روزه در كاربرد قرآني با عنوان صوم و صيام بكار رفته است. واژه صوم و مشتقات آن، 14 بار در 11 آيه قرآن كريم ذكر شده است.
در يكي از اين آيات به اصل تشريع روزه و پيشينه روزه در ميان اقوام پيشين و يكي از مهمترين اهداف روزه (زمينه سازي براي تقوا) اشاره شده است.
خداوند متعال در اين آيه فرموده:« يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَي الَّذينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُون»(1)
«اي افرادي كه ايمان آوردهايد! روزه بر شما نوشته شده، همانگونه كه بر كساني كه قبل از شما بودند نوشته شد تا پرهيزكار شويد.»
در آيه ديگر به حكم معذوران از روزه (مريض، مسافر، ناتوان) و مسئله كفاره افطار غير عمد روزه اشاره شده و فرموده:«... فَمَنْ كانَ مِنْكُمْ مَريضاً أَوْ عَلي سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ وَ عَلَي الَّذينَ يُطيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعامُ مِسْكين...»(2) « و هر كس از شما بيمار يا مسافر باشد تعدادي از روزهاي ديگر را (روزه بدارد) و بر كساني كه روزه براي آنها طاقتفرساست (همچون بيماران مزمن، و پير مردان و پير زنان،) لازم است كفّاره بدهند: مسكيني را اطعام كنند» در ادامه آيه هم به خير بودن روزه اشاره شده و خداوند متعال فرموده:«... ُ وَ أَنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُون» «...و روزه داشتن براي شما بهتر است اگر بدانيد.»
در آيه بعد به روزه واجب در ماه رمضان و حكم معذوران از روزه اشاره شده و آمده كه:« شَهْرُ رَمَضانَ الَّذي أُنْزِلَ فيهِ الْقُرْآنُ هُديً لِلنَّاسِ وَ بَيِّناتٍ مِنَ الْهُدي وَ الْفُرْقانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَ مَنْ كانَ مَريضاً أَوْ عَلي سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَر...»(3)
« ماهِ رمضان است ماهي كه قرآن، براي راهنمايي مردم، و نشانههاي هدايت، و فرق ميان حق و باطل، در آن نازل شده است. پس آن كس از شما كه در ماه رمضان در حضر باشد، روزه بدارد! و آن كس كه بيمار يا در سفر است، روزهاي ديگري را به جاي آن، روزه بگيرد...»
در ادامه همين آيه به فلسفه تشريع روزه پرداخته ميفرمايد:« يُريدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَ لا يُريدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَ لِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَ لِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلي ما هَداكُمْ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُون» « خداوند راحتي شما را ميخواهد و زحمت شما را نميخواهد هدف آن است كه شما تعداد اين روزها را كامل كنيد تا خدا را به خاطر اينكه شما را هدايت كرده بزرگ بشمريد، و شايد شكر نعمتهاي او را بگذاريد.»
در يكي ديگر از آيات به برخي احكام روزه از جمله حلال بودن آميزش جنسي در شبهاي ماه روزه اشاره شده و آمده:« أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيامِ الرَّفَثُ إِلي نِسائِكُم...» (4) «آميزش جنسي با همسرانتان، در شبِ روزهايي كه روزه ميگيريد، حلال است.» و در ادامه به زمان مجاز بودن خوردن و نوشيدن (زمان روزه) اشاره نموده و فرموده:«... وَ كُلُوا وَ اشْرَبُوا حَتَّي يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيامَ إِلَي اللَّيْل...» «و بخوريد و بياشاميد، تا رشته سپيد صبح، از رشته سياه (شب) براي شما آشكار گردد! سپس روزه را تا شب، تكميل كنيد.»
در برخي آيات هم كه بحث روزه و صيام در آنها مطرح شده به روز ه هايي كه به عنوان كفاره بر انسان واجب مي شود اشاره شده است مانند: كفاره فاقد قرباني حج (5)، كفاره تراشيدن سر قبل از قرباني (6)، كفاره قتل خطايي، در صورت ناتواني از آزادسازي برده با ايمان(7) كفّاره شكستن سوگند (8) كفّاره كشتن صيد، در حال احرام (9)، كفاره ظهار (10)
در آياتي ديگر، روزه داران تحت عناويني همچون صائمين و صائمات (11) و سائحون (12) و سائحات (13) مورد ستايش و بشارت به مغفرت و بهشت قرار گرفته اند.
نكته پاياني اينكه در برخي آيات كه توصيه به استعانت از صبر و صلاه شده (14) طبق روايات مراد از صبري كه استعانت از آن سفارش شده است روزه است. (15)
پي نوشت ها:
- بقره(2) آيه 183.
- همان، آيه 184.
- همان، آيه 185.
- همان، آيه 187.
- همان، آيه 196.
- همان.
- نساء (4) 92.
- مائده (5) 89.
- مائده (5) 95.
- مجادله (58) 3 و 4.
- احزاب(33) آيه 35.
- توبه (9) آيه 112.
- تحريم (66) آيه 5.
- «وَ اسْتَعينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ»(بقره(2) آيه 45).
- از امام صادق(ع) روايت شده است: مراد از صبر، روزه است. هنگامي كه سختي يا گرفتاري شديد به شخص وارد شد، روزه بگيرد، زيرا خداي(عزّوجلّ) ميفرمايد: از صبر ياري بجوييد، يعني از روزه. ر.ك: عروسي حويزي، عبد علي بن جمعه، نور الثقلين، قم، اسماعيليان، 1415ق، ج 1، ص 76).
