حج هر چند سابقه تاریخی دارد و حتی قبل از ظهور اسلام، به عنوان یک مسئله عبادی مطرح بوده است، ولی آن گونه که در اسلام لازم شمرده شده و با شرائط خاص تبیین گردیده است، آثار و برکات بی شماری دارد که مجموعا می توانند در تحول و سازندگی انسان نقش شگرف و معجزه آسایی داشته باشند.
به راستی اگر از حج درست و صحیح بهره برداری شود، هر سال می تواند میلیونها انسان را به سوی خدا متحول کرده و سازندگی عمیقی در آنان ایجاد کرد. نه تنها در خود زائران و ضیوف الرحمان می تواند چنان تحولی را ایجاد کند؛ بلکه در بستگان و منتظران زائر بعد از برگشت او نیز می تواند اثر گذار باشد.
اهمیت حج در قرآن کریم
در قرآن کریم آیات متعددی درباره حج و احکام آن آمده است که برای نشان دادن اهمیت آن به دو آیه اشاره می شود:
الف. فراخوان عمومی حج: قرآن کریم می فرماید: «و [به خاطر آور] زمانی را که جای خانه (کعبه) را برای ابراهیم آماده ساختیم. [تا خانه را بنا کند و به او گفتیم:] چیزی را همتای من قرار مده و خانه ام را برای طواف کنندگان و قیام کنندگان و رکوع کنندگان و سجود کنندگان [از آلودگی بتها و از هر گونه آلودگی] پاک ساز!»
« وَ أَذِّنْ فِی النّاسِ بِالْحَجِّ یَأْتُوکَ رِجالاً وَ عَلی کُلِّ ضامِرٍ یَأْتینَ مِنْ کُلِّ فَجٍّ عَمیقٍ لِیَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ»؛ «و مردم را دعوت عمومی به حج کن! تا پیاده و سواره بر مرکبهای لاغر از هر راه دوری به سوی تو بیایند تا شاهد منافع گوناگون خویش [در این برنامه حیات بخش و سازنده] باشند.»
در این آیات نکات فراوانی وجود دارد که دلالت بر اهمیت و جایگاه رفیع حج دارد، از جمله:
1. از آماده و پاکیزه کردن خانه خدا برای حاجیان توسط پیامبر الهی چون خلیل الرحمان علیه السلام ؛
2. اعلان عمومی برای شرکت همه مردم در این برنامه عبادی و سازنده؛
3. بیان حکمت و فلسفه حضور در حج که رسیدن به منافع گوناگون معنوی و مادی باشد.
ب. جایگاه خانه خدا: «إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلَّذی بِبَکَّةَ مُبارَکاً وَ هُدیً لِلْعالَمینَ * فیهِ آیاتٌ بَیِّناتٌ مَقامُ إِبْراهیمَ وَ مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً وَ لِلّهِ عَلَی النّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبیلاً وَ مَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللّهَ غَنِیٌّ عَنِ الْعالَمینَ»؛ «نخستین خانه ای که برای مردم [و برای نیایش خداوند] قرار داده شد، همان است که در سرزمین مکه است و پر برکت و مایه هدایت جهانیان می باشد. در آن، نشانه های روشن، [از جمله] مقام ابراهیم است و هر کس داخل آن (خانه خدا) شود، در امان خواهد بود و برای خدا بر مردم [واجب] است که آهنگ خانه [او] کنند [و حج به جا آورند]؛ آنهایی که توانایی رفتن به سوی آن را دارند. و هر کس کفر ورزد [و حج را ترک کند، به خود زیان رسانده و] خداوند از همه جهانیان بی نیاز است.»
آیه فوق نیز نکات بسیار گرانسنگی درباره اهمیت حج دارد که در کتب تفسیری بیان شده است. اهم آن نکات، از این قرار است:
1. نخستین مرکز عبادت برای همه در تمام روی زمین، کعبه و مسجد الحرام قرار داده شده است؛
2. این مرکز هم مایه برکت است و هم عامل هدایت برای همه جهانیان؛
3. نشانه های روشن الهی همچون: مقام ابراهیم، حجر الاسود و... در آن نمایان است؛
4. از نظر فقه اسلام هر کسی وارد مسجد الحرام گردد، در امان است و هیچ کس نباید متعرض او گردد؛ هر چند دردمندانه باید گفت: بارها در طول تاریخ توسط عده ای خود کامه این حرمت شکسته شده است؛
5. ترک حج، کفر شمرده شده است، (هر چند کفر عملی باشد) و این نشانه اهمیت آن است و زیان آن متوجه خود تارک حج خواهد بود و اِلاّ خداوند از همه بی نیاز است. حتی اگر هیچ فردی در دنیا عمل حج را انجام ندهد، کوچک ترین زیانی به خداوند نمی رسد.
