یکی از مهمترین معضلاتی که گریبانگیر نسل جوان شده است، این است که اعضای خانواده به بهانه‌های گوناگونی از جمله لزوم ارتباط با عصر تکنولوژی و با خبر بودن از اوضاع جهان، به گونه‌ای تمام وقتشان را صرف پرداختن به برنامه‌های گوناگون فضای مجازی می‌کنند که این زیاده‌روی‌ها موجب این شده است که ارتباط عاطفی میان والدین و فرزندان بسیار کمرنگ شود. 

یکی از نمونه‌های بارز زیاده‌روی در پرداختن به فضای مجازی توسط فرزندان، این است که در دید و بازدیدها یا مهمانی‌ها، ارتباطات خلقی و عاطفی به نحو احسن میان اعضای خانواده و فامیل جای خود را به پرداختن بی‌رویه به برنامه‌ها و بازی‌های فضای مجازی داده است. تنها راهکار در مقابل این معضل بسیار بزرگ این است که والدین با برنامه‌ریزی که بر مبنای نرم خویی و با الگو قرار دادن احادیث معصومین علیهم السلام و آیات قرآن کریم باشد، اوقات خاصی برای پرداختن فرزندانشان به فضای مجازی اختصاص دهند، به طور مثال والدین باید وقت مناسبی را برای صبحانه و ناهار و شام تنظیم کنند که به گونه‌ای باشد که همه دور هم جمع شوند نه اینکه مثلاً پدر خانواده به بهانه اینکه دیر به خانه می‌آید جدای از فرزندان به خوردن ناهار بپردازد، و وقتی که در هنگام خوردن صبحانه و ناهار و شام دور هم جمع هستند والدین نگذارند که فرزندان به فضای مجازی گوشی تلفن همراه خود بپردازند، بلکه در هنگام خوردن این سه وعده، فرزندان آنها را کنار بگذارند و از گفت و گو و پیوندهای عاطفیشان سر سفره غذا لذت ببرند، و والدین این مورد بسیار مهم را به فرزندان خود یاد بدهند که وقتی که به سر سفره می‌آیند گوشی تلفن خود را در حالت سکوت بگذارند و یا فقط به تماس‌هایی جواب دهند که واقعاً ضروری باشد. 

یکی دیگر از راهکارهایی که والدین برای از جلوگیری از زیاده‌روی فرزندانشان در فضای مجازی می‌توانند انجام دهند، این است که وقتی که می‌بیند تاثیرات منفی استفاده بی‌رویه از فضای مجازی بیشتر از تاثیرات مثبت آن در فرزندانشان است، مسلماً بهترین راه حل این است که دنبال جایگزینی باشند که این خلأ و معضل بسیار بزرگ در فرزندانشان را جبران کند، یقیناً بهترین راه حل‌ها و راهکارها برای این جایگزینی‌ها، این است که والدین سبک و فرهنگ زندگی‌شان را با سبک و فرهنگ اسلامی تطبیق دهند، در واقع می‌توان گفت که یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین بنیادهایی که باید در آن سبک و فرهنگ اسلامی اجرا شود، بنیاد خانواده است. 

یکی از اساسی‌ترین موارد جایگزینی زیاده روی فرزندان در فضای مجازی و مهم‌ترین راهکار، این است که ارتباطات و گفتگوها میان اعضای خانواده به نحو احسن انجام شود، به گونه‌ای که فرزندان آنچنان با والدین خود راحت باشند و از آنها نترسند که تمامی خواسته‌ها و دغدغه‌هایشان را با والدینشان در میان بگذارند، چرا که این تعاملات و گفتگوهای میان اعضای خانواده است که موجب می‌شود که فرزندان آنقدر در خودشان احساس تنهایی و بی یاوری نکنند که به فضای مجازی پناه ببرند و در استفاده از آن زیاده‌روی کنند، پیامبر عظیم الشأن صلی الله علیه و آله و سلم در مورد اهمیت نشستن پدر خانواده در کنار همسر و فرزندانش می‌فرمایند:«جُلُوسُ المَرءِ عِندَ عِيالِهِ أحَبُّ إلَى اللّه ِ مِنِ اعْتِكافٍ في مَسجِدي هذا»[۱]«نشستن مرد پيش زن و فرزندانش نزد خداوند محبوب تر است از اعتكاف در اين مسجد من». 

یکی دیگر از موارد جایگزینی زیاده‌روی فرزندان در فضای مجازی، این است که والدین کاری کنند که چرخه رفت و آمدشان با آشنایان و بستگان و اقوامشان زیاد باشد، چرا که در صورت قطع صله رحم، خانواده منزوی می‌شود و همین موجب می‌شود که فرزندان خانواده احساس تنهایی کنند و به خاطر همین احساس تنهای، به فضای مجازی پناه برده و در استفاده آن زیاده‌روی کنند، حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در مورد اهمیت صله رحم می‌فرمایند:«صِلَةُ الاَْرْحامِ تُحَسِّنُ الْخُلُقَ وَ تُسْمِحُ الْـكَفَّ وَ تُطيبُ النَّفْسَ وَ تَزيدُ فِى الرِّزْقِ وَ تُنْسِئُ فِى الاَْجَلِ»[۲] «صله رحم، اخلاق را خوب، دست را بخشنده، جان را پاكيزه، روزى را زياد مى كند و مرگ را به تأخير مى اندازد». 

یکی دیگر از موارد جایگزینی زیاده‌روی فرزندان در فضای مجازی این است که والدین به فرزندان خود بیاموزند که دوستانی داشته باشند که متدیّن و شایسته باشند تا در صورت احساس تنهایی با آنان رفت و آمد و ارتباط داشته باشند، چرا که این ارتباط و رفت و آمدشان با دوستان متدین و شایسته موجب می‌شود که از فرط احساس تنهایی به فضای مجازی پناه نبرند و در استفاده از آن زیاده‌روی نکنند، پیامبر عظیم الشأن صلی الله علیه و آله و سلم در مورد اهمیت دوستی و رفت و آمد با دوستان متدیّن می‌فرمایند:«مَن زارَ أخاهُ في بَيتِهِ قالَ اللّه ُ عزّ و جلّ لَهُ : أنتَ ضَيفِي و زائرِي ، عَلَيَّ قِراكَ و قد أوجَبتُ لكَ الجَنَّةَ بِحُبِّكَ إيّاهُ»[۳]«هر كه به ديدن برادر خود در خانه اش رود ، خداوند عزّ و جلّ به او فرمايد : تو ميهمان و زاير من هستى ، پذيرايى از تو به عهده من است و من به پاداش محبّت تو به او، بهشت را بر تو واجب كردم». 

یکی دیگر از موارد جایگزینی زیاده‌روی فرزندان در فضای مجازی این است که والدین بستر سرگرمی‌ها و تفریحات سالم فرزندانشان را فراهم آورند و این تفریحات و سرگرمی‌ها به گونه‌ای باشد که خود والدین نیز در کنار فرزندانشان به انجام تفریح و خوشگذرانی بپردازند، وقتی که والدین به سر سرگرمی‌ها و تفریحات سالم را برای فرزندانشان فراهم کنند موجب این می‌شود که فرزندان از سر بی‌حوصلگی به بازی‌های بیهوده فضای مجازی پناه نبرند و در آن زیاده‌روی نکنند، پیامبر عظیم الشأن صلی الله علیه و آله و سلم در مورد اهمیت سرگرمی و تفریح در خانواده می‌فرمایند:«اُلهُوا وَ الْعَبُوا فَإنّي أَكرَهُ أن يُرى فِي دينِكُم غِلظَةٌ»[۴]«به سرگرمى و بازى بپردازيد ؛ زيرا دوست ندارم در دين شما سخت گيرى ديده شود». 

یکی از سیره‌های بسیار زیبای پیامبر عظیم الشأن صلی الله علیه و آله و سلم نیز این بود که با خردسالان خانواده خود بازی می‌کردند، چنانچه در حدیثی چنین آمده است:«كَانَ اَلْحَسَنُ وَ اَلْحُسَيْنُ يَرْكَبَانِ ظَهْرَ اَلنَّبِيِّ وَ يَقُولاَنِ حُلْ حُلْ وَ يَقُولُ نِعْمَ اَلْجَمَلُ جَمَلُكُمَا»[۵]« امام حسن و حسین علیهما السلام بر پشت نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم سوار می‌شدند و می‌گفتند: حرکت کن! نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نیز می‌فرمودند: شتر شما، خوب شتری است». 

و نیز پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در مورد نحوه بازی کردن با خردسالان می‌فرمایند:«مَن كانَ عِندَهُ صَبِيٌّ فَليَتَصابَّ لَهُ»[۶]«هر کسی که در کنار کودکی است باید با وی چون کودکان رفتار کند». 

و نیز حضرت امام علی علیه السلام در این مورد می‌فرمایند:«مَن كانَ لَهُ وَلَدٌ صَبا»[۷]«هر كه بچه اى دارد ، بچگى كند (با او كودكانه رفتار كند)». 

یکی از مهمترین اصول نظارت و مدیریت والدین بر استفاده فرزندان از فضای مجازی، این است که اگر برنامه‌هایی از فضای مجازی دارای محتویات و فضاهایی هستند که با حرایم شرعی و عرفی منافات دارند، حتماً به دنبال جایگزینی از آن برنامه‌ها برای فرزندانشان باشند، به طور مثال محیط‌ فضای مجازی اینستاگرام همواره با ول‌انگاری‌ها و هنجار شکنی‌های دینی و عرفی همراه است که مسلماً استفاده آنها برای فرزندان را با مشکلاتی روبرو می‌کند، بهتر است والدین جایگزین این برنامه که مثلاً روبیکا هست را به فرزندانشان پیشنهاد دهند و تمام تلاششان بر این باشد که فرزندانشان از فضاهای مجازی غربی به فضاهای مجازی داخلی رجوع کنند. 

البته مسئولین ذی ربط فضاهای مجازی داخلی نیز باید تمام تلاششان بر این باشد که تمامی امکانات برنامه‌های داخلی را به حداکثر برساند و اگر نقاط ضعفی دارند آنها را بهبود بخشند. البته باید این را نیز در نظر داشت که تمامی برنامه‌های خارجی اعم از فیسبوک و توییتر و اینستاگرام و تلگرام نیز در چند سال اول انتشارشان، دچار ضعف‌ها و کمبودهایی بودند که به مرور زمان، این‌ها را برطرف کردند که بهبود این نقایص و کمبودها به مرور زمان در برنامه‌های داخلی نیز اتفاق می‌افتد. البته نباید همیشه به دنبال این باشیم که تمامی برنامه‌های مجازی خارجی حتماً باید جایگزینی در برنامه‌های داخلی نیز داشته باشند، چرا که بسیاری از برنامه‌های مجازی خارجی دارای فساد ساختاری هستند و نمی‌توان جایگزینی در برنامه‌های داخلی برای آنها به وجود آورد. 

یکی از اصولی‌ترین و مهم‌ترین موارد مدیریت فرزندان در استفاده از فضای مجازی، این است که تمام تلاش و سعیشان بر این باشد که میان فرزندان و اماکن مذهبی پیوند عاطفی برقرار کنند، چرا که والدین هرچند بتوانند در کنترل فرزندانشان در استفاده از فضای مجازی در داخل خانه، نظارتی مستقیم داشته باشند، اما توان کنترل آنها در خارج از خانه را ندارند، مثلاً ممکن است یکی از همکلاسی‌های آنها در مدرسه گوشی تلفن همراهی را داشته باشد که در آن محتویات مستهجن و نامناسب باشد، اینجاست که باید والدین تمام سعیشان بر این باشد که پایه‌های ایمانی و مذهبی فرزندانشان را محکم کنند، به گونه‌ای که همیشه به اماکن مذهبی مثل مساجد و حسینیه‌ها به چشم پناهگاه نگاه کنند و در این اماکن پیوندشان با خداوند متعال و ائمه اطهار علیهم السلام را عاطفی‌تر و محکم‌تر کنند و همین امر موجب این شود که فکر انجام دادن گناهان که یکی از مصادیق مهم آن، گناهان کبیره ایست که در فضای مجازی موجود است، در وجودشان رخنه نکند. علاوه بر اماکن مذهبی والدین باید فرزندانشان را تشویق به انجام امور عبادی مانند نماز و روزه کنند که در نتیجه آن، یاد خداوند متعال و ائمه اطهار علیهم السلام موجب این شود که به سمت گناهان در فضاهای مجازی نروند. 

والدین باید با افزایش بصیرت افزایی و آگاهی و بینش، فرزندانشان را از دسیسه‌های پشت پرده فضاهای مجازی غربی که در مورد انحراف جوانان است، آگاه کنند، و به آنان بیاموزند که تنها راه مقابله با آن دسیسه‌ها، تطبیق اعمال و افعال با در نظر گرفتن بصیرت است. حضرت امام جعفر صادق علیه السلام می‌فرمایند:«اَلْعَامِلُ عَلَى غَيْرِ بَصِيرَةٍ كَالسَّائِرِ عَلَى غَيْرِ اَلطَّرِيقِ لاَ يَزِيدُهُ سُرْعَةُ اَلسَّيْرِ إِلاَّ بُعْداً»[۸]«هر كه بدون بصيرت عمل كند مانند كسى است كه بيراهه ميرود، هر چه شتاب كند از هدف دورتر گردد». 

یکی از نکات بسیار مهمی که والدین باید در نظارت و مدیریت خود بر استفاده فرزندان از فضای مجازی داشته باشند، این است که باید این نکته بسیار مهم را در نظر بگیرند که اگر فرزندانشان در استفاده از فضای مجازی زیاده‌روی می‌کنند، نمی‌توان به صورت فی الفور آنان را از استفاده زیاد از فضای مجازی بازداشت، بلکه این باز داشتن، باید به صورت مستمر و از زیاد به کم باشد. ضمن اینکه این کنترل و بازداشتن والدین باید بر مبنای دلسوزی و مهربانی و بر مبنای آموزه‌ها و قوانین اسلامی باشد، و نباید والدین از تنبیه و تحقیر و سرزنش و توهین فرزندانشان استفاده کنند، چرا که این کار در واقع از مصادیق زیاده‌روی در ملامت است که حضرت علی علیه السلام در این مورد می‌فرمایند:«الإفراطُ في المَلامَةِ يَشُبُّ نارَ اللَّجاجَةِ»[۹]«زياده روى در سرزنش، آتش لجاجت را شعله ور مى كند». 

و نیز می‌فرمایند:«لا تُحَقِّرنَّ أحَدا مِن المسلمينَ ، فإنَّ صَغيرَهُم عِند اللّه ِ كَبيرٌ»[۱٠]«هرگز هيچ مسلمانى را خوار و حقير مشمار؛ زيرا كوچك آنان هم نزد خداوند بزرگ است». 

نتیجه‌گیری: استفاده از فضای مجازی همانگونه که آثار مثبتی نظیر همگام بودن با عصر تکنولوژی و سرعت ورزی در انجام امورات انسان را در بر دارد، به تبع، آثار سوئی نیز دارد که چه بسا این آثار سوء از آثار خوب آن شاید بیشتر باشد، یکی از مهم‌ترین مصادیق آثار سوء فضای مجازی، ترتّب آثار سوء آن بر فرزندان خانواده و نسل جوان است، بنابراین والدین مسئولند که بر نحوه استفاده فرزندانشان از فضای مجازی، نظارت و مدیریت داشته باشند، که این نظارت و مدیریت والدین باید بر مبنای آموزه‌های اسلامی باشد. 

پی نوشت

[۱] مجموعه ورام، ورام بن ابی فراس، جلد ۲، صفحه ۱۲۲

[۲] الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، جلد ۲، صفحه ۱۵۱، حدیث ۶

[۳] الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، جلد ۲، صفحه ۱۷۷

[۴] میزان الحکمه، حدیث ۱۸۳۷۱

[۵] بحارالانوار، جلد ۴۳، صفحه ۲۸۵

[۶] وسائل الشیعه، جلد ۲۱، صفحه ۴۸۶

[۷] الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، جلد ۶، صفحه ۵۰

[۸] الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، جلد ۱، صفحه ۴۳

[۹] تحف العقول عن آل رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، حسن بن علی بن شعبه حرانی، صفحه ۸۴

[۱٠] مجموعه ورام، ورام بن ابی فراس، جلد ۱، صفحه ۳۱

یکی از مهم‌ترین مصادیق خدعه، ریا کردن انسان‌ها در امور عبادی است، در واقع وقتی که مثلاً نمازی را به این نیت می‌خوانیم که خودمان را در منظر دیگران، شخصی مومن و عابد جلوه دهیم، همین یعنی اینکه مراد اصلی مان که تظاهر به عبادت در نزد دیگران است را در باطنمان پنهان کرده‌ایم، که از مصادیق بارز خدعه است. از پیامبر عظیم الشأن صلی الله علیه و آله و سلم سوال شد که چه چیزی موجب نجات فردای قیامت است؟ آن حضرت در پاسخ فرمودند«إِنَّمَا النَّجَاةُ فِى أَنْ لَا تُخَادِعُوا اللَّهَ فَيَخْدَعَكُمْ فَإِنَّهُ مَنْ يُخَادِعِ اللَّهَ يَخْدَعْهُ وَيَخْلَعْ مِنْهُ الْإِيمَانَ وَنَفْسَهُ يَخْدَعُ لَوْ يَشْعُرُ فَقِيلَ لَهُ وَ كَيْفَ يُخَادِعُ اللَّهَ قَالَ يَعْمَلُ بِمَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ ثُمَّ يُرِيدُ بِهِ غَيْرَهُ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الرِّيَاءَ فَإِنَّهُ شِرْكٌ بِاللَّهِ إِنَّ الْمُرَائِيَ يُدْعَى يَوْمَ الْقِيَامَةِ بِأَرْبَعَةِ أَسْمَاءٍ يَا كَافِرُ يَا فَاجِرُ يَا غَادِرُ يَا خَاسِرُ حَبِطَ عملك وَ بَطَلَ أَجْرُكَ وَلَا خَلَاقَ لَك الْيَوْمَ النمش أَجْرَكَ مِمَّنْ كُنتَ تَعْمَلُ لَه»[۱]«همانا رستگاری در این است که با خدا خدعه نکنید که با شما خدعه می‌کند، پس هر کس خداوند با او خدعه کند، لباس ایمان را از وی درآورد و اگر درک داشته باشد در حقیقت با خود خدعه کرده است، پرسیده شد: چگونه با خدا خدعه می‌کند؟ 

پیامبر عظیم الشأن صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: عمل می‌کند به آنچه خدا امر فرموده، ولی غیر خدا را در آن عمل اراده می‌کند، پس از خدا بترسید و از ریا دوری کنید، زیرا ریا شرک به خدای عزوجل است، به درستی که ریاکار در روز قیامت به چهار اسم خوانده می‌شود: ای کافر، ای فاجر، ای حیله‌گر، ای زیانکار! عمل تو از بین رفت و اجر تو باطل شد و برای تو امروز اجری نیست، پس اجر خود را از آنکه برای او عمل می‌نمودی طلب کن».

منافقین علاوه بر اینکه با خداوند متعال خدعه می‌کنند، با مسلمانان نیز خدعه می‌کند، تا اینجای مطلب از خدعه منافقین با خداوند متعال، بحث کردیم، حالا می‌خواهیم از مصادیق خدعه منافقین با مسلمانان بگوییم. معمولاً خدعه منافقین با مسلمانان شامل هر صفتی می‌شود که در آن منافقین از دو وجه خود استفاده می‌کنند، که وجه واقعی را در باطن خود پنهان می‌کنند و وجه غیر واقعی را در ظاهر کارشان بروز می‌دهند، که یکی از مصادیق آن دورو بودن است، یعنی مثلاً جلوی مومن از خوبی او بگوییم و پشت سرش از بدی او بگوییم و یا اینکه جلوی مومن خودمان را به خیرخواهی بزنیم اما پشت سرش بد او را بخواهیم، پیامبر عظیم الشأن صلی الله علیه و آله و سلم در مورد عقوبت اخروی دورو بودن می‌فرمایند:«مَنْ كَانَ لَهُ وَجْهَانِ فِي اَلدُّنْيَا كَانَ لَهُ يَوْمَ اَلْقِيَامَةِ لِسَانَانِ مِنْ نَارٍ»[۲]« کسی که در دنیا دو رو باشد، روز قیامت برای او دو زبان از آتش خواهد بود». 

یکی دیگر از مصادیق خدعه کردن منافقین به مسلمانان، ظلم کردن به مسلمانان است، چرا که ممکن است انسانی مثلاً با ظاهر خیر رساندن به کسی با او وارد رابطه شود اما نیت قلبی او ظلم کردن به او باشد، پیامبر عظیم الشأن صلی الله علیه و آله و سلم در مورد عواقب ظلم کردن به مسلمانان می‌فرمایند:«مَنْ آذَى مُؤْمِناً فَقَدْ آذَانِي وَ مَنْ آذَانِي فَقَدْ آذَى اَللَّهَ وَ مَنْ آذَى اَللَّهَ فَهُوَ مَلْعُونٌ فِي اَلتَّوْرَاةِ وَ اَلْإِنْجِيلِ وَ اَلزَّبُورِ وَ اَلْفُرْقَانِ وَ فِي خَبَرٍ آخَرَ: فَعَلَيْهِ لَعْنَةُ اَللّٰهِ وَ اَلْمَلاٰئِكَةِ وَ اَلنّٰاسِ أَجْمَعِينَ»[۳]«هر كه آزار كند مؤمنى را بتحقيق كه آزار كرده است مرا و هر كه آزار كند مرا، بتحقيق كه آزار كرده است خدا را، و هر كه آزار كند خدا را پس او ملعون است در تورية و انجيل و قرآن و در خبر ديگر بتحقيق كه لعنت كرده است او را خدا و فرشتگان و آدميان جميعا». 

البته فقط نفْسِ فعلِ ظلم کردن به دیگران از مصادیق خدعه کردن نیست، بلکه حتی یاری رساندن به ظالمان نیز از مصادیق ظلم کردن است چنانچه پیامبر عظیم الشأن صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرمایند:«مَن أعانَ ظالِما سَلَّطَهُ اللّه ُ علَيهِ»[۴]«هر كس ستمگرى را كمك كند ، خداوند او را بر وى مسلّط گرداند». 

و نیز حضرت امام جعفر صادق علیه السلام از پیامبر عظیم صلی الله علیه و آله و سلم روایت می‌کنند که:«قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ قَالَ اَللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لِيَأْذَنْ بِحَرْبٍ مِنِّي مَنْ آذَى عَبْدِيَ اَلْمُؤْمِنَ وَ لْيَأْمَنْ غَضَبِي مَنْ أَكْرَمَ عَبْدِيَ اَلْمُؤْمِنَ وَ لَوْ لَمْ يَكُنْ مِنْ خَلْقِي فِي اَلْأَرْضِ مَا بَيْنَ اَلْمَشْرِقِ وَ اَلْمَغْرِبِ إِلاَّ مُؤْمِنٌ وَاحِدٌ مَعَ إِمَامٍ عَادِلٍ لاَسْتَغْنَيْتُ بِهِمَا عَنْ جَمِيعِ مَا خَلَقْتُ فِي أَرْضِي وَ لَقَامَتْ سَبْعُ سَمَاوَاتٍ وَ أَرَضِينَ بِهِمَا وَ جَعَلْتُ لَهُمَا مِنْ إِيمَانِهِمَا أُنْسا لاَ يَحْتَاجَانِ إِلَى أُنْسٍ سِوَاهُمَا»[۵]«فرمود:خداوند متعال مى فرمايد:بايد به من اعلان جنگ دهد آن كسى كه بندۀ مؤمنم را اذيت كرده است،و از غضبم در امان خواهد بود آن كس كه بندۀ مؤمنم را گرامى داشت،اگر از مخلوقاتم در زمين بين مشرق و مغرب فقط يك مؤمن به همراه امامى عادل باشد،از تمامى آنچه روى زمين خلق نموده ام بى نياز مى شوم،و به وسيلۀ همين دو نفر آسمانها و زمين به پاى داشته مى شود، و از ايمانشان براى آنان انسى قرار دهم كه به انسى غير از آن نيازمند نگردند». 

و نیز پیامبر حضرت امام صادق علیه السلام می‌فرمایند:«مَن عَذَرَ ظالما بظُلمِهِ سَلَّطَ اللّه ُ علَيهِ مَن يَظلِمُهُ فإنْ دعا لَم يُستَجَبْ لَهُ ، و لَم يَأجُرْهُ اللّه ُ على ظُلامَتِهِ»[۶]«هر كه براى ستمِ ستمكارى عذر بتراشد (كارهاى او را توجيه كند) خداوند كسى را بر او مسلّط گرداند كه به وى ستم كند و در اين صورت چنانچه [براى رفع ستم از خود] دعا كند، دعايش مستجاب نشود و خداوند در برابر ستمديدگى اش به او اجر و پاداش ندهد». 

یکی دیگر از مصادیق خدعه منافقین به مسلمانان، تحقیر کردن آنان است، چنانچه که مثلاً کسی در ظاهر قصد انجام دادن کار خیری را برای یک مسلمان داشته باشد اما آن روی سکه آن و نیت قلبی، آن تحقیر طرف مقابل باشد، حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در مورد عقوبت تحقیر شمردن مسلمان می‌فرماید:«مَنْ حَقَّرَ مُؤْمِناً مِسْكِيناً أَوْ غَيْرَ مِسْكِينٍ لَمْ يَزَلِ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ حَاقِراً لَهُ مَاقِتاً حَتَّى يَرْجِعَ عَنْ مَحْقَرَتِهِ إِيَّاهُ»[۷]«هر كه مؤمنى را خوار شمارد چه (آن مؤمن) مستمند باشد. يا غير مستمند، پيوسته خداى عز و جل او را خوار و دشمن دارد تا آنگاه كه از خوار شمردن آن مؤمن برگردد». 

پی نوشت

[۱] وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، جلد ۶۹، صفحه ۲۹۵

[۲] وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، جلد ۱۲، صفحه ۲۵۹

[۳] بحارالانوار، محمد باقر مجلسی، جلد ۷۲، صفحه ۱۵۰

[۴] بحارالانوار، جلد ۸۹، صفحه ۱۷۲

[۵] مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، جلد ۱، صفحه ۶۰۵

[۶] بحارالانوار، جلد ۷۲، صفحه ۳۷۳

[۷] کافی، محمد بن یعقوب کلینی، باب الکبر، صفحه ۳۰۹

تقوا از ماده ی «واو، قاف، یاء»،وقی،  در اصل به معنای دور کردن شی ای به وسیله ی شی ای دیگر است،[1] چنانچه در حدیثی از پیامبر اکرم (ص) آمده است:« اتَّقُوا النَّارَ وَلَوْ بِشِقِ تَمْرَةٍ»[2] آتش را حتی بوسیله ی شاخه ی خرما هم که شده، از خودتان دور کنید ،  معنای صیانت و محافظت.[3]  با توجه به اصل معنایی مذکور، برای تقوی ذکر شده است.خداوند متعال در قرآن کریم فضائل و آثار و کیفیات ممتازی را برای تقوا، نظیر؛ بصیرت پایدار[4]منشأ نزول رحمت و برکت از آسمان و زمین،[5]رزق و روزی بی حساب[6]و امور دیگر،ذکر فرموده است. جریان تقوا و پرهیزگاری در زندگی انسان و اهتمام زیاد در ترک گناه نقش مهمی در قبول پذیرش اعمال و در نتیجه رستگاری انسان مومن نزد خدای سبحان دارد، خداوند متعال در قرآن کریم در ضمن اشاره به داستان هابیل و قایبل در تقدیم قربانی، به علت پذیرش قربانی تصریح و تقوای ی هابیل را علت پذیرش قربانی وی می داند، خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید:« وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ ابْنَيْ آدَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا فَتُقُبِّلَ مِن أَحَدِهِمَا وَلَمْ يُتَقَبَّلْ مِنَ الآخَرِ قَالَ لَأَقْتُلَنَّكَ قَالَ إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ».[7]و داستان دو فرزند آدم را به درستى بر آنها بخوان: هنگامى كه هر كدام، كارى براى تقرّب انجام دادند؛ امّا از يكى پذيرفته شد، و از ديگرى پذيرفته نشد؛ برادرى كه عملش مردود شده بود، به برادر ديگر گفت: «به خدا سوگند تو را خواهم كشت!» برادر ديگر گفت: من چه گناهى دارم؟ زيرا خدا، تنها از پرهيزگاران مى‌پذيرد.

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) در توصیه شان به جناب أباذرمی فرماید:« يا أبا ذر كن بالعمل بِالتَّقوى أشَدَّ اهتِماما مِنكَ بِالعَمَلِ بغَيرِهِ ؛ فإنّهُ لا يَقِلُّ عَملٌ بِالتَّقوى ، و كَيفَ يَقِلُّ عَملٌ يُتَقَبَّلُ ؟! لِقَولِ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ : «إنَّما يَتَقَبَّلُ اللّه ُ مِنَ المُتَّقِينَ».[8] پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : به عملِ با تقوا بيشتر اهتمام داشته باش، تا به عملِ بدون تقوا؛ زيرا هيچ عملى كه با تقوا توأم باشد اندك نيست، چگونه اندك باشد عملى كه پذيرفته مى شود! چون خداوند عزّ و جلّ مى فرمايد: «جز اين نيست كه خداوند از تقوا پيشگان مى پذيرد. حضرت امیرالمومنین علی (علیه السلام) می فرماید:« صفتان لا يقبل اللّه سبحانه الأعمال إلّا بها ألتّقى و الإخلاص.».[9] دو صفت است كه خداوند سبحان اعمال را جز با وجود آنها نمى پذيرد: تقوا و اخلاص.

در واقع در توضیح حصول تقوی و اخلاص به عنوان مقدمه ی پذیرش اعمال باید گفت که؛ اهتمام افراد در ترک گناه باید دغدغه ی فکری افراد در زندگانی و اعمال روزمره ی آنان باشد، زیرا وقوع رفتار ناشایست و اعمال پسندیده و نیک در طول مدت روز، دال بر تزلزل شخصیتی افراد در نتیجه ی تفکر ناقص آنان در شناخت صفات خداوند متعال دارد، یعنی فرد در عین حال که در طول مدت روز به اقامه ی نماز می ایستد در همان روز نیز مرتکب اعمال ناروا مثل غیبت ،دروغ و زنا و دیگر معاصی می شود و اگر نماز خواندن بیانگر توجه وی به خدای متعال است، پس چرا مرتکب عمل زنا می شود؟ و آیا در هنگام زنا خدا را در نزد خود حاضر نمی یافت؟، در واقع چنین فردی ایمان ناقصی به خدای سبحان دارد و اعمال نیک و خدا پسندانه ی وی مثل نماز، روزه و دیگر اعمال عبادی، با تعلق به نفس و گرایشات مادی گرایانه ی وی آمیخته شده است و از این رو، اعمال نیک وی، مبرّا از امور ناخالص بوده و صرفا برای خداوند متعال نمی باشد، و این دال بر وجود تناقض در تفکر و در نتیجه در شخصیت وی می باشد و تا انسان مسیر و مشی فکری زندگی خود را برای همیشه تعیین نکند؛ اعمال نیک وی تاثیر کاملی در نفس وی نخواهد گذاشت، چنانچه در حدیثی از حضرت سجاد علیه السلام به بی فائده بودن اعمال عبادی مردی که مرتکب رفتار دوگانه ای در ارتباط با خداوند متعال است، اشاره شده است؛« كنتُ عندَ عليِّ بنِ الحسين عليه السلام ، فجاءَهُ رجُلٌ فقالَ لهُ : يا أبا محمّدٍ ، إنّي مُبتَلىً بِالنِّساءِ ، فأزني يَوما و أصُوم يَوما ، فيَكونُ ذا كفّارَةً لِذا ؟ : إنّهُ لَيس شيءٌ أحَبَّ إلَى اللّه ِ عَزَّ و جلَّ مِن أن يُطاعَ و لا يُعصى ، فلا تَزْنِ و لا تَصُمْ. فاجتَذَبَهُ أبو جعفرٍ عليه السلام إلَيهِ فأخَذَ بِيَدِهِ فقالَ : يا أبا زَنَّةَ تَعمَلُ عَمَلَ أهلِ النَّارِ و تَرجو أن تَدخُلَ الجَنَّةَ ؟!»[10] نزد امام زين العابدين عليه السلام بودم كه مردى آمد و به حضرت گفت : اى ابا محمّد! من زن باره هستم، از همين رو يك روز زنا مى كنم و يك روز روزه مى گيرم. آيا اين مى تواند كفّاره آن باشد؟ حضرت فرمود : هيچ چيز نزد خداوند عزّ و جلّ محبوبتر از اين نيست كه اطاعت شود و نافرمانى نشود. پس، نه زنا كن و نه [براى كفّاره] روزه بگير. سپس ابو جعفر (امام باقر) عليه السلام آن مرد را به طرف خود كشيد و دستش را گرفت و فرمود: اى مسخره  ! كار دوزخيان را مى كنى و اميد دارى به بهشت روى.

از مجموع مطالب چنین نتیجه گرفته می شود که؛ طاعت الهی و انجام اعمال عبادی بدون اصرار بر ترک گناه در زندگی روزمره، اثر وضعی مهمی در نفس انسان نخواهد گذاشت و از این رو، استمرار در ارتکاب معاصی و عدم تقوای الهی در زندگی، طاعات و اعمال عبادی بندگان را تحت الشعاع قرار می دهد و آثار و خواص آن را از بین می برد ولی در مقابل اگر طاعت اندک با تقوای الهی در زندگی افراد همراه باشد، تاثیر آن در نفس انسان بسیار زیاد بوده و نزد خداوند متعال ارزشمند خواهد بود.

[1]  ابوالحسین، احمد بن فارس، معجم مقائیس اللغة، دارالفکر، ج6، ص131

[2] بروجردی، حسین، جامع احادیث شیعه، نشر الصحف، ج8، ص339.

[3] ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، دار صادر، ج15، ص401.

[4] سورة الاعراف: 201.

[5] سورة الاعراف: 96.

[6] سورة الطلاق : 2-3.

[7] سورة المائدة: 27.

[8] مجلسی،محمد باقر،بحارالانوار،دارالاحیاء التراث، ج74، ص86.

[9] آمدی، عبدالواحد بن محمد،غرر الحکم و دررالکلم،دارالکتاب الاسلامی،ص423/77.

[10] کلینی، محمد بن یعقوب،الکافی، چاپ اسلامیة، ج5،ص541/5، باب الزانی

عن أبي جعفر، عن آبائه عليهم السّلام، قال: إنّما سمّيت فاطمة بنت محمّد الطاهرة، لطهارتها من كلّ دنس، و طهارتها من كلّ رفث

امام باقر عليه‏السلام از پدران خود عليهم‏السلام نقل فرمودند: فاطمه ‏ى زهرا عليهاالسلام چون از هرگونه پليدى و گناه پاك بودند، «طاهره» ناميده شدند.

آنچه که در ایام آیینی از جمله ایام محرم و فاطمیه سلام الله علیها و سایر ایام آیینی برای محبان اهل بیت وحی علیهم السلام اولویت دارد، روش های بهره گیری از صفات و ویژگی های آن انوار مقدس است. این ویژگی ها را یا باید در قرآن یافت و یا در کلام عترت، لذا لازمه بهره مندی از خصائص عترت، علم و معرفت به فضائل ایشان است.

یکی از بارزترین ویژگی های اهل بیت وحی که معمولاً کمتر به آن پرداخته می شود، معرفت به ابعاد نورانی آن بزرگواران است که از آن در احادیث با عنوان «معرفت به نورانیت» یاد می شود. این معرفت تقریباً‌ ذیل آیات 35 و 36 از سوره نور قرار می گیرد. در این آیات می خوانیم «اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکَاةٍ فِیهَا مِصْبَاحٌ ۖ الْمِصْبَاحُ فِی زُجَاجَةٍ ۖ الزُّجَاجَةُ کَأَنَّهَا کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ ...». یعنی «خدا نور آسمان ها و زمین است؛ وصف نورش مانند چراغدانی است که در آن، چراغ پر فروغی است، و آن چراغ در میان قندیل بلورینی است، که آن قندیل گویی ستاره تابانی است.»

امام صادق علیه السلام ذیل این آیه فرمود «مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکَاةٍ فَاطِمَةَع‏ فِیهَا مِصْبَاحٌ الْحَسَنُ‏ الْمِصْبَاحُ فِی زُجَاجَةٍ الْحُسَیْنُ‏ الزُّجَاجَةُ کَأَنَّهَا کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ فَاطِمَةُ کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ بَیْنَ نِسَاءِ أَهْلِ الدُّنْیَا»، «مشکات» فاطمه(ع)،‏ «فِیها مِصْباحٌ» امام حسن(ع)،‏ «الْمِصْباحُ» امام حسین(ع) «و‏ فِی زُجاجَةٍ الزُّجاجَةُ کَأَنَّها کَوْکَبٌ دُرِّیٌ»‏، فاطمه زهرا(ع) است که بین زنان دنیا چون ستاره‌ه‏اى درخشان است‏.

در آیه بعد فرمود «فِی بُیُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَیُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ یُسَبِّحُ لَهُ فِیهَا بِالْغُدُوِّ وَ الْآصَالِ»؛ (یعنی این نور هدایت) در خانه‌هایى است که خدا اذن داده رفعت یابند و نام او در آنها ذکر شود. در آنها بامدادان و شامگاهان او را تسبیح گویند. رسول خدا صلی الله علیه و آله در حدیثی فرمود «یَعْنِی بَیْتَ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ.» این روایت در کتاب «عمدة عیون صحاح الأخبار فی مناقب إمام الأبرار» از ابن طریق حلی نقل شده است. این کتاب در قرن ششم تألیف شده و فقط روایات اهل سنت را مرجع و منبع قرار داده است.

نکات معرفتی و کاربردی که از این دو آیه و روایت ذیل آن می توان برداشت کرد از این قرا است:

1. اسم  «الله»، نور آسمان ها و زمین است. از آنجایی که ذات خدا به هیچ وجه قابل وصف نیست و حد و حدودی ندارد، وجود خداوند متعال از طریق والاترین اسم خویش یعنی «الله» و با نور خویش در آسمان ها و زمین جلوه می کند.
2. این نور وقتی به آسمان ها می آید از طریق ابعاد مقدس حضرت فاطمه سلام الله علیها که در آیه به «چراغدان» تمثیل شده، همه این محدوده را منور می کند. بنابراین خود وجودمقدس اهل بیت وحی «نور الله» هستند که در ادعیه، ایشان را با همین عنوان یاد می کنیم. 

3. این نور از مجرای حسنین علیهما السلام که در آیه با عنوان «المصباح» و «زجاجة» یاد شده، آسمان ها و زمین را منور می کند و این محدوده را تحت تأثیر قرار می دهد؛ با این تعریف، امام حسن و امام حسین علیهما السلام مجرای نور فاطمی هستند؛ همان نوری که در اصل، نور الله است. با این تعریف، هرکه از امام حسین علیه السلام در هر زمان و مکانی بهره برد، در واقع از همان نور حضرت فاطمه سلام الله علیها بهره برده است که با رنگ و هوای حسینی و با خاصیت حسینی به مخلوقات تابش می کند؛ یکی از این خاصیت ها در حدیث نبوی اینچنین است که حضرت فرمود «اِنَّ الْحُسین مِصباحُ الْهُدی وَ سَفینَهُ الْنِّجاة». یعنی حسین (ع) چراغ هدایت و کشتی نجات است. مصباح، همان چراغ یا نوری است که از طریق فتیله، روغن را به خود جذب کرده‌ است. این مصباح به همان آیه نور نزدیک است.

4. تمام جلوه های این نور آسمانی در دنیا در قالب خانه هایی قرار دارد که خداوند راه را باز کرده تا آن خانه ها رفعت یابند. در واقع خاصیت اصلی این «بیت نورانی»،‌ رفیع بودن و رفعت دادن است.

اما خاصیت عملی که می توان از این معرفت داشت حداقل در 4 ساحت است:

1. حرم های اهل بیت علیهم السلام یکی از مصادیق «بیوت» است که مؤمنین با مشرف شدن به آنجا روحشان رفعت و بعد تزکیه می شود و این رفعت در صفات و رفتارشان تأثیر می گذارد. هر زائری که به حرم های مطهر می رود، این حس نورانی را درک می کند.

2. این معرفت ما را به این مسئله رهنمون می کند که خانواده و بیت خود را با صفات و رفتارهای آسمانی، متصل به بیت امیر مؤمنان و فاطمه زهرا سلام الله علیها کنیم تا به این ترتیب آقایان در منزل متصف به صفات و ارزش های علوی و بانوان متصف به صفات فاطمی شوند؛ یعنی همچنان که غیرت، حمیت، تلاشگری، عبادت، مجاهدت در عین مهرورزی در بیت امیر مؤمنان جریان داشت،‌ مردان مؤمن نیز چنین خصلت هایی داشته باشند و بانوان نیز جلوه مهربانی فاطمه زهرا سلام الله علیها که همان رحمانیت خداست، باشند و آنچنان محبت را به اهل منزل تزریق کنند که اعضای خانواده کمبودی در موضوع محبت حس نکنند. 

3. یکی از راهکارهای بهره مندی خانواده ها از بیت نورانی عترت، طبق همان آیه 36، ذکرِ اسم‌الله و تسبیح است: «یُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ یُسَبِّحُ لَهُ فِیهَا بِالْغُدُوِّ وَ الْآصَالِ» البته به این معنی نیست که فرد، تسبیح به دست بگیرد و صبح تا شب ذکر و تسبیح خدا بگوید. ذکر اسم‌ُالله به این معنی نیست که اسم خدا را یاد کنیم که در وهله اول این مفهوم بی معنی جلوه می دهد بلکه خود اهل بیت علیهم السلام طبق احادیث، مصداق اصلی اسم الله هستند و مؤمنین می توانند با یاد اهل بیت علیهم السلام و اثرگیری از این مسئله، به محضریت خدا برسند؛‌ به عنوان مثال ذکر احادیث عترت در فضای منزل یکی از زمینه های مهم برای ذکر و یاد اهل بیت وحی است که تأثیر شگرفی در رشد معنوی خانواده دارد.

4. هیئات مذهبی نیز می تواند یکی از مصادیق بیوت اهل بیت باشد. در چنین محافلی ذکر اسمُ الله رقم می خورد و مؤمنین عملاً ساعاتی را با یاد اهل بیت وحی سپری می کنند. اگر مؤمنین با همین منظر آیات نور در سوره نور به مجالس عترت بروند، اثرات معنوی بیشتری دریافت می کنند و از هر رفتار ناپسندی در فضای هیئت پرهیز می کنند.

از آنجایی که اهل بیت وحی  از جانب خداوند «متصف» به تمام فضیلت های عالم و بلکه «صاحب» تمام فضائلند، اثر اعمال آن بزرگواران نیز به گستره تمام عوالم و نشئات آینده است؛ یعنی همچنان که طبق معارف قرآنی، هر عملی که از انسان سر می زند در دنیا، برزخ و قیامتِ او تأثیرمثبت و منفی دارد و تبدیل به نعمت و نقمت یا جزا و عذاب می شود، این قانون درباره ائمه علیهم السلام نیز صدق می کند، با این تفاوت که از این انوار مقدس تنها صادره های مثبت جریان دارد و آن بزرگواران عاری از هرگونه خطایی هستند.

به عنوان نمونه در ماجرای جنگ خندق، آن زمان که امیر المؤمنین علیه‌السلام عَمرو بن عَبدِوَدّ را کشت، رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود «لَضَرْبَةُ عَلِیٍّ یَوْمَ اَلْخَنْدَقِ أَفْضَلُ مِنْ عِبَادَةِ اَلثَّقَلَیْنِ»؛ یعنی ضربتی که علی (ع)‌ در روز خندق زد، برتر از عبادت ثقلین است. یا اثر شهادت امام حسین علیه السلام و جاری شدن خون ایشان، نجات بندگان از جهالت و نجات از سرگردانی در تاریکی های عمق دنیا بود، آنجا که در زیارت اربعین می خوانیم «وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فِیکَ لِیَسْتَنْقِذَ عِبَادَکَ مِنَ الْجَهَالَهِ وَ حَیْرَهِ الضَّلَالَهِ.»

اما درباره حضرت زهرا سلام الله علیها می توان از سه منظر یا سه ساحت به برخی از فضائل ایشان مبتنی بر همان اثرات معنوی آن بانوی بزرگوار پرداخت: فضائل دنیوی،‌ عوالمی و نشئاتی. 

تأثیر نماز فاطمه (س) در دنیا و برزخ

اما درباره تأثیر نماز حضرت فاطمه سلام الله علیها از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل است که فرمود : «أمَّا ابنَتی فاطِمَةُ ... مَتى قامَت فی مِحرابِها بَینَ یَدَی رَبِّها جَلَّ جَلالُهُ ظَهَرَ نورُها لِمَلائِكَةِ السَّماءِ كَما یَظهَرُ نورُ الكَواكِبِ لِأَهلِ الأَرضِ، ویَقولُ اللّه ُ عَزَّوجَلَّ لِمَلائِكَتِهِ : یا مَلائِكَتِی ، اُنظُروا إلى أمَتی فاطِمَةَ سَیِّدَةِ إمائی قائِمَةً بَینَ یَدَیَّ تَرتَعِدُ فَرائِصُها مِن خیفَتی ، وقَد أقبَلَت بِقَلبِها عَلى عِبادَتی.»

یعنی: فاطمه (س) ... هر وقت در محراب خود برابر پروردگارش می‌ایستد، نورش به ملائک آسمان می‌تابد، آنگونه که نور ستارگان بر زمین می‌تابد و خدای عزّوجل به ملائک خود می‌فرماید «‌ای ملائکم، ببینید کنیزم فاطمه، که بزرگ کنیزان من است در مقابلم ایستاده و اعضای بدنش از ترسم می‌لرزد و دل به عبادتم سپرده است.

همان طور که می دانیم، سنخیت ملائک از دنیا نیست بلکه سنخیت برزخی دارند و این تابش نور برای ملائک قطعاً خاصیت تغذیه معنوی داشت.

احادیث مشابه دیگر گویای آن است، در هر نوبتی که حضرت زهرا سلام الله علیها در محراب نماز می ایستادند، انواری از ایشان ساطع می شد و خانه های مردم مدینه را فرا می گرفت. زمانی که مردم درباره کیفیت ماجرا از رسول خدا صلی الله علیه و آله سؤال می کردند، ایشان به سوی دختر بزرگوارشان ارجاع می دادند. در این هنگام می دیدند که آن بانوی جلیل القدر در محراب نماز است. (بحارالانوار، ج 43، ص 11)

اثر نور زهرا (س) در آسمان‌ها

دخت نبی مکرم اسلام به واسطه متصف شدن به اسم «زهراء» به اذن الله مجرای نور خدا در آسمان هاست.  جابر جعفی نقل می‌کند که به حضرت امام جعفر صادق علیه‌السلام گفتم: برای چه فاطمه، زهرا نامیده شد؟ فرمود: برای اینکه خداوند آن بانو را از نور با عظمت خود آفرید. وقتی که درخشید آسمان‌ها و زمین به نور او روشن شدند، چشم‏‌های ملائکه خیره شد و ملائکه خدا را سجده کردند و گفتند: پروردگار ما! سید ما این چه نوری است؟! خداوند بدان‌ها وحی فرمود: این نوری از نورهای من است که آن را در آسمان خود جای دادم. این نور را از عظمت خویشتن آفریدم؛ قُلْتُ لِمَ سُمِّیَتْ فَاطِمَةُ، الزَّهْرَاءُ، «زَهْرَاءَ»؟ فَقَالَ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَهَا مِنْ نُورِ عَظَمَتِهِ فَلَمَّا أَشْرَقَتْ أَضَاءَتِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ بِنُورِهَا وَ غَشِیَتْ أَبْصَارَ الْمَلَائِکَةِ وَ خَرَّتِ الْمَلَائِکَةُ لِلَّهِ سَاجِدِینَ  وَ قَالُوا إِلَهَنَا وَ سَیِّدَنَا مَا هَذَا النُّورُ فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَیْهِمْ هَذَا نُورٌ مِنْ نُورِی وَ أَسْکَنْتُهُ فِی سَمَائِی خَلَقْتُهُ مِنْ عَظَمَتِی.

این سؤال از امام حسن عسکری علیه السلام نیز پرسیده شد و حضرت در پاسخ به پرسشی مبنی بر علت نامیده شدن آن حضرت به اسم «زهراء» فرمود: «کَانَ‏ وَجْهُهَا یَزْهَرُ لِأَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ‌ع مِنْ أَوَّلِ النَّهَارِ کَالشَّمْسِ الضَّاحِیَةِ وَ عِنْدَ الزَّوَالَ کَالْقَمَرِ الْمُنِیرِ وَ عِنْدَ غُرُوبِ الشَّمْسِ کَالْکَوْکَبِ الدُّرِّی‏؛ زیرا چهره او براى امیرالمؤمنین علیه السلام در اول روز مانند آفتاب روشن و به‌هنگام زوال مانند ماه درخشان و به‌هنگام غروب آفتاب مانند ستاره مى‏‌درخشید». (بحار الأنوار، ج43، ص16)

اثرگذاری حضرت زهرا (س) در نشئه قیامت

فضیلت دیگر حضرت زهرا سلام الله علیها که دارای اثر مثبت معنوی برای مخلوقات است، فضیلت نشئاتی ایشان است. نشئه در یک تعریف کلی یعنی آنچه که مربوط به مقاطع عالم هستی است و هر بار با تغییر قوانین همراه می شود؛ آنچه که مربوط به ابتدای خلقت است از تعبیر نشْأَةَ الْأُولی و آنچه که مربوط به مقاطع پس از دنیا تا قیامت است، النَّشْأَةَ الْأُخْرَىٰ نامیده می شود. از این منظر خود دنیا نیز یک نشئه حساب می شود که در آن قوانین مادی و فیزیکی حاکم است در حالی که در قیامت قوانین فیزیک و در کل، قوانین مادی و بلکه آنچه در دنیا و آسمان دنیاست همراه با قوانینش از بین می رود و قوانین برزخی و عرشی بر خلایق حاکم می شود و همگان در این شرایط به لقاء الله می رسند.

اما در روایتی ابن عباس می گوید در این میان که اهل بهشت در آن آرمیدند، تابشى از خورشید ببینند که بهشت را درخشان کند. می گویند پروردگارا، تو در قرآن گفتى که در آن آفتاب نبینند (لا یَرَوْنَ فِیها شَمْساً). خداوندجبرئیل را نزد آنها فرستد و اعلام کند که این درخشانى از خورشید نیست، اما على و فاطمه خندیدند و بهشت از نور خنده‏‌شان درخشان شد و سوره هل أتى تا آیه‏ «کانَ سَعْیُهُمْ مَشْکُوراً» تلاش شما قدردانى شده در باره آنها نازل شده‏ است؛ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ فَبَیْنَا أَهْلُ الْجَنَّةِ فِی الْجَنَّةِ إِذْ رَأَوْا مِثْلَ‏ الشَّمْسِ‏ قَدْ أَشْرَقَتْ‏ لَهَا الْجِنَانُ فَیَقُولُ أَهْلُ الْجَنَّةِ یَا رَبِّ إِنَّکَ قُلْتَ فِی کِتَابِکَ‏ لا یَرَوْنَ فِیها شَمْساًفَیُرْسِلُ اللَّهُ جَلَّ اسْمُهُ إِلَیْهِمْ جَبْرَئِیلَ فَیَقُولُ لَیْسَ هَذِهِ بِشَمْسٍ وَ لَکِنَّ عَلِیّاً وَ فَاطِمَة ضَحِکَا فَأَشْرَقَتِ الْجِنَانُ مِنْ نُورِ ضَحِکِهِمَا وَ نَزَلَتْ‏ هَلْ أَتى‏ فِیهِمْ إِلَى قَوْلِهِ تَعَالَى‏ وَ کانَ سَعْیُکُمْ مَشْکُوراً.

ابن عباس از آنجایی که رسول خدا صلی الله علیه و آله و امیر مؤمنان تا امام حسین علیهم السلام را درک کرده و همنشین ایشان بوده، معمولاً در چنین روایات معرفتی سعی می کند آنچه که از ائمه شنیده را نقل کند. در این روایت اثر معنویِ خنده امیر مؤمنان و حضرت زهرا سلام الله علیها روشنی بهشت است؛ در واقع رضایت و شادی اهل بیت وحی همان رضایت خداست که در نشئات تبدیل به نعمات گسترده می شود و اشاره به آیه «وَ کانَ سَعْیُکُمْ مَشْکُوراً» حاکی از این امر است؛ ضمن آنکه غضب ایشان نسبت به دشمنان شان تبدیل به عذاب ها و آتش های سخت برزخی و اخروی می شود و این حقیقتی است که در حجاب مادی دنیا پنهان است.

حسین امیرعبداللهیان و فیصل بن فرحان، وزرای امور خارجه ایران و عربستان سعودی که به ژنو سفر کرده‌اند، امروز صبح چهارشنبه با یکدیگر دیدار و گفتگو کردند.

دو طرف در این دیدار در خصوص آخرین تحولات روابط دوجانبه و همچنین تحولات منطقه‌ای به ویژه وضعیت فلسطین و مردم غزه رایزنی کردند.

امیرعبداللهیان با اشاره به دیدار خوب رئیس جمهور کشورمان و ولیعهد عربستان، از حسن میزبانی عربستان از نشست سران اسلامی و عربی در ریاض در خصوص فلسطین تشکر کرد.

وزیر امور خارجه کشورمان ایران و عربستان را دو کشور بسیار مهم‌ و اثرگذار منطقه دانست و ضمن ابراز خرسندی از پیشرفت روابط سیاسی، بر ضرورت توسعه روابط اقتصادی و تجاری دو کشور تاکید کرد.

وی با اشاره به پیشرفت تدریجی روابط افزود، ایران برای تقویت روابط دو کشور در زمینه های مختلف آمادگی دارد.

امیرعبداللهیان همچنین با اشاره به تحولات فلسطین و تداوم جنایات جنگی و نسل‌کُشی رژیم صهیونیستی علیه شهروندان فلسطینی در غزه و کرانه غربی، بر ضرورت تلاش مشترک دو کشور و نیز کشورهای اسلامی و منطقه برای اعمال فشار قوی بر رژیم صهیونیستی و دولت آمریکا بمنظور شکل‌گیری فوری آتش بس و ارسال کمک های فوری انساندوستانه برای مردم فلسطین تاکید کرد.

فیصل بن فرحان وزیر خارجه عربستان نیز ضمن اظهار خرسندی از دیدار تاکید کرد که روابط دو کشور در مسیر درست قرار دارد و شاهد روند مثبتی در روابط دوجانبه هستیم و ما از توسعه روابط دو کشور استقبال می کنیم.

وی با اشاره به توسعه روابط سیاسی دو کشور، گفت خوشبختانه در زمینه‌های دیگر نیز تماس‌ها و گفتگوها ادامه دارد و وزرای اقتصادی نیز گفتگوها و تماس‌های خود را شروع کرده‌اند و عربستان از این روند استقبال می کند.

وزیر خارجه عربستان همچنین وجود اسناد مختلف همکاری میان دو کشور را در زمینه های مختلف نقطه قوت دانست و گفت از پیگیری و اجرایی کردن این اسناد استقبال می کنیم.

وزیر امور خارجه عربستان از حضور رئیسی در اجلاس سران کشورهای اسلامی و عربی و دیدار مثبت ولیعهد عربستان و رئیسی در ریاض اظهار خرسندی کرد.

وی گفت در خصوص حمایت از ملت فلسطین و ایجاد فوری آتش بس و ارسال کمک های فوری انسان‌دوستانه نیز نگاه مشترک داریم و به تلاش ها ادامه خواهیم داد.

امیرعبداللهیان روز گذشته برای شرکت در اجلاس مجمع جهانی پناهندگان و برنامه‌های جانبی آن وارد ژنو شد.

وی در ابتدای ورود خود در نشست عالی رتبه با موضوع "وضعیت حقوق بشر در سرزمین های اشغالی فلسطین، اعلامیه جهانی حقوق بشر و حقوق بشردوستانه بین‌المللی" شرکت کرد.

وزیر امور خارجه در این نشست آخرین تحولات فلسطین را مورد توجه قرار داد و دیدگاه‌های جمهوری اسلامی ایران را شرح داد.

علاوه بر موضوعات مرتبط با اجلاس، موضوع فلسطین و استمرار رایزنی‌ها برای توقف حملات و جنایات رژیم صهیونیستی علیه مردم غزه و کرانه غربی مورد پیگیری و اهتمام خاص وزیر امور خارجه کشورمان خواهد بود.