بررسی ابعاد زندگی بانوی بزرگ اسلام، حضرت صدیقه کبری فاطمه زهرا ـ علیها السلام ـ موضوعی نیست که در یک پاسخ بگنجد و یا از عهده یک نفر برآید. حقیقت و ارزش وجودی آن بزرگوار را کسی جز خدای متعالی و اولیاء خاص او - صلوات اللّه علیهم – نمی‌داند؛ اما با این همه مگر نه این است که خاندان نبوت، هادیان مردمان‌اند و زندگی و کلام‌شان حجت و الگوی انسان‌ها است؛ پس شناخت و بهره گرفتن از هدایت آنان در حدّ امکان، وظیفه‌ای است که سخت به فهم آن نیازمندیم.

آنچه در درس آموزی از سیرت فاطمه زهرا و دیگر امامان برای امروز ما ضروروی و راهگشا است، قالب‌های جزئی رفتاری و بازسازی شرایط ۱۴ قرن پیش نیست؛ بلکه آموختن اصول ارزش‌های معنوی و اخلاقی و الگوهای کلان رفتاری در مواجهه با مسائل زندگی است. بازسازی شرایط آن دوران و تلاش برای اجرای ریز ریز رفتارهای آن بزرگواران، نه شدنی است و نه اگر شدنی باشد، سودمند است. پیروان آن انسان‌های وارسته و از خود رسته، باید درباره جهان بینی، نظام ارزشی و الگوهای رفتاری آنان به دقت و درایت بیاندیشند و برای مسائل امروزشان درس بگیرند و راه بپیمایند. در ادامه به برخی از ابعاد و اصول زندگی حضرت زهرا اشارات می‌رود که یقینا برای همه انسان‌ها، خصوصا زنان، درس‌ها و نکته‌ها در خود دارد.

 

الف: رفتار با همسر:

 

فاطمه را می نگریم از لحظه امدن به خانه ساده و گلین اما پر از هیجان و احساس و صمیمیت علی ـ علیه السلام ـ تا آخرین روز زیستن در آن، بر سر پیمان خود با همسر بود. این لحظات از فرازهای برجسته زندگی فاطمه ـ علیها السلام ـ است. پاسخ صریح و زیبای علی ـ علیه السلام ـ به پیامبر اکرم در فردای روز عروسی، مؤیدی بر شخصیت فرهیخته زهرا است؛ علی در پاسخ کوتاه و عمیق خود همه حرف‌ها را زد: «نعم العون علی طاعه الله»: فاطمه را بهترین یار و مددکار بر طاعت خداوند یافتم! آنگاه که پیامبر(ص) از او پرسید: «فاطمه را چگونه زنی یافتی؟»[۱] و هنگامی که پیامبر همین را از فاطمه ـ علیها السلام ـ پرسید، پاسخ شنید که: «خَیْرُ بَعْل»: بهترین شوهر است! که حکایت از کمال رضایت و خشنودی زهرا از علی دارد.

تعاون بر تقوا و نیکی رکن اصلی زندگی مشترک علی و فاطمه ـ علیها السلام ـ بود و شاید یکی از بهترین و شکوهمندترین نشانه‌های آن این است که زهرا در طول زندگی پر فراز و نشیب خود با علی هیچگاه از وی تقاضایی ننمود که اجابت آن برای علی مشکل و موجب اذیّت وی باشد. لباس، زینت، اثاث خانه، مسکن وسیع و امثال آن خواسته‌هایی است که معمولاً هرزنی به خود اجازه می‌دهد که از همسر خویش درخواست نماید؛ امّا زهرا ـ علیها السلام ـ هرگز همسرش را برای تهیه این نوع خواسته‌ها به زحمت نینداخت!

 

ب: رفتار با فرزند:

 

با کمی دقت در برخوردهای عاطفی و منطقی حضرت زهرا در می‌یابیم که آن بانوی بزرگوار، در ساختن روح و شخصیت فرزندان گرامی‌اش از روش‌های ظریف و دقیقی استفاده کرده است، که بسیاری از آن‌ها در حال حاضر، میان روان‌شناسان به نتایج مثبت آن باور دارند. توفیق بی‌نظیر فاطمه در تربیت کودکانش از معرفت عمیق و صحیح او به معارف اسلام در مورد انسان برمی‌خیزد.

هر مکتبی به اندازه شناخت درستی که از انسان دارد، در نظام تربیتی خود، به توفیقاتی دست می‌یابد و چون دین اسلام کامل‌ترین و واقع‌بینانه ترین شناخت را از انسان معرفی کرده است، بیش‌ترین توفیق را در نقشه تربیتی انسان‌ها به دست داده است. روش تربیتی و اخلاقی حضرت فاطمه ـ علیها السلام ـ بهترین شیوه، و تجربه برای ساختن نسلی پاک و سعادتمند است. از این رو جا ان است که پیروان و ارادتمندان ان بانو با به کار بستن شیوه‌ها و ظرایف تربیتی آن حضرت در رشد و تربیت نسلی پاک، و پیشرو همت کرده، سعادت دنیا و آخرت فرزندان خود را بسازند.

روح انسان به محبت و عطوفت نیازمند است و با محبت و عطوفت رشد کرده و بالنده می‌شود. کودکان محروم از محبت و توجه مثبت، به کمبودها و مشکلات روانی فراوانی، گرفتار می‌شوند.

فاطمه ـ علیها السلام ـ که خود از سرچشمه محبت و عطوفت پدر سیراب گشته، قلبش کانون محبت به همسر و فرزندان بود و مادری و همسری را به زیباترین صورت متبلور ساخت.

از جمله مواردی که در شیوه تربیت حضرت زهرا جایگاه ویژه داشت، تحرک و بازی با کودکان بود. این فعالیت و تکاپو مقداری برای سلامتی و رشد مناسب کودک، ضروری است که حتی برای تشویق آن‌ها به تحرک و بازی، بزرگ‌ترها نیز باید به بازی و جست و خیز تن دهند. نقل است که حضرت زهرا ـ علیها السلام ـ با فرزندش امام حسن مجتبی ـ علیه السلام ـ بازی می‌کرد و او را بالا و پایین می‌انداخت و برایش ترانه می‌کرد: «پسرم حسن! مانند پدرت باش، ریسمان ستم را از حق برکن، خدای صاحب نعمتها را پرستش کن، و هیچگاه با ستمکاران و تجاوزکاران دوستی مکن!»

همچنین نقل است که وقتی فرزندش حسین ـ علیه السلام ـ را به بازی می‌گرفت، اینگونه می‌سرود: «تو به پدرم (پیامبر) شبیهی و به پدرت علی شباهت نداری!» و اینگونه با علی هم سر به سر شوخی می‌کرد و بر لبان علی تبسّم می‌نشاند![۲]

 

ج: رفتار با مردم:

 

نقش آفرینی‌های درخشان فاطمه در بالابردن فرهنگ سیاسی جامعه، رشد فکر و اندیشه مردم و رفع مشکلات و شبهات آنان از فرازهای برجسته شکوهمند زندگی اوست. در مسائل ساده گرفته (یاری فقیران) تا پیچیده‌ترین مشکلات (حضور در پشت جبهه) فاطمه را در صحنه می‌بینیم و این میسّر نبود، مگر با احاطه علمی، قوت فکری و همت بلند او.

بانوی بزرگ اسلام، زجر تبلیغ و رنج تعلیم و تربیت را تحمل می‌کرد و چون مشعلی فروزان در راه هدایت جامعه، نورافشانی نموده و به دل و جان مردم گرمی می‌بخشید و پاسداری از ارزش‌ها و مفاخر اصیل اسلامی، مبارزه پیگیر با بدعت‌ها، جهل‌ها، کجروی‌ها و رکود جامعه خط مشی اصلی مجاهدت او بود. فاطمه ـ علیها السلام ـ از کودکی با مردم همدم و همدرد بود و با آنان صمیمانه و عالمانه رفتار می‌کرد.

نقل است که زنی به خدمت حضرت زهرا ـ علیها السلام ـ رسید و عرض کرد: مادر پیر و ناتوانی دارم که در نماز بسیار اشتباه می‌کند، مرا فرستاده تا از شما بپرسم که چگونه نماز بخواند؟ فاطمه فرمود: هرچه می‌خواهی بپرس! زن سؤالات خود را مطرح کرد، تا به ده سؤال رسید و فاطمه ـ علیها السلام ـ با روی گشاده پاسخ می‌داد. زن از زیادی پرسش خود، شرمنده شد و گفت: شما را بیش از این زحمت نمی‌دهم. فاطمه ـ علیها السلام ـ با خنده گفت باز هم بپرس. آنگاه برای تقویت روحیه او چنین فرمود: اگر به کسی کاری واگذار کنند، برای مثال از او بخواهند که بار سنگینی را به ارتفاع بلندی حمل کند و در برابر آن صد هزار دینار جایزه دهند، آیا او احساس خستگی می‌کند؟ زن پاسخ داد: نه! فاطمه فرمود: من در مقابل هرپرسشی که پاسخ می‌گویم از خدا پاداشی به مراتب بیش از آن دریافت می‌کنم و هرگز از پاسخ گفتن خسته نمی‌شوم! از رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ شنیدم که روز قیامت دانشمندان اسلام در برابر خدا حاضر می‌شوند و به اندازه علم و تلاش و کوششی که در راه آموزش و هدایت مردم داشته‌اند، از خداوند پاداش می‌گیرند.

 

آیا فاطمه زهرا (سلام الله علیها) می تواند الگوی رفتاری زنان امروز باشد؟

 

پاسخ

 

۱. هنگامی که قرآن کریم به موحدان و حق‌جویان سفارش می‌کند که پیامبر گرامی اسلام را الگوی رفتاری خود قرار دهید: «و لکم فی رسول الله اسوة حسنة لمن کان یرجوا الله و الیوم الآخر و ذکر الله کثیراً»[۳] چه جای تردید است که نه تنها زنان بلکه مردان هم از پاره تن رسول خدا[۴] الگو گرفته و اصول کلی رفتاری خود را از این بانوی بزرگ اسلام فرا بگیرند. همانطور که نمی‌توان الگو بودن پیامبر اسلام و سفارش قرآن در این زمینه را مختص به زمان و مکان خاصی دانست، الگو بودن سرور زنان جهان (سیدة نساء العالمین) را نیز نمی‌توان به زمان‌های گذشته محدود دانست.

 

۲. آنچه مسأله ایجاد می‌کند این است که خاندان عصمت و طهارت در زمانی زندگی می‌کردند که شرایط آن با وضع کنونی جهان متفاوت است، پس چطور روش زندگی آنان بر زندگانی ما در عصر حاضر منطبق شود؟

 

در این باره گفتنی است که اصول اخلاق و ارزش‌های انسانی و بسیاری از الگوهای رفتاری (نه قالب‌های زمانمند و مکانمند) در تمام زمان‌ها و مکان‌ها یکسان است. فطرت و سرشت آدمی در همه دوران‌های تاریخ، اصول ثابتی داشته و پذیرش انسان‌ها را نسبت به آن نهادینه کرده است.

پایبندی حضرت زهرا علیها السلام به آن اصول و کیفیت برخوردشان با موانع عمل به برای همه انسان‌ها الگو است. عمر کوتاه ولی سرشار از درس‌های حضرت زهرا - علیها السلام - چگونه زیستن را به بشریت می‌آموزد. اگر با دقت به زندگی پربار و بابرکت آن حضرت توجه شود و سپس در صدد برآییم که نمونه‌هایی از آن را در زندگی خود پیاده کنیم، بسیاری از مشکلات خانواده‌ها حل خواهد شد.

آیا در تمام زمان‌ها و مکان‌ها نمی‌توان از این سخن علی – علیه السلام - در مورد همسر مهربانش حضرت زهرا - علیها السلام - بهره گرفت و آن را چراغ پرفروزی برای زندگی مان قرار دهیم، آنجا که می‌فرماید: «هیچ گاه فاطمه از من نرنجید و او نیز هرگز مرا نرنجانید؛ او را به هیچ کاری مجبور نکردم و او نیز مرا آزرده نساخت؛ در هیچ امری قدمی بر خلاف میل باطنی من بر نداشت و هرگاه به رخسارش نظاره می‌کردم تمام غصه‌هایم برطرف شده و دردهایم را فراموش می‌کردم»[۵] و بدین جهت است که فراق از دست دادن حضرت زهرا - علیها السلام - شیر مرد و حماسه‎ساز جنگ‌های صدر اسلام را به لرزه در آورد.

روزی فاطمه به علی - علیهما السلام - فرمود: «هنگام فراق، نزدیک شده است. سخنانی دارم که می‌خواهم با تو بگویم. علی- علیه السلام - فرمود: آنچه دلت می‌خواهد بگو! علی بر بالین فاطمه - علیهما السلام - نشست و فرمود تا کسی داخل اتاق نباشد. دخت پیامبر اینگونه سخن آغاز کرد: «ای پسر عم! از آغاز زندگی‌ تاکنون در هیچ امری مخالفت را نکردم، و هرگز از من دروغ و خیانت، سر نزد! علی در حالی که او را تصدیق می‌کرد، فرمود: «تو با تقواتر و متواضع‌تر از آن هستی، بر چنین امری سرزنشت کنم! آه! چقدر جدایی و دوری از تو بر من دشوار خواهد بود. مصیبت پیامبر برایم زنده شد. از دست دادن تو برای من بسیار سخت و ناگوار است! از این ماتم به خدا پناه می‌برم و به او دل می‌سپارم. مصیبت فراق تو آن قدر تلخ و سنگین است که تحمل آن برای علی مشکل و طاقت فرسا است. مصیبتی که هیچ چیز نمی‌تواند آن را جبران کند. این دردی است که درمانی برای آن نمی‌بینم! آنگاه سر فاطمه را به سینه خود نهاد و با هم گریستند.[۶]

 

در همه الگوهای رفتاری فاطمه، چه الگوهای شخصی، خانوادگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و ... می‌توان از شخصیت حضرت زهرا - علیها السلام - الگو گرفت. به این دو نمونه توجه کنید:

 

۱. رازداری

نشانه ادب و احترام زن به همسر، نه تنها از طرح و بزرگ جلوه‌دادن کمبودهای خانه خودداری کند؛ بلکه در حد امکان، کاستی‌ها را نادیده گرفته، آن‌ها را کوچک شمارد؛ هنگامی که اظهار ناراحتی، نتیجه‌ای جز رنجش شوهر ندارد!

روزی فاطمه - علیها السلام - به حضور پدر رسید. آثار ضعف و گرسنگی بر چهره او نمایان بود. چشمان رسول خدا – صلی الله علیه و آله – به صورت خسته و پژمرده فاطمه افتاد؛ دست‌هایش را به سوی آسمان بلند کرده و فرمود: «خدایا! گرسنگی فرزندم را به سیری تبدیل کن و وضع او را سامان ده!»[۷]

پیامبر اکرم بدون آنکه سخنی از دخترش زهرا بشنود، از ضعف و گرسنگی او با خبر می شود؛ اما زهرا هیچ شکوه و گلایه‌ای از علی بر زبان نمی آورد!

 

۲. توجه به نیازهای فرزندان

 

مکرر در تاریخ گزارش شده است که فاطمه شکم فرزندان را به قیمت گرسنگی خود سیر می‌کرد. عطوفت و مهر مادری در حضرت زهرا بقدری بود که در لحظات پایانی عمر، سخت نگران حال فرزندانش بود. شاید بیش‌ترین نگرانی آن حضرت برای محرومیت آن‌ها از مادر بود؛ زیرا می دانست که پس از شهادت، هیچکس نمی‌تواند مهر و محبت مادری را درباره به آن‌ها روادارد. فاطمه برای آنکه فرزندانش از نعمت بزرگ محبت مادرانه محروم نمانند، امام علی پیشنهاد کرد پس از او کسی را به همسری انتخاب کند که بتواند از عهده این مهم برآید![۸]

 

فاطمه _ علیها السلام - به بازی با بچه‌ها توجه داشت واهمیت فوق العاده می داد و همین امر، موجب شادابی و نشاط روزافزون آن‌ها می‌شد. او می دانست که در هنگام بازی، نوع الفاظ و حرکات مادر سرمشق کودک خواهد شد. پس باید از کلمات و جملات مناسبی استفاده کرد. علاوه بر این باید در قالب بازی و شوخی شخصیت کودک را تقویت و به داشتن مفاخر و ارزش‌های اکتسابی تحریک و تهییج کرد.

 

نقل شده که روزی حضرت زهرا با فرزندش امام حسن مجتبی - علیهما السلام - بازی می‌کرد. مادر فرزندش را بالا می‌انداخت و می‌فرمود:

اشبه أباک یا حسن *** و اخلع عن الحق الوسن

و اعبد إلها ذامنن *** و لا توال ذالإحن

«پسرم حسن! مانند پدرت باش، ریسمان ظلم را از حق بر کن، خدایی را که صاحب نعمت‌های بی‌شمار است عبادت کن و هیچگاه با صاحبان ظلم و تعدی، دوستی منما!».

وقتی فرزندش حسین را بازی می‌داد، اینگونه بر لب ترانه می‌کرد:

أنت شبیه بأبی *** لست شبیهاً بعلی[۹]

«تو به پدرم شبیهی و به پدرت علی شباهت نداری!»

 

از این گزارش‌های تاریخی استفاده می‌شود که حضرت زهرا و حضرت علی - علیهما السلام – با وجود تمام مشکلات و گرفتاری‌ها، در برخورد با کودکان، خود را خوشحال و خندان نشان می‌دادند. بدون تردید، فرزندانی که محصول تربیت چنین خانواده‌ای هستند از روانی سالم و از روحیه‌ قوی و نفسی مطمئن برخوردار خواهند بود.

تاریخ نمونه‌های بسیاری از رفتارهای شایسته و آموزنده حضرت زهرا را روایت کرده که جلوه‌های رفتاری آن می‌تواند برای همه آموزنده باشد: عبادت در کودکی و جوانی، رابطه صمیمانه با مادر، هم راز و هم سنگر با پدر، عفاف و حجاب، تشکیل وآغاز زندگی با جهیزیه کم و مناسب، ایثار، ساده زیستی، تقسیم کارهای خانه میان خود و خدمتکار خانه (فضه)، اهتمام به همسایگان، ارج نهادن به شخصیت کودکان، برگزاری مسابقه و رقابت‌های سازنده میان فرزندان، توجه به حضور و غیاب فرزندان، رعایت عدالت در مورد فرزندان.تربیت نیکو فرزندان ؛ مهمتر از همه عفاف و حیا ودوری از نامحرم وداشتن زندگی عفیفانه .

 

سخن آخر

برای رسیدن به جامعه متعالی که در آن شخصیت زن، به جایگاه حقیقی خود برسد وجایگاه واقعی خود زرا ، الگوپذیری از اسوه زنان حضرت زهرا ـ علیها السلام ـ ضروری است؛ زنان با نگاه افق‌ها، اصول و ابعاد زندگی درس‌آموز او نقشه تعالی و تکامل انسانی و حقیقی خود را در آیینه وجود او به نظاره خواهند نشست!

 

پی نوشت ها:

بسم الله الرّحمن الرّحیم

الحمد لله ربّ العالمین و الصّلاة و السّلام علی سیّدنا و نبیّنا ابی‌القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین الاطهرین المنتجبین سیّما بقیّة الله فی الارضین (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف).

خیلی خوش آمدید برادران عزیز، خواهران عزیز، مردم عزیز خوزستان، مردم عزیز کرمان. جلسه، جلسه‌ی بسیار صمیمی و مشمول لطف الهی است ان‌شاءالله. برای بنده جای خوشوقتی است که توانستم جمعی از مردم این دو استان مهم را زیارت کنم. به همه‌ی شماها، یکایک شما، خوشامد عرض میکنم؛ بخصوص به خانواده‌ی شهیدان عزیز و جانبازان عزیز.

از این جلسه‌ی بسیار شیرین و صمیمی استفاده میکنم، اوّلاً برای اینکه چند کلمه راجع به این دو استان عرض بکنم. نسل جوان ما، نسل جدید ما، لازم است با افتخارات نسلی و تاریخی و میراثی خود بیشتر آشنا بشود؛ این کار، امروز لازم است، فردا [هم] لازم است. [تبیین] تسلسل تاریخی مواریث ارزشمند بخشهای مختلف کشور، یکی از کارهای هدف‌گذاری‌شده‌ی همه‌ی دلسوزان کشور و انقلاب باید باشد. چند جمله درباره‌ی خوزستان و چند جمله درباره‌ی کرمان عرض میکنم، بعد هم به یک مسئله‌ی ملّی و مهم اشاره خواهم کرد و آن مسئله‌ی انتخاباتی(۱) است که در پیشِ رو است، بعد هم چند کلمه راجع به این مسئله‌ی مهمّ بین‌المللی اسلامی، یعنی مسئله‌ی غزّه، [عرض میکنم و به آن] اشاره خواهم کرد؛ این برنامه‌ی صحبتهای امروز ما و عرایض امروز ما با شما برادران و خواهران عزیز است.

امّا درباره‌ی خوزستان. شاید بشود گفت که در تاریخِ صد و بیست سی ساله‌ی اخیر کشور ما، خوزستان یکی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین مراکز مقاومت ملّت ایران بوده و مظهر مقاومت ملّت ایران در طول این مدّت، مردم خوزستان بودند. اگر جوانهای ما با تاریخ آشنا باشند، میدانند که حدود صد و اندی سال قبل، در دنباله‌های جنگ اوّل جهانی که انگلیس‌ها آمدند به این منطقه از ایران و عراق حمله کردند، مدافعه‌ی مردم خوزستان بود که انگلیسی‌ها را عقب زد. فتوای علمای نجف را مردم غیور خوزستان در دست گرفتند، پرچم بلند کردند، مقابل انگلیس‌ها ایستادند. آنجا انگلیس‌ها با لشکر و توانایی‌های نظامی وارد شده بودند، بحث تبلیغات و مانند اینها دیگر نبود؛ بر عراق مسلّط شده بودند، میخواستند بر این منطقه‌ی از ایران هم مسلّط بشوند؛ مردم خوزستان طبق فتوای علمای نجف ــ مرحوم آمیرزا محمّدتقی شیرازی و دیگران ــ در مقابل انگلیس‌ها ایستادند. در سفری که بنده چندین سال پیش به خوزستان داشتم،(۲) پرچم آن مبارزه‌ی بزرگ را آوردند و ما [هم] آن پرچم را هدیه کردیم به آستان قدس رضوی؛ آن پرچم که مال مردم خوزستان است، الان موجود است. در تاریخ، اینها مهم است، اینها خیلی باارزش است. خوزستان سینه سپر کرد در مقابل انگلیس‌ها، نه فقط برای دفاع از خوزستان، [بلکه برای] دفاع از ایران.

در قضیّه‌ی نهضت ملّی نفت، در سالهای آخر دهه‌ی ۲۰، خوزستان محلّ برخورد میدانی ایران و انگلیس بود، به شکل تصرّف پالایشگاه آبادان ــ که در اختیار انگلیس‌ها بود ــ و تصرّف مناطقی و مراکزی که انگلیس‌ها برای خودشان درست کرده بودند. خوزستانی‌ها اینجا هم صف جلو و در صف مقدّم بودند.

از همه‌ی اینها مهم‌تر، ایستادگی مردم خوزستان بود در مقابل تهاجم صدّام در سال ۵۹. اوّلین گروه دفاع، از خود خوزستانی‌ها بود. یک محاسبه‌ی غلطی را صدّام کرده بود و آن، این بود که فکر میکرد اگر حمله کند به طرف شهرهای خوزستان ــ آبادان و خرّمشهر و اهواز و غیره ــ مردم عربی که در این مناطق هستند، علیه کشور خودشان با او همراه و همدست خواهند شد! این اشتباه غلط را صدّام کرد؛ خیال میکرد خوزستان در اختیار او قرار خواهد گرفت و مردمِ عربِ ایرانیِ خوزستان به او کمک خواهند کرد. اوّلین کسانی که سینه سپر کردند، همین مردمی بودند که او به آنها امید داشت. سردار شهید عزیز علی هاشمی (رضوان الله علیه) یک نمونه است. در اوایل جنگ، آوازه‌ی او را صدّامی‌ها شنیده بودند و چند سال دنبالش میگشتند؛ هر کس را اسیر میکردند میپرسیدند «علی هاشمی کجا است؟» دنبال علی هاشمی بودند. مادر شهید تا [این] اواخر زنده بود. اقوام خوزستانی، از عرب و غیر عرب، لُر و بختیاری و دیگران، اوّلین کسانی بودند که در مقابل صدّام ایستادند و یک صفی را تشکیل دادند؛ این افتخار بزرگی است، این منقبت بزرگی است، این چیز کمی نیست.

از یک جهت دیگر هم خوزستان یک استان ممتاز است و آن، این است که خونِ شهیدانِ همه‌ی استانهای کشور بر روی خاک خوزستان ریخته شده؛ این یعنی چه؟ یعنی خوزستان نماد همدلی و همبستگی همه‌ی ملّت ایران است. جوانها،‌ پیش‌‌قراولان، فداکاران، از همه‌ی نقاط کشور آمدند در آنجا، با ایمانشان و با انگیزه‌شان جنگیدند و جان خودشان را در راه اسلام و ایران و جمهوری اسلامی فدا کردند؛ خوزستان نماد همبستگی ملّت ایران شد. ما هرچه در طول تاریخ از قهرمانی‌های ملّت ایران شنیده بودیم ــ از فداکاری‌ها، از گذشتها، از ایستادگی‌ها ــ در دوران دفاع مقدّس به چشم خودمان در خوزستان مشاهده کردیم. بنابراین، خوزستان مظهر ویژگی‌های برجسته‌ی ملّت ایران شد. این درباره‌ی خوزستان؛ جوانهای عزیزمان این چند کلمه را همراه کنند با ده‌ها برابر یا صدها برابرِ این، از مناقبِ آن منطقه‌ی مهمّ کشور.

و امّا کرمان. بنده در طول سالها اُنس با کرمان و کرمانی‌ها، نقاط درخشانی را در این استان و در مردم این استان، بالعیان مشاهده کرده‌ام؛ شنیدنی نیست، دیدنی است، حس‌کردنی است. اگر بخواهیم در چند جمله از مهم‌ترینِ این ویژگی‌ها اسم بیاوریم، من باید عرض کنم که اوّلاً هویّت عمیق فرهنگی کرمان، ثانیاً نخبه‌پروری کرمان ــ از خصوصیّات این استان پرورش نخبگان است ــ [همچنین] نجابت اخلاقی و ایمان صادقانه‌ی مردم کرمان، و پیشگامی مردم کرمان در پیوستن به نهضت اسلامی و انقلابی. بنده فراموش نمیکنم در سال ۴۲ در مدرسه‌ی معصومیّه‌ی کرمان ــ اگر این اسم درست یادم مانده باشد ــ این جوانها و نوجوان‌های کرمانی، مثل یک زنجیره، با عناصر مبارز و با طلّاب و فضلای مبارزی که در آنجا بودند، مرتّب می‌آمدند در این مدرسه و میرفتند، اعلامیّه میدادند، اعلامیّه میگرفتند، پیام میگرفتند، درس میگرفتند و میرفتند در سطح استان پخش میکردند. زمینه‌ی بُروز شخصیّت بزرگی مثل حاج قاسم سلیمانی اینها است. نخبه‌پروری و اتّصال و ارتباط با مفاهیم اسلامی برجسته و مبارزه‌ی در راه آنها خصوصیّت بزرگی است که بنده آن را به چشم در مردم کرمان مشاهده کرده‌ام.

بله، یک قاسم سلیمانی کافی است که نه فقط استان کرمان، بلکه ملّت ایران به او افتخار کند و مباهات کند؛ این درست، امّا مطلب مهمّ دیگر در کنار این، آن است که آن زمینه‌ی فرهنگی‌ای که قاسم سلیمانی را تربیت میکند چیست؛ به این زمینه‌ی فرهنگی باید تکیه کرد. آن ایمان صادقانه، آن گذشتها، آن سلامت فکری و هدایت الهی‌ای که خدای متعال به مردمی عنایت میکند، زمینه‌های فرهنگی است. البتّه این زمینه‌ها همیشه هست، منتها وقتی انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی نیست، این ظرفیّتها بُروز پیدا نمیکند؛ وقتی جمهوری اسلامی به وجود می‌آید، آن‌وقت این شخصیّت‌ها یکی‌یکی ظهور میکنند، بُروز پیدا میکنند: آن، شهید حسین علم‌الهدیٰ است، آن شهید علی هاشمی است، آن شهید همّت است، آن شهید حاج قاسم سلیمانی است.

من میخواهم به شما جوانهای عزیز، جوانهای خوزستان و کرمان، عرض کنم که به این ویژگی‌ها ببالید، افتخار کنید، مباهات کنید، این میراث نسلی و تاریخی را قدر بدانید، از این خصوصیّات برای ساختن‌ آینده‌ی کشورتان استفاده کنید. این کشور باید ساخته بشود؛ ما خیلی نقص داریم، ما خیلی عقب‌ماندگی داریم. ده‌ها سال، بلکه صدها سال حاکمیّت جبّاران، کشور ما را در خیلی از چیزها عقب نگه داشته. با توجّه به سابقه‌ی تاریخی، ما امروز باید در علم، پیشروِ قافله‌ی علمِ دنیا میبودیم ــ که نیستیم ــ ما امروز باید احکام اسلام و معارف اسلام را در جزء‌جزء زندگی کشور خودمان بالعیان نشان میدادیم؛ سازندگی اسلام را، توانایی اسلام را در اداره‌ی کشور باید نشان میدادیم؛ نتوانستیم بکنیم و عقبیم؛ این عقب‌ماندگی‌ها باید جبران بشود. شما جوانها میتوانید، ملّت ایران میتواند.(۳) خداوند ان‌شاء‌الله شماها را حفظ کند، این آمادگی‌ها را خدا افزایش بدهد و در بخشهای مختلف به مرحله‌ی عمل دربیاید. خب، حالا این چند جمله راجع به خوزستان و راجع به کرمان.

و امّا مسئله‌ی مهمّ انتخابات، مسئله‌ی تعیین‌کننده‌ی انتخابات. ما حدود دو ماه دیگر، در کشور دو انتخابات مهم داریم. من اوایل سال به این انتخابات اشاره کردم؛(۴) [آن‌ موقع] فاصله زیاد بود، حالا فاصله کم شده. ملّت ایران برای انجام این دو انتخابات باید به بهترین شکل آماده باشد. یک انتخابات، انتخابات مجلس خبرگان رهبری است. اهمّیّت مجلس خبرگان رهبری در آنجا است که در موقع لازم میتواند رهبر مناسب را برای کشور انتخاب کند، و در طول زمان هم میتواند و میباید مراقب حفظ شرایط حیاتی رهبری در شخصِ رهبرِ موجود باشد. این اهمّیّت مجلس خبرگان رهبری است که بایستی ملّت ایران، مردم استانها، دقّت کنند، مراقبت کنند و این انتخابات را به بهترین وجهی برگزار کنند. و امّا انتخابات مجلس شورای اسلامی ــ که این دو [انتخابات] با هم انجام میگیرد ــ بسیار مهم است. مجلس شورای اسلامی، طبق قانون اساسی، ریل‌گذاری‌کننده‌ی آینده‌ی کشور است. اگر کشور مشکلاتی دارد، برای رفع این مشکلات نیاز به قانونگذاری و حضور مدبّرانه‌ی مجلس شورای اسلامی است؛ اهمّیّت این انتخابات در این است. این دو انتخابات بایستی باشکوه برگزار بشود.

بنده چهار خصوصیّت را در اوّل امسال راجع به این انتخابات به ملّت ایران عرض کردم: اوّلاً مشارکت قوی، ثانیاً رقابت واقعی، ثالثاً سلامت به معنای حقیقی کلمه، و رابعاً امنیّت انتخابات؛ این چهار خصوصیّت باید انجام بگیرد. قبل از اینکه راجع به این چهار خصوصیّت صحبت بکنیم ــ که من حالا امروز چند جمله عرض میکنم، بعد باز در فاصله‌ی این دو ماه اگر زنده بودیم و توفیقی بود، با مردم عزیزمان مجدّداً صحبت خواهم کرد ــ بایستی اصل منطق انتخابات در جمهوری اسلامی روشن بشود. چرا انتخابات [برگزار] میکنیم؟ من عرض میکنم هر دو کلمه‌ی «جمهوری» و «اسلامی» وابسته‌ی به انتخابات است. «جمهوری» یعنی مردم‌سالاری، یعنی حاکمیّت کشور به دست مردم. خب مردم چه جوری در حاکمیّت دخالت کنند؟ هیچ راهی بجز انتخابات وجود ندارد. بعضی‌ها در مورد لزوم انتخابات اشکال‌تراشی میکنند، [مردم را] دلسرد میکنند، توجّه نمیکنند که اگر انتخابات در کشور نباشد، یا دیکتاتوری است یا هرج‌ومرج و ناامنی است. آن چیزی که جلوی بُروز دیکتاتوری را در کشور میگیرد انتخابات است؛ آن چیزی که جلوی هرج‌ومرج و اغتشاش و ناامنی را میگیرد انتخابات است. انتخابات آن مسیر صحیحی است که مردم میتوانند به وسیله‌ی آن و از آن مسیر، حاکمیّت ملّی را، مردم‌سالاری را، جمهوریّت را در کشور تأمین کنند. این، مسئله‌ی جمهوریّت. انتخابات میتواند ولیّ‌فقیه در کشور انتخاب بکند و به وجود بیاورد، یعنی اسلامیّت را تأمین کند. انتخابات میتواند نمایندگانی را در مجلس شورای اسلامی مستقر کند که طبق مقرّرات اسلامی و معارف اسلامی، برای مدیریّت کشور قوانین تدوین کنند. پس بنابراین، هم جمهوریّت و هم اسلامیّت، متّکی به انتخابات است. بنابراین، در نظام جمهوری اسلامی، انتخابات ضروری است.

در این انتخابات، قهراً آن چهار نقطه‌ای که گفتیم مهم است. اوّل، مشارکت؛ مشارکت یعنی حضور پُرشور مردم در انتخابات. اگر حضور پُرشور مردم در انتخابات باشد، این وحدت ملّی را نشان میدهد، این انگیزه‌ی ملّت ایران را برای حضور در صحنه نشان میدهد؛ انگیزه‌ی ملّت ایران و وحدت ملّی، قدرت ملّی به وجود می‌آورد؛ قدرت ملّی موجب امنیّت کشور میشود؛ وقتی کشور امنیّت پیدا کرد، آن‌وقت علم در آن کشور پیشرفت میکند، اقتصاد در آن کشور به شکوفایی میرسد، مشکلات گوناگون فرهنگی و اقتصادی و سیاسی در کشور قابل حل میشود؛ مشارکت یک چنین معجزه‌ای میکند. انتخابات در کشور تحوّل ایجاد میکند. بعضی‌ها اسم تحوّل را می‌آورند، اظهار طرف‌داری از تحوّل میکنند، امّا عملاً آن چیزی که مقدّمه‌ی حتمی تحوّل است، مورد بی‌اعتنائی‌شان قرار میگیرد؛ یعنی انتخابات. با انتخابات میشود در کشور تحوّل ایجاد کرد. صاحبان دیدگاه‌های گوناگون سیاسی و اقتصادی و فرهنگی میخواهند تحوّل ایجاد کنند به نفع دیدگاه سیاسی یا فرهنگی یا اقتصادی خودشان؛ خیلی خب، راهش چیست؟ راهش این است که با انتخابات ــ حالا چه انتخابات مجلس، چه انتخابات مجلس خبرگان، چه انتخابات ریاست جمهوری، چه انتخابات شوراها ــ کسانی را که با آن فکر سیاسی آنها و جهت‌گیری سیاسی یا اقتصادی یا فرهنگی آنها همراهند، سر کار بیاورند؛ این میشود تحوّل. بنابراین، پایه‌ی تحوّل انتخابات است.

همه‌ی کسانی که مخاطبانی دارند، وظیفه‌ دارند مردم را به انتخابات دعوت کنند. علمای اَعلام، اساتید دانشگاه، اساتید حوزه، صداوسیما، مطبوعاتی‌ها، جوانها، افراد در داخل خانواده، اینها همه میتوانند منادی انتخابات باشند و مخاطبان خودشان را به انتخابات دعوت کنند؛ آن‌وقت انتخابات، انتخابات پُرشوری خواهد شد. اگر مشارکت ضعیف باشد، مجلس ضعیف خواهد شد و مجلس ضعیف توانایی کامل برای رفع مشکلات نخواهد داشت. اگر میخواهیم مشکلات برطرف بشود، باید مشارکت را بالا ببریم؛ این وظیفه‌ی همه است. هر که میخواهد مشکلات کشور برطرف بشود، راهش این است. این، مسئله‌ی مشارکت. البتّه اگر در آینده عمر و فرصت بود، من باز [مطالبی را در این باره] عرض خواهم کرد.

امّا مسئله‌ی رقابت؛ رقابت یعنی چه؟ رقابت یعنی جناحهای سیاسی برای شرکت در انتخابات با هم مسابقه بگذارند؛ گرایشهای گوناگون سیاسی و اقتصادی، در انتخابات با هم مسابقه بگذارند؛ میدان باز باشد برای مسابقه‌ی جناحهای سیاسی و نگاه‌های سیاسی و نظرات سیاسی، همچنین اقتصادی، همچنین فرهنگی؛ این معنای رقابت است. رقابت یعنی جوانهایی که میخواهند وارد میدان انتخابات بشوند، با افراد سابقه‌دار و باتجربه مسابقه بگذارند؛ اینها تلاش کنند، آنها هم تلاش کنند. و یک مجلس خوب و قوی آن مجلسی است که هم از این جوانها داخلش باشند، هم از آن مجرّبها و باسابقه‌ها داخلش باشند. رقابت یعنی این؛ یکی از مهم‌ترین مسائل در باب انتخابات، این مسابقه گذاشتن است. رقابت یعنی همه بتوانند تبلیغات کنند، منتها تبلیغات درست. من درباره‌ی تبلیغات هم ان‌شاءالله اگر عمری بود، بعداً عرض خواهم کرد. تبلیغات بایستی همراه با اخلاق و دیانت باشد. تبلیغات غیر از تهمت زدن است، غیر از دروغ گفتن است، غیر از وعده‌ی خلاف دادن است. تبلیغات یعنی انسان نظرات خودش را برای مردم بیان کند؛ تبلیغات این است و باید ان‌شاءالله برای همه فراهم باشد. خب حالا در این زمینه حرف زیاد است. در مورد سلامت انتخابات و امنیّت انتخابات هم اگر عمری بود، ان‌شاءالله بعدها مطالبی عرض خواهم کرد.

بنابراین، مسئله‌ی انتخابات را به یاد داشته باشید. بعضی‌ها مردم را از انتخابات دلسرد میکنند؛ این کار غلطی است، این اشتباه است، این به ضرر کشور است. به ضرر «کشور» است؛ به ضرر فلان شخص و فلان آدم نیست، به ضرر کشور است. بعضی‌ها برای اینکه مردم را از انتخابات دلسرد کنند، مدام مشکلات کشور را جلوی چشم می‌آورند. خب اگر مشکلات وجود دارد، راه حلّ مشکلات چیست؟ راه حلّ مشکلات انتخابات است. اتّفاقاً برای اینکه مشکلات برطرف بشود، بایستی در انتخابات شرکت کرد. این راجع به انتخابات.

امّا راجع به مسئله‌ی بین‌المللی و اسلامی غزّه. دو ماه و نیم از شروع حادثه‌ی غزّه دارد میگذرد. این حادثه یک پدیده‌ی بی‌نظیری در تاریخ اخیر دنیای اسلام است؛ در تاریخ اخیر ــ شاید در این یک قرن اخیر ــ ما دیگر شبیه این حادثه نداریم؛ حادثه‌ی فوق‌العاده‌ای است، حادثه‌ی بی‌نظیری است. چطور بی‌نظیر است؟ از دو سو، از دو سمت، این حادثه بی‌نظیر است. از سمت رژیم صهیونیستی این حادثه بی‌نظیر است؛ چرا؟ برای اینکه هرگز این‌جور سفّاکی، این‌جور جنایتگری، این‌جور خونخواری در این دوره‌ی تاریخی‌ای که اشاره کردم دیده نشده؛ این‌جور کودک‌کشی، این‌جور بمبِ سنگرشکن را روی سر بیماران بیمارستان‌ها انداختن، این‌جور بی‌رحمی‌، این‌جور خباثت، بی‌نظیر است و دیده نشده؛ این از طرف رژیم صهیونیستی. از طرف مقابل، از طرف مردم فلسطین و مبارزان فلسطینی [هم] این‌جور ایستادگی، این‌جور صبر، این‌جور مقاومت، این‌جور دشمن را دیوانه کردن دیده نشده. مردم غزّه، مبارزان غزّه، مثل صخره، مثل کوه، ایستاده‌اند؛ این چیز مهمّی است. آب نمیرسد، غذا نمیرسد، دارو نمیرسد، سوخت نمیرسد ــ آب نمیرسد! ــ [امّا] ایستاده‌اند و تسلیم نمیشوند؛ خیلی مهم است. همین تسلیم نشدن آنها را پیروز میکند، کمااینکه نشانه‌های پیروزی امروز دیده میشود. اِنَّ اللهَ مَعَ الصّابِرین؛(۵) خدا با صبرکنندگان است. رژیم صهیونیست، با آن‌همه تجهیزات، با آن‌همه امکانات، در مقابل مبارزان فلسطینی ــ که تقریباً میشود گفت تجهیزاتشان قابل مقایسه‌ی با تجهیزات رژیم صهیونیستی نیست ــ ناتوان مانده. شنیدید، بخشهای مهم و فعّالِ لشکرِ خودش را از میدان خارج کرد،(۶) چون دیده نمیتوانند کاری بکنند و فقط تلفات تحمّل میکنند؛ اینها مهم است، اینها پدیده‌های بی‌نظیری است.

یک نکته‌ی اساسی این است که شکست رژیم صهیونیستی در این حادثه فقط شکست رژیم صهیونیستی نیست، شکست آمریکا است. امروز در دنیا هیچ‌کس تفاوتی میان رژیم صهیونیستی و آمریکا یا انگلیس نمیگذارد؛ همه میدانند که اینها یکی‌اند. آمریکا بیشرمانه قطعنامه‌ی شورای امنیّت را برای قطع بمباران و آتش‌بس وتو میکند!(۷) اینها با هم فرقی ندارند، اینها یکی‌اند. «وتو میکند» یعنی چه؟ یعنی همدستی میکند در ریختن بمب بر روی کودک و زن و بیمار و پیر و مردم بی‌دفاع. در این حادثه آبروی آمریکا رفت، نقاب از چهره‌ی تمدّن غربی افتاد. پیروزی بزرگ ملّت فلسطین در این است که غرب را،‌ آمریکا را، ادّعاهای دروغین حقوق بشری را بی‌آبرو کردند. امروز دیگر همه میدانند که این ظاهرسازی‌ها، اسم حقوق بشر و انسان و مانند اینها را بردن، باطنش چیست. چهره‌ی زشتِ هیولای منحوسِ آمریکا و انگلیس روشن شد، برای همه‌ی مردم دنیا آشکار شد. اسرائیل بدون آمریکا نمیتوانست دست به این سفّاکی بزند؛ اگر آمریکا موافق نبود، اسرائیل جرئت نمیکرد. رژیم صهیونیستی به پشت‌گرمیِ آمریکا بود که توانست این‌همه جنایت در طول مدّت دو ماه و نیم انجام بدهد؛ این را همه میدانند در دنیا.‌ آبروی آمریکا رفت؛ خود این بزرگ‌ترین موفّقیّت است؛ این بزرگ‌ترین پیروزی است برای جبهه‌ی حق و جبهه‌ی مقاومت. در میدان که نشانه‌های شکست این جنایت‌کاران دارد یکی پس از دیگری پدیدار میشود، در عرصه‌ی انسانی هم بکلّی شکست خوردند؛ این واقعیّتِ این صحنه است. ذات کاخ سفید برملا شد، باطن حکومت آمریکا و انگلیس آشکار شد.

خب، امروز وظیفه چیست؟ کمک به مقاومت. هر کسی هر جور میتواند باید به مقاومت کمک کند. کمک به مقاومت وظیفه است، کمک به رژیم صهیونیستی جنایت و خیانت است. بعضی از دولتهای مسلمان متأسّفانه این جنایت را مرتکب میشوند، [امّا] بدانند که ملّتهای مسلمان این را فراموش نخواهند کرد. امروز وظیفه است که دولتهای مسلمان نگذارند کالا و نفت و سوخت و مانند اینها به رژیم صهیونیستی برسد، همچنان که او نمیگذارد آب به مردم غزّه برسد؛ این وظیفه‌ی دولتهای مسلمان است. وظیفه‌ی ملّتهای مسلمان [هم این] است که از دولتهای خودشان بخواهند هر گونه کمکی [به رژیم صهیونیستی] را قطع کنند، بلکه رابطه‌های خود را قطع کنند؛ اگر قادر نیستند رابطه‌ی خود را به طور دائم قطع کنند، لااقل به طور موقّت قطع کنند روابط خودشان را، فشار بگذارند روی این عنصر خبیث ظالم خونخوار سفّاک.

می‌بینید امروز وجدان دنیا به درد آمده، احساس درد میکند. در آمریکا، در کشورهای اروپایی، مردم  به خیابانها می‌آیند؛ این شوخی نیست. شخصیّت‌های سیاسی در بعضی از این دولتها و کشورها به خاطر کمک دولتهایشان استعفا میکنند؛ رؤسای دانشگاه‌ها استعفا میکنند؛ دانشمندان، افراد سرشناس، انتقاد میکنند، اعتراض میکنند. وجدان دنیا به درد آمده، در عین ‌حال بعضی‌ها باز همان کمکها را دارند به این رژیم ظالم و سفّاک انجام میدهند.

بنده عرض بکنم تردیدی نداشته باشید که پیروزی با جبهه‌ی حق است. تردیدی نداشته باشید که رژیم غاصب صهیونیستی یک روز از روی زمین ریشه‌کن خواهد شد و این ان‌شاءالله جزو آینده‌های حتمی است؛ بعون الله و قوّته و باذن الله و عزّته این کار خواهد شد و امیدواریم ان‌شاءالله شما جوانها آن روز را به چشم خودتان ببینید.

والسّلام علیکم و رحمة ‌الله و برکاته
 

(۱ انتخابات دوازدهمین دوره‌ی مجلس شورای اسلامی و ششمین دوره‌ی مجلس خبرگان رهبری در تاریخ یازدهم اسفند ۱۴۰۲ برگزار میشود.

بسم الله الرّحمن الرّحیم(۱)

الحمد لله ربّ العالمین و الصّلاة و السّلام علی سیّدنا محمّد و آله الطّاهرین سیّما بقیّة الله فی الارضین.

خیلی تشکّر میکنم از این اقدام لازم و بسیار مفیدی که شما برادران عزیز، خواهران عزیز، انجام دادید و یاد و نام شهیدان برجسته‌ی آذربایجان و تبریز را ــ که البتّه فراموش‌نشدنی است ــ باز هم برتر و والاتر و روشن‌تر مطرح کردید؛ بسیار اقدام خوب و بجایی است. البتّه فاصله‌ی بین اوّلین بزرگداشتی که سالها پیش انجام گرفت و این بزرگداشت، یک مقدار زیاد شد؛ جا دارد که این‌جور اقدامات و بزرگداشتها و یادآوری‌ها و ذکرها زودبه‌زود تکرار بشود، همان‌طوری که ما در محرّمهای هر سال یاد شهیدان کربلا را گرامی میداریم؛ الان هزار و مثلاً سیصد سال است که مرتّباً این تکرار میشود، [امّا] این تکرار جزو تکرارهای ملال‌آور نیست، جزو تکرارهای لازم و مفید به حال جامعه و امروز و فردای ما است.

درباره‌ی تبریز و آذربایجان، سخن تمجیدآمیز کم نیست، ما هم در دیدارهای سالیانه‌ای که با شما داشته‌ایم، مکرّر در این زمینه صحبت کرده‌ایم. درباره‌ی شهیدان هم آنچه امروز در این جلسه امام‌جمعه‌ی محترم و فرمانده محترم سپاه گفتند، بسیار خوب و کامل بود؛ همه‌ی توصیه‌هایی را که ما میخواهیم عرض کنیم و معمولاً میگوییم، بحمدالله آقایان توجّه داشتند و خیلی‌هایش را اقدام کرده‌اید. من همین اندازه عرض بکنم که یکی از وظایف ما این است که متوجّه به «خود»، به «خودی خود»، باشیم. ملّت ایران هویّت خود را بایستی فراموش نکند؛ اگر هویّت خود را فراموش کرد، ضربه خواهد خورد، سیلی خواهد خورد، عقب خواهد ماند. خدای متعال برای کسانی که یاد او را فراموش کردند میفرماید: نَسُوا اللَهَ فَاَنساهُم اَنفُسَهُم؛(۲) آنها خدا را فراموش کردند، خدا هم آنها را از خودشان غافل کرد و مبتلا به فراموشی از خودشان کرد. این نشان‌دهنده‌ی آن است که توجّه به خود، هویّت خود، خصوصیّات خود، برای شخص، برای هر ملّت، برای هر مجموعه یک امر لازمی است.

آذربایجان باید به آن هویّتی که آن را ممتاز کرده است، توجّه کامل داشته باشد. به معنای واقعی کلمه، مجموعه‌ای که ما آن را «آذربایجان» مینامیم یک هویّت ممتاز در میان ملّت ایران است. آذربایجان مهد از‌جان‌گذشتگان و شهیدان است. مخصوص دفاع مقدّس نیست؛ از قبل هم همین‌جور بوده، بعد هم همین‌جور است. تا آنجایی که مربوط میشود به مسئله‌ی انقلاب اسلامی ــ اگر بخواهیم محاسبه کنیم ــ از پیش از انقلاب، یعنی از شروع نهضت امام بزرگوار و ملّت ایران، رفتار شهادت و آهنگ شهادت در آذربایجان شروع شده است، تا امروز. در قضایای دفاع از حرم، ما شهدای آذربایجانی داریم. البتّه اوج این فداکاری‌ها، اوج این نشان دادن ارزش و منش والای آذربایجانی، در دفاع مقدّس بود و همین شخصیّت‌هایی که ایشان اسم بردند: شهید آقا مهدی باکری، شهید حمید باکری، شهید تجلّایی، شهید یاغچیان، همین برادران بزرگ و برجسته‌ای که بودند و به لقاءالله پیوستند، بسیاری از همین عزیزان و برجستگان هم بحمدالله امروز هستند؛ یعنی این خصوصیّت شهادت‌طلبی و برجستگی در فداکاری، مخصوص جنگ تحمیلی و دوران دفاع مقدّس نیست، [بلکه] از قبل از پیروزی انقلاب تا امروز ادامه داشته است. این شهر دو امام‌جمعه‌ی شهید دارد؛(۳) یعنی از این پنج امام‌جمعه‌ی شهیدی که در سرتاسر کشور جزو افتخارات روحانیّتند،(۴) دو امام‌جمعه مربوط به شهر تبریز است. اینها اهمّیّت دارد، اینها خیلی برجسته است.

آنچه بنده به ‌عنوان توصیه عرض میکنم این است که اوّلاً نگذارید جوششِ خونِ شهیدان فروبنشیند؛ یعنی یاد شهیدان صرفاً خاطره‌پردازی نیست؛ معنایش این است که آن تقوا، آن فداکاری، آن شجاعت، آن گوهر درخشان وجودی‌ای که امثال شهید باکری را مثلاً میکشانَد وسط میدان، منعکس بشود، منتقل بشود، به نسل جدید الگو بدهد. جوان ما الگو میخواهد و بهترین الگو اینها هستند. بعضی از ملّتها که دستشان از این جهت بکلّی خالی است یا تا حدود زیادی خالی است، الگو میسازند، جعل میکنند، بدون اینکه وجود داشته باشد. ما این الگوها را در مقابلمان داریم. شهید باکری را فقط در میدان جنگ نباید دید، پشت جبهه هم باید دید، در دانشگاه تبریز هم باید دید، فعّالیّتهای دوران پیش از انقلابش را هم باید دید، آن روحیه را باید دید. من پیش از انقلاب، شهید آقا مهدی باکری را در مشهد ملاقات کردم؛ پُرشور، علاقه‌مند، فهمیده، قادر بر تحلیل قضایا. خب این میشود که بعد در جنگ، در میدان دفاع مقدّس، آن‌جور میدرخشد و دلها را به خودش جذب میکند. این روحیه باید منعکس بشود. ما اگر فیلم میسازیم، اگر شعر میگوییم، اگر کتاب مینویسیم، اگر خاطره تدوین میکنیم و منتشر میکنیم، باید توجّه داشته باشیم که این روحیه منعکس بشود؛ این روحیه، روحیه‌ی سازنده است. این مطلب اوّل: نگذارید جوششِ خونِ شهیدان فروبنشیند. ببینید، همین‌طور که اوّل عرض کردم، شبیه عزاداری سیّدالشّهدا (سلام الله علیه)؛ یعنی [همان‌طور که] هر سال محرّم که میشود، عاشورا که میشود، شما کأنّه عاشورای سال ۶۱ را در مقابل خودتان می‌بینید، حوادث منعکس میشود، شخصیّت‌ها در مقابل چشم مستمع زنده میشوند؛ این باید در مورد شهدای دفاع مقدّس و همین ده هزار شهیدی که به آنها اشاره کردید، اتّفاق بیفتد.

مطلب دوّم این است که خانواده‌های شهدا را فراموش نکنید. متأسّفانه بسیاری از  پدرمادرها از دنیا رفته‌اند، به شهیدانشان ملحق شده‌اند؛ آن کسانی که هستند ــ چه همسران شهدا، چه پدران و مادران شهدا ــ از خاطرات اینها، از توصیفهای اینها استفاده کنید. همچنین از همکاران و دوستانِ اینها؛ خب مثلاً شهید باکری در دوران جنگ همکاران زیادی داشت که بعضی الان بحمدالله زنده، سالم، آماده‌اند و جزئیّات زندگی او را آنجا دیده‌اند. شجاعت فقط در جنگیدن نیست؛ شجاعت در تسلّط بر نفْس، شجاعت در گفتن، در نگفتن، در امساک کردن، در اقدام کردن [هم هست]؛ همه‌ی اینها خیلی مهم است. کسانی هستند که اینها را از نزدیک دیده‌اند، شناخته‌اند؛ از اینها استفاده بشود، با اینها مصاحبه بشود، گفتگو بشود، حالات شهیدان به صورت سند واقعی ضبط بشود و شناخته بشود. این هم یک مطلب است.

و یک مطلب هم این است که در نگاه به شهیدان، زمینه‌های عروج شهیدان شناسایی بشود؛ مثلاً مردم، یا آن کسانی که اوّلین جرقّه‌ها را به وجود آوردند، مثل شهید قاضی طباطبائی که در این قضایای انقلاب، مثلاً در بیست‌ونهم بهمن سال ۵۶، ایشان بود که اوّلین جرقّه را [به وجود آورد]، اوّلین حرکت را کرد، مردم را به محلّ خودش و مسجد خودش دعوت کرد و [مابقیِ] آن قضایا؛ یعنی زمینه‌ها معلوم بشود. اینکه بعد از حادثه‌ی قم، اوّلین حرکت در تبریز اتّفاق افتاد نه در فلان شهر و فلان شهر، علّتش چیست؟ چه خصوصیّتی در این مردمی هست که این‌جور جوان می‌آفرینند، این‌جور تربیت میکنند، این‌جور شهید تقدیم میکنند؟ اینها خیلی مهم است؛ یعنی هویّت قومی، هویّت ملّی، هویّت دینی. بنده یک وقتی در اجتماع همین مجموعه‌ی برادران و خواهران آذربایجانی گفتم،(۵) مرحوم ستّارخان در قضایای مشروطیّت و آن حوادثی که داشت و اقداماتی که کرد، کاغذ علمای نجف در جیبش بود؛ ‌یعنی از علمای نجف استفتاء کرده بود، سؤال کرده بود، آنها هم به او جواب داده بودند، او با این نیّت حرکت میکرد؛ این خیلی مهم است. زمینه‌ی حرکت چیست؟ این روشن بشود؛ این نشان‌دهنده‌ی آن است. اگر اینها شد، آن وقت حرکت ادامه پیدا میکند.

خب، [نقش] لشکر ۳۱ عاشورا که مشخّص است؛ شخصیّت‌هایی بودند که واقعاً درخشیدند؛ بنده به نقش پایگاه دوّم شکاری(۶) باید اشاره کنم: آن حرکت عظیم هواپیماهای جنگنده‌‌ی ما در همان روزهای اوّل جنگ که البتّه از پایگاه دوّم و پایگاه‌های دیگر ــ پایگاه سوّم(۷) و چهارم(۸) ــ حرکت کرده بودند و رفتند و آن کار بزرگ را انجام دادند؛ در همان هفته‌ی اوّل جنگ این کار را کردند که بنده همان وقت رفتم مجلس و گزارش این حرکت را به نمایندگان مجلس دادم. اینها چیزهایی است که قابل توجّه و حائزِ اهمّیّتِ بسیار است و بایستی ان‌شاء‌الله در ذهنها بماند، در حافظه‌ی تاریخی ملّت ایران باید ثبت بشود؛ یعنی واقعاً مهم‌ترین کار این است که این حوادث مهم، این پدیده‌های مؤثّر و کم‌نظیر و در مواردی بی‌نظیر، در حافظه‌ی تاریخی ملّت ایران ثبت بشود و جوان ما، نوجوان ما اینها را بداند. البتّه ما تا الان یک مقدار کم‌‌کاری داشته‌ایم و خیلی از جوانهای ما، خیلی از نوجوان‌های ما، چهره‌های برجسته را نمی‌شناسند و خیلی از قضایا را هم را نمیدانند؛ ما باید اینها را چه در دستگاه‌های تبلیغی رسمی مثل صداوسیما و مانند اینها و چه در وسایلی که امروز در اختیار مردم و در دسترس مردم هست، پخش کنیم.

امیدوارم خدای متعال به همه‌ی شما توفیق بدهد و بتوانید این کار بزرگ را به سرانجام برسانید و ان‌شاء‌الله در آینده، فاصله‌ی بین این یادبودها و تذکّرها از آن فاصله‌ای که امروز با یادبود قبلی وجود دارد کمتر بشود.

والسّلام علیکم و رحمة ‌الله و برکاته