مخالفان شیعه ادعا می‌کنند، هیچ کدام از عالمان شیعه، اصل و نسب ایرانی ندارند. آنان با استناد به آمدن علمایی همچون محقق کرکی و شیخ بهایی از جبل عامل لبنان به ایران می‌گویند: شاهان صفویه به کمک این عالمان غیر ایرانی، شیعه را در ایران تثبیت کردند.
در ادامه نشان خواهیم داد که از ابتدای ورود اسلام به ایران، بسیاری از شخصیت‌های مهم شیعه، تباری ایرانی داشته‌اند.
اصحاب امیرالمومنین علیه السلام
پیوند ایرانیان با اهل بیت علیهم‌السلام را می‌توان از زمان اولین امام شیعیان، امام علی علیه‌السلام مشاهده کرد. «سلمان فارسی» و «میثم تمار» دو تن از یاران با وفای امیرالمومنین، ایرانی بودند.
روایت شده است وقتی امیرالمومنین، میثم تمار را از زنی عرب خریداری کرد، نامش را از او پرسید، میثم گفت «سالم» نام دارم. حضرت به او فرمود:
«پیامبر مرا آگاه کرده است که پدر و مادرت در عجم نام تو را «میثم» نهاده‌اند.» میثم، سخن حضرت را تصدیق کرده و اسم خود را به نام اصلیش میثم تغییر داد.[۱]
اصحاب امام باقر علیه السلام
از میان اصحاب ایرانی امام باقرعلیه‌السلام می‌توان به «داوود بن ابی‌هند سرخسی»، «حماد بن ابی سلیمان» و «محمد بن اسحاق» اشاره کرد.
داوود، اصالتا اهل سرخسِ خراسان بود و در مدینه خیاطی می‌کرد. در کنار خیاطی از علم فراوان امام باقر علیه‌السلام نیز بهره می‌برد و در علم تفسیر شهرت داشت.
حماد بن ابی سلیمان از ایرانیان مقیم کوفه بود که توانست در حلقه شاگردان امام باقر و امام صادق علیهما‌السلام جای گیرد.
محمد بن اسحاق از برجسته‌ترین محدثین و سیره نویسان مسلمان به شمار می‌رود. او در کتاب خود که با نام «سیرة ابن اسحاق» به چاپ رسیده، روایات زیادی در اثبات خلافت امیرالمومنین علیه‌السلام نقل نموده است.[۲]
در میان یاران سایر ائمه نیز می‌توان به ایرانیان زیادی از جمله «جابر بن حیان»، «نوح بن شعیب خراسانی»، «یحیی بن حر خراسانی»، «علی بن مهزیار»، «زکریا بن آدم» و «حسین بن سعید اهوازی» اشاره کرد.[۳]
علمای ایرانی تاثیرگذار در شیعه
ایرانیان از آغاز غیبت کبری نیز نقشی فعال در گسترش و تدوین معارف اهل بیت علیهم‌السلام ایفا کردند. شیخ طوسی مولف دو کتاب مهم حدیثی شیعه؛ یعنی «تهذیب» و «استبصار» یک ایرانی متولد خراسان است.[۴]
شیخ طوسی در تمام معارف فقهی، اصولی، کلامی، تفسیری، حدیثی و رجالی مهارت داشته و اثرگذار بوده است. تاثیر عمیق او در مکتب شیعه موجب شد که از او با عنوان «شیخ الطائفه» یاد شود.[۵]
پیش از شیخ طوسی، یک ایرانی دیگر کتاب مهم «من لایحضره الفقیه» را با موضوع روایات اهل بیت علیهم‌السلام به رشته تحریر درآورد. «محمد بن علی بن بابویه قمی» معروف به «شیخ صدوق» حدود سال ۳۰۶ ق در شهر قم متولد شد.[۶] بابْوَیه یا بابُویه که نام جد بزرگ شیخ صدوق است، یک نام کهن ایرانی به شمار می‌رود.[۷]
همانطور که بیان کردیم این دو دانشمند ایرانی سه کتاب از چهار کتاب معتبر حدیثی شیعه را نگاشته‌اند.
از دیگر دانشمندان ایرانی اثرگذار در تاریخ تشیع، می‌توان به خواجه نصیر الدین طوسی اشاره کرد. محقق طوسی که با القابی چون «استاد البشر» و «افضل علما» از او یاد می‌کنند در سال ۵۹۷ هجری قمری در طوس متولد شد.[۸]
کتاب «تجرید الاعتقاد» شیخ طوسی کتابی محوری در تبیین نظر شیعه در مسائل کلامی به شمار می‌رود.[۹] خواجه نصیربا زیرکی تمام توانست ضربات حمله مغولان به سرزمین‌های اسلامی را کاهش دهد.
او با راهیابی به درباره مغولان تلاش بسیاری برای حفظ فرهنگ اسلام و تشیع انجام داد. جمع‌آوری کتاب‌های کتابخانه‌های تخریب شده در حمله مغول و انتقال تمام آن‌ها به کتابخانه تازه تاسیس مراغه از جمله این اقدامات بود.[۱۰]
نتیجه
متاسفانه ضعف دانش تاریخی موجب شده که دشمنان به راحتی بتوانند با تحریف تاریخ هویت اسلامی ـ شیعی ایرانیان را زیر سوال ببرند. همانطور که نشان دادیم ایرانیان از ابتدای ورود اسلام به ایران، با اهل بیت پیوند داشته و این موضوع ارتباطی به صفویه و علمای آن دوره ندارد.
پی‌نوشت:
[۱] الارشاد، ج۱، ص۳۲۳.
[۲] مجله فرهنگ کوثر، شماره ۶۲، ص۱۰.
[۳] در این رابطه می‌توانید به کتاب اصحاب ایرانی ائمه اطهار مراجعه کنید.
[۴] الحدائق الناضرة، ج۱، ص۵۹۳.
[۵] فهرست نجاشی، ج۱، ص۴۰۳.
[۶] رجال(بحرالعلوم)، ج۳، ص۳۰۱.
[۷] لغتنامه دهخدا، ذیل واژه ابن بابویه.
[۸] الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱، ص۱۴.
[۹] احوال و آثار خواجه نصیر الدین طوسی، ج۱، ص۴۲۳.
[۱۰] اندیشه سیاسی خواجه نصیر طوسی، ص۲۷.
