امید در منابع اسلامی بسیار مورد تأکید است و در لسان روایات، رحمت برای امت شمرده شده است؛ چنان‌که پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرماید: «الأملُ رَحمةٌ لاِمّتي، و لَوْ لا الأملُ ما أرْضَعَتْ والِدَةٌ وَلَدَها، و لا غَرَسَ غارِسٌ شَجَرا»؛[1] «آرزو، براى امت من رحمت است و اگر آرزو نبود، هيچ مادرى فرزند خود را شير نمی‌داد و هيچ باغبانى درختى برنمی‌نشاند».
همچنین در این منابع، راهکارهای بسیاری برای ایجاد امید اشاره شده است که به برخی از آن‌ها می‌پردازیم:
1. اعتقاد به توحید و نبوت و معاد، و انجام عمل صالح:
قرآن کریم دراین‌باره می‌فرماید: «قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِّثْلُكمُ يُوحَى إِلىَ َّ أَنَّمَا إِلهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَمَن كاَنَ يَرْجُواْ لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَ لَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدَا»؛[2] «بگو: من فقط بشرى هستم مثل شما [که] به من وحى می‌شود تنها معبودتان معبود يگانه است. پس هركه به لقاى پروردگارش اميد دارد، بايد كارى شايسته انجام دهد و هیچ‌کس را در عبادت پروردگارش شريك نكند».
در این آیه شریفه، درواقع به سه موضوع اعتقادی يعنی توحيد، نبوت و معاد، همراه با عمل صالح اشاره، و عبادت خالص به‌عنوان مصداق روشن عمل صالح، با اعتقادات سه‌گانه پيوند زده شده است؛ جمله «أَنَّما إِلهُكُمْ إِلهٌ واحِدٌ» مسئله توحيد را، جمله «إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُوحى إِلَيَّ» مسئله نبوت را، و جمله «فَمَنْ كانَ يَرْجُوا لِقاءَ رَبِّه» مسئله معاد را متعرض است.[3]
همچنین بر اساس این آیه شریفه، در رأس همه اميدها، اميد داشتن به لقای پروردگار بالاترين درجه امیدآفرینی را دارد.
2. ایجاد رابطه عاطفی با خدا و معنویات:
از مؤلفه‌های اصلی امیدآفرینی، مسائل عاطفی به معنای ایجاد هیجان‌های مثبت (مانند دوست داشتن و احساس خوشایندی و اعتماد) است. قرآن كريم به گناهکارانی که در معرض ناامیدی هستند توصیه می‌کند از رحمت خدا ناامید نباشند؛ زیرا خدا همه گناهان را می‌بخشد: «قُلْ يا عِبادِيَ الَّذينَ أَسْرَفُوا عَلى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللهِ إِنَّ اللهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَميعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحيمُ»؛[4] «بگو: اى بندگان من كه بر خويشتن زیاده‌روی روا داشته‌اید! از رحمت خدا نوميد مشويد. در حقيقت، خدا همه گناهان را مى‌آمرزد؛ چراكه او خود آمرزنده مهربان است».
بر اساس این آیه شریفه می‌توان گفت اساسی‌ترین، مهم‌ترین و بزرگ‌ترین امیدآفرینی، چشمداشت به رحمت خدای مهربان است و هسته اصلی امیدآفرینی، امید به رحمت پروردگار و امید به دیدار اوست. درواقع اگر افراد جامعه به رحمت الهی امیدوار باشند، در شئون مختلف زندگی (مانند انتخاب همسر، انتخاب رشته تحصیلی، انتخاب شغل، انجام دادن نقش‌های متعدد فردی و اجتماعی و...) مسئولیت‌هایشان را بهتر و درست‌تر انجام می‌دهند و به هریک از مسئولیت‌های اجتماعی، فردی و خانوادگی خود ارزش دینی می‌دهند و خود را در قبال چگونه انجام دادن آن مسئول می‌دانند.
3. تلاوت قرآن، اقامه نماز و انفاق:
قرآن کریم در سوره مبارکه فاطر می‌فرماید: «إِنَّ الَّذينَ يَتْلُونَ كِتابَ اللهِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِيَةً يَرْجُونَ تِجارَةً لَنْ تَبُورَ»؛[5] «كسانى كه كتاب الهى را تلاوت می‌کنند و نماز را برپا می‌دارند و ازآنچه به آنان روزى داده‌ایم، پنهان و آشكار انفاق می‌کنند، تجارتى [پرسود و] بی‌زیان و خالى از كساد را اميد دارند».
در این آیه شریفه، تلاوت کتاب خدا و برپا داشتن نماز و انفاق، موجب امید به تجارتی بی‌زیان برشمرده شده است .
4. دوری از تکبر و خودمحوری:
در برخی از آیات قرآن کریم، تکبر و خودبزرگ‌بینی عامل ناامیدی برشمرده است که نتیجه آن، انکار و کفر می‌شود؛ برای مثال در سوره مبارکه فرقان می‌فرماید: «وَ قالَ الَّذينَ لا يَرْجُونَ لِقاءَنا لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَيْنَا الْمَلائِكَةُ أَوْ نَرى رَبَّنا لَقَدِ اسْتَكْبَرُوا في أَنْفُسِهِمْ وَ عَتَوْا عُتُوًّا كَبيراً»؛[6] «و كسانى كه اميدى به ديدار ما ندارند [و رستاخيز را انكار می‌کنند]، گفتند: چرا فرشتگان بر ما نازل نشدند و يا پروردگارمان را با چشم خود نمی‌بینیم؟! آن‌ها درباره خود تكبّر ورزيدند و طغيان بزرگى كردند».
پی‌نوشت:
[1]. مجلسی، بحارالأنوار، ج8، ص173.
[2]. كهف: 110.
[3]. طباطبایی، تفسير الميزان، تحقیق محمدباقر موسوی همدانی، ج13، ص557.
[4]. زمر: 53.
[5]. فاطر: 29.
[6]. فرقان: 21.
