زبان از توصیف شخصیت امیرالمؤمنین علیه السلام لال، قلم ها از نگاشتن فضائل او شکسته و کمیت عقل آدمی از درک جایگاه و مقام او لنگ است. شکوه و صولت بی کرانه حضرتش و تعدد فضائل و مناقب بی شمارش، بگونه‌ای است که پیامبر در توصیف آن فرمودند: «لَوْ أَنَّ اَلرِّيَاضَ أَقْلاَمٌ وَ اَلْبَحْرَ مِدَادٌ وَ اَلْجِنَّ حُسَّابٌ وَ اَلْإِنْسَ كُتَّابٌ مَا أَحْصَوْا فَضَائِلَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ عَلَيْهِ السَّلاَم؛[1] اگر همه درختان باغ‌ها قلم شوند، و تمام دریاها مرکب، و جن‌ها حسابگر و انسان‌ها نویسنده گردند، نمی توانند فضایل امیرالمؤمنین علی علیه السلام را شماره کنند.»

عدم بیان تمام فضائل امیرالمؤمنین علیه السلام

امیرالمؤمنین علیه السّلام که مایه فخر خداوند بر عالمیان است، دارای فضائل بی‌شماری است که حکمت اقتضا می‌کرد تمام آن فضائل برای مردمان بیان نشود؛ چراکه پیامبر خطاب به آن حضرت فرمود: «علی جان! تو به عیسی بن مریم شبیه هستی و اگر ترس از این نبود که گروه‌هایی از امتم درباره تو همان را گویند که مسیحیان درباره عیسی گفتند، درباره تو چیزهایی می‌گفتم که از میان مردم عبور نکنی، مگر آنکه خاک پایت را برای تبرک برداشته و توتیای چشم کنند.»[2]

فایده بیان فضائل امیرالمؤمنین علیه السلام

نگین خاتم هستی؛ پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله در توصیف فضائل مولای متقیان و ثمره‌ی نقل آن‌ها چنین فرمود: «خداوند متعال برای برادرم علی بن ابی طالب، فضائلی قرار داده که جز خودش نمی‌تواند آنها را شمارش کند. هر کس به یکی از فضائل علی اقرار کند، خداوند گناهان گذشته و آینده اش را می بخشد حتی اگر در روز قیامت به اندازه گناهان همه‌ی جن و انس گناه کرده باشد. هرکس یکی از فضائل او را در جایی بنویسد، تا زمانی که نشانه‌ای از آن نوشته به جا بماند، ملائکه برایش استغفار می کنند. هر کس به فضیلتی از فضائل علی گوش فرا دهد، خداوند گناهانی را که او با گوش خود مرتکب شده، می‌آمرزد؛ و هر کس به نوشته‌ای بنگرد که فضائل علی در او نوشته شده است، خداوند گناهانی را که او با چشمش مرتکب شده می‌بخشد.»[3]

چه زیبا بود سنت گذشتگان که در میهمانی‌ها و گردهمایی‌ها، بخشی از زمان را به نقل فضائل امیرالمومنین علیه السلام اختصاص می‌دادند تا همگان به ویژه کودکان و نوجوانان با فضائل و مناقب امام خود آشنا شوند و اینگونه خود را در برابر فتنه‌ها و آسیب‌های بی‌شمار جامعه واکسینه کنند.

وسعت فضائل امیرالمؤمنین علیه السلام

روایات اسلامی، عظمت و وسعت فضائل امیرالمومنین علیه السلام را بگونه‌ای بیان داشته‌اند که حیرت صاحبان اندیشه را به دنبال داشته است. در این مجال به هفت مورد اشاره می‌کنیم:

یک. تقسیم فضائل امیرالمؤمنین علیه السلام 

پیامبر گرامی اسلام برای درک بهتر مردم از گستره فضائل مولی الموحدین علیهماالسلام فرمودند: «أعْطَى اللَّهُ عَلِيّاً مِنَ الْفَضْلِ جُزْءاً لَوْ قُسِّمَ عَلَى أَهْلِ الْأَرْضِ لَوَسِعَهُمْ؛[4] خداوند از فضیلت به علی بهره‌ای عطا کرده است که اگر در میان ساکنان زمین پراکنده شود، همگی نصیب می‌بردند.»

دو. تقسیم عقل امیرالمؤمنین علیه السلام

امیرالمؤمنین که خود عقل کل و دروازه شهر علم است در توصیف عقل خویش فرمود: «بَلِ الله تَعالى قَد أعطاني مِنَ العَقلِ ما لَو قُسِّمَ عَلى جَميعِ حُمَقاء الدُّنيا وَ مَجانينها لَصاروا بِه عُقَلاء؛[5] خداوند متعال به من عقلی عطا کرده که اگر بین بی‌خردان و دیوانگان دنیا تقسیم شود، همگی عاقل شوند.»

سه. تقسیم فهم امیرالمؤمنین علیه السلام

پیامبر اکرم این خورشید عالم تاب هستی در توصیف فهم امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: «أَعْطَاهُ اللَّهُ مِنَ الْفَهْمِ لَوْ قُسِّمَ عَلَى أَهْلِ الْأَرْضِ لَوَسِعَهُمْ؛[6] خداوند از فهم به علی بهره‌ای عطا کرده است که اگر در میان ساکنان زمین پراکنده شود، همگی نصیب می‌بردند.»

چهار. تقسیم حِلم امیرالمؤمنین علیه السلام

امیر دنیا و آخرت در توصیف حِلم و بردباری خویش فرمود: «وَمِنَ الحِلمِ ما لَو قُسِّمَ عَلى جَميعِ سُفَهاءِ الدُّنيا لَصاروا بِه حُلَماء؛[7] خداوند متعال به من حلمی عطا کرده که اگر بین سفیهان دنیا تقسیم شود، همگی حلیم و بردبار شوند.»

پنج. تقسیم قدرت امیرالمؤمنین علیه السلام

حیدر کرّار در وصف قدرت خود که کندن درب قلعه خیبر، پرتویی از آن است فرمود: «وَمِنَ القُوَّةِ ما لَو قُسِّمَ عَلى جَميعِ ضُعَفاءِ الدُّنيا لَصاروا بِه أقوياء؛[8] خداوند متعال به من قدرتی عطا کرده که اگر بین ضعیفان دنیا تقسیم شود، همگی عاقل شوند.»

شش. تقسیم شجاعت امیرالمؤمنین علیه السلام

شیر بیشه خلقت، اینگونه شجاعت خود را در قالب کلمات به تصویر کشیده است: «وَ مِنَ الشَّجَاعَةِ مَا لَوْ قُسِّمَ عَلَى جَمِيعِ جُبَنَاءِ الدُّنْيَا لَصَارُوا بِهِ شَجْعَاناً؛[9] خداوند آن قدر شجاعت به من عطا فرموده كه اگر بر تمام ترسویان و جبان دنيا تقسيم شود، همه شجاع خواهند شد.»

هفت. تقسیم ثواب امیرالمؤمنین علیه السلام

پیامبر رحمت ومهربانی ثواب بی‌شمار امیرالمؤمنین علیهماالسلام را اینگونه شرح دادند: «لِعَلِيٍّ مِنَ اَلثَّوَابِ مَا لَوْ قُسِّمَ عَلَى أَهْلِ اَلْأَرْضِ لَوَسِعَهُمْ؛[10] برای علی بهر‌ه‌ای از ثواب است که اگر در میان ساکنان زمین پراکنده شود، همگی نصیب می‌بردند.» آری تعجب ندارد از کسی که تنها یک ضربت شمشیرش در جنگ خندق، افضل و بهتر از عبادت جن و انس است و تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل.

گستره فضائل بی‌شمار امیرالمومنین علیه السلام به گونه‌ای است که اگر بین همه مخلوقات تقسیم گردد همگی بهره‌مند خواهند شد و به درستی که حضرت مصداق «آنچه خوبان همه دارند تو یکجا داری» می‌باشند. 

تفکر و تأمّل در این روایات که تنها قطره‌ای از اقیانوس بی‌کران فضایل امیرالمؤمنین علی علیه السلام است، همگان را به کرنش در مقابل وی وادار می‌کند. حال باید اندیشید که چرا بعد از غدیرخم، امامت و رهبری او که نعمتی از سوی پروردگار بود محقق نشد و فرومایگانی امامت و رهبری امت اسلام را غصب کردند که نه عقل و فهمی در خور داشتند و نه حلم، قدرتی و شجاعتی!

پی نوشت
[1] بحارالانوار، ج40، ص49.
[2] کافی، ج8، ص57.
[3] بحارالانوار، ج38، ص196.
[4] سلیم بن قیس، ص480.
[5] تفسیر امام حسن عسکری علیه السلام، ص469.
[6] سلیم بن قیس، ص480.
[7] تفسیر امام حسن عسکری علیه السلام، ص469.
[8] همان.
[9] همان.
[10] الصراط المستقیم، ج1، ص209.