«عضویت در دو پیمان مهم بین‌المللی در فاصله کوتاه، موفقیت خیلی خوبی بود که خود این نه فقط مفید برای کشور است، بلکه حکایت از حقایق و واقعیاتی هم می‌کند. کشورهای دنیا عاشق چشم و ابروی کسی نیستند که بگویند آقا شما بفرمایید اینجا عضو بشوید. یک محاسبه‌ای دارند که این حرف را می‌زنند، یک محاسبه‌ای دارند که می‌پذیرند یک دولت را؛ این محاسبه خیلی مهم است. این نشان‌دهنده این است که کشور در وضعی قرار دارد، در حدی قرار دارد که مشترکان و مؤسسان این پیمان‌های بین‌المللی راغبند، مایلند، بلکه گاهی مصرند که کشور عزیزمان جزو آنها بشود.» این بخشی از فرمایشات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر انقلاب هشتم شهریور ۱۴۰۲ در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیأت دولت سیزدهم در پی عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای و مجموعه بریکس بود.
تعامل با نهادهای چندجانبه و عضویت در سازوکارهای منطقه‌ای و حضور فعال‌تر در آنها همواره در دستور کار دولت جمهوری اسلامی ایران بوده و پس از پیروزی انقلاب اسلامی روند عضویت در این سازمان‌ها شتاب قابل توجهی داشته است. در سال‌های اخیر جمهوری اسلامی ایران به مجموعه دیگری از این سازوکارها پیوسته است که آخرین نمونه‌های آن عضویت دائم در سازمان همکاری شانگهای و مجموعه بریکس بود.
* سازمان همکاری اسلامی
جمهوری اسلامی ایران که از همان روزهای نخستین به عضویت جنبش عدم تعهد (نم) Non-Aligned Movement درآمد، در این سال‌ها در چارچوب‌های همکاری چندجانبه از جمله سازمان همکاری اقتصادی اکو، سازمان دی‌هشت، جنبش عدم تعهد و نهادهایی از این قبیل، حضور و نقشی فعال و اثرگذار در این سازوکارها داشته است.علاوه بر این، ایران که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی به همراه مراکش و عربستان سعودی یکی از پایه‌گذاران سازمان کنفرانس اسلامی در سال ۱۹۶۹ میلادی بود، به نقش فعال خود تا سال ۱۹۷۳ ادامه داد تا اینکه پس از وقوع جنگ بین کشورهای عربی و اسرائیل که در نهایت به تحریم نفتی علیه کشورهای حامی این رژیم منجر شد، ایران رویکرد دیگری را اتخاذ و سطح روابطش با این سازمان به پایین‌ترین سطح ممکن رسید. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز روابط با این سازمان که در حال حاضر به نام سازمان همکاری اسلامی OIC شناخته می‌شود، دارای فراز و فرودهایی بوده است، ولی در سال‌های اخیر ایران نقش پررنگ‌تری در این سازمان ایفا کرد و هشتمین کنفرانس سران این سازمان نیز در سال ۱۳۷۶ (۱۹۹۷ میلادی) در تهران برگزار شد.در یک سال و نیم گذشته و پس از جنگ غزه ایران پیشنهاد برگزاری نشست‌های اضطراری وزرا و سران این سازمان برای توقف جنایات و نسل‌کشی رژیم صهیونیستی در غزه را مطرح کرد که در همین راستا شاهد برگزاری این نشست‌ها در جده و ریاض بودیم. علاوه بر این در پی طرح پیشنهادی دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا برای کوچاندن اجباری ساکنان غزه، سیدعباس عراقچی خواستار برگزاری نشست فوق‌العاده این سازمان شد که احتمالا در نیمه اول اسفند برگزار شود.
* و اما عضویت دائم در شانگهای
سازمان همکاری شانگهای در سال ۱۹۹۶ میلادی توسط رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان با هدف برقرار کردن موازنه قدرت در برابر نفوذ آمریکا و ناتو به نام شانگهای پنج پایه‌گذاری شد و بعد از پیوستن ازبکستان به آن، سازمان همکاری شانگهای نام گرفت. این سازمان رسما در ۱۵ ژوئن ۲۰۰۱ میلادی تأسیس شد.جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۰۵ و چهار سال بعد از تشکیل رسمی این سازمان به همراه هند و پاکستان عضو ناظر سازمان همکاری شانگهای شد و یک سال بعد ( ۲۰۰۶ میلادی) درخواست عضویت دائم در این سازمان را مطرح کرد. عضویت دائم ایران بالاخره بعد از ۱۶ سال و در بیست و یکمین اجلاس سران سازمان در ۲۶ شهریور ۱۴۰۰ با حضور شهید سید ابراهیم رئیسی در دوشنبه پایتخت تاجیکستان مورد پذیرش قرار گرفت و سران هشت کشور اصلی موافقت خود را با تبدیل عضویت ایران از عضو ناظر به اصلی اعلام کردند. یک سال بعد یادداشت تعهدات عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای در ۲۳ شهریور ۱۴۰۱ توسط شهید حسین امیرعبداللهیان در نشست سران شانگهای در سمرقند امضا شد. ۱۳ تیر ۱۴۰۲ و در بیست و سومین نشست سران سازمان که به صورت مجازی و به ریاست هند برگزار شد، رسما عضویت ایران در شانگهای به عنوان نهمین عضو اصلی اعلام شد.شهید امیرعبداللهیان در پی پذیرش عضویت کامل ایران در شانگهای گفت: عضویت کامل ایران در سازمان شانگهای، گام مهمی در پیگیری سیاست خارجی فراگیر، تقویت سیاست همسایگی و نگاه به آسیاست. بعنوان نهمین عضو سازمان همکاری شانگهای، برای ارتقای همکاری‌ها، تحقق اهداف و بهره‌مندی از مزایای کامل آن تلاش می‌کنیم.
* عضویت ایران در بریکس چگونه رقم خورد؟
بریکس، مجموعه‌ای که جمعیت بیش از ۳ میلیارد نفری را در خود جای داده و بزرگترین اقتصاد و پهناورترین قلمرو کره زمین را در اختیار دارد.شهید حسین امیرعبداللهیان ۱۷ مرداد ۱۴۰۲ در «کنفرانس ایران و بریکس: چشم‌اندازها برای مشارکت و همکاری» عنوان کرد: در راستای پیگیری سیاست چندجانبه گرایی، در ماه ژوئن ۲۰۲۲ نامه‌ای را برای همتایان خود در ۵ کشور عضو بریکس ارسال کردم و ضمن اشاره به مزایای متقابل، آمادگی و علاقه جمهوری اسلامی ایران برای عضویت در بریکس را اعلام کردم.در نهایت «سیریل رامافوسا» رئیس جمهور آفریقای جنوبی دوم شهریور ۱۴۰۲ در آغاز نشست «بریکس پلاس» موافقت ۵ عضو اصلی این گروه (روسیه، هند، برزیل، آفریقای جنوبی و چین) با عضویت اصلی ایران را اعلام کرد و این عضویت از ابتدای ژانویه ۲۰۲۴ رسمیت یافت.سیدعباس عراقچی وزیر امور خارجه در نشست وزرای خارجه بریکس در حاشیه هفتاد و نهمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک، گروه بریکس را ظرفیتی عظیم در «جهان جنوب» خواند که می‌تواند نقش موثری در ارتقای جایگاه کشورهای عضو و نیز ایجاد تحولات و تغییرات مثبت در نظامات جهانی ایفا کند.ایران در این مدت حضوری جدی و فعال در فعالیت‌های بریکس داشت. در نهایت اجلاس کازان اولین اجلاس رسمی سران بریکس بود که در اول آبان سال‌جاری برگزار و ایران به عنوان عضو رسمی حضور یافت و مسعود پزشکیان در این اجلاس شرکت کرد.
* چشم‌اندازی خوب برای بریکس
وزیر امور خارجه ایران ۲۶ آبان‌ماه در برنامه‌ای تلویزیونی و پس از حضور ایران در نشست سران در کازان گفت: توجه سیاست خارجی ما همسایگان و منطقه و بعد کشورهای تشکیل دهنده بریکس است.عراقچی پس از آن هم در گفت‌وگویی با شبکه «تلويزيون مركزی چین» (CCTV) گفت: من در بریکس آرمان‌های خوبی را شاهد هستم و قائل به چشم انداز خوبی نیز برای آن هستم و امیدوارم با همکاری دسته جمعی کشورهای عضو بریکس به اهداف تعریف شده دست یابیم.پیش از آن هم ناصر کنعانی سخنگوی سابق وزارت خارجه گفته بود: عضویت در این دو مجموعه (شانگهای و بریکس) از هدفگذاری‌های دولت جمهوری اسلامی ایران برای استفاده از سازمان‌های چند جانبه درچشم انداز خوبی مسیر تحقق اهداف در حوزه‌های اقتصادی است.عراقچی همچنین در یادداشتی در راسیاسیوودنیا روسیه نوشت: سازمان همکاری شانگهای، گروه بریکس و اتحادیه اقتصادی اوراسیا به نمایندگی از قدرت‌های نوظهور و مخالفان نظم تک قطبی، بستری برای هم افزایی و هماهنگی بیشتر بین کشورهای عضو ایجاد می‌کند.
* مجمع گفت‌وگوی همکاری آسیا
۲۹ شهریور ۱۴۰۲ بود که شهید حسین امیرعبداللهیان در هجدهمین نشست وزرای خارجه مجمع گفت‌وگوی همکاری آسیا Asia Cooperation Dialogue در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک عهده‌دار ریاست این مجمع شد. جمهوری اسلامی ایران که در سال ۱۳۸۳ (۲۰ ژوئن ۲۰۰۴) در سومین اجلاس وزرای امور خارجه در چین رسماً به عضویت مجمع درآمد، از جمله اعضای فعال این تشکل بین‌الدولی فراگیر در سطح آسیا بوده است. ایران در سال ۱۳۸۸ نیز ریاست این مجمع را به عهده داشت.در چهارم تیرماه ۱۴۰۳ نیز تهران میزبان نوزدهمین نشست مجمع گفت‌وگوی همکاری آسیا (ACD) با حضور علی باقری سرپرست وقت وزارت امور خارجه بود.در نشست وزرای امور خارجه عضو مجمع گفت‌وگوی همکاری آسیا که روز پنجشنبه پنجم مهرماه ۱۴۰۳ به ریاست ایران در نیویورک برگزار شد، حاضران در نشست از جمهوری اسلامی ایران به خاطر ریاست موفق و مؤثر بر مجمع و تحولات مثبت این دوره قدردانی کردند.مجمع گفت‌وگوی همکاری آسیا موسوم به ACD در سال ۲۰۰۲ تأسیس شد و ارتقای گفت‌وگوی درون آسیایی را با هدف اجرای پروژه‌ها و برنامه‌های مختلف همکاری در حوزه‌های اقتصادی و فرهنگی در دستور کار دارد. ایران، تایلند، اندونزی، مالزی، فیلیپین، برونئی، سنگاپور، کامبوج، ویتنام، میانمار، لائوس، نپال، روسیه، ترکیه، ژاپن، چین، مغولستان، کره جنوبی، هند، افغانستان، پاکستان، بنگلادش، سریلانکا، بوتان، کویت، بحرین، عربستان، قطر، امارات عربی متحده، عمان، فلسطین، قزاقستان، ازبکستان، قرقیزستان و تاجیکستان ۳۵ عضو این سازمان آسیایی را تشکیل می‌دهند.سومین نشست سران این مجمع نیز مهرماه سال‌جاری در دوحه برگزار شد و مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور برای شرکت در این نشست به قطر رفت.
* جنبش عدم تعهد
جنبش عدم تعهد Non-Aligned Movement در سال ۱۹۶۱ (۱۳۴۰ شمسی) موجودیت خود را اعلام کرد. ایران به دلیل پیوستن رژیم پهلوی به پیمان نظامی بغداد نتوانست در نخستین اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد (بلگراد ۱۹۶۱) حضور یابد و از آن تاریخ به بعد عضویت ایران در این جنبش مطرح نشد. تا اینکه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، جمهوری اسلامی ایران درخواست عضویت را مطرح کرد و در سال ۱۳۵۸ (اکتبر ۱۹۷۹) در نشست ششم سران، در هاوانا به عنوان هشتاد و هشتمین کشور عضو جنبش عدم تعهد پذیرفته شد. جمهوری اسلامی ایران از ۵ تا ۱۱ شهریور ۱۳۹۱ میزبان شانزدهمین اجلاس سران کشورهای عضو جنبش عدم تعهد (نم) با حضور نمایندگان کشورهای مختلف بود.
* سازمان همکاری اقتصادی اکو
سازمان همکاری اقتصادی (اکو) در ابتدا با مشارکت سه کشور ایران، ترکیه و پاکستان بر اساس معاهده ازمیر و با هدف اعتلای سطح زندگی اقتصادی مردم منطقه در ۱۹۸۴ تاسیس شد. افغانستان، تاجیکستان، جمهوری آذربایجان، ازبکستان، ترکمنستان، قزاقستان و قرقیزستان در ۱۹۹۲ به این سازمان ملحق شدند. از جمله آخرین تحولات مرتبط با این سازمان برگزاری بیست و هشتمین نشست شورای وزیران در مشهد بود. ۱۳ آذر ۱۴۰۳ شهر مشهد میزبان بیست و هشتمین نشست شورای وزیران امور خارجه سازمان همکاری اقتصادی (اکو) بود. سیدعباس عراقچی در این نشست طی سخنانی گفت: جمهوری اسلامی ایران در یک سال گذشته ریاست دوره‌ای سازمان اکو را برعهده داشته است و با جدیت، اهتمام خود را بر پیشبرد اهداف عالی این سازمان مهم منطقه‌ای در راستای توسعه، رفاه و تعالی مردمان خوب و نجیب منطقه اکو معطوف داشته است.
علاوه بر این، موافقتنامه تجارت آزاد بین ایران و کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سال گذشته (۱۴۰۲) به امضا رسید و در سال‌جاری ۱۴۰۳ نیز ایران عضو ناظر در این اتحادیه شد. پس از اجرای موافقتنامه تجارت آزاد، تعرفه گمرکی بالغ بر ۹۰۰۰ قلم کالای تجاری بین ایران و کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا شامل روسیه، بلاروس، ارمنستان، قزاقستان و قرقیزستان صفر خواهد شد.ایران همچنین عضو گروه دی‌هشت است. گروه دی‌هشت گروهی اقتصادی متشکل از هشت کشور در حال توسعه اسلامی 8-D شامل ایران، ترکیه، پاکستان، بنگلادش، اندونزی، مالزی، مصر و نیجریه است که در سال ۱۹۹۶ میلادی بنیانگذاری شد. از آخرین رویدادهای مرتبط با این گروه، برگزاری یازدهمین نشست سران در ۲۹ آذر ۱۴۰۳ در قاهره بود که مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور در این نشست شرکت کرد.
