از نظر قرآن و حدیث راه‌های تحصیل صبر عبارتند از :
۱. تقویت پایههاى ایمان: هر قدر ایمان انسان به حکمت و رحمت پروردگار بیشتر باشد، صبر او نیز افزونتر خواهد بود. امیرمؤمنان(ع) مىفرماید: «اساس و ریشه صبر، ایمان و یقین خوب نسبت به خداوند است».[۱]
۲. رابطه با خدا: انسان در پرتو یاد خدا و نماز ارادهاى نیرومند و ایمانى استوار پیدا مىکند و همه مشکلات براى او آسان مىگردد. قرآن مجید مىفرماید: «وَاسْتَعِينُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلَو ةِ وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخَشِعِينَ؛ در زندگى از صبر و نماز کمک بگیرید، هر چند این کار جز براى فروتنان سنگین و گران است».[۲]
امام صادق (ع) فرمود: «هنگامى که مشکل مهمى براى على (ع) پیش مىآمد، به نماز برمىخاست».[۳]
۳. شناخت راز و رمز مشکلات: اگر کسى بداند که وجود بلا و مصیبت در زندگى بشر چه اثرى دارد، آن را با آغوش بازمىپذیرد. در روایات از سختی‌ها به عنوان الطاف خداوند یاد شده است. امام صادق (ع) مىفرماید: «خداوند مؤمن را با بلا دلجویى مىکند، چنان که مرد با هدیهاى که از سفر براى خانوادهاش مىبرد، از آنها دلجویى مىکند.»[۴]
۴. توجه به آثار اخروى صبر: توجه به پاداش اخروى صبر، تلخی و سختى مشکلات را شیرین و آسان مىسازد. در این باره روایات زیادى از معصومان رسیده است.
امام صادق (ع) مىفرماید: «هر کس از مؤمنان که به بلایى گرفتار شود و صبر کند، براى او اجر هزار شهید است». [۵]
۵. توجه به گذرا بودن بحرانها: مشکل و محنت روزگار هر چه باشد، مقطعى و گذرا است. قرآن مجید به همه افراد نوید مىدهد که همیشه در کنار سختىها آسانى وجود دارد.«فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً»[۶]
۶. توجه به افراد پایین دست: نظر افکندن به کسانى که با مشکلات بزرگترى دست به گریبان هستند، تحمل سختی‌ها را آسان تر مىسازد.
۷. الگو پذیرى از اولیاى خدا: با بررسى اجمالى زندگانى بزرگان در مى یابیم که آنها همواره با مشکلات روبه رو بودهاند. با الگوگیرى از بزرگان مىتوان شیوه رویارویی با مشکلات را آموخت. این موضوع را خداوند به پیامبرش گوشزد مىکند و مىفرماید: «فَاصْبِرْ كَمَا صَبَرَ أُوْلُواْ الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ؛ صبر کن، همان گونه که پیامبران اولوالعزم صبر کردند». [۷]
۸. آمادگى روحى: اگر کسى دنیا را آن طور که هست بشناسد، در پیش آمدهاى ناگوار خود را نمىبازد، چون مى داند جهان طبیعت سراى دگرگونى است و فراز و نشیب فراوان دارد و همه افراد خواه ناخواه با حوادث روبه‌رو مى شوند. امام على (ع) مى فرماید: «کسى که دنیا را بشناسد، هرگز به خاطر بلا و مشکلات محزون نمى گردد».[۸]
۹. توجه به آثار جسمانى صبر: صبر و شکیبایى در برابر حوادث زندگى تنها بعد اخلاقى ندارد، بلکه از نظر بهداشت و سلامت جسم نیز فوق العاده مؤثر است. افراد ناشکیبا عمرى کوتاه و توأم با انواع بیمارىها و از جمله بیمارى هاى قلبى و عصبى دارند، در حالى که صابران از عمرى طولانى برخوردارند. امام على (ع) مى فرماید: «کسى که دولت دارد و عمر طولانى داشته باشد، باید قلب صبورى در برابر مصائب آماده کند».[۹]
در پایان داستان جالبى از بوذرجمهر را که مناسب با موضوع است مطرح مى کنیم: مى گویند: انوشیروان بوذرجمهر را زندانى کرد. پس از چند روز، انوشیروان شخصى را فرستاد تا از حالش جویا شود. فرستاده انوشیروان او را خوشحال دید، علتش را جویا شد، بوذرجمهر دلیلش را استفاده از معجون شش ماده اى دانست و گفت: این معجون، وی را سرحال کرده است و آنها عبارتند از:
۱ـ توکل بر خدا،
۲ـ بى تابى مشکلى را حل نمى کند،
۳ـ صبر به کمک انسان مى آید،
۴ـ اگر صبر نکنم چه کنم؟
۵ـ مشکلاتى بیشتر از مشکل من وجود دارد،
۶ - ستون به ستون فرج است.[۱۰]
[۱]ـ غررالحکم، ج ۲، ص ۴۱۵.
[۲]ـ بقره (۲) آیه ۴۵.
[۳]ـ تفسیر نمونه، ج ۱، ص ۲۱۹.
[۴]ـ اصول کافى، ج ۳، ص ۳۵۴.
[۵]ـ همان، ص ۱۴۶.
[۶]ـ انشراح (۹۴)، آیه ۵.
[۷]ـ احقاف (۴۶) آیه ۳۵.
[۸]ـ ابن ابى الحدید، شرح نهج البلاغه، ج ۲۰، ص ۲۷۰.
[۹]ـ بحارالانوار، ج ۷۵، ص ۸۱.
[۱۰]ـ سفینة البحار، واژه صبر.
