یکی از عقاید ایرانیان، نحس دانستن روز سیزدهم فروردین است؛ به همین دلیل برای رفع نحوست این روز به دامن طبیعت پناه می‌برند. آیا این باور، خرافه است؟ که سرکار خانم کبری یزدانی پور به این سؤال پاسخ داده است:
مقدمه
در نگاه اسلام زمان‌ها و مکان‌ها به خودی خود از حیث ارزش‌مندی یکسانند و هیچ تفاوتی ندارند. آنچه می‌تواند باعث خیر و شرّ بودن و تقدس یا نحوست زمان‌ها و مکان‌ها شود، اتفاقی است که در آن زمان یا مکان رخ می‌دهد. به عنوان مثال مسجد به دلیل این که محل عبادت است، مقدس شمرده می‌شود ویا روز ۱۸ ذی‌الحجه -عید غدیر- نیز به دلیل تکمیل دین، ارزش‌مند معرفی می‌گردد.
برخی از ایرانیان روز سیزدهم فروردین را نحس می‌دانند. آیا به راستی چنین روزی نحس است؟
متن پاسخ
سیزده بدر
سیزده بدر روز طبیعت خوانده شده و ایرانیان پس از دوازده روز جشن به یاد ۱۲ماه سال، سیزدهم نوروز را به باغ و صحرا می‌روند. این سنت ایرانی نمایان‌گر پایان تعطیلات نوروزی است.
برخی بر این باورند که این روز، روز نحسی است و از خانه‌ی خود خارج شده به دامن طبیعت پناه می‌برند تا از این طریق رفع نحوست شود.
این در حالی است که «سعادت و نحوست روز، به اعتبار حوادث و وقایعی است که در آن رخ داده و خود روز، قطعه‌ای از زمان و امری اعتباری بوده که حاصل حرکات سیارات است و نقشی در سعادت و نحوست ندارد».(۱)
نحوست در قرآن
اگر بخواهیم نگاهی دقیق و عمیق نسبت به موضوع نحوست داشته باشیم بهتراست قبل از هر چیزی سراغ قرآن قرقراقن برویم. جالب است که در قرآن کریم کلمه‌ی نحس دو بار استعمال شده، از جمله در آیات « فِی یَوْمِ نَحْسٍ مُسْتَمِرٍّ» (۲) ونیز آیه‌ی « فِی أَیَّامٍ نَحِسَاتٍ » (۳) که به عذاب قوم عاد اشاره شده است.
بنابر آیات فوق، قرآن با صراحت اعلام می‌کند که عذاب این قوم ناشی از گناهان خودآنها بوده است وبه همین دلیل در هر روزی که مردم به کیفر اعمال زشت خود برسند آن روز برایشان نحس و شوم است.
در تفسیر این آیات آمده است: «بدی و خوبی زمان، به خاطر حوادث خوب و بدی است که در آنها واقع می‌شود ... حوادث خوب و بد که در طول روز یا شب اتفاق می‌افتد، آن روز و شب‌ها را به مبارک و نحس تقسیم می‌کند».(۴)
ریشه‌ی تاریخی
یکی از ریشه‌های تاریخی بحث نحوست سیزده بدر، به توطئه‌ی یهودیان باز می‌گردد. در رابطه با نحوست سیزده بدر در کتاب استر یهودیان داستانی قدیمی نقل شده که به نظر می‌رسد نقل آن خالی از لطف نیست.که در ادامه به این داستان اشاره می‌شود.
یهودیان و سیزده بدر
«۲۵۰۰ سال پیش خشایارشا در یک مهمانی بزرگ، از ملکه خود، (وشتی) دعوت می‌کند تا به میان سروران و حاکمان بیاید، اما وشتی از این دستور سر باز می‌زند. خشایارشا سخت از این اقدام خشمگین شد و وشتی را به دلیل مخالفت فرمان پادشاه از مقام ملکه عزل نمود.
مردخای یکی از مشاوران خشایارشا که یک یهودی مخفی بود، با ملکه وشتی و هامان نخست وزیر زیرک خشایارشا اختلاف نظرهای زیادی داشت.
در پی دستوری که به حاکمان ایالات ایران داده شد تا دختران شایسته را به عنوان ملکه به دربار معرفی نمایند، مردخای دختر عموی خود را به نام هاداسا که او هم یک یهودی مخفی بود به دربار خشایارشا وارد نمود؛ البته اسم او را به استر یعنی ستاره تغییر نام داد که کسی متوجه دین او نشود.
طی عملیات جذب و فریبی، خشایارشا جذب استر شد و او را به عنوان ملکه برگزید. در ادامه هامان نخست وزیر خشایارشای هخامنشی در موضوع مالیات، با یهودیان اختلاف ورزید؛ بنابراین استر در پی فریبی دستور قتل هامان و ده پسرش را از خشایارشا گرفت».(۵)
به واسطه‌ی حکم خشایارشا، یهودیان مهاجردر طی دو روز، به کمک حاکمان ایالات علاوه بر هامان و ده پسرانش ۷۷۰۰۰هزار ایرانی را در خانه‌هایشان قتل عام کرده و ۱۵ قوم ایرانی را از بین بردند.
البته مردخای تمامی این وقایع را نوشت و برای یهودیان سراسر مملکت پارس فرستاد و ازآن‌ها خواست همه ساله روزهای چهاردهم و پانزدهم آذار را به مناسبت کشتار ایرانیان و نجات یهودیان از چنگ دشمنانشان جشن بگیرند. به این ترتیب مراسم ایام پوریم به فرمان استر تایید و در تاریخ یهود ثبت گردید.
جشن پوریم
روز سیزدهم آذار فرا رسید. در این روز، دشمنان یهود امیدوار بودند بر یهودیان غلبه یابند، اما قضیه برعکس شد و یهودیان بر دشمنان خود پیروز شدند.«در این روز مصرف مشروبات الکلی و سفارش به اعمالی که در حالت عادی بر یهودیان ممنوع است نشانه‌ی آزادی یهودیان در کشتار ایرانیان در جشن پوریم است.در این روز یهودیان نقاب و لباس‌های مبدل و حتی لباس‌های مخالف جنسیت خود می‌پوشند و نمایش پوریم را اجرا می‌کنند».(۶)
نکته‌ی قابل تأمل این است که اگر چه داستان استر از منابع مورد قبول یهودیان ذکر شده است اما با این وجود برخی در صحت اصل این داستان تردید دارند. به عنوان مثال:
دانشنامه بریتانیکا در نوشتار مربوط به عید پوریم می‌نویسد:
«حقیقت تاریخی این واقعه کتاب مقدس، معمولاً مورد سوال می‌باشد. در مورد جشن پوریم، نیز هرچند مشخص است که عید پوریم تا حدود قرن دوم میلادی به سنتی تثبیت شده در میان یهودیان تبدیل شده بوده، ریشه تاریخی این جشن ناشناخته‌است.»
بگفته تاریخچه دنیای کتاب مقدس چاپ دانشگاه آکسفورد، اگر چه برخی بنیادگرایان کتاب استر را تاریخی می‌پندارند ولی ژانر ادبی کتاب استر، همانند اکثر کتاب دانیال از نوع رمان بوده‌است. نه نویسندگان این کتاب قصد بازگو کردن حوادث گذشته را داشتند، و نه انتظار داشتند که خوانندگان آن را به عنوان تاریخ قلمداد کنند؛ شخصیتی به نام استر وجود خارجی نداشته است.(۷)
بعضی محققین داستان استر را با وقایع تاریخی در تضاد دانسته‌اند و در صحت آن تردید کرده‌اند. تأکید نویسنده کتاب استر بر صد و بیست ایالت شاهنشاهی ایران با واقعیت تاریخی بیست ساتراپی در تضاد است. بیشتر نام‌هایی که در این کتاب به کار رفته‌است، نام‌های سامی و عبری و نه نام‌های ایرانی است. این تضادها احتمالاً به دلیل ناآگاهی نویسنده از تاریخ ایران بوده‌است.
خرافه
خرافه را به چهار صورت می‌توان شرح داد:
۱: خبر یا تبیینی که در صحت آن تردیدهای بسیار هست و غالبا نمی‌توان آن را به مقتضای قوانین ساخته شده طبیعت یا بر حسب مقایسه با دیگر اخبار مقبول، پذیرفت.
۲: حکمتی عامیانه که منشا و مبنای آن مشخص یا دست یافتنی نیست ولی عوام آن را پذیرفته‌اند.
۳: بخشی از باورها و رفتارهای تثبیت شده در شیوه دین‌ورزی عامیانه مردم که نه ریشه در آموزه‌های دست اول و اصیل دینی ایشان دارد و نه علما و نخبگان دینی آن را قبول دارند.
۴: باورها و رفتارهای عامیانه‌ای که نسل به نسل منتقل شده و جزو عناصر هویت سنتی کسانی در آمده است که توان توجیه و معقول‌سازی آنها را در برابر نگاه پرسشگر و انتقاد آمیز ناظران بیرونی ندارد».(۸)
از دید اسلام هر عملی از گفتار،رفتار و اعتقاد که بر خلاف مبانی دینی و عقلی باشد، خرافه است.
درباره نحوست عدد سیزده، هیچ دلیل شرعی و یا عقلی وجود ندارد و باور به الزام بیرون رفتن وتلاش برای رفع نحوست در روز سیزدهم فروردین فقط یک باور خرافه است پس عدد سیزده هیچ تفاوتی با دیگراعداد ندارد.
در حدیثی از امام هادی علیه‌السلام آمده: «روزها را شوم نشمارید و برای آن در برابر حکم خدا تاثیری قائل نشوید».(۹)
نتیجه
خرافات در همه فرهنگ‌ها و نقاط جهان وجود دارد و از آنها گریزی نیست و هر منطقه‌ای خرافات خاص خود را دارد.
هدف دین اسلام مبارزه با خرافات بوده است و درآموزه‌های دینی، زمان‌هاو مکان‌ها، نمی توانند نحوست داشته باشند؛مگر روزهایی که دلیل خاص بر مبارکی آن داریم مانند روز جمعه
اعداد ذاتا نحس نیستند بلکه نحسی و مبارکی آنها حاصل نتیجه و عملکرد خود انسان‌ها وحوادثی است که در این روزها اتفاق می‌افتد.
بنابراین نحس بودن سیزده بدر خرافه‌ای بیش نیست.
منابع برای مطالعه‌ی بیشتر:
۱.کتاب استر
۲. ترجمه‌تفسیرالمیزان/ محمد باقر موسوی/ جلد نوزده
۳.حسن پیرنیا(مشیروالدوله) / ایران باستانیا تاریخ مفصل ایران قدیم/ جلد۱
۴. دکتر میترا مهرآبادی /تاریخ کامل ایران باستان
۵. الن انترمن (ترجمه رضا فرزین)/ باورها و آیین یهودی
پی‌نوشت‌ها:
۱. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، جلد ۱۲، صفحه۵۶
۲. سوره قمر،آیه۱۹
۳.سوره فصلت، آیه۱۶
۴. قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، چاپ یازدهم، جلد۹
۵. ساقی، سید ابوالفضل(گردآورنده)، کتاب ترجمه و تفسیرکتاب استر، بر اساس کتاب مقدس،صفحه۹
۶.ساقی ، سید ابوالفضل(گردآورنده)، کتاب ترجمه‌ی تفسیری استراز عهد عتیق، صفحه۱۱و۱۲
۷.دنیای کتاب مقدس،صفحه۳۲۲و۳۲۳
۸. بنیاد دایره المعارف اسلامی، دانشنامه جهان اسلام، جلد ۱، صفحه۶۹۷۰
۹. علامه مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۵۹،ص ۲
