در فرازی از دعای ماه رجب از خداوند درخواست می کنیم «وَ اصْرِفْ عَنّی بِمَسْئَلَتی اِیّاکَ جَمیعَ شَرِّ الدُّنْیا وَشَرِّ الاْخِرَهِ»؛ و بگردان از من به خاطر همان درخواستی که از تو کردم همه شر دنیا و شر آخرت را. اما شرّ دنیا و آخرت چه مصادیقی دارد.
امیرالمؤمنین علیه السلام در روایتی فرمود «وَ شَرُّ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ فى خَصْلَتَیْنِ الفَقْرِ وَ الْفُجورِ»؛ یعنی شر دنیا و آخرت در دو خصلت است: فقر و گناه.
این اشاره امیر مؤمنان علیه السلام درباره مصداق شرّ دنیا و آخرت که همان فقر و فجور است، بیشتر تأثیر در جنبه اجتماعی دارد؛ یعنی در جامعه ای که فقر و فسق و فجور رواج یابد، امیدی به رستگاری نیست. در حکمت 319 نهج البلاغه در بیان امیرالمؤمنین علیه السلام مى خوانیم: «فَإنَّ الْفَقْرَ مَنْقَصَةٌ لِلدّینِ، مَدْهَشَةٌ لِلْعَقْلِ، دَاعِیَةٌ لِلْمَقْتِ»؛ یعنی فقر سبب نقصان دین و مشوش شدن عقل و جلب کینه مى شود و در حکمت 372 آمده است: «إذا بَخِلَ الْغَنِىُّ بِمَعْرُوفِهِ بَاعَ الْفَقِیرُ آخِرَتَهُ بِدُنْیَاهُ»؛ یعنی هرگاه اغنیا از کمک به دیگران بُخل بورزند، فقرا آخرت خود را به دنیایشان مى فروشند. «فاجر» به معنای «هرزگی، فسق، فساد، عیاشی، گناه و زندگی گناه آلود» است. حال چرا از بین این همه خصلت های ناصواب این دو خصلت مصداق شر دنیا و آخرت معرفی شده، جای دقت و تحقیق بیشتری دارد.
در حدیث دیگری از رسول خدا صلی الله علیه و آله درباره مصداق شرارت می خوانیم «خَیرُ الدُّنیا وَ الآخِرَةِ مَعَ العِلمِ وَشَرُّ الدُّنیا وَ الآخِرَةِ مَعَ الجَهلِ؛ خیر دنیا و آخرت با دانش است و شرّ دنیا و آخرت با نادانى. (بحارالانوار، ج79، ص170) اهمیت این موضوع واضح است؛ عمده فسادها و فرقه هایی که در تاریخ ایجاد شد، به سبب نبود علم بوده است. در واقع فرد یا ملتی که نسبت به مسائل پیرامونی خود علم نداشته باشد، دچار جهل می شود و این مسئله سبب آسیب های فردی و اجتماعی می شود. به عنوان نمونه جامعه ای که نسبت به مسائل امنیت غذا و دارو بی اطلاع باشد، هر چیزی را می خورد و به هر نسخه ای عمل می کند. یا جامعه مسلمانی که از معارف قرآن و احادیث عترت دور باشد، هر فرهنگ و دینی را می پذیرد و به این ترتیب به سمت استحاله شدن حرکت می کند؛ یا اگر خانواده ای با روش برخورد با اعضای خانواده آشنا نباشد و با همه افراد خانواده با یک روش برخورد کند و نداند روش تربیت فرزند پسر با دختر تفاوت دارد و یا با آداب زناشویی و زندگی دچار جهل باشد، آن خانواده از درون فرو می ریزد؛ در صورت کلی جهل نسبت به هر مسئله ای زمینه سازی فساد و تباهی است. لذا امیر مؤمنان علیه السلام فرمود «اَلْجَهْلُ أَصْلُ کُلِّ شَرٍّ»؛ یعنی جهل ریشه هر شری است.
