یکی‌ از واجبات بزرگ الهی که خداوند متعال به صراحت در قران از آن یاد شده، حج است: «ولله علی الناس حج البیت من استطاع الی الله سبیلا» خدای متعال می‌فرماید برای خدا بر عهده مردم است که حج خانه او را به جا بیاورند، البته آنهایی که استطاعت داشته باشند و راهی که به سمت حج گذاشتند را پیدا کنند. کلمه حج در زبان عربی یعنی قصد کردن. حجّ یعنی قصد کرد. برای همین در این آیه شریفه می‌فرماید " والله و علی الناس حج فی البیت یعنی قصد کردن خانه خدا. بعد این کلمه به صورت یک اصطلاح شرعی درآمد، به این صورت که حج یعنی آن عملی که در ماه ذی الحجة حاجیان در سرزمین مکه انجام می‌دهند. در‌ مواقف و مشاعری وقوف کنند و اعمالی را انجام دهند.

حج یکی از واجبات بزرگ خداست فضیلت‌های عظیمی برای حج بیان شده است. در کتاب شریف کافی مرحوم کلینی روایتی را نقل می‌کنند که وجود مبارک امام صادق (ع) فرمودند: هر کس یک بار خانه خدا را طواف کند خدای متعال شش هزار حسنه برای او می‌نویسد، شش هزار گناه را از او پاک می‌کند و شش هزار درجه او را بالا می‌برد و شش هزار گرفتاری و حاجت از او برآورده می‌کند که البته این اعداد هم هر کدام در فرهنگ روایات معنای خاص خود را دارند یا منظور کثرت است و یا اینکه اسراری پشت این اعداد نهفته است و معانی خاصی باید برای آنها در نظر گرفت. البته در ذیل روایت هم ادامه‌ای دارد که خواندنی است؛ علی ایها الحال یک طواف به گرد خانه چنین عظمتی برای طواف کننده به همراه می‌آورد.

یا در روایت دیگری از وجود مبارک امام صادق (ع) داریم که از پدرشان نقل فرمودند که پدرم همیشه می‌فرمودند‌ کسی که حج این خانه را بجا بیاورد یا عمره بجا بیاورد، کبر را کنار بگذارد. بعد کبر را توضیح دادند که هر کس بدون کبر و غرور حج این خانه را بجا آورد از گناهانش بیرون می‌رود مانند روزی که از مادر متولد شده. خدای متعال اینگونه او را پاک می‌کند.در روایت دیگری از کتاب شریف کافی امام صادق (ع) فرمودند: حج و عمره دو بازارند از بازارهای آخرت که در اینها مومن می‌تواند تجارت کند متاع دنیایی را بدهد، متاع آخرتی دریافت کند.

کسی که ملازم حج عمره باشد، در ضمانت خدا قرار می‌گیرد. خدا ضامن اوست. خدا امر او را برعهده می‌گیرد اگر زنده‌ بماند، او را به‌ خانواده اش بر می‌گرداند و اگر از دنیا برود او را وارد بهشت می‌کند. یعنی اگر کسی در این راه از دنیا رفت، پاداش او بهشت است. بهر حال این روایات، عظمت حج و‌ عمره را نشان می‌دهند.

حج ویژگی‌های خاص و اسراری باطنی دارد؛ البته همه عبادات اسرار باطنی دارند، اما در بعضی عبادات مثل حج این اسرار باطنی خیلی آشکار است.‌ بنای خانه کعبه به دست حضرت آدم (ع)‌ بود. در روایتی در کتاب شریف علل الشرایع آمده است. همانطور که می‌دانید وقتی عبدالله بن زبیر حاکم مکه شد و حکومت مکه را در زمان بنی امیه به دست گرفت، یزید لشگری فرستاد که با او بجگند. لشگر تا پشت دروازه‌های مکه با منجنیق آمدند کعبه را نیمه ویران و نیمه خراب کردند. بعد در همان واقعه یزید مرد و این لشگریان حصین بن نمیر که برای جنگ با عبدالله بن زبیر‌ آمده بودند خیلی ترسیدند. گفتند این عذاب خدا بود که ما کعبه را خراب کردیم و یزید مرد. لشگر‌ وارد مکه نشد و برگشت. عبدالله بن زبیر که خانه کعبه را نیمه خراب دید دستور داد، همه آن را خراب کنند. تمام کعبه را خراب کردند. بعد گفت حالا کعبه را از نو بسازید.

حج ویژگی‌های خاص و اسراری باطنی دارد؛ البته همه عبادات اسرار باطنی دارند، اما در بعضی عبادات مثل حج این اسرار باطنی خیلی آشکار است

کعبه را خیلی بزرگتر از اندازه خودش ساخت و دو درب برای آن قرار داد، یک درب برای ورود و یک درب برای خروج. چند سالی اینها حاکم بودند تا حجاج بن یوسف که از طرف بنی مروان مامور بود دولت زبیر را ساقط کند. او آمد و عبدالله بن زبیر را کشت و مکه را تصرف کرد و سپس سراغ خانه کعبه آمد. گفت این خانه، خانه‌ای که عبدالله بن زبیر ساخته، کعبه اصلی نیست. خانه کعبه را خراب کرد تا از نو بسازد وقتی خراب کرد به این صرافت افتاد که حالا اندازه‌های کعبه چگونه است گوشه‌های کعبه کجاست‌ کجا را باید درست کند. در کتاب علل الشرایع روایتش آمده است. گفتند‌ حیران شد از این و‌ آن سوال کرد که چه کار کند. گفتند یک نفر هست که می‌تواند به تو کمک کند و او علی بن الحسین، امام سجاد (ع) است که از حضرت درخواست کردند بیایند و به بنای کعبه کمک کنند. حضرت وقتی تشریف آوردند این صحنه را دیدند که کعبه را خراب کردند اول گریستند بعد فرمودند:‌ خانه همه پیغمبران را خراب کردی خانه همه اوصیا را خراب کردی! بعد دستور دادند هرکس هر سنگی از کعبه برده را برگرداند. مردم برای تبرک سنگ‌ها را برده بودند.‌

بعد دستور دادند‌ چهار نقطه در مسجد الحرام همان اطراف کعبه حفر کنید. حفر کردند به سنگ‌های خیلی خاصی رسیدند که شکل و شمایل آنها با سنگ‌های زمینی متفاوت بود. حضرت فرمودند اینها حدود کعبه است روی این چهار سنگ بنا کنید به این ترتیب خانه کعبه را بسازید. این سنگ ها، سنگ‌هایی است که خدا از بهشت فرستاد وقتی که حضرت آدم‌ خانه کعبه را بنا کرد، روی همان قاعده خانه کعبه ساخته شد. حتی تا امروز هم خانه کعبه است. گویا آن پایه‌های اصلی اش همانی است که وجود مباک امام سجاد (ع) در آن ماجرا بنا گذاشتند و بعد از او دیگر کعبه از اساس ویران نشد. خود این واقعه نشان می‌دهد که اساس این خانه، اساس ویژه‌ای است که از عالم بالا و از بهشت است.

یکی دیگر از اسراری که در مورد کعبه بیان شده است، در مورد خود حج است که در سوره مبارکه حج خطاب به حضرت ابراهیم می‌خوانیم: در بین مردم ندای حج بده اذان حج بگو. در روایت داریم حضرت ابراهیم (ع) بر سنگی ایستادند و اذان حج گفتند در کتاب شریف علل الشرایع روایتش هست که همه انسان‌ها در ارحام مادرانشان و در اسلاب پدارانشان هم که بودند، صدای اذان حج را شنیدند و پاسخ دادند. بعضی‌ها‌ یک بار لبیک گفتند بعضی دوبار بعضی اصلا لبیک نگفتند.‌ در آن روایت می‌فرماید‌ آنهایی که یک بار لبیک گفتند یک بار به حج مشرف می‌شوند آنهایی که دوبار لبیک گفتند دوبار به حج مشرف می‌شوند انهایی که کوتاهی کردند لبیک نگفتند به حج مشرف نمی‌شوند مگر اینکه در عالم دنیا کوتاهی خودشان را جبران کنند و به ندای حضرت ابراهیم لبیک بگویند. اینها اسرار فوق العاده‌ای است که در حج وجود دارد‌ و مفصلا در روایات ما و در کتب بزرگان به آنها اشاره شده است. در ادامه همان آیه‌ می‌فرماید: بیایند حج بگذارند تا به منافعی برسند. منافع حج هم خیلی ویژه‌ است.

اولین منفعت حج همین معنویت، روح پاک و آن عظمتی است که انسان در آن سرزمین احساس می‌کند. همه آنهایی که مشرف شدند آن عظمت معنوی حج را احساس کردند. آن حالت فوق العاده‌ای که به انسان دست می‌دهد و حاجیان که برمی گردند هر کدام یک نورانیتی با خود می‌آوردند و صفا و معنویتی به شهر و کشور و امت خود تزریق می‌کنند. علاوه بر اینکه خود نیز به عالی ترین درجات به بالاترین ثواب‌ها دست پیدا می‌کنند. علاوه بر این خاصیت مهم فردی، حج خاصیت مهم اجتماعی هم دارد؛‌ امت اسلام از رنگ‌های مختلف و نژادهای مختلف به نام دین به نام نبی مکرم اسلام، گرد این خانه جمع می‌شوند و با هم ارتباط برقرار می‌کنند و همدیگر را می‌بینند و در‌ این کنگره عظیم، چند میلیون مسلمان که نماینده کل امت اسلام هستند،‌ حضور دارند. یک فایده سوم هم می‌شود برای حج برشمرد و آن عبارت است از نمایش قدرت مسلمانان.

یعنی اگر این چند میلیون مسلمانی که آنجا جمع می‌شوند قدرت و عظمت خود را به دنیا و به کفار و مشرکین نشان بدهند رعبی در در آنها خواهند انداخت که قران می‌فرماید: دشمن خدا و دشمن خود را بترسانید.‌ یکی از راه‌ها همین نشان دادن عظمت مسلمین در حج است که به خاطر بعضی از حاکمان بی لیاقت و مزدوری که بر سر بعضی کشورهای اسلامی حاکم اند نمی‌شود از همه این منافع امروز استفاده کرد، اما این خاصیتی است که خدا در حج قرار داده و ما می‌توانیم از آن استفاده کنیم. اگر‌ امت اسلام از زیر سلطه حاکمان بی کفایت و ترسویی که اجازه نمایش قدرت سیاسی مسلمانان را در حج نمی‌دهند،‌ رها شود آنها خواهند دید‌ که این حج چه عظمت و قدرتی در مسلمانان ایجاد می‌کند.

اما نکته آخر اینکه ذیل همین آیه آمده است: بعداز اینکه قربانی کردند باید آلودگی‌های خود را پاک کنند و نذر خود را ادا کنند به گرد خانه بچرخند. اینها مناسک حج است و به تفصیل توضیح داده شده که بعد از مشاعر چگونه باید حلق یا تقصیر کرد. بعد طواف زیارت بجا آورد و طواف نسا و تا آخر. در توضیح این آیه گفته شده است: ناخن بگیرند و سبیل کوتاه کنند، شارب را کوتاه کنند. یکی از اصحاب حضرت آمد خدمت امام صادق (ع) عرض کرد که معنای لیقضوا تفثهم چیست حضرت فرمودند همین که ناخن هایشان را بگیرند و سبیل خود را کوتاه کنند. راوی گفت ضریح محاربی که یکی از اصحاب خاص امام صادق بود برای ما روایت کرد که شما فرمودید: لیقضو تفثهم، یعنی لقاء الامام؛ یعنی به ملاقات امام خود بروند. این باطن آیه‌ است که بعد از انجام مناسک حج باید به ملاقات امام بروید، لذا در روایت داریم که آنچه حج را کامل می‌کند، ملاقات با امام است که در زمان ائمه معصومین مردم و شیعیان بعد از ادای مناسک حج به زیارت امام حی در مدینه می‌رفتند و بعد از این دوران در دوران غیبت هم یکی از اموری که مومنین در سرزمین مکه و مدینه دنبال آن هستند این است که به گونه‌ای خود را به امام زمان (ع) نشان بدهند و به نحوی از انحا حج خود را با لقای امام کامل کنند.

 وجود مبارک امام باقر (ع) بعد از طواف نشسته بودند و به حاجیان نگاه می‌کردند بعد به اصحابشان رو کردند و فرمودند: در جاهلیت اینگونه طواف می‌کردند، این طواف در جاهلیت هم بود. بعد حضرت فرمودند درحالی که دستور داده شده‌ است دور این سنگ‌ها بچرخید، بعد نزد امام خود بیایید، نزد ما اهل بیت بیایید و ولایت و اطاعت خود را نسبت به ما اهل بیت ابراز کنید.

یکی از فلسفه‌های بزرگ‌ و از اهداف بزرگ حج که خدا در این فریضه قرار داده است، تقویت ولایت الهی است. اینکه انسان خود را به دامن امام (ع) برساند. آنهایی که به سرزمین مکه مشرف هستند، باید تمام تلاش آنها این باشد که به نحوی از انحا این مناسک را که انجام می‌دهند،‌ به امضای امام زمان برسانند، چون آن سرزمین خانه امام زمان است‌ و امام زمان در حج حضور دارند. هر حجی با وجود امام معصوم معنا پیدا می‌کند. مسلمانان باید خود را به امام خودشان برسانند.

انتظار ظهور امام زمان نياز به مقدماتي دارد که گاهي از اين مقدمات به بايسته‌هاي انتظار تعبير مي‌شود و به يقين مراعات نکردن اين بايسته‌ها به اصل انتظار صدمه وارد خواهد کرد و يک منتظر زماني به واقع در انتظار است که به اين مقدمات و بايسته‌ها عمل کند و خود را به طور کامل براي ظهور مهيا سازد. مراعات نکردن و پي نبردن به کنه چنين بايسته‌هايي را مي‌توان از خطرات و صدمه‌ها و آسيب‌هاي يک جامعه دانست و تنها راه درمان اين دردها، توجه کردن و شناخت اين مقدمات و عملي ساختن آن‌ها در زندگي است.

براي آماده شدن به ظهور مي‌توان بايسته‌هايي را مد نظر قرار داد و اين بايسته‌ها عبارتند از:

1. شناخت امام

بايد زمينه سازان ظهور ـ که همان ياران حضرت مهدي هنگام ظهور هستند ـ امام خويش را به بهترين وجه بشناسند و اين شناخت آگاهانه در تمامي وجودشان رسوخ کرده باشد. زيرا زمينه سازي براي ظهور آن حضرت، بدون شناخت آن بزرگوار امکان‌پذير نخواهد بود. در روايات فراواني بيان شده است:

مَنْ مَاتَ وَلَمْ يَعرِفْ اِمامَ زَمانِهِ ماتَ مِيتَةً جَاهِليَّةً؛ هر که بميرد وامام زمان خويش رانشناسدبه مرگ جاهلي خواهد مرد.(کلینی ، 1365: 1/376)

امام صادق  با تأکيد بر اين مطلب، شيعيان را به شناخت خداوند، پيامبر و حجّت‌هاي الهي فرا خوانده و از جمله دعاهاي دوران غيبت را اين‌گونه توصيه فرموده است:

«اَللّهُمَّ عَرِّفْني نَفْسَکَ فَاِنَّکَ اِنْ لَم تُعَرِّفْني نَفْسَکَ لَمْ اَعْرِفْ نَبِيَّکَ، اَللَّهُمَّ عَرِّفْني رَسُولَکَ فَاِنَّکَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْني رَسُولَکَ لَمْ اَعْرِفْ حُجَّتَکَ، اَللَّهُمَّ عَرِّفْني حُجَّتَکَ فَاِنَّکَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْني حُجَّتَکَ ضَلَلْتُ عَنْ ديني» (خداياا خودت را به من بشناسان و گرنه پيامبرت را نخواهم شناخت» (خدايا پيامبرت را برايم بشناسان وگرنه حجتت را نخواهم شناخت؛ خدايا حجتت را برايم بشناسان و گرنه از دينم گمراه مي‌شوم).(کلینی ، 1365: 1/337)

بنابراين منتظر واقعي بايد آن چنان شناختي از امام زمان داشته باشد که از امتحان‌هاي الهي در عصر غيبت سربلند بيرون آيد. زيرا که نشناختن امام و حجت الهي برابر با انحراف و به گمراهي کشيده شدن از دين معرفي شده است و به حقيقت چنين است، چرا که دين را جز از مسير اهل‌بيت نتوان شناخت و جز با پيروي از قرآن همراه با تفسير ائمه هدي نتوان به آن عمل نمود، پس نشناختن امام منجر به نشناختن دين و در نتيجه عمل نکردن به آن و نرسيدن به کمال و سعادت خواهد انجاميد.

2. وفا به عهد و پیمان

يکي ديگر از مقدمات و بايسته‌هاي انتظار وفا به عهد و پيمان است و کسي که در مسير اهل‌بيت قرار نگيرد، عهد الهي را نقض کرده است. و اگر کسي به عهد و پيمان الهي عمل کند که همان ايمان به ولايت وامامت و عمل به دستورات خداوند متعال در عصر غيبت مي‌باشد، آن وقت مي‌تواند خود را از منتظران حقيقي و راستين حضرت بقيه الله الاعظم ارواحنا له الفداء بداند و بر همين اساس که حضرت ولي عصر در توقيعي که خطاب به شيخ مفيد؛ صادر فرموده‌اند، بيان داشته‌اند که:

ولو کان أشياعُنا، وفَّقَهم اللهُ لِطاعَته، عَلي اجتماعٍ من القُلوبِ في الوفاءِ بالعهد عليهم، لَما تَأخَّر عَنهُم اليمنُ بِلقائنا ولتعَّجلَتْ لهم السعادةُ بمشاهدتنا علي حقّ المعرفة وصِدقِها منهم بنا، فما يَحبسُنا عَنهم إلاّ ما يَتصلُ بِنا ممّا نُکرِهُ ولا نُؤثره مِنهم...؛ اگر شيعيان ما ـ که خداي‌شان بر انجام طاعات موفق بدارد ـ در وفا کردن به عهد ما همدل و يکنوا بودند، در يمن لقاي ما دچار تأخير نمي‌شدند و سعادت ديدارِ توأم با معرفت ما، به سوي‌شان مي‌شتافت؛ چيزي جز آن چه از ايشان به ما مي‌رسد و از آنان نمي‌پسنديم، ما را از ايشان جدا نکرده است... .(صدوق ، 1395ق: 1/319)

مهمترين عهد و پيمان‌ها که شيعيان بايستي به آن وفادار بمانند، عبارتند از:

   يک: تلاش در جهت پيروي از امامان و دوستي با دوستان ائمه اطهار و بيزاري جستن از دشمنان آن‌ها.

   دو: بي‌تفاوت نبودن در مقابل بدعت‌ها و انحراف‌ها در دين و رواج منکرات و زشتي‌ها در سطح جامعه و نيز در برابر فراموش شدن سنّت‌هاي نيکو و ارزش‌هاي اخلاقي از خود واکنش نشان دادن.

   سه: قراردادن تعاون و همکاري را در سر فصل برنامه‌هاي خود و به دور از تنگ نظري و خود محوري، پيوسته حال فقراء و نيازمندان جامعه را پي گيري کردن.

بنابراين وفا به عهد، باعث محقق شدن ظهور حجت حق و بهر برداري از وجود پر برکت امام زمان خواهد شد و اگر امروز خورشيد امامت و هدايت پشت ابرها قرار گرفته، جز به خاطر کارهاي ناپسند و آماده نشدن جامعه براي ظهور و پر تو افکني شعاع خورشيد علت ديگر ندارد. پس با اطاعت از اولياي الهي و اجراي احکام الهي در جامعه، مي‌توان روز به روز به ظهور امام نزديک‌تر شد.

3. پناه دانستن حضرت مهدی(عج)

انسان منتظر، وقتي مسئوليّت خود و رسالت سنگينش را دريافت و به اين نتيجه رسيد که بايد حرکت کند، با مانع‌ها و درگيري‌هايي روبه رو مي‌شود. مانع‌ها و درگيري‌هايي که در همه جا لانه گرفته و وحشت و غربت و تنهايي را ايجاد مي‌کنند. وبراي برطرف کردن اين مانع‌ها پناهگاه و تکيه گاهي مي‌طلبد و انتظار خود تکيه گاهي براي امان بردن و گشايش کارهاي شيعيان مي‌باشد که اين حقيقت، درکلام پر مهر امام سجاد موج مي‌زند:

«انْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنْ أَعْظَمِ الْفَرَجِ» (انتظار فرج، از بزرگ‌ترين گشايش‌ها است).(صدوق ، 1395ق: 1/319)

و همان است که حسن بن فضّال گويد: امام رضا فرمود:

«کأَنِّي بِالشِّيعَةِ عِنْدَ فَقْدِهِمُ الثَّالِثَ مِنْ وُلْدِي يَطْلُبُونَ الْمَرْعَي فَلَا يَجِدُونَهُ قُلْتُ لَهُ وَ لِمَ ذَلِک يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ لِأَنَّ إِمَامَهُمْ يَغِيبُ عَنْهُمْ فَقُلْتُ وَ لِمَ قَالَ لِئَلَّا يَکونَ فِي عُنُقِهِ لِأَحَدٍ بَيْعَةٌ إِذَا قَامَ بِالسَّيْفِ» (گويي مي‌بينم، که شيعيان به هنگام رحلت سوّمين فرزندم (امام حسن عسکري) در طلب پناهگاهي هستند؛ ولي آن را نمي‌يابند. پرسيدم: چرا؟ اي فرزند پيامبر خدا/؟ فرمود: زيرا امام‌شان از ديده‌ها پنهان است. پرسيدم: چرا پنهان است؟ فرمود: زيرا نخواسته است زير بار هيچ حکومتي باشد و هرگاه با شمشير قيام کند، بيعت اَحَدي بر گردن او نباشد).(صدوق ، 1395ق: 2/480)

چنين است که در وصف حجت حق از زبان مولاي متقيان علي مي‌خوانيم:

«أَوْسَعُکمْ کهْفاً وَ أَکثَرُکمْ عِلْماً وَ أَوْصَلُکمْ رَحِما» (پناهش براي تان گشاده ترو علمش بيشتر و رحمت بي‌منتهايش افزون‌تر است).(نعمانی ، 1397ق: 212)

در جاي ديگر مي‌خوانيم:

«وَ مَفْزَعُ الْعِبَادِ فِي الدَّاهِيَةِ النَّآد» (پناه گاه مردمان در کارها و رخدادهاي بزرگ است).(کلینی ، 1365: 1/198)

بنابراين يکي از بايسته‌هاي انتظار پناه بردن شيعيان به مولا و مقتداي خويش و اطاعت کردن از نايب آن حضرت در عصر غيبت کبري است که بايد همواره به ياد امام بود و با عمل به دستورات دين و پيروي از ولايت فقيه اين را ظاهر نمود و هر کس سخن فقها را بپذيرد و بر ولايتشان سر تسليم فرود آرد، پيروي امر بقيه الله الاعظم را نموده است. اما اگر کساني نخواهند در اين مسير حرکت کنند به يقين منتظران واقعي نيستند و فقط ادعايي بيش ندارند.

4. توسل به اهل بیت به خصوص حضرت مهدی ارواحنا له الفداء

يکي ديگر از تکاليف منتظران و بايسته‌هاي انتظار که نبايد آسيب ببيند، استمداد و استغاثه به آن حضرت در هنگام شدائد و بلاها و امراض و روي آوردن شبهات و فتنه‌ها و اينکه از ايشان خواسته شود تا بلا را دفع و غم و اندوه را رفع نمايد. خود آن حضرت در توقيعي که براي شيخ مفيد فرستادند، مرقوم فرمودند:

علم ما به خبرهاي شما محيط است و هيچ چيز از اخبار شما و بلايي که به شما مي‌رسد از ما پوشيده نيست.(قمی ، 1378: باب14 ، فصل6 ، تکلیف8)

بنابراين همواره بايد به معصومين و بخصوص امام عصر توسل و استغاثه شود و از جمله استغاثه‌اي که به امام زمان مي‌شود اين است که هر کجا باشي، دو رکعت نماز به حمد و هر سوره‌اي که خواهي مي‌گذاري، سپس رو به قبله مي‌ايستي و مي‌گويي:

سَلامُ الله الْکامِلُ التّامُّ الشّامِلُ الْعآمُّ وَ صَلَواتُهُ الدّآئِمَةُ وَ... .(مفاتیح الجنان ، فصل7 ، دعاء14)

امام زمان «باب اللَّه» (همان: دعای ندبه) است که مومنان بايد براي وارد شدن به پيشگاه الهي از آن درآيند، زيرا امام راه به سوي رضوان خداوند است، و اوست شفيع به سوي خداي تعالي، و اوست اسم خداوند که بندگانش را امر فرموده به آن توسُّل کنند، چنانکه در روايتی از معاويه بن عمار آمده که امام صادق درباره فرموده خداي تعالي:

«وَللَّهِ الأَسْمآءُ الحُسْني فَادْعُوهُ بِها» (اعراف/180) (و براي خداوند نيک‌ترين نام‌ها است، او را با آن‌ها بخوانيد.)

فرمودند: «نَحْنُ وَ اللَّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَي الَّتِي لَا يَقْبَلُ اللَّهُ مِنَ الْعِبَادِ عَمَلًا إِلَّا بِمَعْرِفَتِنَا» (به خدا قسم ماييم آن اسماء حسني (نيک‌ترين نام‌ها) که خداوند از بندگانش هيچ عملي را قبول نمي‌کند مگر اينکه ما را بشناسند).(کلینی ، 1365: 1/143)

قبس المصباح در ذکر دعاهاي توسُّل به خداي تعالي به وسيله امامان، توسّل به مولايمان صاحب الزمان  چنين مي‌آورد:

«اَللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُکَ بِحَقِّ وَلِيِّکَ وَحُجَّتِکَ صاحِبِ الزَّمانِ إِلّا أَعَنْتَنِي بِهِ عَلي جَمِيعِ أُمُورِي وَکَفَيْتَنِي بِهِ مَؤُونَةَ کُلِّ مُوذٍ وَطاغٍ وَباغٍ وَأَعَنْتَنِي بِهِ فَقَدْ بَلَغَ مَجْهُودِي وَکَفَيْتَنِي کُلَّ عَدُوٍّ وَهَمٍّ وَغَمٍّ وَدَينٍ وَوُلْدِي وَجَمِيعَ أَهْلِي وَإِخْوانِي وَمَنْ يَعْنِينِي أَمْرُهُ وَخآصَّتِي آمِينَ رَبَّ العالَمِينَ» (بار خدايا! من از تو مي‌خواهم به حقّ وليّ و حجّتت صاحب الزمان  که مرا بر تمام امور ياري‌ام کني و به خاطر او شرّ هرگونه موذي و سرکش و ستمگري را از من دور گرداني و به آن حضرت مرا ياري دهي که تلاشم به آخر رسيده و هرگونه دشمن و همّ و غمّ و اندوه و قرض را از من و فرزندانم و تمام خاندانم و برادرانم و هر کس که کارش به من مربوط مي‌شود، و بستگان نزديکم، کفايت کني؛ اجابت فرماي اي پروردگار عالميان).(مجلسی ، 1404: 93/34)

با توجه به اين روايات مي‌توان گفت توسل به اهل‌بيت عصمت و طهارت و بخصوص حضرت بقيه الله الاعظم ارواحنا له الفداء هم يک وظيفه براي منتظران است و هم براي شناخت امام موثر و ضرورت دارد و هم زمينه را براي ظهور حضرت فراهم مي‌سازد چرا که توسل براي منتظران آرامش داده و بهتر خواهند توانست بر مشکلات پيروز گشته و جامعه را براي تشکيل حکومت الهي مهيا سازند.

از سوي ديگر وقتي منتظران با توسل انس گيرند يعني همواره و در هر کاري به ياد امام هستند و کسي که به ياد امام باشد مانند اين است که حضرت را در مقابل خود مي‌بيند و هيچ کس نمي‌تواند خود را در محضر امام دانسته و در عين حال گناه کند و يا در انجام واجبات ديني کوتاهي نمايد.

ب) طرح مباحث انحرافی

1. تعيين وقت براي ظهور

روايات زيادي تصريح دارد که وقت ظهور حضرت مهدي از اسرار الهي است و تنها خداوند از آن آگاهي دارد و هر کس براي آن وقت تعيين کند، دروغگوست. امام صادق در اين باره مي‌فرمايد:

«اِنَّ منْ وَقَّتَ لِمهدِيِّنا وَقتا فقدْ شارَکَ اللّهَ في علْمه وَ ادَّعي اَنَّهُ ظهرَ علي سرِّه» (کسي که براي (ظهور) مهدي ما وقت تعيين کند، خود را در علم خدا شريک پنداشته و (به دروغ) ادّعا کرده که بر اسرار الهي واقف است).(مجلسی ، 1404: 53/1)

فضيل مي‌گويد: از امام باقر پرسيدم: آيا براي ظهور مهدي وقتي هست؟ حضرت سه بار فرمود:

کذَبَ الْوَقَّاتُونَ کذَبَ الْوَقَّاتُونَ کذَبَ الْوَقَّاتُون؛ دروغ مي‌گويند کساني که (براي ظهور) وقت تعيين مي‌کنند. دروغ مي‌گويندکساني که (براي ظهور) وقت تعيين مي‌کنند. دروغ مي‌گويند کساني که (براي ظهور) وقت تعيين مي‌کنند.(کلینی ، 1365: 1/368)

اين روايات تعيين کردن وقت را انحراف و آسيبي در جامعه مي‌داند و جلو نيرنگ اشخاص فرصت طلب گرفته مي‌شود تا هر کسي با ادعاي آمدن امام زمان و مدت تعيين کردن نتواند مردم را بد بين کند. چرا که با اتمام وقت و نيامدن امام، عده‌اي به شک خواهند افتاد و براي همين ائمه هدي تعيين کننده وقت را دروغگو معرفي مي‌کنند تا دين و اعتقاد مردم سالم بماند.

لذا هر کس وقت تعيين کندو بگويد امام زمان در فلان سال ظاهر مي‌شود، دعوي باطل و بدون دليل کرده است، بلکه مورد لعن نيز هست و منتظران موظفند از او بيزاري جسته و دروغ‌گو بداننند. اهل‌بيت عصمت در روايات فرموده‌اند که افرادي بدروغ براي ظهور وقت تعيين مي‌کنند و شيعه بايد در مقابل اين ترفند‌هاي انحرافي مقاومت کند و همانند اهل‌بيت، چنين افرادي را دروغ‌گو دانسته و فريب ظاهر‌شان را نخورد. چنانچه در روايتي آمده است که امام صادق فرمود:

«کَذِبَ الوَقّاتُونَ، إنّا اهل‌بيت لانُوَقِّتُ، ثُمَّ قالَ: أبي الله إلاّ أنْ يخْلِفَ وَقْتَ الْمُوَقِّتِين» (کساني که وقتي براي ظهور تعيين مي‌کنند، دروغ مي‌گويند. ما اهل‌بيت، وقتي براي آن تعيين نمي‌کنيم. سپس فرمود: خداوند اراده فرموده است که با هر وقتي که وقت گزاران تعيين کنند، مخالفت نمايد).(نعمانی ، 1397ق: 294)

امام صادق در پاسخ ابا بصير که پرسيده بود، قائم کي خروج خواهد کرد، فرمود:

يا اَبا مُحَمّد إنّا اهل‌بيت لا نُوَقّتُ ـ وَ قَدْ قالَ مُحَمّدٌ/ کَذَّبُ وَقّاتُون؛ اي ابا محمّد! ما خانداني هستيم که وقتي را معيّن نمي‌کنيم. زيرا رسول اکرم/ فرموده است: تعيين کنندگان وقت دروغ مي‌گويند. (مجلسی ، 1404: 52/119)

حاصل سخن اينکه افرادي که براي ظهور امام زمان وقت تعيين مي‌کنند، جز افرادي دروغ‌گو و شياد نيستند که دانسته يا ندانسته به عقايد شيعيان ضربه مي‌زنند، چرا که با آمدن وقت و تحقق نيافتن ظهور، عده‌اي نا اميد خواهند شد و گاهي در باور‌شان سستي ايجاد خواهد شد و اين آسيبي است که جامعه در حال انتظار را تهديد مي‌کند و چاره کار در اين است که چنين مدعياني را بايد تکذيب کرد و از جمع مسلمين راند و به همه اعلان کرد که چنين ادعايي جز از سر بي‌تقوايي نمي‌باشد و مشکلي که در اين بين وجود دارد، اين است که گاهي افرادي به ظاهر وجيه و دين دار چنين ادعاهايي مي‌کنند و اين باعث مي‌شود که برخي احتياط کرده و با او مقابله نکنند که بايد گفت اين هم از آفت‌هايي است که دامن گير جامعه منتظر مي‌شود و شيعه نصب العينش اين است که غير از چهارده معصوم، بقيه ممکن است اشتباه کنند و به خطا روند. پس صرف اينکه تعيين کننده وقت از افراد مومن و شناخته شده مي‌باشد نمي‌توان به سخنش توجه نمود. زيرا مدعي به ظاهر خوب با ادعايش، بر همگان ثابت مي‌کند که خوبي او در ظاهر است، ولي باطنش دروغ و نفاق است.

2. تطبیق برخی از علائم ظهرو به مصداق‌های خاص

در روايات فراوان نشانه‌هايي براي ظهور امام مهدي  بيان شده است، امّا کيفيت دقيق و خصوصيات آن‌ها روشن نيست و اين بستري براي تحليل‌ها و تفسيرهاي شخصي و احتمالي گرديده است. و هر از چندي برخي در پي تطبيق علائم ظهور بر پديده‌هاي موجود بر مي‌آيند و بدينوسيله خبر از نزديکي ظهور و احتمال قريب الوقوع بودن آن مي‌دهند. اين جريان نيز از آسيب‌هاي جامعه‌اي است که افراد آن در انتظار ظهور حضرت بقيه الله الاعظم زندگي کرده و لحظه شماري مي‌کنند و متاسفانه گاهي به يأس و نااميدي از ظهور مي‌انجامد. براي مثال وقتي شخصيّت سفياني به فردي خاصّ که در فلان منطقه است، تفسير شود و درباره دجّال، تحليل‌هاي بي‌دليل مطرح گردد و به دنبال آن بشارت ظهور در زماني بسيار نزديک، به همگان داده شود و پس از طي شدن سالياني، امام زمان ظهور نکند، عدّه‌اي به انحراف و اشتباه گرفتار مي‌شوند و در اعتقادات صحيح خود دچار تزلزل و ترديد مي‌گردند.

البته اين مطلب روشن است که تطبيق نشانه‌ها بر افراد يا رويدادهاي تاريخي، دليل آن نيست که اين احاديث جعل شده باشد، بلکه ممکن است روايتي در زمان‌هاي مختلفي با نشانه‌ها و حوادثي مطابقت داشته باشد، ولي اين علائم از نشانه‌هاي قطعي ظهور نباشد. چرا که براي ظهور نشانه‌هايي وجود دارد که لابد بايستي محقق شود، منتهي خود ظهور با اين علائم فاصله زيادي داشته باشد و به اين چنين علايمي، علائم غير قطعي و غير حتمي مي‌گويند که حتما بايد قبل از ظهور محقق شود، ولي خود ظهور بلافاصله و بعد از اين رخدادها نباشد. از جمله اين‌ها تطبيق‌هاي علامه مجلسي در بحارالانوار است. وي ضمن بيان روايت‌هاي نشانه‌هاي ظهور، آن‌ها را توضيح داده و گاه تطبيق کرده است. براي مثال در روايتي از عمار بن ياسر چنين نقل شده است:

وَ يَأْتِي هَلَاک مُلْکهِمْ مِنْ حَيْثُ بَدَأَ؛ نابودي حکومت آنان از جايي که آغاز شده، خواهد بود.(مجلسی ، 1404: 52/207)

 گويا مرحوم مجلسي ضمير «ملکهم» را به عباسيان برگردانده که مي‌فرمايد: «من حيث بدا» يعني از سوي خراسان؛ چون هلاکو از آن جا وارد شد، همان‌گونه که شروع حکومت‌شان از خراسان و به دست ابومسلم بود. (البته در روايت به عباسيان تصريح نشده است.)

در باره اين روايات بايد گفت که اين روايت اگر هم در باره زوال حکومت بني‌عباس باشد، باز نمي‌رساند که پس از فروپاشي حکومت عباسيان، امام زمان حتما ظهور خواهد کرد؛ بلکه مي‌گويد ظهور امام زمان نيست مگر اين که حکومت عباسيان متزلزل گردد. اما ممکن است هزاران سال پس از فروپاشي حکومت عباسي ظهور محقق شود.

پیامدهای تطبیق‌های نادرست

چنين تطبيق‌هايي فقط حدس و گمانه زني‌هاي ذهني مرحوم علامه مجلسي است که تصور نموده روايات ناظر به اين افراد است و متاسفانه امروزه موضوع تطبيق نشانه‌هاي ظهور بر افراد و گروه‌ها رواج بيشتري يافته است. و تطبيق‌هاي اين گونه، آثار و پيامدهاي منفي به دنبال دارند از آن جمله:

تشويق و تحريک شيّادان نيرنگ باز براي بهره برداري سوء از اين‌گونه تخمين‌ها بخاطر باورهاي سطحي برخي از مردم؛

1. يأس و سرخوردگي اين‌گونه افراد سطحي نگر و عجول و اطرافيان ايشان پس از عدم تحقق پيش بيني‌هاي حساب نشده؛

2. داغ شدن تنور شايعات و ايجاد موج بدبيني و دامن زدن به خطر فرقه سازي و فرقه گرايي و سرانجام ايجاد دل مشغولي‌هاي بيهوده و بحث‌هاي انحرافي براي ذهنيت جامعه؛

3. و پيامدهاي خطرناک ديگر... .

تنها راه مبارزه با چنين خطراتي اين است که به اهل‌بيت عصمت و طهارت اقتدا شود و از تعيين وقت ظهور و يا تطبيق نشانه‌ها بر افراد يا حوادث جلو گيري شود. به وظايف ديني اهميت داده شود و با تشکيل حکومتي اسلام جلو فساد و بي‌عدالتي‌ها گرفته شود و به عبارت ديگر جامعه‌ي منتظر بايد به وظيفه‌اي که در عصر غيبت دارد، عمل کند و نتيجه را به خداوند قادر متعال واگذارد و با بي‌توجهي به افرادي که در انديشه تطبيق علائم به برخي رخدادها و اشخاص هستند، در عمل مدعيان را در انزوا قرار دهند. تا خطراتي جامعه را تهديد نکرده وافراد جامعه منحرف نشوند و بر علما نيز واجب است جامعه را بيدار و روشن سازند.

نتیجه گیری

عصر غیبت زمانی است که بشر از وجود معصوم بنا به دلائلی محروم است، هرچند معصوم وجود دارد و واسطه فیض الهی است لکن برای درک او جامعه نیازمند شناخت هرچه بیشتر او است چنانچه در روایت عدم شناخت امام معصوم در عصر غیبت مساوی و همسان با بی دینی و یا عدم کارکرد دین بیان شده است. منتظران واقعی در راه پیروی و عهد و پیمانی که بسته اند همواره با امتحان های الهی و موانعی روبرو می شوند که سربلند بیرون آمدن از این امتحانات به غیر از آنکه نیاز به خودسازی و همچنین شناخت امام را می طلبد، توسل به درگاه ایشان و پناه بردن به حضرتش را نیازمند است.

انحرافاتی نیز وجود دارد: مانند تعیین زمان ظهور یا تطبیق روایات نشانه های ظهور بر برخی اشخاص یا اتفاقات ، بیان و گسترش این گونه نگرش ها بر خلاف نصوص قرآنی است و نیز محتمل خطرات بسیاری مانند یأس و سرخوردگی اجتماعی (پس از آنکه در زمان معین شده ظهور اتفاق نیافتد یا فردی معینی که نشانه ظهور اعلام شده بود منحرف و ... شود) می شود.

محمد باقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی امروز (جمعه ۱۹ آذرماه) در شانزدهمین کنفرانس اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی (PUIC) با موضوعات محوری فلسطین، مهاجرت و افغانستان حاضر شد و سخنرانی کرد.

بر اساس این گزارش رئیس مجلس شورای اسلامی ضمن تاکید بر نقش موثر پارلمان‌ها به عنوان نمایندگان مردم در همگرایی ملت‌های مسلمان، گفت: فراموش نکنیم  مساله فلسطین  مهم ترین اولویت جهان اسلام است.

دکتر قالیباف در ادامه مباحث خود موضوع افغانستان را   یکی از دغدغه های جدی امت اسلامی دانست و ادامه داد: وضعیت افغانستان با گذشت بیست سال از حضور مخرب نیروهای خارجی،  بحرانی است و این وخامت اوضاع،  میراث اشغالگران  برای مردم رنجور و ستمدیده افغانستان است.
 
متن سخنان رئیس مجلس شورای اسلامی در شانزدهمین کنفرانس اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اسلامی به شرح زیر است؛

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمدلله رب العالمین  و الصلوه و السلام  علی سیدنا و نبینا  محمد و اله الطاهرین  و صحبه المنتجبین

 
جناب آقای رئیس،  رؤسا  و نمایندگان محترم مجالس،

آقایان  و خانم‌ها،

در ابتدا،  خرسندیِ خود را  از حضور در جمعِ همکارانم  که از مجالسِ کشورهایِ اسلامی  در این نشستِ مهم  حاضر هستند  ابراز می کنم.   همچنین  از میهمان نوازی گرمِ مردم  و مجلسِ کشورِ دوست و برادر  ترکیه  و تلاش‌ها و فعالیت‌های  جناب آقای مصطفی شَنتُپ،  رئیسِ محترمِ مجلسِ ملیِ ترکیه  و همکارانِ ایشان  برای سازماندهی و مدیریتِ این اجلاس  قدردانی ‌می کنم.  همچنین  مایلم  از تلاش‌های ارزشمندِ جناب آقای محمد قریشی نیاس،  دبیرکلِ محترمِ اتحادیهِ بین المجالسِ کشورهایِ عضوِ سازمانِ همکاریِ اسلامی  و همکاران ایشان  تشکر و قدردانی داشته باشم.

آقای رئیس،  همکاران گرامی،

کشورهای اسلامی  طی دهه های اخیر  به مدد تلاش های ملی  برای توسعه در ابعاد گوناگون حیات فرهنگی،  اجتماعی و سیاسی،   حرکت نوینی را آغاز کرده اند.  اما این تحول تدریجی،  زمانی  آینده نویدبخشی را  برای جهان اسلام رقم خواهد زد  که همه ملت‌های مسلمان  با وحدت  حولِ ارزش‌های مشترک اسلامی،  برای حل مشکلاتِ جهانِ اسلام  توان‌ها را هم افزا کنند.  البته  پارلمان‌ها،  به عنوان نمایندگانِ مردم،  در همگرایی ملت‌های مسلمان  وظیفه اصلی را برعهده دارند. در حالی که می دانیم  وحدت و انسجام  درمانِ دردهای امت اسلامی است،  در مقابلِ حرکت‌هایِ وحدت گرا،  مخالفانِ فرهنگ اسلامی،  از رژیم صهیونیستی  تا دولتِ مستکبرِ آمریکا با تمرکزِ بر اختلافِ نظر مسلمانان در موضوعات غیراصلی، تفرقه بین مسلمانان را دامن می زنند  تا از رهگذر این افتراق،  نفوذ خود را بسط دهند. با این حال  اتحاد،  همگرایی و مشارکت میان مسلمانان  باید به ‌عنوان مهم‌ترین موضوع راهبردی جهان اسلام  مورد عنایتِ ویژهِ اتحادیهِ بین‌المجالسِ کشورهایِ عضو سازمان همکاری اسلامی ِ قرار داشته باشد.  همچنانکه بر اساس آیه شریفه  «إِنَّ هٰذِهِ أُمَّتُکُم أُمَّةً واحِدَةً  وَأَنا رَبُّکُم فَاعبُدونِ»  خدای تعالی همه مسلمانانِ جهان را  به انسجام و برادری  حول فرامین الهی فراخوانده است.

برادران  و خواهران گرامی،

فراموش نکنیم  مساله فلسطین  مهم ترین اولویت جهان اسلام است.  بیش از هفت دهه است  که دنیا نظاره گر سیاست‌ها و اقدامات وحشیانهِ رژیم صهیونیستی  در نقض بنیادین حقوق بشر  و کرامت مردم فلسطین است.  یورش صهیونیست‌ها به سرزمین فلسطین، نه هجوم یک قبیله به قیبله ای دیگر  و یا تجاوز کشوری به کشور دیگر بود،  بلکه به شهادت تاریخ  آنچه در 3 دهه ابتدایی به وجود آمدنِ این رژیم، میبینیم تلاشی گسترده و برنامه ریزی شده با حمایت استکبار  برای تسخیر کل فلسطین  و نابودسازی موجودیت ملت فلسطین  و براندازی نسل آنان  بوده است. درست مانند همان کاری که غربی ها  در ابتدای آشنایی خود با قاره های آمریکا و استرالیا کردند.

بررسی دقیق رفتار صهیونیست ها  و حامیان انگلیسی آنان، که پیش از آن تجربه نسل کشی و از بین بردن بومیان را  در قاره آمریکا و استرالیا داشتند،  نشان می دهد که در فلسطین نیز برنامه ای مشابه در دست اجرا بود، اما صهیونیست ها  علیرغم اینکه همراهی جریان قدرت در اکثریت کشورهای غربی  در این پروژه را با خود داشتند،  در نیل به هدف نهایی آن ناکام ماندند؛  زیرا مقاومتِ حماسیِ ملت فلسطین  مانع نیت شوم آنان شد. مگر نه این است که اکنون  حدود 7 میلیون فلسطینی در داخل این سرزمین  و حدود 7 میلیون دیگر در خارج از سرزمین فلسطین  اما با حفظ هویت فلسطینی خود زندگی می کنند؟ مگر نه این است که رژیم صهیونیستی  ناگریز، روند گسترش خود را متوقف ساخته و با عقب نشینی تدریجی  اینک دیوار بر گِرد خود می کشد  تا از هجوم مقاومت ملت فلسطین امان یابد؟

مقاومت  نه تنها پروژه شبکه صهیونیزم را ناکام گذاشت  بلکه همگان شاهدیم  که روند عقب نشینی آنان آغاز شده و پیش می رود. مقاومت،  فرهنگ مرگ نیست  بلکه فرهنگِ زندگی است  اما، برای زندگی با عزت  باید مبارزه کرد.  ملت فلسطین از زمانی که فرهنگ مقاومت را انتخاب کرد، نه تنها از اذهان پاک نشد  بلکه الهام بخش آزادیخواهان جهان شد  و با دفاعِ خود از قبلهِ اول ما، خود را بین مسلمانان،  عزیز کرد  و بلکه ، صهیونیست ها را نیز در خود غرب  ذلیل و منفور کرد. نگاهی به حامیان فلسطین در خیابان‌های اروپا و آمریکا بیاندازید.  ملت فلسطین  سرنوشتی را که برایش طراحی کرده بودند  با مقاومت تغییر داد. ادامه مسیر مقاومت، نابودی رژیم صهیونیستی است. هر چند  عده ای از سر استیصال  سخن از سازش و صلح با رژیم صهیونیستی می گویند  اما رژیم صهیونیستی  در قوسِ نزولِ خود قرار دارد  و خواسته و یا ناخواسته  نباید به دوران حیات این رژیم بیافزایند.  شرط پیروزی نهایی  قطع خط شوم سازش با اشغالگران  و یاری همه جانبه فلسطینیان در استمرار این مقاومت مبارک برای آزادی قدس شریف است. «إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنا  وَ الَّذِینَ آمَنُوا فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا  وَ یَوْمَ یَقُومُ الْأَشْهاد»   و در این دوران  بی دلیل نیست که دولت های غربی و آمریکا  حمایت آشکار خود از رژیم صهیونیستی  و اتخاذ سیاست جانبدارانه در قضیه فلسطین را تشدید کرده اند. چنانکه تصمیم غلط اخیر دولت انگلیس  علیه جنبش جهادی حماس   بار دیگر  حقیقت جانبداری از این رژیم کودک کش را  بیش از پیش اثبات کرد.

آقای رئیس،

این روزها،  موضوع افغانستان  یکی از دغدغه های جدی امت اسلامی به شمار می آید.  وضعیت افغانستان با گذشت بیست سال از حضور مخرب نیروهای خارجی،  بحرانی است  و این وخامت اوضاع،  میراث اشغالگران  برای مردم رنجور و ستمدیده افغانستان است.  بر این اساس  کشورهای اسلامی  می بایست با اتخاذ رویکردی جمعی،  جدیت لازم  جهت ارائه کمک‌های بشردوستانه به مردم افغانستان را به صورت فوری، در دستورکار خود قرار دهند.

 
همکاران محترم،

با خروج اشغالگران، نباید امنیت و حقوق اولیه مردم افغانستان به خطر بیفتد. یکی از نگرانی های جدی که می بایست مورد توجه همگان باشد،  خیزش داعش در افغانستان است  که علاوه بر امنیت،  وحدت ملی و مذهبی افغانستان را نشانه رفته  و با اقدامات تروریستی علیه مردم عادی، درصدد هستند تا جنگ داخلی و مذهبی را  در افغانستان شعله ور کند. همچنین  نسبت به تلاش¬ها  برای بی¬ثبات¬سازی افغانستان در بلند مدت  هشدار می¬دهیم. افغانها  برادران تاریخی و فرهنگی ما هستند  که می¬خواهند استقلال خود را بازیابی کنند  ولی آمریکا  به دنبال بی¬ثباتیِ بلند مدت  در این کشور است.  جمهوری اسلامی ایران  به مسئولیت خود در قبال مردم افغانستان  عمل خواهد کرد  ولی هوشیاری کل جهان اسلام  در این¬باره ضرورت دارد.

آنچه می تواند منجر به ثبات در افغانستان شود  و اوضاع این کشور را به سمت بهبود ببرد،  تشکیل یک دولتِ فراگیر و مشارکتی  در جهت تامین حقوق همه مردم این کشور  اعم از مرد و زن، پَشتون، تاجیک  هَزارَه و ازبک است.

آقای رئیس،

ورود هزاران آواره افغان به ایران در شرایط فعلی، بخش های مختلف کشورمان را درگیر کرده است. جمهوری اسلامی ایران  برای چندین دهه ثابت کرده که حامی و میزبان شایسته ای برای مردم عزیز افغانستان است  و در حد توان،  امکانات معیشتی،  بهداشتی و آموزشی را برای بیش از 3 و نیم میلیون پناهجوی افغان فراهم آورده است؛ لیکن به دلیل تحریمهای ظالمانه‌ اعمال شده علیه کشورمان، ظرفیت های اقتصادی موجودمان  جوابگویی به نیازهای فزاینده را  مشکل کرده است.  برای مواجهه با وضعیت آوارگان  باید مشورت‌ها و همکاری های تنگاتنگی را در دستور کار قرار دهند.

نمایندگان محترم،

ما به حمایت خود از برادران و خواهران افغان  با هدف کاهش آلام ایشان  ادامه می دهیم  اما مدیریت و حل این بحران  نیازمند اراده، اقدام و سرمایه گذاری همه کشورها   به ویژه کشورهای اسلامی است.  لازم است نهادهای بین المللی  و کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای کمک‌های سریع، مکفی و مستمر خود را به کشورهای میزبان آوارگان افغان  اختصاص داده  و به مدیریتِ جمعیِ ابعادِ انسانی این تحولات  کمک نمایند.  بر این اساس از کشورهای اسلامی انتظار داریم  از نفوذ خود در نهادهای بین المللی به منظور ترغیب کشورها و نهادها  به ارائه کمک های مالی  جهت ساماندهی سیل مهاجرین استفاده کنند.

در خاتمه  امیدوارم  این نشست بتواند نقش مهم خود را در تحکیم،  همبستگی و اتحاد میان ملت‌های مسلمان در راستای آزادیِ کاملِ سرزمین‌هایِ اشغالیِ فلسطین و تشکیلِ یک دولت مستقل فلسطینی در سراسر سرزمین‌های اشغالی  به مرکزیت قدس شریف  ایفا نموده  و گامی موثر در کاهش مشکلات  و آلامِ برادران افغانستانیِ ما باشد.

آمریکایی‌ها و رسانه‌های وابسته به آنها طی روزهای گذشته با موضع‌گیری‌های جهت‌داری مانند آمادگی برای اعمال تحریم‌های بیشتر و یا تهدید تلاش کرده  با تاکتیک ارعاب همزمان با مذاکره، ایران را برای امتیازدهی تحت فشار قرار دهد،

آمریکا قبل از آغاز دور جدید مذاکرات رفع تحریم‌ها در وین در اقدامی مغایر با ادعاهایش درباره داشتن حسن نیت ابتدا علیه 12 شخص و نهاد ایرانی تحریم‌های جدید اعمال کرد. بعد از آن روزنامه وال‌استریت‌ژورنال گزارش داد واشنگتن آماده است اجرای تحریم‌ها علیه ایران را سخت‌گیرانه کند.

بعد از آن مقام‌های دولت جو بایدن هم شب گذشته (پنجشنبه) در اظهارنظرهای جداگانه روی تشدید فشارها علیه ایران از طریق تحریم‌ها یا توسل به آنچه «گزینه‌های دیگر» خوانده می‌شد تأکید کردند.

درباره این فضای ارعاب دو نکته قابل توجه و شایان ذکر است. نخست اینکه، تحولات و رویدادهای گذشته کاملاً آشکار می‌کنند که این تهدیدها به جای آنکه برآمده از گزینه‌های واقعی آمریکایی‌ها باشند نشان‌دهنده دست‌های خالی آنها در مذاکرات است.

درباره تحریم‌ها، حتی مقام‌های دولت بایدن هم پیش از این اعتراف کرده‌اند که آمریکا همه توان تحریمی خود علیه ایران را به خصوص در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ به کار گرفته اما به هیچ نتیجه‌ای دست پیدا نکرده است.

از آن گذشته، آن‌طور که می‌دانیم تحریم به ویژه از آن جهت که علاوه بر گزندگی‌های اقتصادی‌اش بایستی با مولفه‌های روان‌شناختی همراه شده و اراده طرف مقابل را در هم بشکند مقوله‌ای زمان‌مند است. به این معنا که در یک بازه زمانی خاص بیشترین اثرگذاری را دارد و با گذشت زمان، اثراتش را از دست می‌دهد، زیرا اقتصاد کشور هدف به مرور راه سازگاری و همزیستی با شرایط تحریم را پیدا می‌کند.

لذا یکی از دلایل مانورهای شتابزده آمریکایی‌ها روی مقوله تحریم‌ها همین نگرانی از کند شدن تیغ تحریم‌ها با گذشت زمان است. از این جهت، آمریکایی‌ها با راه‌اندازی جنگ‌های روانی-رسانه‌ای، در واقع در پی آن هستند که یک ابزار فشاری که اثراتش رو به محو شدن است را هر چه سریعتر به قیمتی بالاتر به طرف مقابل بفروشند. تلاش طرف‌های غربی برای ایجاد حس اضطرار ساختگی در مذاکرات نیز احتمالاً از همین ناشی می‌شود. 

نکته دوم درباره فضای ارعاب آنکه، این اقدامات قطعاً بر فضای مذاکرات اثر منفی خواهد گذاشت و علاوه بر آنکه ادعاهای حسن نیت طرف مقابل را بیش از پیش زیر سوال خواهد برد باعث عقب‌نشینی تیم مذاکره‌کننده ایران از خواسته‌های مشروع خود نخواهد شد.  

تیم مذاکره‌کننده ایران به صراحت اعلام کرده که پیشرفت مذاکرات تنها در گرو توقف اقدامات مخرب آمریکا، دست کشیدن از ذهنیت فشار حداکثری و کنار گذاشتن تاکتیک‌های گذشته برای مطالبه «بیش از برجام» در ازای اعطای «کمتر از برجام» به ایران است. 

خواسته‌ها و مطالبات ایران، بر خلاف تبلیغات و عملیات روانی طرف‌های غربی ریشه در بافت کلی رفتار غرب در چارچوب برجام دارند و از واقعیت‌های زمینه‌ای تقطیع نشده‌اند. 

مثلاً ایران با توجه به اینکه آمریکا در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ از برجام خارج شده خواستار معرفی شدن مکانیسمی است که ضمانت کند چنین نقض عهدی مجدداً تکرار نخواهد شد و برجام توافقی ماندگار و ضامن منافع دو طرف خواهد بود.

ناگفته پیدا است هر گونه توافق بر سر برجام تنها زمانی قابلیت ماندگاری خواهد داشت که با در نظر گرفتن تغییرات صورت گرفته در متغیرهای مربوط به هر یک از طرف‌ها به ساز و کارهایی برای تضمین انتفاع هر دو طرف با توجه به شرایط و معادلات جدید دست پیدا کند. 

طرف‌های غربی معمولاً هنگام بحث درباره اینکه شرایط پیرامون برجام نسبت به سال 2015 تغییر کرده به پیشرفت‌های هسته‌ای ایران اشاره کرده و عنوان می‌کنند که این پیشرفت‌ها موجب می‌شود که برجام حائز همان منافع توافق سال 2015 برای طرف غربی نباشد.

با این حال نکته‌ای که آنها از نظر می‌اندازند این است که شرایط انتفاع اقتصادی ایران از برجام هم دستخوش تغییر شده است. نباید فراموش کرد که برجام هم‌اکنون توافقی است که حزب جمهوری‌خواه آمریکا یک بار تهدیدهایش مبنی بر پاره کردن آن را عملی کرده و هنوز هم با زبان تهدیدهای گذشته درباره آن سخن می‌گوید و این واقعیتی است که بر ذهن هر بانک و شرکت غربی هنگام تعامل با طرف‌های ایرانی اثر خواهد داشت. چنین مسئله‌ای مگر در صورت در نظر گرفتن مکانیسم‌هایی برای حل و فصل آن برجام را به توافقی یک سویه تبدیل خواهد کرد و ماندگاری آن را زیر سوال خواهد برد.   

چندی پیش «جرارد آرود»، سفیر اسبق فرانسه در تهران به همین مسئله اشاره کرد و در توییتر نوشت: «حتی اگر برجام احیا شود هیچ شرکت غربی جرأت سرمایه‌گذاری به‌اندازه یک سنت در ایران نخواهد داشت و هیچ بانک غربی هم به‌دلیل تهدید بازگشت تحریم‌ها در سال 2025 مبادلات مربوط به ایران را تسهیل نخواهد کرد. یک بار بس است. ایرانی‌ها این را می‌دانند.»

جمهوری اسلامی ایران هر چند آمادگی خودش را برای رسیدن به توافق اعلام کرده اما تأکید کرده که از پیگیری منافع خود دست نخواهد کشید. نکته اساسی که در اینجا ذکر آن لازم است این است که برای ایران «نتیجه» مهم‌تر از «زمان» است.

همه مردم و مسئولین منتظر لغو تحریم‌ها هستند و این لغو تحریم‌ها هرچه زودتر انجام شود، بهتر است، اما تجربه نحوه رفع تحریم‌ در دوران ریاست‌جمهوری باراک اوباما نشان می‌دهد چنانچه در مرحله مذاکرات محکم‌کاری‌های لازم صورت نگیرد نه تنها مشکل تحریم‌ها برطرف نمی‌شود، بلکه دستیابی به لغو تحریم‌ها در قالب برجام ناممکن می‌شود.

از مجموع آن چه گفته شد می‌توان به این نتیجه رسید که پیشرفت در گفتگوهای و توافق در وین در صورتی که آمریکا ذهنیت‌های پیشین را کنار بگذارد و به دنبال رسیدن به توافقی مبتنی بر برد-برد باشد در دسترس است. اینکه آیا آمریکا برای چنین امری آمادگی دارد چیزی است که در روزهای آینده معلوم خواهد شد.

به نقل از وال استریت ژورنال، یک مقام ارشد اروپایی روز جمعه در گفتگو با خبرنگاران روند مذاکرات وین را «منطقی» توصیف کرد.

این مقام ارشد اروپایی که وال استریت ژورنال به نامش اشاره نکرده است، در خصوص آخرین تحولات مرتبط با مذاکرات وین گفت: «احساس من این است که مذاکرات به نحوی منطقی پیش می‌رود.»

وی ادامه داد: «انتظار می‌رفت که یک دولت جدید، یک هیأت جدید [ایرانی] روزهای بیشتری را در ابتدای دور جدید صرف تبین دیدگاه‌های سیاسی خود کند و همین‌طور هم شد. آنها این کار را انجام دادند. سپس ما وارد جزئیات بیشتر شدیم. ما اکنون در مذاکرات در حال تعامل بر سر جزئیات بیشتر هستیم.»

این مقام اروپایی افزود: «مسلماً متن توافق 20 ژوئن [30 خرداد] یک مبنای مشترک برای کار [مذاکره] است. این متن هیچ‌یک از هیأت‌های مذاکره‌کننده را از ارائه پیشنهادات جدید برای تغییر آن منع نمی‌کند.»

وی در عین حال خاطرنشان کرد که در متن تدوین شده در ماه ژوئن نیز 7 یا 8 مورد باز وجود داشته که باید در مورد آنها مذاکره شود.

زينب کبري(س) عقيله بني هاشم، دانشمند بدون معلم، متفکر بدون استاد، دختر ارجمند علي بن ابيطالب(ع) و فاطمه زهرا(س) و همسر بزرگوار عبدالله بن جعفر از بانوان با فضيلت[1]  و قهرمان کربلاست.
او بود که پس از شهادت امام حسين(ع) سرپرستي اسراي کربلا را به عهده گرفت و از امام زين العابدين(ع) که به شدت بيمار بود، مراقبت کرد و ضمناً با خطبه‌هاي آتشين خود در کوفه و شام، يزيد و يزيديان را رسوا کرده و پيام امام حسين(ع) را به مردمان آن زمان رسانيد.
پيامبر اکرم(ص) در مراسم نام‌گذاري حضرت زينب(س) به شدت گريه کرد و فرمود: اين دختر به بلاها مبتلا مي‌شود و مصيبت‌هاي مختلفي بر وي وارد مي‌شود و ... به درستي که هر کس بر او و بر مصيبت‌هاي او گريه کند، ثوابش همانند ثواب گريه بر برادرانش (حسن و حسين و...) هست، سپس او را زينب ناميد.[2]
آنگاه فرمود: «به حاضران و غايبان وصيت و سفارش مي‌کنم که احترام اين دختر را پاس دارند، همانا اين دختر، شبيه حضرت خديجه(س) است»[3].
امام حسين(ع) درباره حضرت زينب(س) مي‌فرمايد: «به درستي که تو در حقيقت از درخت نبوت و از معدن رسالت هستي»؛ يعني گفتار و روش و منش تو، از مرکز نبوت و مخزن رسالت پيامبر اسلام(ص) نشأت مي‌گيرد.[4]
امام سجاد(ع) پس از خطبه غرّا، و آتشين و پر محتواي حضرت زينب(س) در کوفه در مقام تأييد علمي آن مخدّره خطاب به او فرمود: «بحمد الله تو دانشمند بدون آموزگار و انديشمند بدون استاد هستي»[5].
اين سخن بيانگر آن است که حضرت زينب(س) داراي علم لدنّي (خدادادي و غير اکتسابي) بوده و بدون اينکه علم را از کسي آموخته باشد، از چشمه جوشان وجودش مي‌جوشيد.[6]
سلوک زينب سلوک معنوي است به همين لحاظ است که بانوي بزرگوار اسلام زينب کبري(س) وقتي به او گفته شد چگونه ديدي خدا با شما چکار کرد ؟ چنين اظهار مي‌دارد که ما جز زيبايي چيزي نديديم، چون در معرض امتحان معشوق، عاشق سعي مي‌کند تمام مراحل را با هر سختي که باشد به جان و دل بخرد و به خواسته معشوق خويش نايل شود. از اين جمله حضرت زينب(س) مي‌توان استنباط کرد که آن بانوي مکرمه:
1. به يقين دانسته که انقلاب بزرگ حسيني در طول تاريخ به نتيجه بسيار گرانبها رسيده است.
2. در اين نهضت علاوه بر آثار مادي و ظاهري، آثار معنوي و ثمرات معنوي بسيار زيبا به دست آمد.

درس‌هايي که مي‌توان از حضرت زينب(س) آموخت

1. ايمان و تقوا:

حضرت زينب(س) در دامن پاک‌ترين و با ايمان‌ترين انسان‌ها رشد کرد و معارف الهي را آموخت و با تقويت ايمان خويش آن‌ها را در خود شکوفا ساخت. ايشان هميشه تقوا و پرهيزکاري پيشه مي‌کردند حيا و عفت را سرلوحه زندگاني خويش کرده بودند. شما نيز که در دامن يک خانواده مؤمن و متقي رشد کرديد، بايد همچون حضرت زينب(س) اصلي‌ترين و مرکزي‌ترين وسيله اسلام يعني ايمان را در خود تقويت سازيد و صفت تقوا، حيا و عفت را ملکه خود قرار دهيد تا مثل ايشان به قله‌هاي سعادت و کمال دست يابيد.

2. ثبات قدم و جانفشاني در راه هدف:

حضرت زينب(س) در راه اهداف عالي خويش هميشه ثابت قدم بود و در اين راه از جان و مال خويش دريغ نکرد. بدترين مصيبت‌ها را تجربه کرد از زندگي آرام و آسوده دست کشيد، سختي‌هاي سفر و جنگ را به جان خريد، عزيزترين کسان خود را در مقابل ديدگانش قطعه قطعه کردند، باز از آرمان‌هاي اصيل خويش دست برنداشت و در اين راه هميشه ثابت قدم باقي ماند.

3. وفاداري به ولايت الهي:

حضرت زينب(س) از بهترين موقعيت در مدينه برخوردار بود، اما حتي شوهر خويش را ترک کرد تا با امام خود يعني امام حسين(ع) همراه باشد. ايشان نه تنها از اين جهت که خواهر امام حسين(ع) بود محبت واقعي به ايشان داشت، بلکه از اين جهت که ايشان امام زمانش بود به ايشان عشق مي‌ورزيد و مطيع کامل ايشان بود. حضرت زينب(س) هميشه به امام خويش وفادار بود.

4. امانت‌داري:

کسي که در او شرط انصاف و عدل تحقق پيدا کند، مردم اشياء گرانقدر خود را نزد او به امانت مي‌گذارند. حضرت زينب(س) به خاطر دارا بودن اين شرط‌ها حافظ بسياري از امانت‌ها بود که بزرگترين امانت نزد ايشان حفظ وجود امام عصرشان يعني امام سجاد(ع) بود و ايشان در حفظ اين امانت تا سر حد جان کوشيدند و هيچ گاه او را تنها نگذاشتند. از ديگر امانت‌ها نزد ايشان حفاظت از عزت اسلام و خاندان آل محمد(ص) است؛ طوري که در رويارويي با عبيدالله به او سلام ندادند و او گفت که اين زن متکبر کيست؟ زنان گفتند: زينب کبري(س) دختر علي(ع) است همان که تو در جايش نشسته‌اي.
اما امانت بعدي حفظ و حراست از دين در تمامي مراحل به خصوص در سختي‌هاست.

5. صبر و شکيبايي:

در اين وادي نيز زينب سرآمد وسرافراز بود و از اين جهت نيز بهترين الگو براي بانوان و مادران شهيد و خواهران شهيد و... هست.

6. دانش و هوشمندي:

با بررسي عملکرد حضرت زينب و خطبه‌هايش به مقام عالمانه و معرفت و آگاهي ايشان مي‌توان پي‌برد. وقتي امام سجاد(ع) فرمود: اي عمه! به حق دانشمندي هستي که پيش کسي درس نياموخته، اين جمله خبر از هوش و دانش حضرت مي‌دهد.

7. عبادت و تهجد:

حضرت زينب(س) کسي بود که هيچ يک از زنان هم‌عصرش به پاي عبادت او نمي‌رسد، ما بارها در مورد نماز شب او شنيده‌ايم، آن هنگام که مصائب به او روي آورد و داغ عزيزان توان ايستادن را از او گرفت، در آنجا نيز نماز شبش را ترک نکرد و نشسته آن را بجا آورد، نماز شبي که واجب نبود، اما زينب کبري(س) آن را بر خود واجب کرد پس بانوان به تأسي از زينب(س) در انجام محوري‌ترين اصل در زندگي يعني عبادت را در نهايت اخلاص و بندگي بجا آورند و تنها به واجبات اکتفا نکنند، بلکه مستحبات و نمازهاي شب را تا حد توان بجا آورند. در اين فضا است که مي‌توان شيران بيشه جهاد و تقوا را تربيت کرد و ايثارگري‌ها آفريد.

8. هدايت‌گري:

يکي از درسهايي که زينب به بانوان مسلمان مي دهد اين است که زنان در جهت دهي جامعه نقش بسزايي دارند. خداوند اين وديعه را در درون زنان به وديعه سپرده است با بررسي حرکت‌هاي زينب(س) در تصميم گيري‌ها، خطبه‌ها، حرف‌ها، سکوت‌ها و ... به نقش هدايت‌گريشان پي مي‌بريم.[7]

9. شجاعت و تدبير:

زينب کبري(س) آن بانوي قهرمان با شجاعت و تدبير رهبري نهضت را به عهده گرفت. شجاعانه خطبه خواند و دستگاه استبداد را رسوا کرد و با تدبير اهل بيت(ع) و دختران و زنان را اداره کرد تا به مقصد برسند؛ در اين راه به همه انسان‌ها درس‌ها آموخت.[8] زنان مسلمان مي توانند از زينب درس شجاعت وشهامت فرا بگيرند.[9]
10. دفاع از ارزش‌هاي اسلامي: اين درس مهم را بانوان مي توانند از سبک رفتاري زينب در مقابل زورگويان ستم پيشه فرا بگيرند ؛ حضرت زينب(س) از دين و ارزش‌هاي الهي دفاع کرد و در اين راه از جان و مال و فرزندان و عزيزترين کسان خود گذشت و بر غم فقدان آنان دلش را گداخت و به خاطر زنده ماندن دين و امر به معروف و نهي از منکر که برادرش براي آن قيام کرد و به آن عمل کرد.[10]

---------------------------
[1] . صادقي اردستاني، احمد، زنان دانشمند و راوي حديث، قم، مرکز انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، چاپ دوم، 1377ش، ص258.
[2] . قزويني، سيد محمد کاظم، زينب الکبري من المهد الي اللحد، قم، دارالانصار، چاپ اول، 1426ق، ص35 و 36.
[3] . محلاتي، ذبيح الله، رياحين الشريعه، تهران، انتشارات دارالکتب الاسلاميه، بي تا، ج3، ص38.
[4] . همان، ص76، به نقل از السيدة زينب، ص98.
[5] . مجلسي، محمد باقر، بحارالأنوار، بيروت، موسسه الوفاء، چاپ دوم، ص1403ق، ج45، ص164.
[6] . حضرت زينب(س) فروغ تابان کوثر، ص72.
[7] . رک:  بنت الشاطي ،زينب بانوي قهرمان کربلا ،ترجمه حبيب چايچيان ومهدي آيه الله زاده نائيني ؛تهران ،اميرکبير،ص 20 -30
[8] . همان
[9] . همان
[10] .همان

علی اکبر ولایتی مشاور مقام معظم رهبری در امور بین الملل با فیصل مقداد وزیر امور خارجه سوریه دیدار و در خصوص روابط دو کشور و مسایل بین المللی و منطقه ای گفتگو کردند.

ولایتی در این دیدار که بشار الجعفری معاون وزیر خارجه و اتباع خارجی این کشور نیز حضور داشت، ضمن تاکید بر روابط راهبردی دو کشور، بر ضرورت تمرکز ویژه به منظور ارتقاء و گسترش همه جانبه روابط ایران و سوریه تاکید کرد و گفت: راه ایستادگی و مقابله با دشمنان در سوریه  ادامه دارد و اتحاد کشورهای عضو جبهه مقاومت طی سالهای اخیر موجب شده که در این منطقه بسیار حساس که مورد طمع آمریکا و در گذشته انگلیس بوده،  بتوان در مقابل ادامه سلطه بیگانگان اقدامات موثر، موفق و بی سابقه ای را محقق کرد.

وی افزود: نتایج بسیار مفید و مبارکی که از شکل گیری مقاومت ایجاد شده، جهان اسلام را امیدوار کرده است که با مقاومت می توان ابر قدرتهای متجاوز را به خاک ذلت نشاند.

ولایتی یادآور شد: آنچه رئیس جمهور سوریه در طی سال های سخت اخیر در برابر تهاجم ناجوانمردانه ازحدود ۸۰ کشور در سوریه با محوریت آمریکا، صهیونیست و برخی کشورهای مرتجع منطقه انجام داده اند با حمایت ایران، روسیه،  حزب الله لبنان و از همه مهم تر مقاومت ملت شجاع سوریه در نوع خود بی نظیر است و بی تردید جبهه مقاومت ان شاءلله به پیروزی نهایی خواهد رسید.

مشاور مقام معظم رهبری در امور بین‌الملل در بخش دیگری از سخنان خود گفت: مقاومت یمن اشغالگران را شکست داده و به زودی آنان را وادار به عقب نشینی خواهند نمود و شاهد کشوری مستقل، مقتدر و حامی قدرتمند ارزش های اسلامی و منافع ملت رنج دیده این کشور خواهیم بود.

وی با اشاره به این که برخی کشورهایی که در گذشته جزء موثرین و مقصرین تحمیل یک تهاجم ناجوانمردانه از سوی سلطه گران بین المللی بودند اکنون خواهان برقراری ارتباطات هستند، افزود: این مهم نشان می دهد حتی وابستگان اجانب در منطقه و جهان اسلام نیز دریافتند دوره وادادگی و دلبستگی به بیگانگان گذشته است و صحت و درستی راهی که شما انتخاب کرده اید را مورد تاکید قرار می دهد. 

ولایتی گفت: بی تردید مردم لبنان هم بر مشکلاتی که آمریکا و عوامل مزدور آن در منطقه به وجود آورده اند پیروز خواهند شد و کماکان به عنوان پرچمدار استقلال و تمامیت ارضی لبنان، به مقاومت خود ادامه خواهند داد و این نوع مبارزه که حاصل اتحاد کلمه بین کشورهای جبهه مقاومت است، با آثار مثبت خود در سالهای اخیر می تواند الگویی برای همه جهان به خصوص ملت های مسلمان باشد که در تاریخ معاصر کم نظیر است.

در ادامه این دیدار فیصل مقداد وزیر خارجه سوریه نیز ضمن تشکر از حمایت های تهران از مردم و دولت سوریه و با اشاره به اهمیت کلیدی روابط دمشق و تهران، ملاقات روسای جمهور دو کشور را نقطه عطفی در روابط دانست و اظهار داشت: رابطه راهبردی دو کشور بسیار اهمیت دارد و با اتمام مقدمات لازم این ملاقات انجام خواهد شد.

وی با تبیین آخرین وضعیت میدانی و سیاسی سوریه، از تجاوز مستمر رژیم صهیونیستی و حضور نظامی و تحریم های غیرقانونی ایالات متحده به عنوان نقض حاکمیت و تمامیت ارضی آن کشور و منبع اصلی نا امنی و فشار اقتصادی نام برد و تاکید کرد: ملت سوریه با مقاومت همه جانبه خود این توطئه‌ها را شکست داده و خواهند داد. 

فیصل مقداد تصریح کرد: تعامل و همکاری جمهوری اسلامی ایران و سوریه یک پیام است برای نسل های آینده که ابعاد استراتژیک این رابطه قوی را درک کنند و اجازه دخالت به بیگانگان و ماجراجویان را ندهند.

وزیر خارجه سوریه با تاکید بر ضرورت خروج آمریکا از منطقه هم تاکید کرد: آمریکا در این منطقه آینده ای ندارد و باید خاک سوریه را ترک نماید.

بعد از اتمام نخستین دور مذاکرات رفع تحریم‌ها در وین، طرف‌های غربی بلافاصله در ادامه تلاش‌های مقصرنمایی که حتی قبل از شروع گفت‌وگوها کلید خورده بود، ایران را به طرح مطالبات زیاده‌خواهانه و خارج از چارچوب برجام متهم کردند. 

از جمله راهبردهای مقصرنمایی که مقام‌های دولت‌های غربی و امپراطوری‌های رسانه‌ای وابسته به آنها دنبال می‌کردند این بود که ایران بدون توجه به مسائل مطرح شده در شش دور قبلی گفت‌وگوهای انجام‌شده در وین مطالبات جدیدی را مطرح کرده که از برجام فراتر می‌رود. 

این در حالی است که تیم مذاکره‌کننده ایران اعلام کرده که متن پیشنهادی تهران مبتنی و براساس پیش‌نویس 6 دور قبل بوده و همان متن مبنا قرار گرفته و اصلاحات و پیشنهادهای مورد نظر ایران بر روی متن مشخص شده و ارائه گردیده‌اند. تهران علاوه بر این، تصریح کرده که برجام را مبنای مشترک گفت‌وگو می‌داند و به هیچ عنوان خواسته‌ای که ناقض چارچوب توافق باشد مطرح نکرده است. 

مطرح کردن این اتهام که جمهوری اسلامی ایران درخواست‌هایی بیشتر از برجام مطرح کرده در حالی صورت می‌گیرد که  در تمام این سال‌ها گره اصلی احیای توافق هسته‌ای، مطالبات فرابرجامی غرب و طرح ادعاهایی در زمینه برنامه موشکی و فعالیت‌های منطقه ای ایران بوده است. 

 از قضا اکنون، ایران در مذاکرات وین خواستار جلوگیری از همین رویه‌های نامتوازن و یک‌سویه‌ای است که غرب در گذشته دنبال کرده و به همین دلیل از طرف‌های برجامی خواسته به جای آنکه به دنبال تغییر در توافق باشند رفتارشان در اجرای توافق را تغییر دهند و به جای طرح انتظارات حداکثری و پایبندی حداقلی به توافق، دنبال پایبندی متوازن و دوسوگرایانه در اجرای توافق باشند. 

با این حال به نظر می‌رسد طرف‌های غربی در مکانیسمی فرافکنانه آنچه خود مبدع و آغازگر آن بوده‌اند را به ایران نسبت داده و تلاش  تهران برای جلوگیری از آن رویه‌های غیرمنطقی را مطرح کردن «مطالبات زیاده‌خواهانه» و «خارج از برجام» معرفی می‌کنند.

   فرابرجام اوباما

  اولین نشانه راهبرد گره زدن برجام به فرابرجام توسط طرف‌های غربی را می‌توان تنها یک روز بعد از اجرایی شدن توافق هسته‌ای مشاهده کرد، آنجا که خزانه‌داری آمریکا روز 27 دی‌ماه سال 1394 اعلام کرد که به بهانه برنامه موشکی تحریم‌های جدیدی علیه ایران وضع کرده است. 

اندکی بعد باراک اوباما در یک سخنرانی در روز 14 فروردین 1395 با گره زدن انتفاع اقتصادی ایران به مسائل موشکی و منطقه‌ای نشان داد که واشنگتن، برجام را نه یک توافق صرفاً در زمینه هسته‌ای، بلکه قطعه‌ای از یک پازل بزرگتر با چشم‌انداز عقب راندن ایران در حیطه‌های دیگر از جمله برنامه موشکی، سیاست خارجی و در نهایت مسخ شخصیت و هویت جمهوری اسلامی می‌بیند. 

 اوباما، در آن زمان در بحبوحه انتقادات شرکت‌های اروپایی از کارشکنی‌های دولت آمریکا در تسهیل روابط تجاری با ایران گفت: «توافق هسته‌ای برای توقف برنامه هسته‌ای ایران و انتقال مواد هسته‌ای بود که محقق شد. ایران تا کنون متن توافق را رعایت کرده است، اما روح توافق، مستلزم این است که ایران به جامعه جهانی و شرکت‌ها سیگنال‌هایی بفرستد مبنی بر اینکه اقدام به انجام طیفی از اقدامات تحریک‌آمیزی که شرکت‌ها را هراسان می‌کند، نخواهد کرد. من نمی‌توانم قول بدهم ایران می‌تواند از این فرصت برای ورود به جامعه بین‌الملل استفاده کند.»

چندی بعد (ششم خردادماه 1395) «استفان مول»، هماهنگ‌کننده دولت اوباما برای اجرای برجام در شرایطی که امتناع خزانه‌داری آمریکا از صدور دستورالعمل کتبی درباره مراوده با ایران مورد انتقاد شدید بانک‌ها و شرکت‌های بین‌المللی قرار داشت اظهاراتی مشابه با اوباما مطرح کرد و گفت: «ایران برای اینکه به طور کامل از فرصت‌های اقتصادی ایجاد شده (بعد از اجرایی شدن برجام) بهره‌مند شود بایستی مسائل داخلی‌اش که بر روی تصمیم گیری‌های بین‌المللی اثرگذار است را هم حل و فصل کند که از جمله آن مسائل می‌توان به عدم وجود شفافیت در بخش‌های مالی و تجاری و همچنین اقدامات تحریک‌آمیز از قبیل آزمایش مکرر موشک‌های بالستیک اشاره کرد.»

فرابرجام ترامپ

جالب آنکه «دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهور سابق آمریکا هم هنگامی که خواستار خروج از برجام شد اساساً خواستار چیزی غیر از آنچه اوباما دنبال می‌کرد نبود. ترامپ منتقد برجام بود اما آنگاه که از او خواسته شد به‌صورت دقیقتر درباره‌ چرایی مخالفتش با برجام سخن بگوید، به فاکس‌نیوز این‌گونه پاسخ می‌دهد که «من با آن توافق (برجام)، می‌توانستم کنار بیایم اگر آنها (ایرانی‌ها) می‌گفتند خب پس دیگر با هم باشیم؛ اما آنها خلاف این عمل کردند و گستاخ‌تر شدند».

 درواقع ترامپ مشکل فی‌النفسه‌ای با برجام نداشت؛ او برجام را نه یک توافق بد، بلکه توافق کمی می‌دانست که باید بیشتر می‌شد؛ ترامپ مشخصا سه شرط را برای باقی‌ماندن در برجام تعیین می‌کرد: اولا موضوع موشکی و ثانیا مساله منطقه‌ای یعنی ایران نیز در چارچوبی قرار بگیرد که آمریکا می‌خواهد و ثالثا اصطلاحا Sunset Clause‌ها، یعنی در بندهایی که محدودیت‌های برجامی ایران قید زمانی دارد، این قید زمان برداشته و محدودیت‌ها دائمی شود.

درواقع ترامپ نیز همچون اوباما معتقد بود تا وقتی که ایران در این دو موضوع موشکی و منطقه‌ای نیز امتیاز ندهد، وارد فاز بهره‌مندی از منافع اقتصادی برجام نمی‌شد. 

فرابرجام بایدن 

 مقام‌های دولت بایدن بارها به صراحت گفته‌اند که قصد دارند از مقوله بازگشت به توافق به عنوان «سکویی برای دستیابی به یک توافق بهتر و قوی‌تر»، یعنی توافقی که در آن به مسائل موشکی و منطقه‌ای با ایران پرداخته می‌شود استفاده کنند. 

مثلاً «جیک سالیوان»، دی‌ماه 1399 به شبکه خبری سی‌ان‌‌ان گفت: ««رئیس‌جمهور بایدن گفته که اگر ایران به پایبندی به مفاد توافق برگردد، به نحوی که برنامه هسته‌ای ایران مجدداً مهار شود ما هم برمی‌گردیم اما این مسئله مبنایی برای مذاکرات بعدی خواهد بود.»   او در ادامه تأکید کرد که مسئله برنامه موشکی ایران باید یکی از موضوعاتی باشد که بر روی میز مذاکره قرار می‌گیرد.

او در مصاحبه‌ای چند ماه قبل‌تر هم گفته بود که چنانچه ایران خواستار رفع تحریم‌ها است باید ضمانت دهد که وارد مذاکره بر سر توافقات متعاقب بر سر مسائل موشکی و منطقه‌ای شود. او در آن مصاحبه گفته بود: «ایرانی‌ها باید واقع‌بین‌تر باشند. تصور کاهش عمده تحریم‌ها از سوی ایالات متحده بدون دریافت ضمانت‌هایی از ایران مبنی بر آغاز مذاکره فوری بر سر توافقی متعاقب که در آن دست‌کم چارچوب‌های زمانی توافق بسط داده شده و مسائل مربوط به راستی‌آزمایی و موشک‌های بالیستیک قاره‌پیما حل شده باشند، غیرعملی است.»

«وندی شرمن»، قائم مقام وزارت خارجه آمریکا هم هنگامی که برای تأیید صلاحیت در مجلس سنا حاضر شده بود تصریح کرد که بازگشت به برجام 2015 ممکن نیست. او گفت: « «من درباره ایران هوشیار هستم. سال 2021، مثل سال 2015 که برجام مورد توافق قرار گرفت نیست. مثل 2016 که برجام اجرا شد هم نیست. واقعیت‌های میدانی تغییر کرده‌اند. ژئوپولتیک منطقه تغییر کرده است.»

از مجموع این اظهارات در واقع اینطور برمی‌آید که دولت بایدن هم بازگشت به برجام را به عنوان فصلی برای جبران عدم اجرای تعهدات خود نمی‌بیند بلکه آن را «سکویی» برای مطالبه تعهدات بیشتر و تحمیل محدودیت‌های بیشتر در زمینه‌های موشکی و منطقه‌ای به ایران می‌بینند و این یعنی اینکه دولت بایدن، ادامه همان خط اوباما و ترامپ است. 

مطالبه ایران، تغییر رفتار غرب

هنگامی که ایران می‌گوید در مذاکرات وین به دنبال دستیابی به یک «توافق خوب» است منظور این نیست که تهران به دنبال ایجاد تغییرات در توافق قبلی و یا رسیدن به توافقی جدید با آورده‌های بیشتر از متن برجام است بلکه، به کلامی ساده، دنبال تغییر رفتار طرف‌های مقابل و ملزم کردن آنها به اجرای تعهداتشان به صورت کامل است. این درخواست ایران هم  نه برآمده از مفروضه‌های ذهنی بلکه مستند به کارنامه عملی 6 ساله طرف‌های غربی در اجرای برجام است.

در سوی مقابل،  آمریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان که تا کنون به هیچ یک از تعهداتشان در قبال ایران عمل نکرده‌اند هنوز سوادی ادامه مسیر غیرمسئولانه گذشته- یعنی مطالبه انتظارات حداکثری از ایران در ازای پایبندی حداقلی به برجام- را در سر می‌پرورانند و هر گاه با درخواست محکم ایران برای اجرای کامل برجام (و فقط برجام) مواجه می‌شوند از طریق ایجاد هیاهو ایران را به خواسته‌های زیادتر از برجام متهم می‌کنند. 

دور بعدی مذاکرات آشکار خواهد کرد جهان غرب بالاخره از این مسیر به عقب بازخواهد گشت یا خیر.