سوال- متشكرم از شما كه اين فرصت را در اختيار ما قرار داديد به عنوان اولين مطلب بايد عرض شود كه حج داراي ابعاد مختلفي است و يكي از بعدهاي آن تبادل انديشه و آراء مختلف در طول برگزاري اين مراسم است فعاليتي كه ائمه اطهار هم در همين موسم به آن مي پرداختند اگرممكن است ضمن بيان تاريخچه اين تبادل به آثار آن در رشد معارف اسلامي اشاره فرمائيد (1)
جواب- در اينجا بد نيست يك بحث تحليلي داشته باشيم يك وقت مي خواهيم فقط سيره پيامبر اكرم(ص) و ائمه اطهار عليهم السلام را بررسي و تعبدا پيروي كنيم كه البته كار درستي هم هست ولي يك وقت با توجه به تعليمات قرآن كه همواره دعوت به تامل و تفكر و تعقل مي كند علاوه بر اين كه بايد رفتار معصومين عليهم السلام را سرمشق كار خودمان قرار دهيم مي بايست در مورد آن فكر كنيم .
از حكمت هاي آن آگاه شويم و با استفاده از آن حكمت ها سعي كنيم كار را بهتر انجام دهيم .بطور كلي قرآن به ما مي فرمايد كه خداي متعال در مناسك حج منافعي براي مردم در نظر گرفته و مسلمان ها با آمدن به اين مكان مقدس و انجام مناسك منافعي خواهند داشت . اين منافع خيلي عام است و حتي شامل منافع مادي و اقتصادي هم مي شود ولي با توجه به اينكه اهداف والاي اسلامي در چهار چوب ماديات محدود نمي شوند و فراتر از مادياتند از اين ديدگاه منافع بسيار وسيع تر و والاتر خواهند بود.
اين شامل منافع مادي است كه در دنيا نصيب ما مي شود و منافع فوق مادي و فوق دنيوي هم هست كه زمينه آنها بايد در اينجا فراهم شود.
يكي از منافع اجتماعي ما در اين عصر كه در فرصت حج بيشتر از هميشه مي توانيم آن را تامين كنيم منافع سياسي است . براي يك جامعه زنده ، منافع سياسي ارزشي كمتر از منافع اقتصادي ندارد بلكه منافع اقتصادي بعد ازتامين منافع سياسي قابليت تامين پيدا مي كند اگر ما نتوانيم در دنيا موضع سياسي صحيحي اتخاذ و روابط سياسي صحيحي با آنها برقرار كنيم و نتوانيم موضع صحيحي در برابر دشمنان اسلام بگيريم ، نه مي توانيم هويت خودمان را حفظ كنيم و نه فرهنگ مان را . كليد همه اينها اين است كه سعي كنيم سياست صحيحي داشته باشيم و موضع خودمان را در برابر قدرت هاي دنيا مشخص كنيم .
در هدف به هيچ وجه نمي توان مجامله كرد، ممكن است تاكتيك ها در عمل اقتضا كنند كه ما مخفي كاري كنيم و روش كار را صريحا اعلام نكنيم ولي هدف به هيچ وجه نبايد كتمان شود . حركتي هم كه با هدف روشني نباشد كور كورانه خواهد بود و چنين حركتي كه هدف مشخصي ندارد براي دشمنان هم قابل درك نيست. طرف مقابل ما اگر بخواهد بشناسد و مبارزه كند بايد هدف ما روشن و مشخص باشد تشخيص هدف براي خود ما و بعد بيان صريح هدف شيوه همه انبيا و اوليا بوده است .
بعد از شناختن اهداف راه هاي رسيدن بايد شناخته شوند وقتي حج جايگاهي براي همه منافع انسان ها است . منافع اسلامي و سياسي را هم شامل مي شود و با توجه به اهميت منافع سياسي بايد به آن اولويت داد . امروز در دنيا علاوه بر اين كه مذاهب و مكاتب مختلف اقتصادي سياسي و فلسفي وجود دارند دشمني آشكاري از طرف تمام دولت هاي جهان بر عليه اسلام به چشم مي خورد و روز به روز هماهنگي سران كفر عليه اسلام بيشتر آشكار مي شود .
جرياناتي كه امروز در هر جاي دنيا عليه مسلمانان اعمال مي شود از بوسني و هرزگوين گرفته تا تاجيكستان ، هندوستان و جاهاي ديگر، كاملا نشان مي دهند كه دولت هاي استكباري از كارهاي مخفي دست برداشته و صريح و آشكار به معاضده با اسلام پرداخته اند . ما رد مواجهه با چنين وضعي اگر بخواهيم با ابزارهاي عادي و دروني كشور خودمان اهداف مان را بيان كنيم و براي ارتباط با مردم دنيا از همان راه هاي محدود ارتباطي داخل كشورمان استفاده كنيم هرگز صداي ما به هيچ جاي دنيا نخواهد رسيد و حتي همسايگان ما از اهداف مان مطلع نخواهند شد ، براي اين كه وسايل تبليغاتي جهاني و رسانه هاي گروهي در دست دشمن است .
اگر كسي بگويد كه اكثريت قريب به اتفاق رسانه هاي گروهي و تبليغاتي تمام دنيا در دست دشمنان اسلام است بي جا نگفته است . اينها با انواع تبليغاتي كه دارند و استفاده از شيوه هاي مختلف علمي موفق مي شوند كه مردم دنيا را نسبت به اسلام و جمهوري اسلامي بدبين كنند كما اين كه متاسفانه در بسياري از موارد موفق شده اند .
يكي از بهترين جاها و بهترين زمانهايي كه ما مي توانيم براي تبيين اهداف و تفكرات مان از آن استفاده كنيم ايام و مكان حج است.
اينجا جائي است كه امنيت اسلامي دارد و كساني كه خود را خادم حرمين مي نامند ناچارند كه اين امنيت را حفظ نمايند. بزرگترين امتياز كعبه و مسجد الحرام ، همين مساله امنيت است .
اين امنيت را خداوند متعال از هزاران سال پيشتر براي ما تامين كرده و كساني كه اين مكان را در دست دارند هم ناچارند تا حد ممكن اين امنيت را حفظ كنند.
ما بايد از اين امنيت خدادادي استفاده كنيم . متاسفانه اين امنيت درست حفظ نشد ولي همين اندازه محدود هم فرصت بسيار مغتنمي را به وجود آورده است و بايد از آن حداكثر استفاده را كرد.
با خاطر داريد كه حضرت امام ره در همان سالهاي اوايل انقلاب تاكيد كردند كه حج به هر قيمتي بايد برگزار شود عليرغم جنگ چند ساله كه تمام امكانات صرف آن مي شد بهترين حج هاي تاريخ ايران را در همان سالها برگزار كرديم . به اين وسيله ميليونها دلار پول ما از كشور خارج مي شد ولي اهميت جنگ باعث كم كردن امكانات حج نشد چرا كه اهداف ما در دفاع و جنگ براحتي در حج تامين مي شد اينجا ملت هاي ديگر توجيه مي شدند كه ماهيت جنگ ما چه بوده و چگونه بر ما تحميل شده و تبليغات سوء جنگ طلب بودن ما به همين ترتيب خنثي مي شد.
بنابر اين هم از نظر عقلي و هم بنا بر اشاراتي كه در قرآن كريم موجود است ما بايد از مراسم حداكثر استفاده رابكنيم.
حالا با اين بينش كلي كه نسبت به حج داريم اگر به سيره ائمه اطهار سلام الله عليهم توجه كنيم خواهيم ديد كه آن بزرگواران چه شيوه هاي متقن و تدبيرهاي صحيحي انديشيده بودند و شيعيان را تعليم مي دادند و از فرصتهاي استثنائي ايام حج استفاده مي كردند .
در روايات بخشي داريم با اين مضمون كه تمامي حاجيان بايد با امام شان ملاقات كنند . روايات زيادي به اين مضمون وجود دارد و ائمه عليهم السلام بدين وسيله شيعيان خود را به اين نكته تشويق مي كردند كه در ايام حج فقط به انجام مناسك توجه نكنند بلكه بيايند به مدينه و به زيارت قبر پيامبر اكرم (ص) مشرف شوند . اهل بيت و ائمه را در مدينه زيارت و ملاقات كنند و در اين ملاقاتها همه چيز ميسر است. اعم از آموزش عقايد و حفظ آنها از التقاط و انحراف ها.
بد نيست عرض كنم كه در آن زمان هم عقايد و مكاتب انحرافي زيادي وجود داشتند كه تصحيح آنها توسط ائمه اطهار عليهم السلام انجام مي گرفت.
در آنجا هم احكام ديني تعليم داده مي شد و هم مسائل سياسي و تاكتيك هاي لازم مشخص مي شد . اين كاري بود كه در زمان ائمه اطهار تا سرحد امكان انجام مي گرفت . كساني در اطراف بلاد اسلامي بودند كه دسترسي به امام نداشتند و نمي توانستند معارف اسلامي را فرابگيرند و ايام حج بهانه اي بود براي اقامت در مدينه يا در خود مكه هنگام انجام مناسك كه خدمت ائمه برسند و مشكلاتشان را بيان كرده و از نظرات ارزشمند آنان استفاده كنند.
بسياري از بحثها گفت وگو ها و مناظرات مهم در مسجد الحرام صورت مي گرفت، بويژه مناظراتي كه با زنادقه صورت مي گرفت. به همين دليل است كه حجاج بايد قبل در حين يا بعد مراسم حج خدمت امام شان برسند و اين نكند حجش تمام نيست. اين در واقع يكي از مصاديق همان منافع است. بزرگترين منفعت يك جامعه ارتباط با رهبر است علاوه بر اين كه غالبا ائمه در حال تقيه زندگي مي كردند و اصلا برقرار كردن ارتباط با آنها ممنوع بود و مردم نمي توانستند آشكارا تماس بگيرند ولي در حج اين سانسور قابل امال نبود . در مسجدالحرام و حرم امن الهي كسي نمي توانست جلوگيري كند . اگر حجاج در مدينه نمي توانستند خدمت ائمه برسند (با اينكه مدينه نسبتا دچار سانسور كمتري بود ) خود ائمه اطهار سعي مي كردند در اين ايام در مراسم حج باشند . در آنجا آنها را زيارت كنند.
يكي از نكته هائي كه ما مي توانيم از سيره ائمه بياموزيم اين است كه امام باقر (ع) فرموده بودند بعد از وفات من تا سالها برايم در مني عزاداري كنيد چرا كه اگر در مدينه عزاداري صورت مي گرفت ممكن بود محدود به خانه و مسجد بشود يا توسط حكومت از انجام آن جلوگيري شود اما مني جاي وسيع و گسترده اي است كه همه حجاج در آن جمع اند ( حتي در مسجد الحرام نيز اين موقعيت نيست) اما دليل اين كه چرا عزاداري كنند . اين است كه اثبات مظلوميت ايشان بشود .
اين كه اينها بچه هاي پيغمبر بودند و مي بايست بسيار به آنان احترام مي شد ولي اين طور با آنها رفتار و آنها را مظلومانه مسموم و شهيد كردند اثر بسياري در ميان همه مسلمانان داشت و در شناساندن ائمه اطهار ، مكتب آنها و شيوه رفتارشان تاثير فراوان داشت. همه اينها براي ما درس است كه اگر دست ما از همه چيز كوتاه شود از اين نعمت بزرگ الهي يعني مناسك حج و از حرم كه امنيت دارد ، بايد استفاده كنيم و بهترين بهره ها را ببريم . بديهي است كه بزرگترين اهدافي كه ما در مكتب اسلام داريم اهداف فرهنگي و سياسي است تا عقايد و انديشه هايمان تحكيم نشود و گسترش پيدا نكند و مسلمانها در حول محور هاي اصلي دين با هم اتحاد پيدا نكنند هيچ وقت منافع ديگرشان تامين نخواهد شد.
اين اهداف بايد براي همه مسلمانان در ايام حج مشخص شود ، مشخص است كه همه دنيا عليه اسلام و جمهوري اسلامي ايران تبليغ مي كنند تا قيافه اسلام و بويژه اسلام انقلابي كشور ما را مشوش جلوه دهند.
ما هر روز در اينجا با برادراني از اهل تسنن مواجه مي شويم كه از بديهي ترين عقايد ما اطلاع ندارند و با اين كه سال ها با نوشتن كتاب و مقاله سخنراني و استفاده از راديو و تلويزيون تبليغ كرده ايم هنوز اين برادران همسايه ما تهمت هائي را كه در طول قرون متمادي به شيعه زده شده است باور دارند و تصور مي كنند كه مثلا شيعه علي (ع) را از پيامبر (ص) بالاتر مي داند يا العياذ بالله مي گويند كه شما معتقديد جبرئيل خيانت كرده و وحي را كه قرار بود به علي (ع) نازل كند برمحمد (ص) نازل كرده است ، و ما با هزار زحمت مي گوئيم اينها دروغ است وقتي در زمينه عقايد ما چنين سمپاشي هائي مي شود چطور انتظار داريم كه مسلمان ها به عقايد ما دل ببندند . آنها تصور مي كنند كه در اصلي ترين پايه هاي دين ما انحراف وجود دارد . پس چطور مي توانند با ما همدلي و همفكري داشته باشند ؟ هيچ موقعيتي بهتر از اين نيست كه با برادران اهل سنت روياروي بحث كرده و هرگونه شبهه اي را از ذهن آنها رفع كنيم .
خلاصه عرايضم اين شد كه مهمترين منافع ما منافع فرهنگي و سياسي است و دشمن در هر جبهه اي با تمام نيرو با ما به مبارزه برخاسته است و نيروهاي ما در داخل كشور كفايت مبارزه با اينها را نمي كنند . لذا بايد از فرصت هاي به دست آمده در خارج از كشور استفاده كنيم و با اينها برخورد داشته باشيم و افكار و انديشه هايمان را به آنها منتقل كنيم . اين چيزي است كه هم با دليل عقلي اثبات مي شود و هم مي توان از روش و سيره ائمه اطهار عليهم السلام آن را استنباط كرد .
------------------
- کتاب حج سال 1372 بعثه مقام معظم رهبری و سازمان حج و زیارت
