تمام مناسک حجّ بعنوان عبادتی بدنی - مالی، ریاضتی شرعی و عملی ترکیبی برای رشد انسان است، اما برخی فرصت های عبادتی در حجّ از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار است که حاجیان می توانند با این عبادات، تا اوج عبودیت به پیش روند. از این رو در اینجا به اهمیت برخی از این عبادات جهت برنامه ریزی برای انجام دادن و استفاده بهتر اشاره می نمائیم.
عبادات در حجّ
- طواف
- قال رسول الله (ص): (زینُ الکعبهِ الطّوافُ.)
«زینت کعبه، طواف است .» (الحج والعمره ، ص 189).
- قال رسول الله (ص): ( انَّ الله یباهی بالطّائفین.)
«همانا خداوند به طواف کنندگان مباهات می کند.» «الحج والعمره ، ص 189).
- قال الباقر (ع): ( ما مِن عبدٍ مؤمنٍ طافَ بهذا البَیتِ أسبوعاً وَ صَلی رَکعتین و أحسن طوافَهُ و صلاتَهُ إلاّ غفرالله لَهُ.) (الحج والعمره ، ص 189).
«هیچ بنده مؤمنی نیست که به دور این خانه هفت مرتبه طواف کند و دو رکعت نماز بخواند و طواف و نمازی نیکو به جای آورد، مگر آنکه خداوند او را بیامرزد.»
تذکر: آداب طواف در روایات:
- سکوت 2. ذکر تسبیحات أربعه
- ذکر حوقله (لاحول ولا قوه الا بالله العلی العظیم) . 4. به صورت عادی راه رفتن ( نه تند و نه آهسته) 5. خالی کردن مطاف برای دیگر زائران
- زیاد طواف کردن (در صورت توان 54 مرتبه) 7. خسته نکردن خویش با طواف
- خواندن ادعیه ی طواف
- اعتکاف
( به معنای ماندن در مسجدالحرام یا مسجد النبی یا مساجد جامع است با زبان روزه و به نیت عبادت خدا، همراه با رعایت احکام و آداب آن)
- قال الصادق (ع): ( لا أری الإعتکافَ الاّ فی المسجِدِ الحرام او مسجد الرّسول او فی مسجد الجامع ...) (الفقیه، ح 2091)
«اعتکاف صورت نگیرد مگر در مسجدالحرام، مسجد پیامبر (ص) و مسجد جامع».
- خدمت به حجّاج
- عن اسماعیل خثعمی: قلت لأبی عبدالله (ع): (إنّا إذا قَدمنا مکَّهَ ذهب أصحابُنا یطوفونَ و یَترُکونی أحفظُ متاعَتُهم، قال: أنت أعظمُهُم أجراً )
اسماعیل خثعمی گوید: به امام صادق (ع) عرض کردم: وقتی به مکه می رویم، دوستان ما برای طواف می روند و مرا نزد اساسشان می گذارند تا از آنها مواظبت کنم، (این کار چه حکمی دارد؟) حضرت فرمودند: « تو أجرت از آنان بزرگتر و بیشتر است.») (الحج والعمره ، ص 253).
- برطرف کردن موانع از سر راه حجّاج
(حل مشکلات حجّاج)
- قال الصّادق (ع): ( مَن أماط أذیً عن طریق مَکَّهَ کتب اللهُ لَهُ حسنهً و من کتب له حسنهً لم یُعَذِّبهُ.)
(الحج والعمره ص 36).
«هر کس شیء آزاردهنده ای (مانند تیغ یا موانع دیگر...) را از سر راه (حاجیان) مکه بردارد خداوند بر او حسنه ای می نویسد و هر کس حسنه ای داشته باشد عذاب نخواهد شد.»
- سقایت حجاج
- قال السّجاد (ع): ( مَن سَقی مؤمناً مِن ظَمأٍ سقاهُ اللهُ مِن الرحیق المَختوم.) (میزان الحکمه، ح 8674).
«هر کس مؤمن تشنه ای را آب دهد خداوند او را از شراب مختوم بهشتی بنوشاند.»
قال رسول الله (ص): ( إذا کثرت ذُنُوبُکَ فاسقِ الماءَ عَلَی الماء) «هرگاه گناهانت زیاد شد، پشت سر هم آب (به تشنگان) بنوشان .» (همان، ح 8676).
- انفاق
- قال الصّادق(ع): ( مکّهُ حَرَمُ الله و حَرَمُ رسولِهِ و حرمُ امیرالمومنین (ع) ... و الدِّرهم فیه بِمأهِ ألف درهمٍ.)
«مکه حرم خدا و رسول خدا و امیرالمومنین است، یک درهم انفاق در آن ثواب صد هزار درهم دارد.» (الحجّ والعمره، ص 48).
امام صادق (ع) فرمودند:
«هنگامی که خواستی از مکه خارج شوی، مقداری خرما خریداری کن و آن را بین همراهانت و بین زوّار تقسیم نما.»
(الحجّ والعمره، ص 59).
- اقامت و بیتوته
(شب ماندن) در مکه
- قال الباقر (ع): ( النائمُ بِمَکّهَ کالمُتهَجِّدِ فی البُلدان)
«فرد خواب در مکه مانند فرد سحرخیز در شهرهای دیگر است.» (الحجّ والعمره، ص 35).
- نگاه به کعبه
- قال رسول الله (ص): (النّظرُ الی الکعَبَهِ عبادَهُ)
«گاه به کعبه عبادت است .» (الحج والعمره، ص 126).
- قال رسول الله (ص): ( النّظرُ إلی الکعَبهِ لَها عبادهُ و یهدِمُ الخَطایا هَدماً .) (الحج والعمره، ص 126).
«نظر محبت آمیز به کعبه عبادت است و همه ی خطاها را پاک می کند.»
- قال الصّادق (ع): ( من نَظَرَُ إلی الکعبَهِ بمعرفَهٍ فَعَرَفَ مِن حَقِّنا و حُرمَتِنا مِثل الّذی عرف مِن حَقِّها و حُرمَتِها غَفَرَاللهُ لَهُ ذنوبه و کفاهُ هَمُّ الدّنیا و الآخرهِ.)
«اگر کسی به کعبه نگاه عارفانه نماید و حق و حرمت ما را نیز همچون حق و حرمت کعبه بداند، خداوند گناهانش را بیامرزد و اندوه دنیا و آخرتش را برطرف سازد.» (الحج والعمره، ص 127).
تذکر: آثار نگاه به کعبه در روایات:
1) عبادت
2) از بین رفتن گناهان
3) استجابت دعاها
4) نزول رحمت الهی بر ناظر
5) برطرف شدن اندوه دنیا و آخرت
(الحج والعمره، ص 127).
- ختم قرآن
- قال السجّاد (ع): ( مَن خَتَمَ القرآن بِمکّهَ لَم یَمُت حَتّی یری رسول اللهِ (ص) و یری منزله فی الجَنّهِ)
«هر کس در مکه قرآن را ختم نماید نخواهد مرد تا آنکه رسول خدا را زیارت کند و مقام خود را در بهشت مشاهده نماید.» (الحج والعمره، ص 47).
- روزه ی ماه مبارک رمضان
- قال رسول الله (ص): ( مَن أدرکهُ شهرُ رمضان بمکّه فصامَهُ کُلّه و قام مِنهُ ما تیسَّرَ کتب الله لَهُ مائه ألف شهر رمضانَ بِغَیر مکّه و کتب لَهُ کُلّ یوم حسنه و کلّ لیلهٍ حسنه.) « هر کس ماه مبارک را در مکه به روزه داری و شب زنده داری سپری کند، پاداش صد هزار عبادت ماه مبارک رمضان در غیر شهر مکه به او داده خواهد شد و به تعداد هر روز و شب برای او حسنه ای ثبت می شود.»
(الحج والعمره، ص 47).
- نماز واجب
- قال الصّادق (ع): ( مکّه حرم الله و حرم رسوله و حرم امیرالمومنین (ع)، الصّلاه فیها بِمائهِ ألف صلاهِ...)
«شهر مکه حرم خدا و رسول خدا و امیرالمومنین است پس هر نماز در آن به صد هزار برابر نوشته می شود. (الحج والعمره، ص 48).
قال الباقر(ع): ( مَن صَلّی فی المسجد الحرام صلاهً مکتوبهً قَبِلَ الله بها منه کُلَّ صلاهٍ صَلّاها منذ یومٍ وجبت علیه الصّلاه و کُلَّ صلاهٍ یُصَلّیها إلی أن یَمُوتَ.) ( الحج والعمره، ص 71).
«اگر کسی یک نماز واجب در مسجدالحرام اقامه کند خداوند متعال تمام نمازهای از ابتدای تکلیف تا لحظه مردن را از او قبول می نماید.»
- نماز مستحبی
- قال السجّاد (ع): ( من صَلّی بمکّه سَبعین رکعهً فَقرَأ فی کُلِ رکعهٍ «قل هو الله أحدُ » و «إنّا أنزلناه» و آیه السّخره (1) و آیه الکرسی لَم یَمُت إلاّ شَهیداً...) «هر کس در مکه 70 رکعت نماز (دو رکعتی) که در هر رکعت سوره توحید و قدر و آیه سخره و آیه الکرسی بخواند نخواهد مرد مگر به شهادت در راه خدا.» (الحج والعمره، ص 46).
- ذکر
( به اصل دعا و ذکر مراجعه شود.)
- قال رسول الله (ص): ( و ما سَبَّح الحاجُّ مّن تسبیحهٍ و لا هَلَّلَ من تهلیلهٍ و لا کَبَّرَ مِن تکبیرهٍ إلاّ بُشِرَ بها تبشیره.) (وسائل، ج 13، ص 289).
«حاجی در مکه تسیبح و تهلیل و تکبیری نخواهد گفت مگر آنکه بشارت از رحمت خدا به او خواهد رسید.»
- رکوع
(به معنای فروتنی برای خدا)
- قال الصّادق (ع): ( علیکم بطول الرّکوع والسّجود فَإنَّ أحَدّکُم اذا أطال الرّکوع و السّجود هتف ابلیسُ مِن خَلفِهِ فقال: یا ویلَهُ أطاع و عصیتُ و سَجَدَ و أبیتُ.)
«بر شما باد به طول رکوع و سجود، چرا که چون یکی از شما رکوع و سجودش را طولانی کند شیطان فریاد برمی آورد وای بر من او اطاعت کرد و من معصیت، او سجده نمود و من امتناع کردم.» (سفینه البحار، ج 3، ص 404).
تذکر: رکوع به معنای فروتنی و تواضع برای خداست که یکی از نمادهای آن خم شدن در برابر خدا به شمار می رود. رکوع گاهی جزیی از نماز و گاهی به عنوان عبادتی مستقل مطرح است. خداوند به حضرت ابراهیم (ع) فرمان می دهد که مسجدالحرام را برای طواف کنندگان، ایستادگان به عبادت، ساجدین و رکوع کنندگان نظافت و تطهیر نماید.(حج/ 26).
- سجده
- قال الباقر(ع): ( السّاجدُ بِمَکّهَ کَالمُشَحّطِ بِدَمِهِ فی سبیل الله.) ( وسائل، ج 13، ص 289).
«سجده کننده در مکه مانند کسی است که در راه خدا در خونش غلطیده باشد.»
قال الصّادق (ع): ( السُّجودُ منتهی العباده من بنی آدم).
(میزان الحکمه، ح 8272)
«سجده، اوج عبودیت بنی آدم است.»
قال الرّضا (ع): (أقربُ ما یکونُ العَبدُ مِنَ اللهِ عزّو جلّ و هو ساجد...) ( میزان الحکمه، ح 8273)»
نزدیکترین زمان بنده به خدای عزّو جلّ زمانی است که در حال سجده باشد...»
قال رسول الله (ص): ( إذا أرَدتَ أن یحشُرَکَ اللهُ مَعِی فَأطِلِ السُّجودَ بینَ یَدَیِ الله الواحِد القَهّار.)
«اگر می خواهی خداوند تو را با من محشور فرماید، در پیشگاه خدای واحد قهّار سجده را طولانی کن.» (میزان الحکمه، ح 8283).
پی نوشت ها :
- اعراف / 54 تا 56
