بسم الله الرحمن الرحیم
انجام واجبات و ترک گناه؛ دو بعد جامع تقوای الهی
تقوا از ماده ی «واو، قاف، یاء»،وقی، در اصل به معنای دور کردن شی ای به وسیله ی شی ای دیگر است،[1] چنانچه در حدیثی از پیامبر اکرم (ص) آمده است:« اتَّقُوا النَّارَ وَلَوْ بِشِقِ تَمْرَةٍ»[2] آتش را حتی بوسیله ی شاخه ی خرما هم که شده، از خودتان دور کنید ، معنای صیانت و محافظت[3] با توجه به اصل معنایی مذکور، برای تقوی ذکر شده است.آنچه را که در معنای تقوا می توان برداشت نمود؛ وجود ابزار صیانت و محافظت در تحقق معنای لغوی تقوا می باشد، اما واژه ی تقوا اسم مصدر می باشد و اسم مصدر از حیث معنایی از حدود مفهومی نفس مصدر بالاتر بوده به عنوان عصاره و نتیجه مفهوم مصدر می باشد، از این رو، در نسبت تقوی به انسان، از حقیقت و مجاز باید بهره گرفت زیرا که برخی از افراد که در ابتدای مسیر ایمانی و رشد و شکوفایی کمالات انسانی قرار گرفته اند، تقوی به عنوان سپر صیانت و حفاظت از گناه و یک کمال نفسانی در نهاد آنان شکل نگرفته است از این رو، به صورت مجاز، تقوا به آنان نسبت داده می شود در اینکه آنان انسانها ی متقی می باشند، اما در برخی دیگر، حصار محافظتی و قدرت صیانتی تقوی بالفعل در نهاد آنان ایجاد گردیده است و بوسیله ی تقوی، از کلیه ی اثرات سوء ناشی از معاصی دور می باشد. تقوی در اصطلاح به معنای اجتناب از ترک واجبات و اجتناب از انجام دادن محرمات می باشد،[4] اضافه شدن واژه ی تقوا به قلوب در آیت قرآن کریم؛« فإنّها من تَقوی القلوب» اشاره است به اینکه حقیقت تقوی و احتراز و اجتناب از غضب خدای تعالی و تورع از محارم او، امری است معنوی که قائم است به دلها.[5]
تقوی در قرآن به عنوان کلید گشایش درهای رحمت و برکت از آسمان و زمین به روی انسانها می باشد،[6]خداوند متعال می فرماید:« مَن یَتّقِ اللهَ یَجعَل لَه مَخرجاً و یَرزُقُهُ مِن حیثُ لا یَحتَسِب»[7]هر کس تقوا داشته باشد و حریم الهی را نگهداری کند، از منظرعرفا و علمای اخلاق، تقوی یکی از زیربنایی ترین اصول اخلاقی برای فعلیت استعداد های نفسانی و ورود به اولین مرحله از سیر سلوک الی الله می باشد. و انسان در جهاد اکبر که عبارتست از محاربه با جنود شیطان[8] فقط بواسطه ی ابزار و اسلحه ی تقوا می تواند بر جنود شیطانی که قوی و صفات شیطانی است از قلب خود تصفیه کرده و با صفات رحمانی متصف گردد.[9]
تقوی که در احادیث به ورع و پرهیز از حرامهای خدا تفسیر شده،[10] و با در نظر گرفتن اینکه تقوی هم به واجبات و هم به محرمات ارتبط دارد در این صورت می توان چنین نتیجه گرفت که؛ تقوی شامل حدود کلیه ی محرمات و واجبات می شود، و انسان متقی علاوه بر اجتناب از گناهان، باید در اتیان واجبات و اجتناب از ترک واجبات از نفس خویش محافظت نماید.
[1] ابوالحسین، احمد بن فارس، معجم مقائیس اللغة، دارالفکر، ج6، ص131
[2] بروجردی، حسین، جامع احادیث شیعه، نشر الصحف، ج8، ص339.
[3] ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، دار صادر، ج15، ص401.
[4] طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن،بنیاد علمی و فرهنگی علامه طباطبایی، ج19، ص374.
[5] همان، ج14، ص527.
[6] سورة الاعراف: 96.
[7] سورة الطلاق: 2-3
[8] علامه بحر العلوم؛ مصطفوی،حسن،رساله سیر و سلوک، مرکز نشر اثار علامه مصطفوی، ص71.
[9] همان
[10] طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بنیاد علمی و فرهنگی علامه طباطبایی، ج19، ص374.