«‎پيامبر اكرم(ص) در زندگي خود، دنيا را، كوچك مي شمرد تا، در چشم ديگران هم كوچك، جلوه كند و خوار مي شمرد تا، در نزد ‏ديگران خوار و بي مقدار معرفي نمايد و مي دانست كه خداوند، براي احترام او و منزلت رفيع او دنيا را، از او دور ساخته و آن را، ‏براي ناچيز بودنش، به ديگران بخشيده پيامبر(ص) با جان و دل از دنيا، چشم پوشي مي نمود و يا در دنيا و دنيا خواهي و گرايش به ‏تمايلات دنيوي و مادي دلش را، ميرانده و آنرا، سركوب نموده بود و خداوند دوست ميداشت زينتهاي دنيا را، از پيامبر خود دور بدارد ‏تا لباس فاخر را، آرزو ننمايد و يا اقامت سرمدي در آن را، آرزو نكند، لذا براي تبليغ احكامي كه قطع كننده ي عذرهاست تلاش كرد و ‏امت اسلام را، با هشدارهاي لازم نصيحت كرد و انذار و تبشير و تحذير را، كه از وظايف مهم رسالت است به درستي، انجام داد و به ‏بهشت فرا، خواند از آتش جهنم ترسانيد و پرهيز داد‎.»‎

امیر مومنان (ع) در نهج البلاغه درباره سیره رسول الله (ص) به تفصیل سخن گفته واز نحوه اصلاح امور وتغییر فرهنگ جامعه در ‏طول دوره رسالت وروش های امر به معروف کردن حضرت را تبیین فرموده است که برای ما درس آموز است ؛ به یقین می توان ‏گفت که آن حضرت در طول 23 سال در حجاز امر به معروف ونهی از منکر می نمود امیر مومنان دراین باره گزارشهای زیبا داده ‏است که به شمه ای از آنها اشاره می شود ؛

امیر مومنان در برخی از خطبه ها منزلت رفيع پيامبر(ص) را نیز تبیین کرده است که با این منزلت اجتماعی و که در اوج شایستگی ‏بود که از طرف خدا مامور شد به امر به معروف مردم حجاز که در شرایط جاهلی سخت گرفتار بودند آن حضرت از روش های ‏حضرت وحضورش دربين مردم را باتشبيه زيبا ومحسوسي بيان فرموده ووجود آن حضرت را دربين انسانها به پزشكي دوره گرد كه ‏هماره در جامعه حضور دارد كه هدف بزرگ او پيشگيري وصيانت انسانها ازابتلاءبه به انواع بيماريها وگمراهی  ونجات مبتلايان به ‏بيماريها ي مهلك است‎.‎

« ...‎طَبِيبٌ دَوَّارٌ بِطِبِّهِ قَدْ أَحْكَمَ مَرَاهِمَهُ وَ أَحْمَي مَوَاسِمَهُ يَضَعُ ذَلِكَ حَيْثُ الْحَاجَةُ إِلَيْهِ مِنْ قُلُوب عُمْي وَ آذَان صُمّ وَ أَلْسِنَة بُكْم مُتَتَبِّعٌ بِدَوَائِهِ ‏مَوَاضِعَ الْغَفْلَةِ وَ مَوَاطِنَ الْحَيْرَة‎».

براساس بیان امیر مومنان (ع)، حضور مستمر و ارتباط نزدیک پیامبر(ص) با مردم وحضور در میان مردم یکی از روشهای اصلاح ‏پیامبر (ص) بوده است .  پس یکی از روشهای امر به معروف ونهی از منکر پیامبر(ص) درمیان مردم بودن و همزبانی وهمدلی با آنان ‏و ارتباط نزدیک با مردم است‎.‎

امام می فرماید او طبيبي است (در دسترس همه) كه تمام بيماران از او شفا يابند، مرهمهاي شفا بخش او تمام زخمها را، ترميم و قلبهاي ‏بيمار را، بهبودي و چشمهاي كور را، بينا و گوشهاي كر را، شنوا و زبانهاي لال را گويا نمود، او در پي علاج دردمندان، بي درمان و ‏فراموش شده است. تا آنها را از هلاكت نجات دهد‎.‎

خدا او را پس از يك دوران طولاني، كه ديگر پيامبران نبودند فرستاد. در دوراني كه بين پيروان مذاهب گوناگون، اختلاف و نزاع عميق ‏حاكم بود، خداوند او را خاتم پيامبران قرار داد، وحي خود را با او پايان برد، پيامبر(ص) با تمام مخالفان توحيد به مبارزه بر خاست و ‏بر آنها غالب شد‎.‎

‎«‎أَرْسَلَهُ عَلَي حِينِ فَتْرَة مِنَ الرُّسُلِ وَ تَنَازُع مِنَ الْأَلْسُنِ فَقَفَّي بِهِ الرُّسُلَ وَ خَتَمَ بِهِ الْوَحْيَ فَجَاهَدَ فِي اللَّهِ الْمُدْبِرِينَ عَنْهُ وَ الْعَادِلِينَ بِهِ‎»‎

موقعيت زماني بعثت، و اوضاع اجتماعي و فرهنگي دوران آغاز رسالت پيامبر اكرم(ص) يكي از مباحثي است كه اميرالمؤمنين به ‏مردم گوشزد مي نمايد و به تحليل و تبيين اوضاع زمان بعثت، مي پردازد و فاصله طولاني بعثت او را با پيامبران ديگر، يكي از عوامل ‏مهم غرق جوامع انساني در جهالت مي داند، كه از اينجا مي توان به نقش و عملكرد نبوت و دين در زندگي انسان پي برد، كه اگر دين ‏از جامعه و زندگي انسان گرفته شود، چه وضعي به جوامع حاکم مي شود، چنانكه در قرن حاضر هر چه چهره ي دين از جوامع ‏اروپايي، تاريك و رنگ ديني، خود را مي بازد و جوامع سكولار شده؛ جوامع غربي به توحش و بدويت نزديك، و قتل و غارت كه از ‏علائم بدويت و جهالت است، در اين جوامع جاي انسانيت و عقلانيت و مدنيت را مي گيرد‎.‎

بنابراين امام(ع) دوري از ارزشهاي الهي اسلام را خطري جدي، براي اعاده دوباره ي آن اوضاع، مي شمارد و استمراراً به مردم ‏گوشزد مي نمايد، كه در چه وضعي بوديد! و الآن در چه وضعي هستيد، قدر فرصت بدست آمده توسط پيامبر اكرم(ص) را بدانيد و بر ‏آيندگان هم، تذكر مي دهد كه در طول تاريخ انسانيت، انبياء نقش عمده ي فرهنگ سازي و نيل به غايت انسانيت را، عهده دار بودند؛ و ‏براي انسانهاي، آگاه، نقش وحي و دين و معنويت را در ساختارهاي اجتماعي و نظم و امنيت كه عناصر مهم تمدن هستند، گوشزد مي ‏نمايد،

بنابراین رسول خدا مردم را رها نکرد بلکه مدام با آنان بود ومی دانست که جامعه را نباید رها کرد بلکه باید پایید و تربیت نمود وبا آنان ‏همراهی کرد همانند چوپان مراغب دائمی و هشیار است ومی دانست اگر رها شوند ممکن است در کمین گرگهای جاهلیت هستند ؛ ‏فرهنگ بانان جامعه ما نیز به تاسی از رسول خدا (ص) باید جوانان ومردم را رها ننمایند با توجه به اوضاع وشرایط امروز باید پیوسته ‏کنار مردم باشند‎ .‎

امام (ع) در چندين خطبه به بيان اوضاع اجتماعي معاصر پيامبر(ص) را تبيين مي نمايد شايد اين اهتمام به اين خاطر باشد كه مردم به ‏جايگاه نبوت و خاستگاه آن متوجه و دقت نمايند؛ تا باشد كه در درك مقام امامت و فهم خاستگاه و جايگاه آن، به اشتباه و گمراهي نيفتند!! ‏لذا با بيانهاي متفاوت اقدام به تصريح و روشن كردن اين حقيقت مي نمايد‎:‎

أَرْسَلَهُ عَلَي حِينِ فَتْرَة مِنَ الرُّسُلِ وَ طُولِ هَجْعَة مِنَ الْأُمَمِ وَ انْتِقَاض مِنَ الْمُبْرَمِ فَجَاءَهُمْ بِتَصْدِيقِ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَ النُّورِ الْمُقْتَدَي بِهِ ذَلِكَ ‏الْقُرْآنُ فَاسْتَنْطِقُوهُ وَ لَنْ يَنْطِقَ وَ لَكِنْ أُخْبِرُكُمْ عَنْهُ‎»‎

خداوند پيامبر(ص) را در دوران فترت و تاريكي هاي وحشتزا، فرستاد كه پيامبران نبودند و مدت طولاني، از بعثت آنها مي گذشت به ‏همين سبب غفلت عمومي در جوامع انساني، دشمني حكمفرما بود و پيوندهاي دوستي و الفت كاملا گسسته بود، پس پيامبر(ص) مبعوث ‏شد، كتابهاي انبياي پيشين را تصديق نمود (در حاليكه پيروان اديان همديگر را تكذيب مي كردند و باهم در منازعه و جنگ بودند‎).‎

خداوند سبحان، پيامبر(ص) را هنگامي مبعوث كرد، كه دنيا از شدت بحرانهاي جهالت به آخر خط رسيده بود؛ و از تاريكي و ظلمت ‏اشباع شده، و در شرف انفجار از فساد و تباهي بود و نشانه هاي آخرت به مردم آشكار شده، و شادي و نشاط نورانيت به جهل و ‏ناداني، گراييده بود و اهل دنيا در ناگواري بسر مي بردند و به سوي نابودي و هلاكت پيش مي رفتند؛ كه نشانه هاي آن، روشن و نمايان ‏شده بود؛ موجودات زنده در شرف مرگ و نابودي قرار گرفته بودند حلقه حيات از هم گسسته و در معرض نابودي، قرار گرفته بود؛ و ‏اسباب آن رو به نابودي و ويراني نهاده بود، پرچمهاي دنيا پوسيده و پرده هايش دريده و كهنه شده و عمرها كوتاه گشته بود (در روايت ‏هست كه اگر حجت و الهي لحظه اي در دنيا، نباشد تمام نظام هستي؛ به هم خورده، و تعادل خود را از دست ميدهد. (لولا الحجة ‏لساخت الارض علي اهلها) در اين اوضاع نابسامان حيات بشري بود، كه پيامبر اكرم رسالت الهي را از جانب خداوند، دريافت و به ‏بشريت ابلاغ نمود و از انحطاط حتمي، نجات داد و چونان بارش زلال باران بر هستي، حيات دوباره، داد و عاشقان حقيقت را چونان ‏شمعي در گرداگرد خود، جمع نمود‎.‎

«‎جَعَلَهُ اللَّهُ بَلَاغاً لِرِسَالَتِهِ وَ كَرَامَةً لِأُمَّتِهِ وَ رَبِيعاً لِأَهْلِ زَمَانِهِ وَ رِفْعَةً لِأَعْوَانِهِ وَ شَرَفاً لِأَنْصَارِهِ‎»

امام(ع) موقعيت زماني و شرايط اجتماعي عصر بعثت را، با زيباترين و رساترين تعابير و فصيح ترين كلمات، توصيف مي نمايد؛ و يك ‏حقيقت اساسي و اعتقادي را كه وجود ولي اللّه و خليفه الهي در روي زمين، ضامن سلامت و امنيت تمام موجودات است را مطرح مي ‏نمايد‎.‎

خاندان پيامبر اكرم(ص) و شجره نسب آن حضرت(ص) از پاك ترين و اصيلترين نسلهاي بشري است؛ و اين حقيقت را، امام(ع) به ‏تکرار در ضمن خطبه هاي متعدد، متذكر و نسل و خاندان پيامبر را، از هر فسق و فجوري بري مي داند. چنانكه، در زيارت ائمه آمده ‏است كه شما خاندان، از پدران و مادران پاك و مطهر بوجود آمده ايد! (که هرگز مشرک نبوده­اند‎) .‎

«‎كُلَّمَا نَسَخَ اللَّهُ الْخَلْقَ فِرْقَتَيْنِ جَعَلَهُ فِي خَيْرِهِمَا لَمْ يُسْهِمْ فِيهِ عَاهِرٌ وَ لاضَرَبَ فِيهِ فَاجِرٌ‎...»

از آن زمان كه خداوند، مخلوقات را در دو گروه آفريد و دو طريق براي انسانها قرار داد، خاندان پيامبرش را، در بهترين آنها قرار داد ‏كه هيچ گونه فسق و فجوري از آنها، صادر نشود و مقام عصمت را، براي آنها قرار داد كه از هرگونه لغزش و خطا بدور بوده اند‎.‎

پس وجود گروهي يا افرادي به عنوان رهبر در جوامع انساني از لحاظ تکوين امري مسلم بوده و، از ضروريات است و رهبري بايد از ‏ميان پاك ترين انسان ها، انتخاب شود‎.‎

فلذا حكومت، شايسته ي گمراهان و ظالمان نيست، در استمرار همين انديشه است؛ كه در عصر غيبت، بايد فقيه وارسته از ظلم و نفس ‏اماره، حاكم جامعه باشد كه در صورت فقدان فقهاء، جوامع انساني به سوي فساد و انحطاط كشيده مي شود چون نقش فقيه در عصر ‏كنوني همان نقش امامت و نبوت در گذشته است‎.‎

در اينجاست كه معناي كلام رسول خدا(ص) براي ما روشن مي شود كه فرموده است: علما وارث انبياء هستند و علماي امت من مثل ‏انبياي بني اسرائيل هستند‎.‎

زدودن منکرات‎ :‎

تأثير بعثت در محو ناهنجاريها و اصلاح فرهنگهاي بشري و همبستگي، فرهنگ سازي در بين مردم و ساختار تمدن انساني و شئون ‏اجتماعي امري بسيار، روشن است. تأثير اسلام و اديان الهي ديگر، در تمام فرهنگ ها و ايجاد تمدن هاي بشري و اصلاح انديشه هاي ‏آنها و نظم دادن به تمام افكار و انديشه ها، بحثي بسيار جدي و انكارناپذير است‎.‎

طبق فرمايش امام علي سالهاي بسيار طولاني بر بشريت، مي گذشت كه ديگر معنويت از بين آنها، دامن كشيده و رگهاي آن خشكيده و ‏جز معدود كساني از انسانها در پي حقايق معنوي نبودند. جامعه هاي انساني واقعاً تبديل به، منجلاب و آلودگي هاي هوا پرستي شده، و ‏انسانيت به بحران عميقي فرو رفته و توحش، بر جوامع حاكميت داشت، مدعيان الوهيت خدائي بيرق برافراشته بودند و انسانهاي زيادي ‏در يوغ بردگي و اسارت و ذلت و استثمار و استعمار غرقِ، رنج و عذاب بودند؛ و از آنها به عنوان موجودات پست بهره مي گرفتند، و ‏هيچ اختيار و اراده اي به آنها، قائل نبودند؛ و در حقيقت قانون جنگل كه قوي بر ضعيف چيره و مسلط و او را طعمه خويش مي نمايد، ‏در جهان بشريت حاكم بود‎.‎

برده­داري و انسان فروشي يك قانون رسمي شده بود؛ و در تمام جهان، عموميت داشت؛ از طرفي زنان از هيچ حقي بهره مند نبودند ‏علاوه بر اينكه آنها موجود پست و خوار محسوب مي شدند زنده به گور هم، مي شدند و عربها از داشتن دختر بسيار دلگير، مي شدند؛ ‏و تولد دختر را ننگ و عار غير قابل اغماض مي دانستند، كه اين حقيقت را قرآن بيان مي كند‎.‎

در اين وضعيت اجتماعي و فرهنگي بود؛ كه نور اسلام، درخشيد و تمام جهالتها را، تحت الشعاع خود قرار داد؛ و نور حق تمام رذايل ‏را، محو و نابود كرد و تمام ناهنجاريهاي فرهنگي را، چونان آبِ زلالِ سرشار از حيات، شستشو داد؛ و حيات نو و تازه بخشيد و اميدها ‏را در دلها زنده و ياس ها را، تبديل به اميد نمود‎.‎

بر اين اساس بود كه اكثر مستضعفان، بلافاصله بعد از شنيدن نداي الهي بعثت، به آن روي آور شدند و به دين اسلام گرويدند‎.‎

اين كمبودهاي بشري و اين نقصانها، فقط با وحي الهي، قابل جبران بود و غير از آن هيچ انديشه و فكر و قدرتي، قادر به حل اين بحران ‏فراگير نبود، بشريت در بحراني وحشتناك قرار گرفته بود كه تمام اميدها، به يأس مبدل و فرهنگ ها نابود گشته و اديان مسخ و باطل و ‏به انحراف كشيده شده بود، در تمام سرزمينها اين اوضاع بغرنج و فلاكت بار حاكم بود‎.‎

در امپراطوري روم در اروپا در ايران و تمام سرزمينهاي خاور دور و نزديك، جوامع انساني، غرق شهوات و ضلالت بودند و از فرط ‏و شدت جهالت، جهان هستي، در پرتگاه انهدام و سقوط كامل قرار گرفته بود كه فضل الهي دوباره متوجه زمينيان، شد و با نور حق و ‏رسالت پيامبر اكرم(ص)، حيات دوباره در رگهاي هستي دميده شد و جهانيان، نجات يافتند و مژده نجات از بدبختي ها، به گوش آنها ‏رسيده، و در جهان انقلاب عظيم فرهنگي، اقتصادي، اجتماعي، سياسي و مذهبي و... بوجود آمد و تمام موجودات يك، تكان حيات ‏بخش، به خود ديده و جنبيدند و به سوي حيات دوباره روي آور و چونان تشنه گان در لب مرگ، سرازير به سوي آن حيات وحي الهي ‏شدند‎.‎

جنبش عظيم معنوي به صدا درآمد و صداي عدالت و مساوات و يكتاپرستي، تمام اركان هاي شرك و جهالت را به شدت، تكان داده و با ‏لرزه ي ويرانگر، به وحشت انداخت و اعوان و لشكرهاي آنها را، از محيط و حلقه آنها، پراكنده نمود. چنانكه، امام علي(ع) آثار آنرا، ‏چنين توصيف، مي فرمايد‎:‎

«‎فَصَدَعَ بِمَا أُمِرَ بِهِ وَ بَلَّغَ رِسَالاتِ رَبِّهِ فَلَمَّ اللَّهُ بِهِ الصَّدْعَ وَ رَتَقَ بِهِ الْفَتْقَ وَ أَلَّفَ بِهِ الشَّمْلَ بَيْنَ ذَوِي الْأَرْحَامِ بَعْدَ الْعَدَاوَةِ الْوَاغِرَةِ فِي ‏الصُّدُورِ وَ الضَّغَائِنِ الْقَادِحَةِ فِي الْقُلُوبِ‎»

پيامبر اكرم(ص) آنچه را كه به او امر شده بود، آشكار كرد (ابلاغ وحي) و پيام هاي پروردگارش را، به مردم رساند، كه نتيجه آن ‏شكاف هاي اجتماعي را، اصطلاح و فاصله ها را، از بين برد و گسستگي را، به همپيوستگي تبديل كرد. خويشاوندان به هم نزديك و ‏متحد شدند و آتش كينه و دشمني و جنگ ها، كه دشمن تمدن بشري است، خاموش شد و محبت، جاي كينه ها را، پر كرد و‎...‎

دست آورده هاي بعثت پيامبر اسلام(ص) بي شمار است، كه بخشهايي از آنرا امام علي(ع) به جامعه و نسلهاي بعدي تبيين مي نمايد: تا ‏اهميت و جايگاه بعثت و مقام نبوت، بر مردمان شناخته شود و مجهول نماند.‎[1]

مکتب جعفری قطعا ویژگی هایی بارزی دارد، همین ویژگی ها سبب شد که این مکتب دارای برجستگی های معنوی و جامعیت علمی و فرهنگی خود را بروز دهد وشکوفه های علمی زیبایی از خود نمایان سازد ،تمدن بزرگ اسلامی نقطه آغاز علمگرایی و علم جویی را مرهون تلاش های علمی حضرت امام باقر وامام صادق (علیهم السلام ) است ؛ اگر چه اساس وبنیان علم جویی و اهمیت دادن به فراگیری علم را در اسلام رسول الله (ص) با فرمایشات و تشویقات ورفتار  خود تاسیس نمود ؛ در این نوشته  به گوشه ای از ویژگی از مکتب جعفری اشاره می شود :

1- اهمیت تعلیم وتربیت  وتوجه به آموزش بانوان در مکتب امام صادق (ع)

تعلیم وتربیت از اساسی ترین عوامل بقا ودوام جوامع بشری است ؛ قرآن کریم تعلیم تربیت را مهمترین وظایف پیامبران خود شمرده است ؛ از اینرو هر جامعه ای برای داشتن زیستی انسانی باید به تعلیم وتربیت اهمیت داده وبه آن بپردازد ؛ مهمترین مولفه بقا واستمرار وشکوفایی تمدن داشتن نیروی علمی است؛ لذا تربیت  اندشمند ومتفکر است که می تواند به ماندگاری تمدن بیانجامد وهیچ تمدن وفکری بدون پشتوانه ی نیروی علمی وفکری قابل دوام واستمرار نیست؛ امام صادق علیه السلام به این مولفه ی اساسی توجه داشت وبا همین انگیزه به تعلیم وتربیت نیرو اهمیت فراوان داد و به آن به صورت گسترده و با برنامه  پرداخت با توجه به دوران ۳۴ ساله امامت حضرت شمار در تعلیم وتربیت نسل سپری شد ولحظه ای از تربیت و تعلیم غفلت ننمود ؛ شاگردانش باید بیش از این رقمها باشد، شیخ طوسی در کتاب فهرست خود که نام شاگردان حضرت را به ترتیب حروف الفبا نگاشته است، شمار شاگردان حضرت را حدود ۴۹۲۱ نفر فهرست نموده که تعدادی از آنها شاگرد مشترک امام باقر(ع) وامام صادق(ع) می باشند واین تنها مربوط به شاگردانی است که از حضرت حدیث وروایت نقل نموده اند .

از ویژه گی های مهم مکتب جعفری  اهمیت دادن به تعلیم وتربیت زنان بود وآن حضرت به این موضوع مهم نیز توجه داشت از اینروی درمیان شاگردان حضرت بیش از دوازده نفر از زنان که  از محضر حضرت استفاده یا روایتی گزارش نموده اند وجود دارد؛ قطعا شمار زیادی از شاگردان از زنان که روایت وآثاری از آنان نقل نشده است در جمع یاران حضرت بوده اند؛ از این روی شمار شاگردان بیش از آن است که نام ونشانی از آنها باقی مانده است

 2- ابداع ونوآوری امام صادق در تربیت  شاگردان امام صادق(ع)

هر چند وسعت علوم امام جعفر صادق قابل شمارش نیست، چنانچه شیخ مفید می‌نویسد: به قدری علوم از آن حضرت نقل شده که زبانزد مردم گشته و آوازة آن همه جا پخش شده است و از هیچ یک از افراد خاندان او، به اندازة او علم و دانش نقل نشده است.

اما امام صادق(ع) بنابر نیاز زمان خویش و توسعه علوم دینی و دفع شبهات از حوزه دین ابداعی در تعلیم وتربیت نمود که بی سابقه بود در تمدنهای دیگر وآن تربیت متخصص در هر کدام از بود که شاگردان خود را در یکی از رشته‌هایی چون: علم قرائت قرآن، علم تفسیر، علم حدیث، علم فقه، علم کلام، علم طب، علوم طبیعی، فلسفه، نجوم، ریاضیات، علم اصول فقه، ادبیات و ... تربیت کرد و هنگام مراجعه بعضی از دانشمندان فرق، مذاهب و ادیان دیگر جهت مناظره و پرسش و پاسخ به یکی از شاگردان خود ارجاع می‌دادند.

روشی که در سیره علمی امام صادق علیه السلام در تمدن اسلامی دیده می شود تفاوتی است که آن حضرت با  ابداع ونوآوری براساس نیازها وآینده نگری تاسیس نمود نگاه تخصصی به علوم است؛ آن حضرت دراین ابداع تربیت متخصص در علوم مختلف را ضرورت زمانه وآینده دید ودر گرایش های مختلف به تربیت نیروهای مختلف با تخصصهای گوناگون پرداخت؛ در علوم قرآن، فقه ، حدیث، عام بهداشت وتغذیه، علم رجال، علم کیمیا(شیمی) علم انسان شناسی ومعارف، کلام ودیگر گرایشها؛ لذا شاگردان امام کتابهایی در گرایش های مختلف بات عنواین اصول که به چهارصد کتاب معروف بودند نگاشتند؛ فزونی شمارگردان خود دلیل برگستره حوزه ی علمی امام صادق (ع) می باشد. [1]

3-دانشگاه بزرگ جعفري عليه ‏السلام کانال بر قراری ارتباط گسترده با اهل دانش

امام‏صادق عليه‏السلام با توجه به فرصت مناسب سياسي که به وجود آمده بود و با ملاحظه نياز شديد جامعه به ارتباط علمی و زمينه اجتماعي موجود، نهضت علمي و فرهنگي پدرش امام باقر عليه‏السلام را ادامه داد و حوزه وسيع علمي و دانشگاه بزرگي به وجود آورد و در رشته‏هاي مختلفِ علوم عقلي و نقلي آن روز، شاگردان بزرگ و برجسته‏ اي همچون هشام بن حکم، محمدبن مسلم، اَبان‏بن‏تَغْلَب، هشام بن سالم، مؤمن طاق، مُفضّل بن عمر، جابر بن حيان و... تربيت کرد که تعداد آنها را بالغ بر چهار هزار نفر نوشته‏اند. گروهي از آنان، داراي آثار علمي و شاگردان متعددي بودند. براي نمونه، هشام بن حکم، 31 جلد کتاب نوشته و جابربن حيان نيز بيش از دويست کتاب در زمينه علوم گوناگون، به ويژه رشته‏ هاي عقلي، طبيعي و شيمي تصنيف کرده که به همين دليل، به عنوان پدر علم شيمي مشهورشده است.

4-وسعت ارتباط و دانشگاه امام‏ صادق عليه ‏السلام

امام صادق عليه‏السلام باتمام جريان‏هاي فکري و عقيدتي آن روز برخورد کرد و موضع اسلام و تشيع را در برابر آنها روشن ساخته، برتري بينش اسلام را ثابت نمود. پيشوايان مشهور اهل‏سنت، بدون واسطه يا با واسطه، شاگرد امام بوده‏اند. در رأس اين پيشوايان، ابوحنيفه قرار دارد که دو سال شاگرد امام بوده است. خود او، اين دو سال را پايه علوم و دانش خود معرفي مي‏کند و مي‏گويد: «اگر آن دو سال نبود، نُعمان هلاک مي‏شد».

شاگردان امام از نقاط مختلف همچون کوفه، بصره، واسط، حجاز ومناطق مختلف ایران و.. و نيز از قبايل گوناگون بودند که به مکتب آن حضرت مي‏پيوستند.وعلم واندیشه امام را در قالب حدیث وجوامع روایی در ممالک اسلامی منتشر نمودند و به غنای فرهنگ تمدن اسلامی افزودند.

در وسعت دانشگاه امام همين قدر بس که حسن‏بن علي وَشّاء، که از شاگردان امام رضا عليه‏السلام و از محدثان بزرگ بود، مي‏گفت: «در مسجد کوفه، نهصد نفر استاد حديث مشاهده کردم که همگي از جعفر بن محمد عليه‏السلام حديث نقل مي‏کردند».[2]

[1] . اسد حیدر الامام صادق والمذاهب الاربعه ج1 و2 و3

[2] . سیری در سیره معصومان ؛ امیر علی حسنلو

أمیرالمؤمنین علی علیه السلام:

مَن أصبَحَ علَی الدنیا حَزینا فقد أصبَحَ لِقَضاءِ اللّه‏ِ ساخِطا؛

هر که برای دنیا اندوه خورد، از قضای الهی ناخشنود است.

نهج البلاغه، حکمت ۲۲۸

علی العلاق گفت توافق با ایران درباره پرداخت بدهی‌های مربوط به واردات گاز به شیوه ای جدید به دست آمده است.

بر اساس گزارش میدل ایست نیوز، رئیس بانک مرکزی عراق افزود:« مذاکراتی با ایران به صورت پیوسته برای ساماندهی واردات از ایران ادامه دارد به گونه ای که عراق در معرض مشکلاتی نظیر نقض تحریم ها و توافقات قرار نگیرد.»

وی در  ادامه گفت:« بانک مرکزی عراق به فرمول  واضحی در خصوص ساماندهی تجارت با ایران دست خواهد یافت به ویژه با توجه به اینکه بخشی از آن از طریق تهاتر انجام می شود.»

العلاق خاطر نشان کرد:« توافقی بر سر تسویه بدهی های عراق بابت واردات گاز از ایران از طریق شیوه ای جدید که این بدهی ها پرداخت شود، حاصل شده است.»

این در حالی است که خبرگزاری رسمی عراق اخیرا از تصمیم دولت این کشور برای استفاده از دینار به جای دلار در معاملات داخلی خبر داده بود.

هزاران فلسطینی در مسجد الاقصی سالروز تولد پیامبر(ص) را گرامی داشتند و در بازارهای شهر قدس این مناسبت را جشن گرفتند.

فلسطینیان به همین مناسبت از ساعات آغازین روز به مسجد الاقصی رفتند که اوج آن مراسم جشنی بود که به همین مناسبت توسط اداره اوقاف اسلامی در داخل این مسجد ترتیب داده شده بود.

فعالان فلسطینی در صحن قبه الصخره که خانواده های فلسطینی به همراه فرزندان خود در آن حضور داشتند، فعالیت‌هایی برای ایجاد سرگرمی برای خانواده‌ها و فرزندان آن‌ها ترتیب دادند.

نمازگزاران نیز به مناسبت این میلاد فرخنده در صحن‌های مسجدالاقصی و ورودی‌های آن اقدام به توزیع شیرینی بین حاضران کردند.

در همین رابطه شیخ یوسف ابو سنینه، امام و خطیب مسجد الاقصی، مراسمی را در این مکان برگزار کرد که شامل سرودهای مذهبی بود.

این درحالی است که شیخ محمد حسین، مفتی قدس و سرزمین‌های فلسطین، در سخنرانی خود در این جشن از فلسطینی‌ها به دلیل عبور از ایست‌های بازرسی اسرائیل برای رسیدن به مجدالاقصی و حضور گسترده آن‌ها در این مکان تمجید کرد.

وی گفت: امروز این نیروهای منفور رژیم صهیونیستی در مقابل دروازه‌های قدس و مسجدالاقصی ایستاده اند تا مانع دسترسی شما به این مکان پاک شوند. اما با همه این اقدامات شما تصمیم گرفته‌اید که به مسجدالاقصی برسید و در این مکان به مناسبت ولادت پیامبر اسلام (ص) نماز بخوانید.

شیخ عمر الکسوانی، مدیر مسجد الاقصی نیز به همین موضوع اشاره کرد و گفت: شما برای جشن میلاد پیامبر (ص) در این مکان پاک از همه موانع گذشتید.

در این زمینه، با هجوم فلسطینیان به مسجد الاقصی، بازارهای شهر قدیمی قدس شاهد فعالیت تجاری فعالانه‌ای بود. ضمن اینکه نیروهای نظامی رژیم صهیونیستی در شهر قدیمی قدس شرقی و در مجاورت مسجد الاقصی مستقر شده بودند.

در پی انفجار یک کامیون در منطقه مین‌گذاری‌شده قره‌باغ که منجر به کشته شدن چهار افسر وزارت کشور جمهوری آذربایجان شد، نیروهای آذربایجان در تاریخ 19 سپتامبر 2023 طی مدت 24 ساعت با استفاده از توپخانه و پهپاد، حمله گسترده‌ای را به قره‌باغ آغاز و آن را یک عملیات ضدتروریستی با هدف خنثی کردن تحریکات ارمنستان با تأکید بر اهداف نظامی و بازگرداندن ساختار قانون اساسی در قره‌باغ توصیف کرده‌اند.

تنش‌های اخیر ریشه در دسامبر 2022 و فاصله گرفتن ارمنستان از سازمان امنیت جمعی و خودداری از امضای بیانیه مشترک سازمان پیمان امنیت جمعی در پایان نشست سران آن در ایروان و همچنین امتناع پاشینیان از رزمایش سازمان و شدت این تنش با اقدامات اخیر پاشینیان  که میزبان یک رزمایش نظامی مشترک با نیروهای آمریکایی بوده، به وجود آمده است.

اعلام اولین محموله کمک‌های بشردوستانه از ارمنستان به اوکراین و ادامه روند تصویب اساسنامه رم توسط ایروان با هدف به‌رسمیت شناختن صلاحیت دادگاه کیفری بین‌المللی (ICC) که در پایان سال 2022 حکم بازداشت بین‌المللی را علیه ولادیمیر پوتین صادر کرد، نشانه‌های دیگر از تشدید تنش و ایجاد همکاری میان مسکو و باکو در جهت اهداف آذربایجان در منطقه قره‌باغ بوده است.

جمهوری آذربایجان در یورش جدید برتری نظامی خود را به ارمنستان دیکته کرد، اقدامی که شادی شهروندان این کشور و فاجعه انسانی را برای ارامنه ساکن قره‌باغ همراه داشته است.

واکنش بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در عملیات نظامی آذربایجان:

ترکیه؛ بازیگری که به‌دنبال چیدن میوه سیاست‌های خود است

ترکیه از جمله کشورهای منطقه‌ای موفق در کسب امتیاز و گسترش روابط استراتژیک خود با آذربایجان است. پس از عملیات نظامی آذربایجان در منطقه قره‌باغ، رئیس جمهور آذربایجان و ترکیه با هم دیدار و الهام علی‌اف به این نکته اشاره داشته است که آذربایجان و ترکیه با حمایت یکدیگر مسائل منطقه را در مسیر درست هدایت و صلح و ثبات را در منطقه ایجاد و روابط خود را به بالاترین سطح خواهند رساند.

حجم تجارت آذربایجان با ترکیه بیش از 6 میلیارد دلار است، در سال جاری حجم تجارت آنها 40 درصد افزایش یافته است، به‌طوری که ترکیه و آذربایجان هدف همکاری تجاری خود را 15 میلیارد دلار بیان کرده و رسیدن به آن را در برنامه کوتاه‌مدت خود قرار داده‌اند.

البته نباید این نکته را نادیده گرفت که ترکیه ناوگانی از پهپادهای جنگی جمهوری آذربایجان را تأمین و به این کشور کمک کرد تا در یک جنگ 6هفته‌ای در سال 2020، بخشی از منطقه مورد مناقشه قره‌باغ را پس بگیرد.

در ادامه همکاری‌های آنکارا و باکو می‌توان به خط گاز طبیعی ایغدیر ـ نخجوان اشاره کرد که نقش بسزایی در تعمیق روابط و همچنین کمک شایانی در جهت تأمین انرژی اروپا خواهد داشت.

اردوغان رئیس جمهور ترکیه همچنین افتتاح مسیر زمینی کریدور زنگزور در جنوب قفقاز را «مسئله راهبردی» برای ترکیه خواند و تأکید کرد که این کریدور برای روابط آنکارا و باکو «بسیار مهم» است.

او تأکید کرد که ترکیه از کریدور صلح‌آمیز بین آذربایجان و ارمنستان برای اتصال نخجوان حمایت می‌کند، اما اگر ایروان با چنین چیزی مخالفت کند، کریدور می‌تواند از ایران عبور کند که این ایده مثبت است. اردوغان رئیس جمهور ترکیه اذعان داشته است که تمام تلاش خود را برای افتتاح کریدور زنگزور انجام خواهد داد و سیگنال‌های مثبتی نیز از ایران دریافت کرده است. اگر ارمنستان از باز شدن کریدور زنگزور جلوگیری کند، این کریدور می‌تواند از ایران عبور کند.

روسیه: کاهش نفوذ در صورت تداوم سیاست فعلی

ارمنستان از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بر شراکت امنیتی با روسیه متکی بوده است، اما روابط آنها پس از حمله ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه به اوکراین در سال 2022 به‌شدت تیره شده است.

نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان، روسیه را مسئول ناتوانی در تأمین امنیت ارامنه دانست. ارمنستان بارها از نیروهای حافظ صلح روسیه به‌دلیل ناتوانی در باز نگه‌داشتن کریدور لاچین و نادیده گرفتن درگیری‌های کوچک پراکنده در طول مرز انتقاد کرده است.

اگرچه ارمنستان متحد دیرینه مسکو از جمله میزبانی از یک پایگاه نظامی روسیه است، اما روابط در سال گذشته به‌طرز چشمگیری بدتر شده است. همزمان با مناقشه جاده‌ای، ارمنستان، امسال با امتناع از اجازه رزمایش در خاک خود توسط بلوک سازمان امنیت جمعی به‌رهبری مسکو و با برگزاری رزمایش‌های مشترک در ماه جاری با نیروهای آمریکایی، این اقدام پاشینیان روسیه را خشمگین کرده است.

علاوه بر این، مسکو از ارائه کمک‌های بشردوستانه ارمنستان به اوکراین ناراحت است. اگرچه دخالت روسیه در پایان دادن به جنگ 2020 دستاورد مهمی برای روسیه قلمداد و نفوذ این کشور را در منطقه افزایش داد اما با ایجاد شکاف و اختلافات میان ایروان و مسکو اعتبار روسیه در منطقه قره‌باغ به‌طور جدی کاهش یافته است که اگر تدابیر قوی‌تری برای نفوذ در قفقاز جنوبی اتخاذ نکند، وضعیتی را که در گذشته داشته است، ممکن است از دست بدهد.

اتحادیه اروپا: افزایش واردات گاز آذربایجان و توسعه روابط با ارمنستان

اعضای پارلمان اروپا پس از عملیات نظامی آذربایجان در قره‌باغ انفعال اتحادیه اروپا در واکنش به بحران قره‌باغ را محکوم کردند و از این اتحادیه خواستند که تحریم‌های اقتصادی علیه جمهوری آذربایجان اعمال کند.

اعضای پارلمان اروپا از اتحادیه اروپا خواسته‌اند وارد عمل شود و تحریم‌هایی از جمله توقف واردات گاز را اعمال کند. اتحادیه اروپا این تجاوز را محکوم کرده، اما هیچ اقدامی تلافی‌جویانه ارائه نکرده است. این اتحادیه اخیراً قرارداد جدیدی برای دو برابر کردن واردات گاز آذربایجان از اتحادیه اروپا تا سال 2027 امضا کرده است که اورسولا فون‌درلاین، رئیس کمیسیون اتحادیه اروپا، باکو را شریکی "قابل اعتماد" خوانده است.

تلاش‌های اتحادیه اروپا برای کاهش تنش ده‌هاساله بین ارمنستان و آذربایجان نیز ناموفق بوده است. پس از اقدامات نظامی اخیر آذربایجان، اتحادیه اروپا خواستار تحریم‌های اقتصادی و تجاری و همچنین تعلیق همه روابط دوجانبه با باکو شده است.

به‌دلیل عدم حمایت روسیه، کشورهای اتحادیه اروپا در سال گذشته 15.6 میلیارد یورو گاز طبیعی از آذربایجان وارد کردند که چهار برابر بیشتر از سال 2021 است. بلغارستان، رومانی، مجارستان و اسلواکی نیز متعهد شده‌اند واردات گاز از این کشور نفت‌خیز را افزایش دهند.

نمایندگان پارلمان اروپا همچنین ابراز نگرانی کردند که گازی که از آذربایجان به اروپا می‌رسد «گاز روسیه است» و خواستار تحقیقات فوری در مورد منشأ گاز واردشده از طریق کریدور جنوبی شدند.

نمایندگان پارلمان اروپا همچنین ادعا کردند که روسیه و آذربایجان علاقه‌مند به استقرار یک رژیم دست‌نشانده در ارمنستان هستند زیرا کرملین به‌دنبال تقویت نفوذ خود در قفقاز جنوبی است، هدف روسیه آشکارا برکناری پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان است.

ایران: موضع اصولی حمایت از تمامیت ارضی ارمنستان و آذربایجان و توجه به حقوق ارامنه قره‌باغ

موضع جمهوری اسلامی ایران در مناقشه قره‌باغ همواره حول محور لزوم حفظ تمامیت ارضی آذربایجان و ارمنستان، حفظ تجاوزناپذیری مرزهای بین‌المللی و حفظ حقوق ارامنه بوده است.

جمهوری اسلامی ایران بر اساس این پایه، استان سیونیک را بخشی از تمامیت ارضی ارمنستان می‌داند، در حالی که قره‌باغ در تمامیت ارضی آذربایجان دیده می‌شود. در این برهه حساس، ایران می‌تواند فعالانه و مؤثر، با همسویی با اصول منطقی خود، به میانجی‌گری آتش‌بس میان کشورهای همسایه و تسهیل بازگشت مسالمت‌آمیز قره‌باغ به آذربایجان و تضمین امنیت اقلیت ارمنی کمک کند.

آمریکا: سوءاستفاده از وضعیت روسیه در اوکراین برای ایجاد جبهه جدید بی‌ثباتی علیه مسکو

ارمنستان در یک اقدام غیرمنتظره رزمایش نظامی را با آمریکا برگزار کرد که واکنش روسیه به‌عنوان یک حامی درازمدت ایروان را برانگیخت.

از زمان درگیری نظامی مسکو با کی‌یف، مجموعه غرب به‌ویژه آمریکا فرصت را برای گرفتن جای پای روسیه در منطقه قفقاز جنوبی مناسب دیده است. ازآن‌جایی که معادله‌ها در جبهه‌های شرقی و جنوبی اوکراین پیچیده شده است و این کشور توانسته است پیشروی‌هایی را داشته باشند، کاخ کرملین عمده تمرکز را به‌روی کسب دستاورد در جنگ گذاشته است،
از همین رو ارمنستان هم با توجه به این مسئله و آنچه پاشینیان در مورد اینکه «روسیه خود نیاز به سلاح و مهمات دارد» گفت، به‌دنبال باز کردن پای آمریکا به منطقه قفقاز جنوبی است که می‌تواند تنش‌ها با روسیه را بیش از پیش افزایش دهد.

دولت بایدن تلاش می‌کند همزمان با درگیری روسیه در جنگ اوکراین، در جبهه‌های مختلف نیز مسکو را هدف قرار دهد و یکی از این اهداف منطقه قفقاز نزدیک مرزهای روسیه است.

آمریکا تلاش دارد به‌دلیل تنش‌های جدی میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان، خود را به‌عنوان یک میانجی‌گر قوی حلال مناقشات مهم جلوه دهد اما در پشت‌پرده، کاخ سفید تمایلی نه‌تنها به حل مشکلات و مناقشات قفقاز ندارد، بلکه تشدید تنش‌ها در این منطقه را دنبال می‌کند.

دولت واشنگتن به‌بهانه نفوذ گسترده در منطقه قفقاز جنوبی و اجرای طرح‌های جدید با هدف بی‌ثباتی بیشتر این منطقه نزدیک شدن به ارمنستان را انتخاب کرده و در تلاش برای القای این موضوع است که دنبال حمایت از ایروان بوده اما در پشت‌پرده، کاخ سفید اهدافی بی‌ثبات‌کننده را دنبال می‌کند که می‌تواند پیامدهای ناگواری برای کل منطقه قفقاز جنوبی به‌همراه داشته باشد.

هدف آمریکا این است که به جمهوری‌های منطقه کمک کند تا تحت نفوذ قدرت‌های منطقه قرار نگیرند، چنین هدفی در حقیقت جزئی از منافع جهانی هژمونیک آمریکا به‌شمار می‌آید.

راهبرد آمریکا در این منطقه علاوه بر اهداف اقتصادی، اهداف استراتژیکی و سیاسی را نیز در بر می‌گیرد، ازآن‌رو که انگیزه‌های ژئوپولیتیکی بیش از اهداف اقتصادی محرک آمریکا برای حضور در این منطقه بوده است.

قطعاً طرح جدید دولت بایدن از نزدیک شدن به ارمنستان و دولت پاشینیان کمک به ایروان نیست بلکه کاخ سفید اهداف پیدا و پنهانی در سر دارد.

به‌نظر می‌رسد ارمنستان به تبعات منفی نفوذ آمریکا در منطقه قفقاز جنوبی همزمان با کم‌رنگ شدن نقش روسیه پی نبرده است، هدف، سوءاستفاده از شرایط مرتبط با تنش‌های میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان برای شکل‌دهی شرایط ژئوپولیتیکی جدید در قفقاز براساس منافع واشنگتن است.

در تحلیل وضعیت فعلی و آینده منطقه قره‌باغ می‌توان به چند نکته کلیدی اشاره کرد:

• با توجه به تحولات مختلف اخیر، اقدام آذربایجان برای بازپس‌گیری قره‌باغ قابل انتظار بود، کشته شدن چهار افسر وزارت کشور جمهوری آذربایجان تنها به این روند تسریع بخشید. پس از جنگ 44روزه و امضای توافقنامه آتش‌بس با ارمنستان در مسکو در سال 2020، باکو با هماهنگی ترکیه قصد داشت گذرگاه زنگزور را برای رسیدن به نخجوان از طریق استان سیونیک در ارمنستان باز کند، با این حال، به‌دلیل مخالفت‌های منطقه‌ای، از جمله موضع قاطع ایران در برابر تغییر مرزهای بین‌المللی، آنها گشایش گذرگاه سیونیک را در اولویت بعدی قرار دادند و به‌عوض بر تلاش‌های هفته‌های اخیر برای آزادسازی قره‌باغ تمرکز کردند. انسداد تدریجی گذرگاه لاچین که ارمنستان را به قره‌باغ وصل می‌کند و ارائه کمک‌های غذایی و بهداشتی از خاک جمهوری آذربایجان به مردم قره‌باغ نشان از عزم باکو برای نهایی کردن اهداف ناقص خود از جنگ 44روزه و حفظ آن دارد. حفظ تمامیت ارضی و تسلط کامل بر منطقه قره‌باغ که این منطقه را جزء لاینفک جغرافیای آذربایجان می‌داند جزو اهداف اصلی باکوست.
• تیرگی روابط بین ارمنستان و روسیه کنار مانور نظامی 10روزه مشترک بین ارمنستان و ایالات متحده که باعث نارضایتی روسیه از پاشینیان شد، باعث شد آذربایجان از این فرصت برای تشدید فشار برای آزادی قره‌باغ استفاده کند، خطای مهم ارمنستان این بود که نیکول پاشینیان، فراتر از بیان این‌که وابستگی به روسیه یک اشتباه استراتژیک است، علناً ​​تغییر جهت به‌سمت غرب را اعلام کرد، این موضع همراه با نارضایتی روسیه و حمایت غرب، نشان‌دهنده بی‌تفاوتی ارمنستان نسبت به روسیه بوده است.
• به‌نظر می‌رسد که تصمیم حمله به قره‌باغ به‌طور مستقل و بدون مشورت ترکیه توسط جمهوری آذربایجان گرفته شده است، ولی بدون شک آنکارا از اقدام باکو در منطقه قره‌باغ حمایت و این منطقه را در تمامیت ارضی آذربایجان می‌داند. آنکارا معمولاً تلاش برای باز کردن گذرگاه سیونیک را گامی حیاتی برای آزادسازی قره‌باغ می‌داند و با تشویق آذربایجان برای به‌دست گرفتن کنترل سیونیک، قصد استفاده از این مسیر را برای رسیدن به دریای خزر دارد. یکی دیگر از جنبه‌های مهم تلاش جمهوری آذربایجان برای ایمن‌سازی مسیری از طریق ایران برای رسیدن به نخجوان است که بر این امر با ساخت راه‌آهن تأکید می‌کند، توسعه‌ای نوظهور که ممکن است آنکارا طرفدار این تغییر مسیر از آذربایجان نباشد.
• شایان ذکر است که اقدام نظامی آذربایجان و بازپس‌گیری منطقه قره‌باغ را نمی‌توان موضوعی تمام‌شده دانست چراکه با تغییرات در نظام بین‌الملل و جهان در حال گذار هیچ امر قاطع و ابدی وجود نداشته و نخواهد داشت، اما می‌توان چنین بیان داشت که رهبران کشورهای ارمنستان و آذربایجان با در نظر گرفتن فاجعه انسانی در حال وقوع در این منطقه و مهاجران آواره‌ای که هیچ تضمین امنیتی را برای خود نمی‌دانند در دیداری که قرار است در 5 اکتبر در اسپانیا میان طرفین درگیر صورت پذیرد با توجه به مسائل مطروحه تصمیمی منطقی‌تر گرفته شود و این دیدار آغازگر فاجعه‌ای دیگر نشود.

پیام رهبر انقلاب اسلامی که بعد از ظهر امروز (پنج‌شنبه) توسط حجت‌الاسلام سیدرمضان موسوی‌مقدم نماینده ولی فقیه در بنیاد شهید و امور ایثارگران، در گلزار شهدای بهشت زهرای تهران قرائت شد، به این شرح است:

بسم الله الرّحمن الرّحیم

فرصتِ روزهای خاطره‌انگیز دفاع مقدس را برای سلام بر شهیدان عزیز و تعظیم در برابر ارواح مطهّر آنان مغتنم میشمارم.

شهیدان، ستارگان راهنمایند؛ الگوهای بی‌زوال برای همه‌ی ما و نسلهای پس از مایند؛ رفتار آنان درس است؛ انگیزه‌های آنان حکمت است. پیام آنان را باید به‌درستی بشنویم و از آن برای آبادی دنیا و آخرت در همه‌ی دوره‌ها و نسلها بهره بگیریم.

سلام خداوند و اولیائش بر شهیدان عزیز

سیّدعلی خامنه‌ای