود.

مصرف بعضی داروها: بعضی داروها مثل آنتی‌هیستامین‌ها، بعضی مسکن‌ها، بعضی از داروهای ضد افسردگی، بعضی مکمل‌ها در ایجاد بوی بد دهان تاثیر دارند.

چند توصیه کاربردی

بوی بد دهان اغلب با رعایت بهداشت مناسب و اصلاح عادات غذایی برطرف می‌شود. اگر مشکل پایدار باشد، بررسی دندانپزشکی و حتی مراجعه به متخصص گوش و حلق و بینی یا گوارش ضروری است.

دندانپزشک با بررسی پوسیدگی‌ها و عفونت‌های دندانی جرم‌گیری دندان‌ها و یا درمان بیماری‌های احتمالی لثه می‌تواند در رفع مشکل بوی بد دهان کمک‌تان کند. اگر هم مشکل از رفلاکس معده باشد، کاهش مصرف غذاهای اسیدی و پرچرب و یا مراجعه به متخصص گوارش کمک می‌کند.

تغییر رژیم غذایی، یکی از راه‌های کاهش بوی بد دهان است. مثلا با کاهش مصرف مواد غذایی با بوی تند مثل سیر و پیاز، مصرف ماست پروبیوتیک برای کاهش باکتری‌های مضر دهانی، پرهیز از مصرف الکل و قهوه که باعث خشکی دهان می‌شوند.

درضمن بهداشت دهان و دندان را جدی بگیرید، روزانه ۲ بار با خمیردندان حاوی فلوراید مسواک بزنید، بعد از هر بار مسواک زدن، روی زبان را هم مسواک کنید، هر شب نخ دندان بکشید، نگذارید دهان‌تان خشک شود؛ آب کافی بخورید، آدامس‌های بدون قند یا آبنبات‌های تحریک‌کننده بزاق بجوید، از مصرف الکل و سیگار بپرهیزید. درنهایت هر مشکلی وجود دارد، برطرف کنید تا هم خودتان اذیت نشوید و هم اطرافیان به خاطر بوی بد دهان‌تان کلافه نشوند.