باورها نقش مهمی در زندگی بشر دارند. هر رفتاری از هر فردی سر می‌زند، بی‌تردید بر اساس باورهایی است که دارد. در صدر تمام باورها که بیشترین نقش را در زندگی دارد، باور به خداوند متعال است.

روشن است اگر کسی باور به خدا نداشته باشد، یکی از نتایج عملی این باور این است که احتمال گردنکشی و طغیان در برابر خدا را زیاد می‌کند؛ چراکه ممکن است منفعت خود را به قیمت لطمه و خسارت به دیگران ترجیح دهد. ازاین‌رو قرآن کریم، سرکشی و ظلم انسان را نتیجه‌ احساس بی‌نیازی از خداوند می‌داند: «کَلّا إنَّ الإنْسَانَ لَیَطْغى أنْ رَآهُ اسْتَغْنی»؛[1] «چنین نیست؛ به‌درستی که انسان آنگاه‌ که خود را بی‌نیاز ببیند سرکشی می‌کند». حال کسی که به وجود خداباور ندارد، به‌طریق‌ اولی هیچ توجهی به او ندارد. در مقابل تصور کنید کسی باور به خدای واحد و عادل داشته باشد و خود را درهرحال در برابر خداوند حاضر، نیازمند و فقیر ببینید، چنین شخصی زمینه بهتری برای کنترل رفتار خود دارد. ازاین‌رو چنین شخصی در برابر خدا تکبر نمی‌ورزد و در هر کاری که می‌خواهد انجام دهد، در برابر خداوند احساس مسئولیت می‌کند.

توحید در روایات
در سخنان اهل‌بیت علیهم‌السلام که بالاترین مرتبه توحید را دارند، تأکید بسیاری بر باور به خداوند و توحید شده است که به‌عنوان نمونه به چند مورد اشاره می‌کنیم:

1. توحید؛ سبب حیات روح انسان: توحید و باور به خدا، علاوه بر نقش مهمی که در زندگی دنیوی انسان دارد که در بالا اشاره شد، سبب حیات طیبه روح انسانی است. درواقع روح انسانی که باور به خدا ندارد، تاریک است و باور به توحید سبب نورانیت روح انسان می‌شود. در واقع انسان به نور معرفت خدا و توحيد او، جانش روشن گشته و باصفا می‌شود و زمینه هدایت بیشتر می‌شود: «التَّوحيدُ حَياةُ النَّفسِ»؛[2] «توحید، حیات نفس است».

2. بهترین عمل؛ باور به توحید: باور به خدا و یگانه دانستن او، از مهم‌ترین اعمال درونی است: «سَأَلَ بَعضُ أَصحابِنَا الصّادِقَ عليه السلام، فَقالَ لَهُ: أَخبِرني أَيُّ الأَعمالِ أَفضَلُ؟ قالَ: تَوحيدُكَ لِرَبِّكَ. قالَ: فَما أَعظَمُ الذُّنوبِ؟ قالَ: تَشبيهُكَ لِخالِقِكَ»؛[3] «يكى از شيعيان از امام صادق عليه السلام پرسيد: به من از برترين عمل، خبر ده. فرمود: يگانه دانستن پروردگارت. گفت: بزرگ‌ترین گناه، كدام است؟ فرمود: همتا گرفتن براى خالقت».

3. خداشناسی و فروتنی: شناخت خدا و باور به او همان‌گونه که در ابتدای این نوشتار نیز اشاره شد، اثرات تربیتی بسیاری دارد: «...إنَّهُ لا يَنبَغي لِمَن عَرَفَ عَظَمَةَ اللّهِ أن يَتَعَظَّمَ؛ فَإِنَّ رِفعَةَ الَّذينَ يَعلَمونَ ما عَظَمَتُهُ أن يَتَواضَعوا لَهُ، وسَلامَةَ الَّذينَ يَعلَمونَ ما قُدرَتُهُ أن يَستَسلِموا لَهُ، فَلا تَنفِروا مِنَ الحَقِّ نِفارَ الصَّحيحِ مِنَ الأَجرَبِ...»؛[4] «كسى كه عظمت خدا را شناخت، سزاوار نيست كه خويشتن را بزرگ بشمارد؛ زيرا بلند مرتبگی كسانى كه عظمت خدا را می‌دانند به اين است كه در برابر او فروتن باشند، و سلامت آنان كه قدرت خدا را می‌دانند، در آن است كه در برابرش سرِ تسليم، فرود آورند. پس مانند گريختن شخص سالم از انسان آبله‌گرفته، از حق فرار نکنید».

بنابر این باور به خدا و یگانه دانستن او بهترین عمل روح انسان است که ثمره آن سلامت و هدایت روح، تواضع در برابر پروردگار است.

پی‌نوشت:
[1]. سوره علق، آیه6و7.
[2]. محمدی ری‌شهری، محمد، موسوعة الإمام علی بن أبي طالب (ع) في الكتاب و السُّنَّة و التّاريخ، نشردارالحدیث، ج6، ص65.
[3]. قمي، شيخ عباس، سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار، نشر اسوه، ج7، ص91.
[4]. محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه ميزان الحكمه، نشردارالحدیث، ج10، ص252.