به مناسبت شهادت امام حسن عسکری (ع)، به پنج پرسش مهم درباره زندگی و امامت ایشان می‌پردازیم تا با ابعاد زندگی ایشان بیشتر آشنا شویم
پرسش اول: چرا امام عسکری(ع) در سامرا ساکن شدند؟
پاسخ: امام حسن عسکری(ع) از همان کودکی همراه پدرشان امام هادی(ع) به اجبار خلفای عباسی به سامرا فراخوانده شدند. سامرا پایتخت نظامی عباسیان بود و آنان می‌خواستند با قرار دادن امامان در این شهر، ارتباطشان با مردم را محدود و تحت نظر شدید قرار دهند. از یک سو، حکومت به‌خاطر اخبار ادیان درباره تولد منجی موعود از نسل امام عسکری(ع)، در صدد کنترل و حتی نابودی این جریان بود؛ و از سوی دیگر، از نفوذ اجتماعی و سیاسی ایشان و خطر جنبش‌های علوی بیم داشت. به همین دلیل، امام عسکری(ع) در پادگان نظامی سامرا محصور شد و امکان فعالیت آزادانه نداشت. با این حال، ایشان با شبکه‌ای پنهانی از یاران، هم شیعیان را هدایت کردند و هم از وجود مقدس امام مهدی(عج) محافظت نمودند، بی‌آنکه نقشه عباسیان برای خاموش کردن امامت به ثمر برسد.
پرسش دوم: تعداد فرزندان امام حسن عسکری(ع)؟
پاسخ: برخی منابع نام چند تن را ذکر کرده‌اند؛ اما با این حال، دیدگاه مشهور میان علمای شیعه این است که امام حسن عسکری(ع) تنها یک فرزند داشته‌اند؛ فرزندی که هم‌نام و هم‌کنیه رسول خدا(ص) بود و مادرش بانویی بزرگوار به نام نرجس بوده است.
شیخ مفید در آثار خود تأکید می‌کند که امام عسکری(ع) جز همین فرزند، نه آشکارا و نه پنهانی، فرزند دیگری نداشت. همچنین شیخ کلینی در «کافی»، شیخ طبرسی در «اعلام الوری» و دیگر بزرگان همین نظر را بیان کرده‌اند و علامه مجلسی در «بحارالانوار» نیز روایات مربوط به داشتن فرزندان دیگر را نپذیرفته و آنها را غیر قابل اعتماد دانسته است.
از نظر تاریخی نیز شواهدی وجود دارد که این دیدگاه را تأیید می‌کند. به‌عنوان نمونه، پس از شهادت امام عسکری(ع)، برای آن‌که چنین وانمود شود که ایشان فرزندی نداشته‌اند، دستور داده شد میراثشان میان مادر و برادرشان تقسیم گردد. این اقدام نشان می‌دهد که جز حضرت مهدی (عج)، فرد دیگری در میان نبوده است.
بر پایه همه این شواهد، باور قطعی علمای شیعه آن است که تنها فرزند امام حسن عسکری(ع)، حضرت مهدی(عج) است.
پرسش سوم: امام حسن عسکری (ع) در حصر خانگی چطور با شیعیانش در ارتباط بود؟
پاسخ: از برخی روایات فهمیده می شود که در زندگی امام حسن حداقل دورانی وجود داشته که امکان دیدار مستقیم با آن بزرگوار در خانه‌اش نبوده است و شیعیان معمولاً در مسیری که امام به مرکز حکومت رفت و آمد می کرد، توفیق زیارت چهره آن حضرت را داشته اند. در کتاب «الغیبه طوسی» آمده است که در یوم النوبه (روز مراجعه امام به مرکز حکومت) شور و شعفی در میان مردم پدید می آمد و خیابانها مملوّ از جمعیت می شد. آن گاه که امام در خیابان حضور می یافت، هیاهو خاموش می شد و امام از میان مردم عبور می کرد. علی بن جعفر از حلبی نقل می کند: در یکی از روزها که قرار بود امام به دار الخلافه برود، ما در عسکر به انتظار دیدار وی جمع شدیم؛ در این حال از طرف آن حضرت توقیعی بدین مضمون به ما رسید: «ألّا یسلمنّ علیّ أحد و لا یشیر الیّ بیده و لا یؤمئ فإنّکم لا تؤمنون علی أنفسکم». کسی بر من سلام و حتی اشاره هم به طرف من نکند؛ زیرا که در امان نیستید!
بنابراین ارتباط با امام برای شیعیان بسیار دشوار بود؛ پرسش‌ها و نامه‌ها را پنهانی به حضرت می‌رساندند، برخی با بهانه‌های کاری به دیدار می‌آمدند و هر رفت‌وآمدی می‌توانست خطر جانی داشته باشد.
برای سامان‌دهی این ارتباط، امام شبکه‌ای از وکلای مورد اعتماد در شهرهای مختلف ایجاد کرده بودند که رابط میان ایشان و شیعیان بودند. پس از شهادت امام نیز همین شیوه ادامه یافت و در قالب نواب خاص امام زمان(عج) گسترش پیدا کرد.
پرسش چهارم: امام حسن عسکری(ع) چگونه با حضرت نرجس خاتون(س) ازدواج کردند و آیا ایشان نوه قیصر روم بودند؟
پاسخ: حضرت نرجس خاتون(س) در منابع معتبر شیعه، دختر «یشوعا» پسر قیصر روم شرقی و از نسل «شمعون» حواری حضرت عیسی(ع) معرفی شده‌اند. ایشان که به نام‌های «ملیکه» و «صیقل» نیز شناخته می‌شوند، به خواست الهی برای همسری امام حسن عسکری(ع) برگزیده شدند.
بر اساس روایات، حضرت نرجس خاتون پس از مشاهده خواب‌های الهام‌بخش و پذیرش ایمان، در یکی از نبردهای مسلمانان و رومیان به اسارت درآمد و به سامرا رسید. امام علی النقی(ع) با تدبیر الهی زمینه پیوستن ایشان را به خاندان اهل‌بیت را فراهم ساخت و به خواهرش حکیمه خاتون سپرد تا تعالیم اسلام را به او بیاموزد. سپس امام حسن عسکری(ع) با وی ازدواج نمود و امام هادی(ع) در معرفی جایگاه ایشان فرمودند: «او همسر فرزندم حسن و مادر قائم آل‌محمد(عج) است.»
زندگی و نسب حضرت نرجس خاتون در منابع معتبری همچون الغیبه شیخ طوسی، کامل‌الدین شیخ صدوق و بحارالانوار علامه مجلسی نقل شده و تاریخ‌نگاران نیز به اصل رومی ایشان و ماجرای ورودشان به سامرا اشاره کرده‌اند.
