مرحوم آیت الله محمدعلی ناصری از اساتید اخلاق حوزه در یکی از دروس اخلاق خود به موضوع «ریا در اعمال و شرک خفی بودن آن» پرداختند که متن آن بدین شرح است:

امام سجاد علیه‌السلام در دعای مکارم الأخلاق می‌فرماید: «وَ لَیسَ عِنْدِی مَا یوجِبُ لِی مَغْفِرَتَک، وَ لَا فِی عَمَلِی مَا أَسْتَحِقُّ بِهِ عَفْوَک». پروردگارا، من چیزی ندارم که وسیله آمرزش من شود و در اعمالم چیزی نیست که باعث استحقاق بخشش تو باشد.

در فرازهای پیشین، امام از خداوند طلب می‌کند که «الهی، من به امید آمرزش به در خانه تو آمدم و به سوی عفو و بخشش تو حرکت کردم. مشتاق گذشت تو هستم و به احسانت اعتماد دارم».

حقیقت این است که ما هیچ عملی نداریم که بتواند باعث مغفرت ما شود.

اعمال ما به سه دسته تقسیم می‌شوند: واجبات، ترک محرمات و اعمال صالحه مانند زیارت و صدقه. با این حال، هیچ‌یک از این اعمال تضمین‌شده نیستند؛ زیرا احتمال ریا و انگیزه‌های نادرست وجود دارد و روشن نیست که این اعمال واقعاً برای خداوند انجام شده‌اند.

حتی واجبات نیز معلوم نیست مورد رضایت او قرار بگیرند. در مورد محرمات نیز باید از خود بپرسیم آیا همه آن‌ها را ترک کرده‌ایم؟

هیچ عملی به‌طور قطعی قابل‌قبول نیست؛ زیرا نیت واقعی ما همیشه روشن نیست. مثلاً کسی که هر سال به زیارت مشهد یا کربلا می‌رود، اگر این کار واقعاً برای خدا باشد، یک بار هم می‌تواند هزینه سفر را به شخص نیازمندی بدهد که توانایی رفتن به زیارت را ندارد.

بسیاری از ما انتظار داریم که امام رضا علیه‌السلام به دیدارمان بیاید چون بارها به زیارتش رفته‌ایم؛ اما معمولاً زیارت‌های ما با انگیزه‌هایی همچون خودنمایی همراه است.

گاهی از گناه پرهیز می‌کنیم نه به خاطر خدا، بلکه از ترس اینکه آبرویمان در محله نرود. ما گمان می‌کنیم برای خدا عمل می‌کنیم، ولی ممکن است نیت‌های دیگری در میان باشد.

اگر عملی برای خدا باشد، ارزشمند است، اما اگر برای خدا نباشد، ارزشی ندارد. بنابراین، به جای تکیه بر اعمال خود، باید به درگاه خداوند برویم و بگوییم: «خدایا، ما چیزی نداریم و امید ما فقط به احسان توست».

ممکن است کسی بگوید خداوند در قرآن و روایات بارها بر بخشندگی‌اش تأکید کرده است. آیا این با سخنان ما در تضاد نیست؟ پاسخ این است که خیر، من هم همان سخن خداوند را می‌گویم.

نباید به گونه‌ای عمل کنیم که از شرایط عفو الهی خارج شویم. بخشش خداوند اندازه دارد و برخی از انسان‌ها از شمول بخشش او خارج می‌شوند.

قرآن می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ لَا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ». شرک مورد بخشش واقع نمی‌شود، بنابراین نباید تا جایی پیش برویم که از قابلیت عفو الهی خارج شویم.

شرک به دو گونه است: جلی و خفی. شرک جلی همان پرستش غیر خداست و شرک خفی ریا در عمل است.

در روز قیامت، انسان به خداوند عرض می‌کند: «من نماز خواندم و کارهای خوب انجام دادم». خداوند پاسخ می‌دهد: «درست است، اما این کارها را برای دیگران انجام دادی. مرا در عمل با غیر من شریک کردی. پس حق خود را به همان کسی واگذار می‌کنم که برای او عمل کردی. برو و پاداشت را از او بگیر».

در اینجا انسان باید توبه کند، وگرنه این‌گونه اعمال قابل بخشش نخواهند بود. برخی از گناهان، مانند قتل ائمه علیهم‌السلام، از دایره بخشش خداوند خارج هستند.