از سال 2003 تا همین امروز، مذاکره شاه‌بیت اظهارات دیپلماتیک مقامات سیاسی، دیپلماتیک و حتی نظامی غربی بوده است. حتی در تنش‌آمیزترین دوران برنامه هسته‌ای ایران باز هم اولویت اصلی با مذاکره بوده است. با این حال پس از آخرین دور مذاکرات وین و توقف آن با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ایران هنوز دور دیگری  از مذاکرات شکل نگرفته و تهران هنوز در حال ارزیابی اوضاع است.

نکته جالب در این میان اصرار عجیب کشورهای غربی بر شروع سریع مذاکرات است. هم طرف آمریکایی و هم طرف اروپایی از فرصت محدود برای مذاکرات سخن می‌گویند و از مقامات ایرانی می‌خواهند تا سریع‌تر به میز مذاکره بازگردد.

در مقابل، مقامات وزارت امور خارجه ایران علی‌رغم تاکید بر شروع دوباره مذاکرات، هرنوع گفت‌وگویی بدون حصول یک نتیجه مشخص را رد می‌کنند.

این بار اول نیست که دو طرف در چنین شرایطی قرار گرفته‌اند. در سال‌های پیش از شروع مذاکرات برجام نیز بارها چنین خلایی برای شروع مذاکره شکل گرفته اما این بار اول است که غربی‌ها این چنین بی‌محابا از ایران برای حضور در میز مذاکره دعوت می‌کنند.

* پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران

در مورد دلایل این اصرار تحلیل‌های فراوانی ارائه شده است. اولین نکته در این باره پیشرفت فناوری هسته‌ای ایران به خصوص در حوزه غنی‌سازی است.

مهم‌ترین معیار غربی‌ها برای پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران تعیین خط قرمز یک ساله برای رسیدن به مواد لازم برای ساخت یک بمب هسته‌ای است که آن را اصطلاحا «زمان گریز» می‌خوانند. بر اساس این معیار غربی‌ها، برنامه هسته‌ای ایران هم‌اکنون در کمترین زمان گریز پس از برجام است.

ایران هم‌اکنون در حال غنی‌سازی‌ 60 درصدی است. پیشرفت ایران در تکنیک‌های غنی‌سازی به خصوص با استفاده از ماشین‌های پیشرفته غنی‌سازی یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های مقامات غربی است که زمانی می‌گفتند ایران اصلا نباید غنی‌سازی اورانیوم انجام دهد.

«آنتونی بلینکن» وزیر خارجه آمریکا نیز در موقعیت‌های مختلف بر این نکته تاکید کرده است که این پیشرفت‌ها عملاً محدودیت‌های برجامی را حتی در صورت اعمال شدن بی‌اثر می‌کنند، چرا که تجربه ایران در انجام این فرآیندها غیرقابل بازگشت است.

صهیونیست‌ها نیز علاقه دارند تا مساله زمان گریز را تهدیدآمیز نشان دهند و این در حالی است که خود دارنده تنها زرادخانه اتمی در منطقه غرب آسیا هستند.

البته بسیاری از این برآوردها فاقد یک نگاه دقیق و غیرسیاسی است. اغلب آن‌ها به این حقیقت اشاره نمی‌کنند که این معیار تنها برای تأمین مواد شکافت‌پذیر لازم برای ساخت یک سلاح هسته‌ای کوچک است و ساخت یک کلاهک قابل انفجار قابل نصب بر روی یک موشک بالستیک ممکن است تا 3 سال طول بکشد و نیاز به آزمایشات متعددی دارد. بر این اساس، مبنای زمان گریز یک مبنای فنی واقعی نیست.

به عنوان مثال کره شمالی برای رسیدن به توانمندی در ساخت سلاح هسته‌ای حداقل ده سال زمان صرف کرد و چندین آزمایش هسته‌ای انجام داد. انجام چنین کاری به صورت مخفیانه غیرممکن است و بلافاصله سازمان‌های اطلاعاتی غربی قابلیت کشف آن را خواهند داشت.

از طرف دیگر آنچه غربی‌ها تعمدا به آن اشاره نمی‌کنند این است که ایران فاقد یک راهبرد نظامی برای استفاده از سلاح اتمی است و اساسا به‌دنبال چنین تسلیحاتی نیست. از این‌رو به نظر می‌رسد که ابراز نگرانی غرب در خصوص اهداف نظامی پیشرفت‌های هسته‌ای ایران تا حدود زیادی اهداف رسانه‌ای داشته و با هدف تاثیرگذاری بر اراده تهران برای ورود به مذاکرات صورت می‌گیرد.

در این میان شاید مساله این باشد که واقعاً اهداف دیگری در خصوص تلاش غرب برای دعوت ایران برای مذاکره می‌توان در نظر گرفت. نگاهی به شرایط اقتصادی غرب نشان می‌دهد که نمی‌توان این گمان را از نظر دور داشت که شاید پای مسائل دیگری نیز در میان باشد.

* در بازار انرژی چه می‌گذرد؟

در سال‌های بین 2010 تا 2012 زمانی که تحریم‌های غرب در حوزه انرژی شروع به تنگ‌تر کردن حلقه تحریم ایران کرد بازار نفت و انرژی از وضعیت ایده‌آلی برخوردار بود. رشد بالای نفت شیل در حال تصرف بخش مهمی از بازار نفت دنیا بود و تولیدکنندگان مهم دنیا ظرفیت بالای جبران هرگونه کمبودی را داشتند.

از همین رو حداقل یک میلیون بشکه از نفت ایران به همین شکل از بازار دنیا حذف شد. این اتفاق در دوران ترامپ به شکل مشابهی روی داد. تولید شیل نفت آمریکا در حال فوران بود و چه اتفاقی بهتر از حذف کامل صادرات نفت ایران، لیبی و ونزوئلا زمینه این کار را فراهم می‌کرد؟ با رشد 4 میلیون بشکه‌ای تولید نفت شیل در آمریکا، 4 میلیون بشکه از طرفیت تولید این سه کشور حذف شد.

با این حال بعد از دوران کرونا به نظر می‌رسد که شرایط تا حدودی تغییر کرده است. علی‌رغم تلاش برای جایگزینی سوخت‌های تجدیدپذیر به جای سوخت‌های فسیلی، این فرآِیند کندتر از حد انتظار پیش رفته است. خلأ ناشی از کمبود سرمایه‌گذاری در حوزه تولید شیل نفت ادامه رشد تولید این صنعت را با ابهام‌های جدی روبه‌رو کرده است. بازگشت رشد تولید به این سادگی امکان‌پذیر نیست و سیاست‌های بایدن برای محدود کردن حفاری در مناطق فدرال این بحران را تشدید کرده است.

نشانه‌های بحران در بازار انرژی در نقاط مختلف دنیا پیداست. افول سریع صنعت ذغال‌سنگ و محدودیت ذخایر گاز به شدت هزینه‌های گاز در اروپا را افزایش داده و حتی برخی از امکان رشد 300 درصدی قیمت گاز سخن می‌گویند.

این بحران به شکل دیگری خود را در چین نشان داده است. تلاش برای محدود کردن تولید ذغال سنگ برای محدود کردن تولید دی‌اکسیدکربن موجب یک بحران گسترده انرژی در مناطق شرقی این کشور شده است. هم‌اکنون ده استان چین با بحران کمبود برق روبه‌رو هستند و برق کارخانه‌ها و مراکز تفریحی نیز سهمیه‌بندی شده است.

حتی پیش‌بینی می‌شود که این بحران موجب خواهد شد که مشکلات فراوانی در حوزه تولید محصولات کارخانه‌ای در دنیا به خصوص محصولات فلزی به وجود بیاید. چنین روندی نتیجه‌ای نخواهد داشت جز وابستگی مقطعی چین به واردات نفت و انرژی وارداتی که هم‌اکنون هم رکوردهای قبلی را جابجا کرده است.

بر اساس پیش‌بینی‌ها بحران فوق تا بهار سال آینده ادامه خواهد یافت و نمی‌توان انتظار حل آن را به این سرعت داشت. بازتاب این اتفاقات در افزایش قیمت نفت کاملاً مشهود است. بر اساس پیش‌بینی‌ها این افزایش می‌تواند منجر به افزایش قیمت هر بشکه نفت تا 90 دلار شود که در طول 3 سال گذشته بی‌سابقه است.

البته کشورهای عضو اوپک همچنان از توانمندی افزایش تولید نفت تا حدود زیادی برخوردار هستند اما شاید در این میان ظرفیت ایران برای ورود سریع دوباره نفت و میعانات گازی بهترین گزینه برای مهار قیمت نفت است. در حقیقت در صورت به نتیجه رسیدن مذاکرات با چارچوب مدنظر آمریکایی‌ها و سرازیر شدن نفت ایران به بازار در کوتاه‌مدت امکان مهار این مسئله وجود خواهد داشت.

* حرکت سریع ایران به سمت شرق غرب را ترسانده است؟

اتفاقات روی داده در حوزه سیاست خارجی ایران نیز می‌تواند از انگیزه‌های اصلی غرب برای شروع سریع مذاکرات باشد. در طول ماه‌های گذشته ایران تغییرات جدی در راستای رویکرد خود برای نگاه به شرق ایجاد کرده است.

اولین مرحله از این مسیر پیوستن ایران به سازمان همکاری‌های شانگهای است. اگرچه این سازمان بیشتر بر روی همکاری‌های امنیتی متمرکز بوده اما در طول سال‌های اخیر وجه اقتصادی آن به شدت تقویت شده است. ایران عضویت خود را در این سازمان مسیری برای شروع همکاری‌های جدی‌تر اقتصادی می‌بیند.

هم‌اکنون چندین کریدور اقتصادی در اطراف ایران در حال فعالیت است. از جمله این کریدورها می‌توان به کریدور «سی-پک» بین چین و پاکستان اشاره کرد. حتی ترکیه نیز در قالب کریدوری به نام «راه لاجورد» تلاش می‌کند تا از طریق آذربایجان به آسیای میانه و چین متصل شود. ایران ورود جدی به سازمان شانگهای را راهی برای فعال کردن کریدورهای مختص به خود در قالب کلان طرح یک «یک کمربند-یک جاده» می‌داند. به خصوص این که از 6 کریدور مطرح شده مسیر سه کریدور از خاک ایران می‌گذرد.

در صورت گسترش چنین همکاری‌هایی مباحث مرتبط با تحریم ایران تضعیف خواهند شد. ایران می‌تواند با استفاده از زیرساخت‌های موجود در این کریدورها زمینه را برای اتصال دوباره خود به اقتصاد جهانی فراهم کند. به عنوان مثال عراق تمایل فراوانی دارد که نفت خود را از طریق زمینی به چین صادر کند و ایران در این میان بهترین مسیر برای چنین کاری است تا از طریق پاکستان این کار را عملی کند.

شاید در ابتدا چنین کاری سخت باشد اما نکته اساسی اینجاست که هر چقدر ایران در این مسیر پیشرفت کند وادار کردن آن برای قبول شرایط مذاکراتی غربی‌ها سخت‌تر خواهد شد. حتی ممکن است کار به جایی برسد که دیگر امتیازات برجامی برای ایران جذابیتی نداشته باشند.

با در نظر گرفتن این موارد می‌توان تا حدود زیادی تلاش غرب برای رسیدن به یک توافق سریع برای احیای برجام را درک کرد. در مقابل ایران نیز درک کرده است که شرایط تا حدودی به نفع تهران است. به همین دلیل در روزهای اخیر ایران تلاشی برای احیای سریع برجام نمی‌کند تا شاید امکان گرفتن امتیازات بیشتر از آمریکایی‌ها به خصوص در حوزه لغو تحریم فراهم شود.

این که در نهایت کدام طرف ماجرا خواهد توانست به اهداف خود برسد نکته‌ای است که آن را زمان مشخص خواهد کرد.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای فرمانده معظم کل قوا صبح امروز (یکشنبه) در ارتباط تصویری با مراسم مشترک دانش‌آموختگی دانشجویان دانشگاه‌های افسری نیروهای مسلح در دانشگاه افسری امام حسین علیه السلام، این نیروهای پرافتخار را «قلعه مستحکم امنیت ملت سربلند ایران و میهن مقتدر و عزیز» خواندند و افزودند: دخالت بیگانگان در منطقه مایه اختلاف و خسارت است و همه مسائل و حوادث باید بدون دخالت بیگانه و با الگوپذیری کشورهای منطقه از اقتدار و عقلانیت ایران و نیروهای مسلح جمهوری اسلامی حل شود.

رهبر انقلاب اسلامی با ابراز امیدواری برای توفیق دانش‌آموختگان و ارتقای جوانان نیروهای مسلح در مکتب و دانشگاه حسینی، به ملت ایران به‌خاطر داشتن جوانان مؤمن، صالح، شجاع و دارای عزم و بصیرت تبریک گفتند و افزودند: فرماندهان عزیزی که جوانان میهن را این‌گونه تربیت می‌کنند، شایسته افتخار و تقدیرند.

فرمانده‌کل قوا با اشاره به تحقق فرموده امیرمؤمنان درباره نیروهای مسلح افزودند: به‌فضل الهی، نیروهای مسلح ایران امروز به‌معنای واقعی کلمه سپر دفاعی ملت و کشور در مقابل تهدیدهای سخت دشمنان بیرونی و درونی هستند.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای سربازی ملت ایران را موجب سرافرازی و عزت دانستند و گفتند: آمادگی برای دفاع از ملت ایران و هویت اسلامی، ملی و انقلابی کشور افتخار بزرگ نیروهای مسلح است.

ایشان امنیت را زیرساخت اساسی همه فعالیت‌های ضروری برای پیشرفت کشور برشمردند و با مهم خواندن تحقق امنیت کشور بدون تکیه بر بیگانگان افزودند: این مسئله البته برای ملت ایران عادی است اما کشورهای مختلف حتی کشورهای اروپایی از این مشکل رنج می‌برند.

ایشان به بگومگوهای اخیر اروپا و آمریکا اشاره کردند و گفتند: برخی اروپایی‌ها، اقدام آمریکا را خنجر از پشت خواندند و به‌نوعی گفتند اروپا باید بدون اتکا به ناتو و در واقع به آمریکا، مستقلاً امنیت خود را تأمین کند.

رهبر انقلاب افزودند: وقتی کشورهای اروپایی به‌علت اتکاء به آمریکا، یعنی کشوری که با اروپا مخالف هم نیست در تحقق امنیت پایدار احساس کمبود می‌کنند، حساب کشورهای دیگر که نیروهای مسلح خود را تحت کنترل آمریکا و دیگر بیگانگان قرار داده‌اند، مشخص است.

فرمانده‌کل قوا، تأمین امنیت با تکیه بر دیگران را فقط یک توهم خواندند و گفتند: کسانی که به این توهم دچارند سیلی آن را به‌زودی خواهند خورد چرا که دخالت مستقیم یا غیرمستقیم بیگانگان در امنیت و جنگ و صلح هر کشوری، فاجعه‌ای مصیبت‌بار است.

ایشان با تجلیل از اقتدار و سربلندی نیروهای مسلح در آزمایش‌های بسیار مهم و دشوار به‌ویژه جنگ تحمیلی 8ساله گفتند: اقتدار نیروهای مسلح به مسائلی نظیر آموزش‌ها، ابتکارات و پیشرفت‌های علمی، تجهیزات و انضباط سازمانی وابسته است اما مهمترین عامل اقتدار نیروهای مسلح، روحیه، معنویت و مسائل دینی و اخلاقی است.

رهبر انقلاب اسلامی، خروج ارتش مجهز و بدون روحیه اخلاقی و معنوی آمریکا از افغانستان را نمونه‌ای از نتایج اقتدار ظاهری و نه واقعی خواندند و گفتند: آمریکایی‌ها 20 سال قبل برای سرنگونی طالبان به افغانستان لشکرکشی کردند و در این اشغالگری طولانی‌مدت، کشتار و جنایت و خسارات فراوانی به‌بار آوردند اما بعد از این‌همه هزینه مادی و انسانی، حکومت را به طالبان دادند و خارج شدند که این واقعیت برای همه کشورها درس‌آموز است.

فرمانده‌کل قوا، اوضاع ارتش آمریکا هنگام خروج از افغانستان را نشان‌دهنده ماهیت واقعی این ارتش دانستند و گفتند: آن تصاویر هالیوودی از ارتش آمریکا و کشورهای امثال او، فقط نمایش است چرا که ماهیت واقعی آنها همین است که در افغانستان دیده شد.

رهبر انقلاب، نفرت مردم شرق آسیا از ارتش آمریکا را یادآور شدند و گفتند: آمریکایی‌ها هر جا دخالت کنند، منفور ملت‌ها هستند.

فرمانده‌کل قوا، حضور نظامی بیگانگان در منطقه را نیز مایه اختلاف و خسارت و ویرانی برشمردند و تأکید کردند: صلاح منطقه در این است که همه کشورها از ارتشی مستقل و متکی به ملت خود و هم‌افزا با ارتش‌های همسایگان برخوردار باشند.
رهبر انقلاب افزودند: ارتش‌های منطقه می‌توانند امنیت منطقه را تأمین کنند و نباید اجازه دهند که ارتش‌های بیگانه برای حفظ منافع خود، دخالت یا حضور نظامی داشته باشند.

فرمانده‌کل قوا افزودند: حوادثی که در شمال‌غرب ایران، در برخی کشورهای همسایه در جریان است باید با همین منطق پرهیز از دادن مجوز حضور بیگانگان حل شود.

ایشان گفتند: نیروهای مسلح کشور عزیز ما همواره با اقتدار همراه با عقلانیت عمل می‌کنند و این عقلانیت باید الگویی برای دیگر کشورها و عامل حل مسائل موجود باشد و همه بدانند که اگر کسی برای برادران خود چاه بکَند اول خودش در چاه می‌افتد.

فرمانده‌کل قوا در پایان سخنانشان نیروهای مسلح را برای تداوم افتخار خدمت به ملت و کشور، و افزایش روزافزون توانایی‌های مادی و معنوی توصیه مؤکد کردند.

پیش از سخنان فرمانده‌کل قوا، سردار سرلشکر محمد باقری رئیس ستادکل نیروهای مسلح با بیان گزارشی از توانمندی‌ها و آمادگی‌های رزمی، دفاعی و امنیتی نیروهای مسلح و همچنین خدمات اجتماعی این نیروها به مردم، به شکست آمریکا در افغانستان اشاره کرد و گفت: این شکست خفت‌بار و تخلیه بخش بزرگی از تجهیزات و پایگاههای آنها در منطقه، و شکست رژیم صهیونیستی در نبرد 12روزه موسوم به شمشیر قدس، نشانه‌های تسریع در افول آمریکا است.

در این مراسم که همزمان در دانشگاه‌های افسری نیروهای مسلح از طریق ارتباط تصویری دریافت می‌شد، سردار سرتیپ پاسدار غلامی فرمانده دانشگاه امام حسین(ع)، امیر سرتیپ‌دوم خلبان رودباری فرمانده دانشگاه شهید ستاری و سردار سرتیپ‌دوم پاسدار بختیاری فرمانده دانشگاه علوم انتظامی امین گزارشی از فعالیت‌ها، اقدامات و برنامه‌های تحصیلی این دانشگاه‌ها بیان کردند.

قرائت سوگندنامه، اعطای پرچم توسط دانشجویان قدیم به جدید، اجرای سرود مشترک توسط دانشجویان مستقر در میدان از دیگر برنامه‌های مراسم مشترک دانش‌آموختگی نیروهای مسلح بود.

همچنین رئیس ستادکل نیروهای مسلح با کسب اجازه از فرمانده‌کل قوا به تعدادی از برگزیدگان دانشگاه‌های افسری درجه و سردوشی داد.

شیخ واجب اکبرف رییس اسبق اتحادیه مسلمانان گرجستان با بیان اینکه جوامع مسلمان همیشه با تنش های بسیاری در زمینه های سیاسی، اقتصادی و امنیتی رو به رو بوده‌اند، گفت: در حال حاضر بحران‌های بسیاری در میان کشورهای اسلامی شکل گرفته است. این مشکلات ‌در جهان اسلام و در سطح ارتباط قلمرو دنیای اسلام با جهان غیراسلام به ‌ویژه در عرصه های فرهنگی پدیدار شده است.

وی در ادامه افزود: برخی مشکلات در داخل منطقه جهان اسلام وجود دارد که دلایل مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی مذهبی دارد. این بحران‌ها به صورت کوتاه مدت و بلندمدت بین دو یا چند جامعه و کشور مسلمان وجود دارد و علت اصلی آن، اختلافات قومی، تعارض منافع و دلایل سیاسی است. این اختلافات به صورت بسیار عمیقی در دل ملت های مسلمان ریشه کرده است. بخش بزرگ دلایل به وجود آمدن این بحران‌ها، در نتیجه عواملی بوده که به واگرایی دامن زده و باعث شده در میان کشورهای اسلامی اختلاف به وجود آید و یک بحران وسیع در میان جوامع اسلامی را رقم بزند.

او در ادامه تصریح کرد: یکی از اصلی ترین دلایل مشکلات جاری جهان اسلام، فقدان همگرایی و وحدت مذاهب میان مسلمانان شیعه و سنی و عدم اتحاد آنها با یکدیگر است. شکاف های مذهبی از مهم‌ترین شکاف‌های امروز جهان اسلام است. بدین معنا که مذاهب مختلف در داخل گفتمان اسلام از جمله شیعه و سنى یا فرقه‌ های وابسته به آنها از این نظر که ریشه در اصول اسلامى دارند، با یکدیگر نقاط مشترک بسیار دارند.

شیخ واجب اکبرف  تصریح کرد: برای ایجاد وحدت و همگرایی بین فرقه های مختلف اسلامی و عبور از بحران‌ها ضروری است که  کتاب ها و اسناد قدیمی اسلامی دوباره مورد بررسی قرار گیرد. در این صورت به جای آن که مسلمانان بر وجوه مورد اختلاف تکیه کنند، می توانند به اشتراکات اصلی دست یابند. این اشتراکات به ویژه بر موضوع تقریب و اتحاد امت اسلامی تأکید کرده است. حال آنکه می توان این یافته ها را در قالب مقالات و تولیدات جدید ترویج و منعکس کرد تا گامى جهت ایجاد زمینه‌های ذهنى در مسلمانان با هدف تکیه‌ بر عوامل وحدت‌بخش به‌جای تفرقه باشد.

حجت الاسلام و المسلمین سید صدرالدین قبانچی امام جمعه نجف اشرف با بیان اینکه کنفرانس عادی سازی روابط با اسرائیل، چهره حقیقی کسانی که ادعای اصالت عربی داشتند را آشکار کرد، گفت: ما در مرحله آغاز رهبری شیعه بر جهان قرار داریم و آمریکا رو به نزول است.

آیت الله سیستانی در بیانیه اخیر، موضع را مشخص کرد

وی اشاره کرد: آیت الله سیستانی در بیانیه اخیر خود در خصوص انتخابات، موضع را مشخص کرد و هیچ کس حق ندارد در انتخابات شرکت نداشته باشد.

حجت الاسلام و المسلمین قبانچی در بخش دیگر سخنان خود به کنفرانس عادی سازی روابط با اسرائیل در اربیل اشاره کرد و گفت: این کنفرانس چهره حقیقی کسانی که مدعی اصالت عربی و ملی گرایی هستند را آشکار کرد.

وی افزود: پروژه عادی سازی روابط با رژیم اسرائیل، تلاشی برای تزریق آخرین دوز واکسن در جهت زنده کردن آمریکا و اسرائیل است.

آمریکا شاهد بحران اقتصادی شدید بوده و از داخلی رو به فروپاشی است

امام جمعه نجف اشرف با تاکید بر اینکه امروز آمریکا شاهد بحران اقتصادی شدید بوده و از داخلی رو به فروپاشی است و در پرتگاه نزول قرار دارد و رو به صعود نیست، افزود: ما نیز کنفرانس اربیل را محکوم کرده و خواهان مجازات شرکت کنندگان در آن هستیم.

اگر دنیا روابط خود را با اسرائیل عادی کند، شیعه این کار را نمی کند

حجت الاسلام و المسلمین قبانچی ادامه داد: اگر تمامی دنیا روابط خود را با رژیم اسرائیل عادی کند، شیعه دست به این کار نمی زند. تا زمانی که شیعه در منطقه است، هیچ بازگشتی برای یهود به منطقه نیست.

زیارت اربعین یک تجربه اجتماعی جهانی بی نظیر است

وی در خصوص زیارت اربعین و موفقیت برگزاری آن، با اشاره به اینکه زیارت اربعین یک تجربه اجتماعی جهانی بی نظیر است، بیان داشت: زیارت اربعین بر وحدت ملت ها و حضور ملت و آشکار شدن نقش ارزش های اخلاقی و بازگشت به سوی خداوند تکیه دارد.

امام جمعه نجف اشرف با بیان اینکه این تجربه در کشور های مختلف جهان از جمله نیجریه، آذربایجان، لندن و کویت امتداد داشته است، به گونه ای که شیعیان کویت با پای پیاده به سوی مرز های عراق حرکت کردند، از موکب ها، عتبات، حوزه علمیه، مرجعیت و نهاد های امنیتی و خدماتی و تمامی کسانی که در این مراسم شرکت داشتند، تشکر و قدردانی کرد.

وی در پایان در رابطه با دروس نبوی در خصوص رشد و توسعه بشری به  توصیه پیامبر اکرم (ص) به ابوذر غفاری اشاره کرد که می گوید: آمرنی رسول الله بسبع: «أَوْصَانِی أَنْ أَنْظُرَ إِلَی مَنْ هُوَ دُونِی وَ لَا أَنْظُرَ إِلَی مَنْ هُوَ فَوْقِی وَ أَنْ أُحِبَّ الْفُقَرَاءَ وَ أَدْنُوَ مِنْهُمْ وَ أَنْ أَقُولَ الْحَقَّ وَ إِنْ کَانَ مُرّاً وَ أَنْ أَصِلَ رَحِمِی وَ إِنْ کَانَتْ مُدْبِرَةً وَ لَا أَسْأَلَ النَّاسَ شَیْئاً وَ أَوْصَانِی أَنْ أُکْثِرَ مِنْ قَوْلِ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ فَإِنَّهَا کَنْزٌ مِنْ کُنُوزِ الْجَنَّةِ»؛

 پیامبر خدا(ص) مرا به هفت خصلت سفارش فرموده: ۱) به آن کس بنگرم که از من پایین‌‏تر است، نه به آن کس که از من برتر است(منظور در امور مادی است)، ۲) و اینکه فقرا و مستمندان را دوست بدارم،۳) به فقرا و مستمندان نزدیک شوم(و از حال آنها جویا شوم)، ۴) و اینکه حق را بگویم، هر چند تلخ باشد، ۵) و با خویشانم ارتباط برقرار کنم، هر چند او بر من پشت کرده باشد، ۶) و اینکه از مردم چیزی نخواهم، ۷) و سفارش فرموده است همواره‏ «لا حول و لا قوة إلا بالله العلی العظیم» بگویم که از گنجهای بهشت است.

شیخ کلینی (رحمه‌الله) در کتاب ارزشمند «کافی» روایاتی از مناظرات امام صادق (علیه‌السلام) با   کافران  که در آن زمان «زندیق» گفته می‌شدند را نقل کرده است؛ در یکی از این مناظرات، مردی از «مصر» به خدمت حضرت آمدند تا در مساله «وجود خداوند متعال» با ایشان مناظره کند، این مناظره بدین شرح است:

هشام بن حکم می‌گوید: در شهر «مصر» زندیقی بود که سخنانی از امام صادق (علیه‌السلام) را شنیده بود، او برای مباحث و منظره با حضرت به مدینه آمد؛ اما زمانی که او آمد، حضرت در مکه حضور داشتند، لذا به مکه آمد تا حضرت را ببیند. ما با حضرت صادق (علیه‌السلام) مشغول طواف خانه خدا بودیم که او آمد، نامش «عبد الملک» و کینه‌اش «ابو عبد اللَّه» بود، در حال طواف شانه‌اش را به شانه امام صادق (علیه‌السلام) زد، حضرت فرمود: نامت چیست؟ گفت نامم: عبد الملک، (بنده سلطان). حضرت فرمود: کنیه‌ات چیست؟ گفت: ابو عبد اللَّه (پدر بنده خدا). حضرت فرمود: این ملکی که تو بنده او هستی؟ از ملوک زمین است یا آسمان، هم‌چنین به من بگو پسر تو، بنده خدای آسمان است یا بنده خدای زمین(او خاموش ماند).

هشام می‌گوید: به زندیق گفتم چرا جوابش را نمی‌دهی؟ اما او از سخن من ناراحت شد. امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: چون از طواف فارغ شدم نزد ما بیا، زندیق پس از پایان طواف امام، آمد و در مقابل آن حضرت نشست و ما نیز به دور حضرت حلقه زدیم. امام به زندیق فرمود: «قبول داری که زمین زیر و زبری دارد؟ گفت: آری فرمود: زیر زمین رفته‌ای؟ گفت: نه، فرمود: پس چه می‌دانی که زیر زمین چیست؟ گفت: نمی‌دانم، ولی گمان می‌کنم زیر زمین چیزی نباشد! امام فرمود: گمان درماندگی است، نسبت به چیزی که به آن یقین نداری. سپس فرمود: به آسمان رفته‌ای؟ گفت: نه: فرمود: می‌دانی در آن چیست؟ گفت: نه، فرمود: شگفتا از تو که نه به مشرق رفته‌ای و نه به مغرب، نه زیر زمین را دیده‌ای و نه به آسمان رفته‌ای، و نه از آن گذشتی تا بدانی پشت آسمان‌ها چیست، با این حال آن‌چه را که در آن‌ها است (نظم و تدبیری که دلالت بر صانع حکیمی دارد) منکر گشتی، مگر عاقل چیزی را که نفهمیده انکار می‌کند؟!

زندیق گفت: تا حال کسی غیر از شما با من این گونه سخن نگفته است، امام فرمود: بنابراین تو در این موضوع شک داری که شاید باشد و شاید نباشد! گفت: شاید چنین باشد. امام فرمود: ای مرد کسی که نمی‌داند، بر آن‌که می‌داند برهانی ندارد، نادان را حجتی نیست. ای برادر اهل مصر از من بشنو و دریاب که ما هرگز درباره خدا شک نداریم، مگر خورشید و ماه و شب و روز را نمی‌بینی که به زیبایی می‌چرخند، و برای این چرخش نیز ناچار و مجبورند اگر قوه رفتن دارند؟ پس چرا برمی‌گردند، و اگر مجبور و ناچار نیستند چرا شب روز نمی‌شود و روز شب نمی‌گردد؟ ای برادر اهل مصر به خدا آن‌ها برای همیشه ناچارند و آن‌که ناچارشان کرده از آن‌ها فرمان‌رواتر و بزرگ‌تر است. زندیق گفت: راست گفتی، سپس امام (علیه السلام) فرمود: ای برادر اهل مصر به راستی آن‌چه به آن گرویده‌اید و گمان می‌کنید که «دهر»(دنیا) است، اگر مردم را می‌برد چرا آن‌ها را بر نمی‌گرداند و اگر برمی‌گرداند چرا نمی‌برد؟ ای برادر اهل مصر همه ناچارند، چرا آسمان افراشته و زمین نهاده شده چرا آسمان بر زمین نیفتد، چرا زمین بالای طبقاتش سرازیر نمی‌گردد و به آسمان نمی‌چسبد و کسانی که روی آن هستند نابود نمی‌شوند». با این بیانات امام (علیه‌السلام) زندیق ایمان آورد و گفت: خدا که پروردگار و مولای زمین و آسمان است، آن‌ها را نگه داشته است.(۱)

در این مناظره، حضرت دو دلیل زیبا بر وجود خداوند متعال ارائه می‌کند:

۱- حرکت منظم و رفت و برگشت کواکب و سیارات، دلالت می‌کند بر این‌که آن‌ها  آفریننده‌ای با اراده و مختار دارند؛ زیرا اگر صانع با شعوری نداشته باشند حرکات آن‌ها یا به طبیعت خود آن‌هاست، یا به اراده و شعور خودشان که هر دو باطل است. زیرا حرکت طبیعی همیشه به یک طرف متوجه است و یک اقتضاء را دارد مانند جسم سنگین که همیشه به پائین میل می‌کند و جسم سبک مانند دود و بخار که همیشه به بالا می‌رود و هیچ گاه برعکس نمی‌شود و چون حرکت سیارات آسمان دوری و رفت و برگشتنی است، پس طبیعی نیست. این حرکت به اراده خودشان هم نیست؛ زیرا شخص با اراده، نشاط و کسالت دارد، گاهی تند و گاهی کند می‌رود و گاهی هم می‌ایستد در صورتی که حرکت سیارات بر یک نظم معین و دائمی است پس‏ چاره نداریم جز این‌که بگوئیم آن‌ها مجبورند و با فرمان قدرتی برتر اداره می‌شوند.

۲- تمام موجودات جهان از زمین و آسمان و آن‌چه در آن‌ها است با نظم و ترتیب و حکمت و طبق مصلحت و برای ادامه زندگی خلق شده است و در هیچ گوشه جهان بی‌نظمی و اختلال دیده نمی‌شود، هیچ گاه آسمان به طرف زمین حرکت نمی‌کند و زمین به طرف آسمان نمی‌رود، این نظام متقن و محکم جهان جز با تدبیر و تسخیر پروردگار زنده حکیم و قادر و قاهر امکان پذیر نیست.(۲)

 پی نوشت ها:

(۱). شیخ کلینی، الکافی ج : ۱ ص۷۲.

(۲). اصول کافی، ترجمه مصطفوی، ج‏۱، ص۹۵.

* مؤمن

۱. نشانه ها و صفات مؤمنان

(۱) امام صادق (ع) فرمود: هر که از نیکی خود شادمان و از بدی خویش بدحال گردد، او مؤمن است.

(۲) امام صادق (ع) فرمود: همانا مؤمن کسی است که چون خشم کند از حق نگذرد و چون راضی و خشنود گردد، در باطل قدم ننهد و چون قدرت یابد بیشتر از حق خود نگیرد.

(۳) امام صادق (ع) فرمود: سه چیز از علامات مؤمن است : علم به خدا و (دوستی با) هر که خدا دوستش می دارد و (دشمنی با) هر که خدا دوستش ‍ نمی دارد.

(۴) رسول خدا - صلی الله علیه و آله و سلم - : مؤمن مانند درختی است که برگش در زمستان و تابستان فرو نریزد: گفتند یا رسول الله ! آن چه درختی است ؟ فرمود: درخت خرما.

(۵) امام صادق (ع) فرمود: مؤمن بردباری است که نادانی نورزد و اگر نسبت به او نادانی ورزند بردباری کند و ستم نکند و اگر به او ستم کنند، ببخشند و بخل نورزد و اگر نسبت به او بخل ورزند صبر کند.

(۶) امام باقر(ع) فرمود: مؤمن از کوه محکم تر است، زیرا از کوه چیزی برگرفته شود، ولی از دین مؤمن چیزی گرفته نشود.

(۷) امام صادق (ع) فرمود: مؤمن یاری کردنش نیکو و خرجش سبک است، زندگی اش را خوب اداره می کند، از یک سوراخ دوبار گزیده نمی شود (یعنی از یک راه دوبار گول نمی خورد، بلکه در همان بار اول عبرت می گیرد).

۲. اندک بودن تعداد مؤمنان

(۱) امام صادق (ع) فرمود: زن مؤمن کمیابتر از مرد مؤمن است و مرد مؤمن کمیابتر از گوگرد سرخ است، کدام یک از شما گوگرد سرخ را دیده اید.

(۲) امام کاظم (ع) می فرمود: چنین نیست که هر که به ولایت ما معتقد شد مؤمن باشد، بلکه آنها همدم مؤمنین قرار داده شده اند.

(۳) امام صادق (ع) فرمود: برای مؤمن سزاوار نیست که از ترس و وحشت با برادر و غیر برادرش مأنوس شود، مؤمن در دینش عزیز و قدرتمند است. (یعنی عزت و شرافت دینش از هر همدمی برای او بهتر و بالاتر است).

(۴) امام صادق (ع) فرمود: مؤمن در کنار مؤمن آرامش می یابد، چنانکه تشنه با آب سرد آرامش می یابد.

توضیح : چنانچه شخص تشنه از فراق آب اضطراب و پریشانی دارد و همواره جویای آن است و چون آب را پیدا دلش آرام می گیرد، مؤمن هم از فراق مؤمن پریشان است و چون او را پیدا کند دلش آرام شود و خاطر جمع گردد، پس این کلام از باب تشبیه معقول به محسوس است .

۳. آثار و برکات مؤمنان

(۱) امام باقر(ع) فرمود: همانا خدا به واسطه یک مؤمن نابودی را از یک قریه دفع می کند.

(۲) و فرمود: به منطقه ای که هفت مؤمن در آن باشند، عذاب نرسد.

(۳) امام صادق (ع) فرمود: مؤمن (فرد نیکوکاری است که) مورد ناسپاسی قرار می گیرد.

(۴) امام باقر(ع) فرمود: هرگاه مؤمن بمیرد به شماره ربیعه و مضر (دو قبیله بزرگ عرب) شیاطینی که به او مشغول بوده اند بر همسایگانش راه یابند. (یعنی مؤمن سنگر استوار و مقاومی در برابر شیاطین است و با رفتن او این سنگر و سد دفاعی شکسته می شود.)

۴. آزمایش ها و گرفتاریهای مؤمنان

(۱) امام صادق (ع) فرمود: مؤمن مانند کفه ترازوست که هر چه بر ایمانش ‍ بیفزاید بر بلایش افزوده می شود.

(۲) امام صادق (ع) فرمود: بر مؤمن چهل شب نگذرد، جز آنکه پیشامدی برایش رخ دهد که غمگینش سازد و موجب بیداری اش ‍ گردد.

توضیح : یعنی متذکر شود که آن پیشامد به سبب گناهی است که از او سر زده و توبه کند، چنانکه خدای تعالی فرماید: «ما اصابکم من مصیبه فبما کسبت ایدیکم» و نیز متذکر شود که خدا قادر است آن بلا را از او بگرداند، پس دعا و تضرع کند و نیز تذکر پستی و خواری دنیا شود که چگونه به کدورت و مصیب آمیخته است و به آخرت رغبت کند که مکان مقدس و تنزه است .

(۳) امام صادق (ع) فرمود: خدا مؤمن را از بلاهای تکان دهنده دنیا ایمن نساخته ، ولی او را از کور دلی دنیا (که به سبب آن حق را تشخیص ندهد) و شقاوت آخرت ایمن ساخته است.

(۴) رسول خدا(ص) فرمود: حکایت مؤمن حکایت ساقه گیاهی است که باد آن را به این سو و آن سو کج می کند، مؤمن را هم دردها و بیماریها خم می کند.

(۵) امام صادق (ع) فرمود: سخت ترین مردم از لحاظ بلا و گرفتاری پیغمبرانند، سپس کسانی که در پی آنانند و سپس کسی که از دیگران بهتر است و به همین ترتیب .

(۶) امام صادق (ع) فرمود: چون خدا بنده ای را دوست بدارد او را در بلا غوطه ور سازد، ای سدیر! ما و شما صبح و شام با آن دم سازیم .

(۷) امام صادق (ع) فرمود: اجر بزرگ با بلای بزرگ است و خدا هیچ قومی را دوست نداشته جز آنکه آنان را (با گرفتاریها) آزموده است .

(۸) امام باقر(ع) فرمود: مؤمن در دنیا به اندازه دینش گرفتاری ببیند.

(۹) امام صادق (ع) فرمود: در بهشت مقامی است که هیچ بنده ای به آن نرسد جز با بلایی که (در دنیا) به بدنش رسد.

(۱۰) رسول خدا (ص) فرمود: خداوند به کسی که از مال و بدنش برای او بهره ای نیست نیازی ندارد. (کسی که زیان مالی و بدنی نبیند خدا به او توجهی ندارد)

(۱۱) امام صادق (ع) فرمود: مصیبت ها بخشش های خداست و فقر در خزانه خدا محفوظ است . (و آن را جز به بنده عزیزش که خواهد او را به خود متوجه سازد ندهد).

از آيات قرآن کريم به خوبي استفاده مي شود که وسيله قرار دادن مقام انسان صالحي در پيشگاه خدا و طلب چيزي از خداوند به خاطر او، به هيچ وجه ممنوع نيست و منافات با توحيد ندارد. براي اثبات اين سخن ابتدا به مشروعيت توسل در قرآن کريم و در ادامه به نمونه هايي از توسل در قرآن کريم اشاره مي شود:
الف) مشروعيّت توسل در قرآن
خداوند در سوره‌ي مائده مي فرمايد: « يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَابْتَغُواْ إِلَيهِ الْوَسِيلَةَ وَجَاهِدُواْ فِي سَبِيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»(1)" اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد از (مخالفت فرمان) خدا بپرهيزيد و وسيله ‏اى براى تقرب به او بجوئيد و در راه او جهاد كنيد، باشد كه رستگار شويد."
در اين آيه روي سخن به افراد با ايمان است و به آنها دستور مي دهد که «وسيله اي براي تقرب به خدا انتخاب نمائيد» (وَابْتَغُواْ إِلَيهِ الْوَسِيلَةَ) اين وسيله مي تواند عباداتي مثل نماز و روزه باشد و يا اولياي الهي باشند که در نزد خداوند متعال آبرو دارند. 
ب) نمونه هاي از توسّل در قرآن کريم
در قرآن کريم موارد زيادي از مصاديق توسل را مي توان يافت. نقل اين موارد و عدم ردع آن از طرف قرآن کريم خود مي تواند دليل بر اين مدّعا باشد که وسيله قرار دادن مقام انساني صالحي در پيشگاه خدا و طلب چيزي از خداوند به خاطر او، به هيچ وجه ممنوع نيست و منافات با توحيد ندارد. در ادامه به چند مورد از آنها اشاره مي کنيم.
1- توسّل به حضرت يعقوب جهت طلب استغفار
در جريان قصّه‌ي حضرت يوسف(ع) زمانيکه فرزندان يعقوب يوسف را در چاه انداختند، به نزد پدر خويش، حضرت يعقوب(ع) آمده و اظهار ندامت کرده و گفتند:«فَالُواْ يَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا إِنَّا كُنَّا خَاطِئِينَ»(2) "گفتند: اى پدر براى گناهان ما آمرزش خواه كه ما خطاكار بوديم" قرآن مي فرمايد که حضرت يعقوب براي فرزندانش استغفار کرد: «قَالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّيَ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ»(3) ؛"گفت:به زودى از پروردگارم براى شما آمرزش مى‏خواهم كه او همانا آمرزنده مهربان است" 
از آيات فوق استفاده مي شود که تقاضاي استغفار از شخص ديگر نه تنها منافات با توحيد ندارد، بلکه راهي است براي رسيدن به لطف پروردگار، و گرنه چگونه ممکن بود يعقوب پيامبر، تقاضاي فرزندان را دائر به استغفار براي آنان بپذيرد، و به توسل آنها پاسخ مثبت دهد (4) 
2- توسل بني اسرائيل به موسي(ع) 
تنوع طلبي بني اسرائيل و انتظارات بيش از حد ايشان از پيامبر خويش امريست که در قرآن کريم به آن اشاره شده است. امّا نکته اي که در اين راستا مؤيد کلام ما و خود نوعي دليل  بر وجود توسّل در فرهنگ قرآن و سيره‌ي امم سابق مي تواند باشد، واسطه قرار دادن موسي(ع) براي طلب و عرض حاجات خويش به درگاه خداوند است. چه اينکه زماني که بين اسرائيل خواستار نزول اطعمه و اشربه‌ي رنگين و متنوع از درگاه خداوند مي شوند به موسي(ع) روي آورده و مي گويند:
«وَإِذْ قُلْتُمْ يَا مُوسَى لَن نَّصْبِرَ عَلَىَ طَعَامٍ وَاحِدٍ فَادْعُ لَنَا رَبَّكَ يُخْرِجْ لَنَا مِمَّا تُنبِتُ الأَرْضُ»(5)؛" و چون گفتيد اى موسى هرگز بر يك [نوع] خوراك تاب نياوريم از خداى خود براى ما بخواه تا از آنچه زمين مى‏روياند، براي ما خارج کند."
بنابراين مي توان نتيجه گرفت که واسطه قرار دادن يک پيامبر يا يک مقرّب درگاه الهي براي درخواست و طلب حاجت از درگاه الهي امري بلااشکال است.
3- توسّل به پيامبر اکرم(ص) جهت آمرزش گناهان
خداوند در قرآن کريم از عمل برخي از مؤمنين گنه کار گزارش داده است که به نزد رسول خدا آمده و از ايشان درخواست مي-کردند تا از درگاه خداوند براي ايشان طلب آمرزش و بخشش نمايد:
«وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَّلَمُواْ أَنفُسَهُمْ جَآؤُوكَ فَاسْتَغْفَرُواْ اللّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُواْ اللّهَ تَوَّابًا رَّحِيمًا»(6)؛"و اگر آنان وقتى به خود ستم كرده بودند پيش تو مى‏آمدند و از خدا آمرزش مى‏خواستند و پيامبر [نيز] براى آنان طلب آمرزش مى‏كرد قطعا خدا را توبه‏پذير مهربان مى‏يافتند."
قرآن کريم اين فيض بزرگ را تنها شامل مؤمنين ندانسته و مشرکين را نيز قابل دريافت اين موهبت الهي و طلب بخشش رسول خدا مي¬داند:
«وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ تَعَالَوْا يَسْتَغْفِرْ لَكُمْ رَسُولُ اللَّهِ لَوَّوْا رُؤُوسَهُمْ وَرَأَيْتَهُمْ يَصُدُّونَ وَهُم مُّسْتَكْبِرُونَ»(7)؛"چون بديشان گفته شود بياييد تا پيامبر خدا براى شما آمرزش بخواهد سرهاى خود را بر مى‏گردانند و آنان را مى‏بينى كه تكبركنان روى برمى‏تابند"
اين آيه صريحاً مي گويد که آمدن به سراغ پيامبر و او را بر در درگاه خدا شفيع قرار دادن، و وساطت و استغفار او براي گنه کاران مؤثر است، و موجب پذيرش توبه، و رحمت الهي است. خداوند حتي به اين هم اکتفا نکرده بلکه به پيامبر خويش امر مي-کند که از جانب خويش براي مؤمنان طلب آمرزش کند:
«فَاعْلَمْ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَاسْتَغْفِرْ لِذَنبِكَ وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مُتَقَلَّبَكُمْ وَمَثْوَاكُمْ»(8)؛" پس بدان كه هيچ معبودى جز خدا نيست و براى گناه خويش آمرزش جوى و براى مردان و زنان با ايمان [طلب مغفرت كن] و خداست كه فرجام و مآل [هر يك از] شما را مى‏ داند"
اينجا خداوند به پيامبر امر کرده که براي مسلمانان استغفار کند. اين نکته نيز قابل توجه است که در اينجا خداوند براي مؤمنين و مؤمنات شفاعت کرده ، و دستور استغفار به پيامبرش داده، تا آنها را مشمول رحمت خود کند، و از اينجا عمق مسأله «شفاعت» در دنيا و آخرت، و در همچنين مشروعيت و اهميت مسأله«توسل» ظاهر مي شود.(9)
از مجموع اين آيات مي توان نتيجه گرفت که اگر وساطت و دعا و استغفار و شفاعت خواستن از پيامبر شرک بود چگونه ممکن بود که قرآن چنين دستوري را به گنه کاران بدهد منتها افراد خطا کار بايد نخست خود توبه کنند و از راه خطا برگردند، سپس براي قبول توبه خود از استغفار پيامبر(ص)نيز استفاده کنند.
بديهي است پيامبرآمرزنده گناه نيست، او تنها مي تواند از خدا طلب آمرزش کند. جالب توجه اينکه قرآن نمي گويد: تو براي آنها استغفار کن بلکه مي گويد«رسول» براي آنها استغفار کند، اين تعبير گويا اشاره به آن است که پيامبر(ص) از مقام و موقعيتش استفاده کند و براي خطا کاران  توبه کننده استغفار نمايد.(10)
مسئله‌ي طلب استغفار و آمرزش براي گنه کاران تنها به شخصيّت حضرت رسول(ص) منحصر نشده و حتي در بعضي آيات آمده است که فرشتگان نيز براي مؤمنان طلب آمرزش مي کنند مانند:
«وَيَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا وَسِعْتَ كُلَّ شَيْءٍ رَّحْمَةً وَعِلْمًا فَاغْفِرْ لِلَّذِينَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِيلَكَ وَقِهِمْ عَذَابَ الْجَحِيمِ»(11)؛"و براى كسانى كه گرويده‏اند طلب آمرزش مى‏كنند پروردگارا رحمت و دانش [تو بر] هر چيز احاطه دارد كسانى را كه توبه كرده و راه تو را دنبال كرده‏اند ببخش و آنها را از عذاب آتش نگاه دار."
«رَبَّنَا وَسِعْتَ كُلَّ شَيْءٍ رَّحْمَةً وَعِلْمًا.....»اين جمله حکايت متن استغفار ملائکه است، ملائکه قبل از درخواست خود نخست خدا را به سعه رحمت و علم ستوده اند، و اگر در بين صفات خداوندي رحمت را نام برده و آن را با علم جفت کردند، بدين جهت است که خدا با رحمت خود بر هر محتاجي انعام مي کند و با علم خود احتياج هر محتاج و مستعد رحمت را تشخيص مي دهد. و معناي جمله اين است که : خدايا حال که رحمت و علم تو واسع است، پس کساني را که با ايمان آوردن به يگانگي تو و با پيروي دين اسلام، به سوي تو برگشتند، بيامرز و از عذاب جحيم حفظشان فرما.(12)
«تَكَادُ السَّمَاوَاتُ يَتَفَطَّرْنَ مِن فَوْقِهِنَّ وَالْمَلَائِكَةُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَيَسْتَغْفِرُونَ لِمَن فِي الْأَرْضِ أَلَا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ»(13)؛"چيزى نمانده كه آسمانها از فرازشان بشكافند و [حال آنكه] فرشتگان به سپاس پروردگارشان تسبيح مى‏گويند و براى كسانى كه در زمين هستند آمرزش مى‏طلبند آگاه باش در قيقت‏خداست كه آمرزنده مهربان است. "
بنابراين مي يابيم که وسيله ي گرفتن سنت قرآني و سنت انساني هست. وسيله سنت  عالم مادي و عالم معنوي هست. اما چون انسان با ماديات انس دارد قبول مي کند وسيله هايي که بالا اثبات شده، اما هنگامي که اين وسيله غير مادي باشد شايد براي او قبول کردن وسيله سخت باشد. بنابراين اين شايد در ذهن کسي سؤالي ايجاد شود که آيا مي شود از کسي که زنده نيست درخواست توسل کرد؟
توسل به کسانيکه از دنيا رفته اند
ممکن است گفته شود تمام موارد توسلي که در بالا به آن اشاره شد، همگي در زمان حيات شخص مورد توسّل صورت گرفته است ولي آنچه تشيّع مدافع آن است، امکان توسّل حتي به گذشتگان و کساني که از دار دنيا رفته اند، مي باشد. اگر هم بر اساس آيات قرآن جواز و مشروعيّت توسّل را ثابت کنيم اين تنها مربوط به افراد زنده و کساني که در قيد حياتند مي باشد و هيچ دليل و مدرکي براي تعميم آن به مردگان وجود ندارد. 
براي اثبات امکان توسّل به اشخاصي از دنيا رفته اند قدم اوّل آن است که ثابت کنيم که اصالت انسان به روح است، و ثانياً اين روح با اين جهان ارتباط دارد.
اصالت روح
قرآن انسان را به دو گروه زنده و مرده تقسيم کرده است. امّا آيا زندگي يعني نفس کشيدن و هوا را فرو بردن و بيرون آوردن؟ نه، اين معني زندگي نيست، اينها براي ما شرايط زندگي است نه خود زندگي. زندگي يعني بينايي و توانايي. ما از آن جهت به خداوند تعالي«حي» مي گوييم که دانا و تواناي مطلق است، آثار حيات بر وجود مقدس او بار مي شود(14) 
در حقيقيت آنچه حيات حقيقي انسان را تشکيل مي دهد، چيزي غير از تنفّس و تغذيه‌ي ايست که در ساير موجودات زنده متداول است. انسان در بين همه‌ي موجودات، قابليّت دريافت حيات ويژه اي را دارد که در سايه‌ي پاسخگويي به دعوت شريعت حاصل مي شود. خداوند در سوره‌ي انفال مي فرمايد: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اسْتَجِيبُواْ لِلّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُم لِمَا يُحْيِيكُمْ»(15)؛"اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد چون خدا و پيامبر شما را به چيزى فرا خواندند كه به شما حيات مى‏بخشد" خداوند در اين آيه، قرآن را عامل حيات و پيغمبر را حيات بخش و زنده کننده معرفي کرده است. 
بنابراين زندگي ما به همين بدن مادي و حرکت قلب ما نيست، که در صورت از کار افتادن آن، خاتمه يابد بلکه زندگي و حيات حقيقي انسان به «روح» او وابسته است که با ايمان زنده مي شود و اصالت وي را تشکيل مي دهد و فناناپذير است و حتي پس از بين رفتن بدن مادّي نيز در قادر است به حيات خود ادامه دهد. 
اين حقيقت را مي توان از آياتي ديگر از قرآن نيز استفاده کرد از جمله‌ي اين آيات شريفه که به آنها اشاره مي کنيم:
 «قُلْ يَتَوَفَّاكُم مَّلَكُ الْمَوْتِ الَّذِي وُكِّلَ بِكُمْ ثُمَّ إِلَى رَبِّكُمْ تُرْجَعُونَ»(16)؛" بگو:«فرشته مرگى كه بر شما گمارده شده جانتان را مى‏ستاند آنگاه به سوى پروردگارتان بازگردانيده مى‏شويد.
لفظ «توفي» به معني ميراندن نيست، بکله به معني اخذ و گرفتن است. و تعبير اين آيه فقط آن وقت صحيح خواهد بود که واقعيت انسان همان روح باشد. بدن ما فقط لباسي است که بر روح پوشانيده شده است.(17)
سوره ي بقره آيه ي 154: «وَلاَ تَقُولُواْ لِمَنْ يُقْتَلُ فِي سَبيلِ اللّهِ أَمْوَاتٌ بَلْ أَحْيَاء وَلَكِن لاَّ تَشْعُرُونَ»؛" و كسانى را كه در راه خدا كشته مى‏شوند مرده نخوانيد بلكه زنده‏اند ولى شما نمى‏دانيد".
سوره ي يس آيه ي 25-27: «إِنِّي آمَنتُ بِرَبِّكُمْ فَاسْمَعُونِ- قِيلَ ادْخُلِ الْجَنَّةَ قَالَ يَا لَيْتَ قَوْمِي يَعْلَمُونَ- بِمَا غَفَرَ لِي رَبِّي وَجَعَلَنِي مِنَ الْمُكْرَمِينَ»؛"(به همين دليل) من به پروردگارتان ايمان آوردم [اقرار] مرا بشنويد! [سرانجام به جرم ايمان كشته شد و بدو] گفته شد به بهشت درآى گفت اى كاش قوم من مى‏دانستند..... كه پروردگارم چگونه مرا آمرزيد و در زمره عزيزانم قرار داد".
سوره ي آل عمران آيه ي 169: «وَلاَ تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُواْ فِي سَبِيلِ اللّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْيَاء عِندَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ»؛"(اي پيامبر!) هرگز كسانى را كه در راه خدا كشته شده‏اند مرده مپندار بلكه زنده‏اند كه نزد پروردگارشان روزى داده مى‏ شوند".
علامه مي فرمايند که مراد از «جنت» بهشت برزخ است نه بهشت آخرت.(18)
سوره آل عمران آيه ي 170:  «فَرِحِينَ بِمَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ وَيَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِينَ لَمْ يَلْحَقُواْ بِهِم مِّنْ خَلْفِهِمْ أَلاَّ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ»؛"به آنچه خدا از فضل خود به آنان داده است‏شادمانند و براى كسانى كه از پى ايشانند و هنوز به آنان نپيوسته‏ اند شادى مى‏كنند كه نه بيمى بر ايشان است و نه اندوهگين مى‏شوند".
کلمه «فرح» ضد کلمه ي «حزن» است و کلمه «بشارت» و «بشري» به معناي هر خيري است که تو را خوشحال کند، و کلمه «استبشار» به معناي اين است که در طلب اين باشي که با رسيدن خبري و بشارتي خرسندي کني و معناي جمله اين است که کشته شدگان در راه خدا هم از نظر رسيدن خودشان به فضل خدا و ديدن آن فضل خوشحالي مي کنند و هم در طلب اين خبر خوش هستند که رفقاي عقب مانده شان نيز به اين فضل الهي رسيدند، و آنها نيز خوفي و اندوهي ندارند.
از اين بيان روشن مي شود که کشته شدگان در راه خدا از وضع مؤمنين برجسته که هنوز در دنيا باقي مانده اند خبر دارند.(19)
حالا که ثابت شد که اصالت انسان بر روحش است و مرگ فقط يک انتقالي است از يک دنيا به دنياي ديگر، بايت ثابت کنيم که ارتباطي بين افراد آن دنيا و اين دنيا هست تا بتوانيم آنها را به عنوان وسيله استفاده کنيم.
ارتباط گذشتگان با اين دنيا
در قرآن آيات زيادي هست که نشان مي دهد که انبياء ما با اين آن جهان ارتباط داشته اند.
1. پيامبران با ارواح گذشتگان سخن مي¬گويند
حضرت صالح با ارواح قوم خويش سخن مي گويد. در آيات 77-79 سوره ي اعراف آمده:«فَعَقَرُواْ النَّاقَةَ وَعَتَوْاْ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِمْ وَقَالُواْ يَا صَالِحُ ائْتِنَا بِمَا تَعِدُنَا إِن كُنتَ مِنَ الْمُرْسَلِينَ- فَأَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ فَأَصْبَحُواْ فِي دَارِهِمْ جَاثِمِينَ- فَتَوَلَّى عَنْهُمْ وَقَالَ يَا قَوْمِ لَقَدْ أَبْلَغْتُكُمْ رِسَالَةَ رَبِّي وَنَصَحْتُ لَكُمْ وَلَكِن لاَّ تُحِبُّونَ النَّاصِحِينَ»؛ "پس آن ماده‏شتر را پى كردند و از فرمان پروردگار خود سرپيچيدند و گفتند اى صالح اگر از پيامبرانى آنچه را به ما وعده مى‏دهى براى ما بياور!» آنگاه زمين‏لرزه آنان را فرو گرفت و در خانه هايشان از پا درآمدند. پس [صالح] از ايشان روى برتافت و گفت اى قوم من به راستى من پيام پروردگارم را به شما رساندم و خير شما را خواستم ولى شما [خيرخواهان و نصيحتگران] را دوست نمى‏داريد."
آيه نخست حاکي است که آنان هنگامي که زنده بودند از او عذاب الهي را درخواست کردند، آيه دوم حاکي است که عذاب الهي را در خواست کردند، و آيه ي سوم حاکي است که حضرت- صالح پس از مرگ و نابودي آنان، با آنها سخن مي گويد.
حضرت شعيب با ارواح گذشتگان سخن مي گويد: «فَأَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ فَأَصْبَحُواْ فِي دَارِهِمْ جَاثِمِينَ، الَّذِينَ كَذَّبُواْ شُعَيْبًا كَأَن لَّمْ يَغْنَوْاْ فِيهَا الَّذِينَ كَذَّبُواْ شُعَيْبًا كَانُواْ هُمُ الْخَاسِرِينَ، فَتَوَلَّى عَنْهُمْ وَقَالَ يَا قَوْمِ لَقَدْ أَبْلَغْتُكُمْ رِسَالاَتِ رَبِّي وَنَصَحْتُ لَكُمْ فَكَيْفَ آسَى عَلَى قَوْمٍ كَافِرِينَ»(20)؛"پس زمين‏لرزه آنان را فرو گرفت و در خانه‏هايشان از پا درآمدند. كسانى كه شعيب را تكذيب كرده بودند گويى خود در آن [ديار] سكونت نداشتند كسانى كه شعيب را تكذيب كرده بودند خود همان زيانكاران بودند! پس [شعيب] از ايشان روى برتافت و گفت اى قوم من به راستى كه پيامهاى پروردگارم را به شما رسانيدم و پندتان دادم ديگر چگونه بر گروهى كه كافرند دريغ بخورم؟" 
پيامبر ما نيز با ارواح انبيا صحبت مي کند در آيه ي 45 سوره ي زخرف آمده است: «وَاسْأَلْ مَنْ أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ مِن رُّسُلِنَا أَجَعَلْنَا مِن دُونِ الرَّحْمَنِ آلِهَةً يُعْبَدُونَ»؛"و از رسولان ما كه پيش از تو گسيل داشتيم جويا شو آيا در برابر [خداى] رحمان خدايانى كه مورد پرستش قرار گيرند مقرر داشته‏ ايم؟ ".
2. درود بر انبياء
در خود قرآن به انبياء سلام فرستاده شده است و نيز ما به آنها در نماز هم سلام مي فرستيم، اگر آنها هيچ ارتباطي با اين دنيا نداشته اند پس اين سخن از قرآن و ما بيهوده خواهد بود. از جمله‌ي در سوره‌ي صافات موارد متعدّدي از اين سلام هاي الهي آمده است که عبارتند از: 
آيه ي 79 : سَلَامٌ عَلَى نُوحٍ فِي الْعَالَمِينَ
آيه ي 109: سَلَامٌ عَلَى إِبْرَاهِيمَ
آيه ي 120: سَلَامٌ عَلَى مُوسَى وَهَارُونَ
آيه ي 130: سَلَامٌ عَلَى إِلْ يَاسِينَ
آيه ي 181: وَسَلَامٌ عَلَى الْمُرْسَلِينَ
علاوه بر اين ما مأموريم که در تشهد نماز، سلام بر پيامبر بفرستيم و اين اعتقاد همه ي مسلمين اعم از شيعه و اهل سنت است چگونه ممکن است او را مخاطب سازيم به چيزي که هرگز آن را نمي شود.
اگر به راستي ارتباط و پيوند ما با پيامبر، مقطوع و بريده است، پس يک چنين سلام، آن هم به صورت خطاب، چه معني دارد؟(21)
نتيجه بحث
توسل جستن به ساحت اولياء الهي براي تقرب به ذات پرودرگار و واسطه قرار دادن ايشان يکي از مسلّمات ديني و يکي از آموزه هاي قرآني به شمار مي رود. در قرآن کريم نمونه هاي زيادي از توسّل بندگان به ساحت انبياء الهي ذکر شده است. توسل به هيچ وجه با توحيد تعارض و تضاد ندارد و در راستاي سنّت الهي و وجود سلسله اسباب و علل در نظام آفرينش قابل فهم است. گناهان ما، خيلي ما را از او دور کرده است، و به خاطر اين، ما از توسل استفاده مي کنيم. ما اعتقاد داريم قاضي حاجات و استجاب کننده‌ي حقيقي دعوات خداوند است و انبياء و ائمه‌ي اطهار تنها واسطه‌ي فيض الهي اند.
پي نوشت:
1. سوره مائده، آيه 35.
2.سوره يوسف، آيه 97.
3. سوره يوسف، آيه 98.
4. ناصر مکارم و دوستان، تفسير نمونه، تهران، دارالکتب الاسلاميه، چ اول، 1374ش، ج10، ص 75.
5. سوره بقره، آيه 61.
6. سوره نساء، آيه 64.
7. سوره منافقين، آيه 5.
8. سوره محمد، آيه 19.
9.ناصر مکارم و دوستان، تفسيرنمونه، تهران، دارالکتب الاسلاميه، چ اول، 1374ش،  ج21، ص 453.
10. همان، ج 3، ص 451.
11. سوره غافر، آيه 7.
12. سيد محمد باقر موسوي،ترجمه الميزان، قم، دفتر انتشارات اسلامي جامعه مدرسين حوزه علميه قم، چ پنجم، 1374ش، ج17، ص 469.
13. سوره شوري، آيه 5.
14. شهيد مرتضي مطهري، احياي تفکر اسلامي، انتشارات صدرا، ص52-55.
15.سوره انفال، آيه 24.
16. سوره سجده، آيه 11.
17. جعفر سبحاني، منشور جاويد، قم، انتشارات امام صادق(ع)، 1383ش،ج10، ص364-365.
18. سيد محمد باقر موسوي،ترجمه الميزان، قم، دفتر انتشارات اسلامي جامعه مدرسين حوزه علميه قم، چ پنجم، 1374ش، ج17، ص 115.
19. همان، ج4، ص 94.
20. سوره اعراف، آيه 91تا93.
21.جعفر سبحاني، منشور جاويد،قم، انتشارات امام صادق(ع)، 1383ش،ج10، ص360-364.

بسم الله الرّحمن الرّحیم

سلامٌ علیکم و رحمة الله. از خدای متعال خیلی سپاسگزارم و متشکّرم که این توفیق را داد تا امروز هم مثل سالهای قبل به نحوی در خدمت شما جوانهای عزیز باشیم و از نفَس گرم شما و دلهای پاک و روشن شما در این جلسه ان‌شاءالله بهره‌مند بشویم.

السّلام علی الحسین و علی علیّ بن الحسین و علی اولاد الحسین و علی اصحاب الحسین الّذین بذلوا مهجهم دون الحسین علیه السّلام.

این چهل روزی که از عاشورا تا اربعین اتّفاق افتاده، یکی از مقاطع بسیار مهمّ تاریخ اسلام است. روز عاشورا در اوج اهمّیّت است و این چهل روزی هم که بین عاشورا و اربعین هست، تالی‌تلو روز عاشورا است. اگر روز عاشورا اوج مجاهدت همراه با فداکاری -فدا کردن جان، فدا کردن عزیزان، فرزندان و یاران- است، این چهل روز، اوج مجاهدت همراه با تبیین، همراه با افشاگری، همراه با توضیح [است]. اگر این چهل روز نمیبود، اگر حرکت عظیم زینب کبریٰ (سلام الله علیها) و جناب امّ‌کلثوم و حضرت سجّاد (علیه السّلام) نمیبود، شاید آن فقره‌ی «لِیَستَنقِذَ عِبادَکَ مِنَ الجَهالَةِ وَ حَیرَةِ الضَّلالَة»  اتّفاق نمی‌افتاد. این حرکت عظیم، این صبر فوق‌العاده‌ی خاندان پیغمبر به پیشوایی زینب کبریٰ (سلام الله علیها) و امام سجّاد (علیه السّلام) بود که توانست حادثه‌ی کربلا را ماندگار کند و به معنای واقعی کلمه این تبیین مکمّل آن فداکاری بود.

من از این جمله استفاده کنم برای بیان این مطلب که شما جوانان عزیز و دانشجویان عزیز که به معنای واقعی کلمه میوه‌ی دل ملّت و امید آینده‌ی این کشورید، به مسئله‌ی «تبیین» اهمّیّت بدهید. خیلی از حقایق هست که باید تبیین بشود. در قبال این حرکت گمراه‌کننده‌ای که از صد طرف به سمت ملّت ایران سرازیر است و تأثیرگذاری بر افکار عمومی که یکی از هدفهای بزرگ دشمنان ایران و اسلام و انقلاب اسلامی است و دچار ابهام نگه داشتنِ افکار و رها کردن اذهان مردم و بخصوص جوانها، «حرکت تبیین» خنثی‌کننده‌ی این توطئه‌ی دشمن و این حرکت دشمن است.

هر کدام از شما به عنوان یک وظیفه، مثل یک چراغی، مثل یک نوری پیرامون خودتان را روشن کنید. امروز خوشبختانه میدان باز است برای انتشار افکار. این فضای عمومی در کنار مشکلاتی که ممکن است به وجود بیاورد، برکات بزرگی هم دارد؛ میتوانید افکار درست را، افکار صحیح را منتشر کنید، پاسخ به اشکالات را، پاسخ به ابهام‌آفرینی‌ها را در این فضا با استفاده‌ی از این امکان منتشر کنید و میتوانید در این زمینه به معنای واقعی کلمه جهاد کنید. البتّه اصل قطعی در این باب این است که بایستی از شیوه‌ی اخلاقی در این کار پیروی کرد. از این کاری که بعضی‌ها در فضای مجازی یا در مطبوعات و در مقاله‌ها و اینجا و آنجا انجام میدهند که با دشنام، با تهمت و فریب و دروغ با افکار عمومی مواجه میشوند، باید بشدّت اجتناب کرد. بایستی حقایق را با منطق قوی، سخن متین و عقلانیّت کامل، همراه با زینت عاطفه و عواطف انسانی، و به‌کارگیری اخلاق منتشر کرد. امروز همه‌‌ی ما بایستی در این میدان حرکت بکنیم؛ هر کدام به نحوی و با سهمی که در این راه داریم.

امیدوارم ان‌شاء‌الله خدای متعال همه‌ی شماها را موفّق کند. جوانهای ما امروز بحمدالله مجهّزند؛ مجهّز به فکر، مجهّز به عقلانیّت، مجهّز به آگاهی‌های فراوان، و میتوانند در این زمینه‌ها خیلی تلاش کنند. خودتان را آماده کنید، این تجهیزات را در خودتان افزایش بدهید و به معنای واقعی کلمه خودتان را مجهّز کنید و در این میدان وارد بشوید: در میدان تبیین و افشاگری، یعنی راهی که زینب کبریٰ (سلام‌ الله‌ علیها) در این چهل روز انجام داد. عظمت این چهل روز به خاطر کاری است که این بزرگوار و حضرت سجّاد (سلام ‌الله ‌علیه) و بقیّه‌ای که اطراف اینها [بودند] انجام دادند و سختی‌ها را تحمّل کردند، و [اگر بخواهیم] با زبان روضه‌خوانی حرف بزنیم، در واقع در روز اربعین، زینب کبریٰ آمد گزارش کار به امام حسین (علیه‌ السّلام) داد که این کارها را کردیم، این جور رفتیم، این جور تحمّل کردیم و این جور بیان کردیم و تبیین کردیم.

امیدوارم ان‌شاء‌الله خدای متعال همه‌تان را موفّق بدارد. راه امام حسین راه مبارکی است، راه شیرینی است، راه موفّقی است، راهی است که به نتیجه‌ی قطعی میرسد. ان‌شاء‌الله خواهید توانست با الهام از حرکت حسینی و استفاده‌ی از معارف حسینی این کشور را به قلّه‌های سعادت به معنای واقعی کلمه -هم سعادت معنوی، هم سعادت مادّی- برسانید؛ راه این است؛ راه این است. راه درست، حرکت در پرتو راهنمایی‌های حسینی و ائمّه‌ی هدی (علیهم ‌السّلام) و قرآن و عترت است.

ان‌شاء‌الله که موفّق باشید و خداوند ان‌شاء‌الله به شماها توفیق بدهد؛ از شما قبول بکند؛ این اشکهای زلال و دلهای پاک و روشن را ان‌شاء‌الله مورد الطاف خودش قرار بدهد و ما را هم از برکات وجود شما جوانها ان‌شاءالله بهره‌مند کند و این کشور را ان‌شاء‌الله مزیّن به حرکات مجاهدانه و منطقی و متین شما جوانها کند.

خوشحالم از این که امروز هم توانستیم در خدمت شما باشیم و از خداوند متعال برای روح مطهّر امام و ارواح طیّبه‌ی شهیدان و شهید عزیزمان شهید سلیمانی و همراهانش، و عالِم ارزشمند تازه‌گذشته، مرحوم آقای حسن‌زاده (رضوان ‌الله‌ علیه) رضوان الهی را مسئلت میکنم.

والسّلام علیکم و رحمة الله و برکاته


۱) تهذیب الاحکام، ج ۶، ص ۱۱۳ (زیارت اربعین)

محمدحسن فلاح مهر آبادی معاون تحقیقات و فناوری مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی ، با اشاره به اینکه موسسه رازی در صورت حمایت مسوولین واکسنی بی‌عارضه، بسیار اثربخش و مفید در  اختیار عموم جامعه قرار خواهد داد، گفت: خوشبختانه در مراحل اول و دوم مطالعات بالینی میان افرادی که واکسن کووپارس دریافت کردند، عارضه جدی مشاهده نشد و بروز عوارض معمولی شامل درد محل تزریق، سردرد و خستگی در برخی از داوطلبین عادی بود.

معاون تحقیقات و فناوری مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی افزود: با توجه به پلت فرم واکسن در این واکسن تب مشاهده نشده است؛ همچنین نتایج بدون ضرر و کم عارضه بودن این واکسن نیز به تایید کمیته DSMB و سازمان غذا و دارو نیز رسیده است.

مهر آبادی در پاسخ به اینکه آیا با روند مناسب واکسیناسیون برنامه‌ای برای صادرات آن وجود دارد یا خیر، گفت: درخواست‌هایی برای صادرات وجود دارد، اما طبق ضوابط کشور ابتدا می بایست نیاز داخل تامین شود و ذخیره استراتژیک به اندازه کافی در کشور وجود داشته باشد؛ سپس بعد از آن با برنامه ریزی به فکر صادرات خواهیم بود. 

وی اذعان داشت: چون پلتفرم موسسه رازی پلتفرم پروتئین نوترکیب است، لذا به دلایل مختلف از جمله عوارض کم و همچنین قابلیت تحریک سیستم ایمنی سلولی می‌تواند به عنوان یکی از گزینه‌های واکسن یادآور به ویژه بعد از واکسن‌هایی با پلت فرم ویروس غیر فعال مورد استفاده قرار گیرد.

معاون تحقیقات و فناوری مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی ادامه داد: با توجه به قابلیتهای واکسن پروتئن نوترکیب برای افراد نیازمند به دوز سوم، همچنین زیر ۱۸ ساله‌ها و گروه‌های حساس جامعه، بهتر است از پلتفرم پروتئین نوترکیب با میزان آنتیژن کم استفاده شود.

مهر آبادی تصریح کرد:  پلتفرم موسسه رازی بین واکسنهای موجود با 10 میکرو گرم آنتی ژن، کمترین مقدار آنتی ژن را دارد که این موضوع نوعی قابلیت مهم به شمار می‌آید و این واکسن را با ایمنی زایی نسبتا مناسبی همراه است.

وی افزود: از طرفی واکسنی که در موسسه رازی به عنوان پلتفرم پروتئین خالص ساخته شده، واکسنی است که دانش فنی ادجوانت آن به عنوان یکی از اجزا مهم تولید واکسن کاملا بومی و نتیجه تحقیق بیش از 10 سال محققین موسسه بوده است.

معاون تحقیقات و فناوری مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی ادامه داد: همچنین بدون ضرر بودن و قابلیت ایمنی‌زایی آن به ویژه قابلیت تحریک ایمنی سلولی در فاز اول و دوم مطالعه واکسن کووید 19 اثبات شد که این موضوع به عنوان دستاوردی بسیار بزرگ برای موسسه و کشور تلقی میشود.

مهرابادی با اشاره به اینکه اکنون یک میلیون و 400 هزار دوز از واکسن کووپارس موسسه رازی تولید و آماده عرضه است، افزود: در همین ماه مهر نیز 3 میلیون دوز دیگر تولید خواهد شد و در صورت حمایت مسوولین از آن واکسنی بی‌عارضه، بسیار اثربخش و مفید در اختیار جامعه قرار خواهد گرفت.

وی ادامه داد:  اگر مجوز مصرف اضطراری این فر‌‌‌‌‌‌‌‌آورده صادر شود، حمایت های لازم از این موسسه صورت پذیرد و قرارداد خرید واکسن از طرف دولت به امضا برسد، موسسه رازی تا پایان سال 20 میلیون دوز تولید و در اختیار وزارت بهداشت قرار خواهد داد. 

 معاون تحقیقات و فناوری مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی با تاکید بر لزوم پیش خرید از تولیدکنندگان داخلی در جهت تقویت توان داخلی در تولید واکسن، تاکید کرد و گفت: با حمایت‌های انجام شده زیرساختهای تولید واکسنهای نوترکیب در موسسه در حال تکمیل و راه اندازی است که می‌تواند برای تولید نسل جدید واکسنهای مورد نیاز از جمله انفلولانزای فصلی و فلج اطفال تزریقی مورد استفاده قرار گیرد.

مهرابادی ادامه داد: ضروری است که حمایت‌ها بیش از پیش ادامه یابد تا شاهد همه‌گیری بعدی نباشیم و در همین راستا تولیدکنندگان داخلی با حمایتهای مجدانه دولت بتوانند با سرعت بیشتری نیاز داخلی را تامین فرمایند.