گونه‌شناسی برخورد امیرمومنان (ع) با مخالفان | انسان همواره می‌تواند با مطالعه سیره امامان معصوم علیهم‌السلام به شاخصه‌هایی درباره نحوه رفتار صحیح برسد. از همین رو بررسی چگونگی برخورد امیرمومنان علیه‌السلام با مخالفان می‌تواند برای تعیین رفتار مناسب در این زمینه چراغ راهمان باشد.
مواجهه مولای متقیان با افراد و گروه‌های مختلفی که با ایشان به مخالفت پرداخته‌اند، یکسان نبوده و مطابق با شرایط زمانی و مکانی، تصمیمات خاصی توسط ایشان صادر می‌شد. با این حال می‌توان در یک تقسیم‌بندی کلی رفتار حضرت با مخالفان را ذیل دو دسته بیان نمود:
1. مخالفانی که ساکت بودند و یا صرفا به مبارزه سیاسی می‌پرداختند:
حضرت با این افراد با سعه صدر و مماشات برخورد می‌کردند. ایشان منعی برای اظهار نظر این افراد ایجاد نکرده و دیدگاه خود را با زور بر ایشان تحمیل نمی‌نمودند. به عنوان نمونه پس از این که حضرت امیر علیه‌السلام به اصرار مردم، تصدی امر حکومت را پذیرفت، تعداد اندکی از سران شهر از بیعت با ایشان خودداری کردند. سعد بن ابی وقاص، اسامة بن زید و محمد بن مسلمه انصاری از جمله این افراد بودند. امام علی علیه‌السلام این افراد را مجبور به بیعت ننموده، آزادی آنها را سلب نکرده و آنان را از حقوقشان محروم نساختند.[1]
امام اول شیعیان رفتار مشابهی در مورد کسانی داشتند که به اظهار مخالفت با ایشان می‌پرداختند. ایشان در واکنش به رفتار «خریت بن راشد» که به مخالفت علنی با ایشان پرداخت و عرض کرد من از شما اطاعت نخواهم کرد، رفتار تندی نشان نداده و او را به گفتگو دعوت کردند. با این حال او به محضر حضرت نیامد و امام علیه‌السلام نیز متعرض او نشدند. ایشان در پاسخ اصحابی که خواستار دستگیری خریت بودند فرمودند: «اگر این کار را با هر کس که به او گمان بد داریم، انجام دهیم، زندان‌ها را از آنها پر می‌کنیم و من برای خود جایز نمی‌دانم که بر مردم یورش برم و آنان را زندان و مجازات کنم تا اینکه مخالفت خود را با ما اظهار کنند».[2]
2. معترضانی که به شورش مسلحانه دست زدند:
امیرمومنان علی علیه‌السلام در مواجهه با کسانی که امنیت جامعه را به خطر می‌انداختند، رفتار متفاوتی را در پیش داشتند. ایشان در مواجهه با این گونه افراد به اقدام عملی دست زده و آنان را مجازت می‌کردند. جنگ‌های جمل و نهروان از جمله اقدامات حضرت علیه‌السلام در مورد شورشیان بوده است.
جالب اینکه این امام بزرگوار تا زمانی که نشانه فتنه‌گری در این افراد ظاهر نمی‌شد با ایشان مدارا می‌نمودند. به همین دلیل اصحاب جمل تا زمانی که عزم غارت بصره و ایجاد ناامنی نکردند و اصحاب نهروان تا زمانی که دست به شمشیر نبردند، از سوی حضرت مورد تعرض واقع نشدند.[3] اما زمانی که فتنه آشکار گردید حضرت نیز دست به سلاح برده و به مقابله نظامی با آنان پرداختند.
به طور خلاصه از رفتار امیرمومنان علیه‌السلام در این موارد چند نکته به دست می‌آید:
یک. در مواجهه با مخالفان تا جایی که امکان دارد باید با تحمل برخورد کرد و تلاش نمود تا آنان را با بیان نیک هدایت و اصلاح کرد.
دو. نمی‌توان با استناد به رحمت و رافت در مواجهه با کسانی که امنیت جامعه را به خطر انداخته‌اند، ساکت ماند و با کسانی که حاضر به گفتگو نبوده و خرابکاری می‌کنند مماشات کرد.
پی‌نوشت:
[1]. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج4، ص8-11.
[2]. ابواسحاق ابراهیم بن محمد ثقفی، الغارات، سلسله انتشارات انجمن آثار ملی، ج1، ص332-335.
[3]. مجله حکومت اسلامی، سیره امیرمومنان علیه‌السلام در برخورد با مخالفان جنگ طلب، محمدحسین مهوری، سال1379، شماره17.
