سردار قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس ایران، نامی ماندگار در تاریخ مقاومت و همبستگی اسلامی است. او با بینشی استراتژیک و اراده‌ای راسخ، توانست مفهوم مقاومت را از یک ایده صرف به یک جریان عملی و فراگیر تبدیل کند. نقش او در ایجاد وحدت میان ملت‌ها و گروه‌های مختلف در منطقه، از مهم‌ترین دستاوردهای وی محسوب می‌شود.

امام  باقر ـ علیه السّلام ـ در سال ۵۷ هجری در مدینه متولد و در سال ۱۱۴ پس از ۱۸ سال امامت به شهادت رسید؛ امامت آن حضرت از سال ۹۴ هجری قمری در شرایط بسیار ویژه که نیازمند تدابیر خاص بود، آغاز شد.

دوران حیات امام محمد باقر ـ علیه السّلام ـ و تدابیر مهم علمی و فکری:

۱. دوره قبل از امامت (شامل رهبری فکری و سیاسی با هم) مقابله و مجادله با افکار انحرافی و پاسخگویی به شبهات و هدایت  شیعیان و حفظ اسلام در مقابل انحرافات و ارتباط نزدیک با نخبگان و دانشمندان زمان و شناخت متقابل و نزدیک و تاثیر گذاری برآنان.

۲. مرحله بعد از شهادت امام زین العابدین سنه ۹۵ هـ در این دوره ضمن هدایت فکری ورهبری و بیان احکام و اداره امور شیعیان به  مبارز مخفی با دستگاه خلافت عباسی.

۳. دو تدبیر مهم امام درحراست از دین داری جوانان و جامعه؛ ارتباط با عموم مردم و ارتباط با دانشمندان و نخبگان و تشکیل کرسی های آزاد نظریه پردازی با نخبگان و تاثیر گزاری در آنان.

    ویژگی‌های دوران امام باقر ـ علیه السّلام ـ تا شهادت پدر بزرگوارشان امام سجاد (علیه السّلام) :

۱. از زمان تولد تا چهار سالگی تحت سایه جدش امام حسین ـ علیه السّلام ـ می‌باشد، که از اوضاع اجتماعی و وقایع سیاسی آن عصر مطلع و آگاه بود، در این مدت واقعه جانسوز کربلا را از نزدیک دیدند، که طاغوت کوفه و شام را بخوبی شناخت  و یکی از پیام آوران کربلا  است  که در زنده نگه داشتن این وا قعه بزرگ وابلاغ پیام آن در دوران حیات خود کوشید و براین ضرورت واقف شد که در این زمان باید در زمینه فرهنگی برای زنده داشت دین کوشید و ثمره خون پاک جدش می تواند در بستر فرهنگی میوه های پر ثمر دهد واسلام با خون پاک حسین و تلاش علمی وفرهنگی زنده خواهد ماند.

۲. واقعه حره، سال ۶۳ هـ را بخوبی و از نزدیک درک کرد، عدّه‌ای از بزرگان و مردم مدینه بعد از واقعه کربلا در سال ۶۱ هـ، هنوز یزید و دستگاه خلافت وی را نامشروع می‌دانستند، یزید لشکری از شام فرستاد و واقعه تلخ و دردناک مدینه را به وجود آورد که معروف به جنگ حره می‌باشد، عدّه‌ای از شیعیان کشته و...

۳. امویان در این دوره امامت امام باقر ـ علیه السّلام ـ برای استمرار خلافت خود ضمن به خاک وخون کشیدن اهل بیت و مشروع جلوه دادنتار خود از نظر فکری و فرهنگی نیز کوشش داشتند تا به محو سنت نبوی و تفسیر منحرف از قرآن به سود خود نیز بپردازند؛ در این راستا به تاسیس فرقه‌های انحرافی فکری ومذاهب پرداختند، مانند فرقه مرجئه، جبریه، مفوضه که امام باقر ـ علیه السّلام ـ دراین عصر جهادی بزرگ آغاز نمود با همه آنها به نوعی مبارزه نمود، بنظر می‌رسد، مهم‌ترین و سخت‌ترین دوران امام باقر ـ علیه السّلام ـ مبارزه با این افکار منحرف می‌باشد.

۴. جابجایی قدرت در عصر اموی که موروثی بوده از جریان مهم دیگر عصر امام باقر ـ علیه السّلام ـ می‌باشد؛ با مبارزه با آنها به اشکال مختلف، در این جابجایی بیشترین تحرک از علویون دیده می‌شود، که دوران بسیار سخت علویون است، که دشمنی با امیر مومنان وفرزندان حضرت در این دوره رواج و شدت داشته است و برای امام باقر ـ علیه السّلام ـ بسیار تحملش سخت و جانکاه بوده است.

۵. وقوع قیام‌هایی بر ضد امویان در عصر امام باقر ـ علیه السّلام ـ که اوضاع اجتماعی را سخت‌تر و دهشتناک‌ می‌کند، که این قیام‌ها بعد از واقعة عاشورا بوده است مانند؛ قیام توابین در سال ۶۵ هـ.

سال ۶۶ هـ قیام مختار، قیام مطرف بن مغیرة بن شعبه در سال ۷۷ هـ، که نوع برخورد و مواضع عالمانه امام باقر ـ علیه السّلام ـ و نسپردن خود و شیعیان به این جریانات قابل توجه می‌باشد.

۶. بیان و انتشار احادیث جعلی در عصر امام باقر ـ علیه السّلام ـ توسط دستگاه خلافت اموی با نیرنگ و فریب بعضی از علمای دربار خود به نوعی جعل حدیث در این عصر، اوضاع اجتماعی امام باقر ـ علیه السّلام ـ را سخت‌تر می‌نماید.

۷. انحراف اخلاقی دستگاه خلافت یزید و جانشینان وی، و رواج مفاسد به جامعه اسلامی، اوضاع اجتماعی و برخورد امام باقر ـ علیه السّلام ـ و نگه داشتن طومار شیعیان از این انحرافات قابل توجه است.

۸. زندگی امام باقر ـ علیه السّلام ـ در این دوران تحت سایه پدربزرگوارامام سجاد ـ علیه السّلام ـ می‌باشد. که تمام وجود آن حضرت  برگرداندن احکام و شرایع اسلامی از طریق دعا و بیان حقوق اسلامی در تمامی زمینه‌ها می‌باشد.

۹. بعد از شهادت پدر بزرگوار در این مرحله، امام باقر ـ علیه السّلام ـ درجایگاه امامت قرار گرفت و درمقابل نظام فاسد اموی و برای اسقاط آن، به صورت غیر مستقیم به مبارزه پرداخت.

علویان دراین زمان

علویان و اهل بیت وشیعیان ومحبین اهل بیت (علیه السلام) دراین دوران تاریک زندگی پر رنج و سختی داشتند؛ یکی از یاران حضرت دراین باره گفته است : در خدمت حضرت باقر ـ علیه السّلام ـ نشسته بودم که شخصی وارد شد و بر آن حضرت سلام کرد و پاسخ شنید، احوال حضرت را پرسید، حضرت فرمود: آیا وقت آن رسیده است که بدانید حال ما چطور است؟ ما در این امت اسلامی مانند بنی اسرائیل شدیم که فرزندانشان را می‌کشتند و زنانشان را زنده نگه می‌داشتند، این امت نیز بر ما همین رفتار را دارند. این گزارشی کلی از اوضاع اهل بیت دراین زمانه هست که امام به رساترین روش آن را بیان فرموده وریشه قرآنی به آن داده وتجسم نموده است. دراین شرایط باید تدبیر داشت تا از اوضاع عبور نمود و ضمن آن به اصلاح پرداخت.

پایش فرهنگ جامعه

وضع جامعه در عصر حضرت به جهت حاکمیت مفسدین در بحرانی ترین شرایط قرار داشت؛ امویان تا می توانستند جامعه را از مسیر اهل بیت دور نمودند؛ چنانکه گزارش شده، امام  باقر ـ علیه السّلام ـ وارد مسجدالحرام گردید، دسته‌ای از قریش متوجه آن جناب شده و پرسیدند که این شخص کیست؟ به آنها گفته شد که این فرد امام و پیشوای اهل عراق است.

یکی از آنها گفت: خوب است که شخصی را بفرستیم تا از او سؤالی بکند. جوانی نزد آن حضرت آمد و عرض کرد: ای عمو بزرگترین گناه کبیره کدام است؟ حضرت فرمودند: میگساری و شرابخواری. جوان برگشته و جواب را به آنها گفت، گفتند: بار دیگر بپرس. عرض کرد: بزرگترین گناه کبیره کدام است؟ حضرت فرمود: ای برادرزاده، مگر نگفتم که میگساری و شرابخواری! زیرا شرابخوار به زنا و سرقت و قتل و شرک وهر گناهی روی آورده واین رفتار منشاء همه گناهان است، تمام کارهای ناشایسته‌ای که از شرب خمر سرچشمه می‌گیرد بالاترین گناهان هستند همانگونه که خود درخت انگور از همه درخت‌ها بالاتر می‌رود و بلندتر می‌شود. یکی از مفاسد بزرگ در این دوره عادی بودن میگساری بود؛ امویان وعباسیان خود شراب خوار بودند ومردم را با عمل خود به این مفاس ترغیب می کردند تا جامعه در فساد غوطه ور شود.

   راه برد  برای پاسداری از باورهای مردم

امام دراین زمان وشرایط تعامل با مردم ورفت وآمد وارتباط با آنان را یکی از روشهای اثر گذاری واصلاح جامعه می دانست؛ یکی از روشهای مهم اصلاح مردم بالا بردن سطح آگاهی مردم در همه زمینه ها وبودن در کنار آنهاست؛ احکام اسلام در دوره امویان رنگ باخته  بود؛ لذا امام با تمام سعی خود به احیای سنن رسول الله پرداخت؛ از زراره روایت شده که گفت: امام باقر ـ علیه السّلام ـ بر جنازه مردی از قریش حاضر شد و من در خدمتش بودم و در آن جماعت، عطا، که مفتی مکه بود حضور داشت. در این حال ناله و فریادی از زنی بلند گشت، عطا به او گفت: یا خاموش باش، یا ما باز می‌گردیم و آن زن خاموش نشد، پس عطا بازگشت، من به حضرت باقر عرض کردم که عطا برگشته! امام باقر ـ علیه السّلام ـ فرمود: با ما باشید همراه جنازه برویم پس اگر ما وقتی چیزی از باطل را با حق نگران شویم و حق را به سبب آن باطل فروگذار بنمائیم حق مسلم را ادا نکرده باشیم، یعنی تشییع جنازة این مرد مسلم که حق اوست به سبب فریاد یک زن فرو گذاشته نمی‌شود، در این عصر وزمان ما نیز ارتباط نزدیک علما با مردم یکی از روش های کاستن از آسیبها واصلاح مفاسد اخلاقی واجتماعی است که بایسته است علمای بزرگ به این مهم توجه داشته باشند واز امام باقر درس بگیرند. ائمه با مردم با وجود اختناق وحصر از سوی حاکمان به هر نحو ممکن مرتبط می شدند  .

ارتباط گسترده مردم با امام یکی از روشهای اصلاح بود از اینرو در مسجد به تعلیم عموم مردم پرداخت وهمه تلاش حضرت اصلاح جامعه و مردم بود؛ یک روش مهم واستراتژی امام دراین دوره که برای ما درس آموز است، ارتباط با دانشمندان ونخبگان جامعه بود؛ لذا در درس حضرت همه فرق مسلمین وبسیاری از دانشمندان مسلمان از طوایف وفرق شرکت می نمودند؛

امام باقر ـ علیه السلام ـ از اخبار گذشتگان و پیامبران روایت فرموده و شیعه و سنی از آن حضرت اخبار فراوان روایت کرده اند، و با اهل مذاهب و آراء که بر حضرت وارد می شدند مناظره می کرد و عده زیادی از مردم، علم کلام را از حضرت آموخته اند.

خود اهل سنت از این تعامل مهم ونزدیک گزارش داده وآثارش را تبیین نموده اند؛ عبدالله ابن عطاء مکّی گفت: دانشمندان درحضور هیچکس فروتنی ندارند مگر در نزد امام محمد باقر ـ علیه السلام و در برابر احدی این اندازه خشوع وحقارت نمی کنند؛

 جابر ابن یزید جعفی با آن علم و دانشی که داشت هرگاه چیزی از آن حضرت روایت می کرد، می گفت: «برای من حدیث کرد، وصیّ اوصیاء، و وارث علوم انبیاء محمد ابن علی ابن الحسین ـ علیهم السلام ـ» و بازماندگان از صحابه رسول خدا و بزرگان از تابعین و فقهاء مسلمین همگی معالم و احکام دین را از آن بزرگوار روایت کرده اند، و در فضل و دانش سرآمد دانشمندان و ضرب المثل همگان بود.

جلسات درس امام همواره صدها تن از نقاط مختلف را برای فراگیری فقه و حدیث و تفسیر و لغت و دیگر علوم در بر می گرفت، کوفه، بصره، واسط و حجاز افرادی را به دانشگاه اهل بیت گسیل می داشتند، و علماء و راویان بزرگی از دانشگاه اهل بیت فارغ التحصیل شدند، حسن ابن علی الوشا خود نهصد شیخ را درک کرد که در مسجد کوفه به درس و بحث اشتغال داشتند و همگی از جعفر ابن محمد ـ علیهما السلام ـ و پدرش امام محمد باقر ـ علیه السلام ـ نقل حدیث می کردند، حسن ابن علی الوشا باامام رضا ـ علیه السلام ـ معاصر بود؛ ازاین زمان تازمان تاسیس مدرسه امام محمد باقر ـ علیه السلام ـ و امام صادق، سی سال فاصله بود؛ وی تألیفات فارغ التحصیلان این درحضور آنان را شمارش کرده به شش هزار کتاب رسیده است و چه بسا بیشتر کتابهای کافی، من لایحضره الفقیه، الوافی، الاستبصار از آنها برگرفته شده است، دانشگاه اهل بیت چهارهزار دانشجو را در بر می گرفت.

و شیخ مفید در ارشاد می نویسند: «اصحاب حدیث که نام راویان ثقات آن بزرگوار را (امام صادق) جمع کرده اند با اختلاف در عقیده و گفتار شماره آنان به چهار هزار نفر می رسد.»

از میان اصحاب و شاگردان امام محمدباقر و امام جعفر صادق ـ علیهما السلام ـ برخی نیز  ایرانی بوده اند؛   از جمله آنها عبدالله ابن سعد اشعری قمی و برادرش عیسی ابن عبدالله هستند که هر دو از اجلاء اهل قم و ازدوستداران وشاگردان امام صادق بوده اند. در کتاب امام باقر ـ علیه السلام ـ جلوه امامت در افق دانش؛ نام ۴۶۱ نفر از اصحاب و شاگردان امام باقر ـ علیه السلام ـ را ذکر کرده است از جمله اسحاق القمی که ایرانی بوده است.

امام باقر(ع) با چندین تن از مخالفان مسلمانان مباحثاتی درباره مسائل فقهی و کلامی داشت؛ کسانی مانند عمرو بن عبید معتزلی (متوفای حدود ۱۴۴ ق/ ۷۶۱ م) و عبد الله بن نافع ازرق خارجی؛ و نیز آورده‌اند که امام در دمشق در مباحثه‌ای با یکی از علمای سرشناس مسیحی، او را مغلوب ساخت. روایات امامیه، ملاقاتی را بین [امام] باقر و ابو حنیفه شرح داده‌اند. منابع اهل سنت وشیعه ابو حنیفه را یکی از شاگردان‌ امام باقر معرفی می‌کنند.

بدون ‌تردید از نظر بسیاری از علمای اهل سنت، امام باقر علیه السّلام در زمان حیات خویش شهرت فراوانی داشته و همواره محضر او از دوستدارانش، از تمامی بلاد و سرزمینهای اسلامی، پر بوده است. موقعیت علمی ایشان، به مثابه شخصیتی عالم و فقیه، به ویژه به عنوان نماینده علوم اهل بیت بسیاری را وامی‌داشت تا از محضر او بهره گیرند و حل اشکالات علمی و فقهی خود را از او بطلبند. در این میان اهل عراق‌ که شیعیان بسیاری در میان آنها وجود داشت، مفتون شخصیت آن حضرت شده بودند.

در میان مراجعه کنندگان، آن چنان خضوعی نسبت به شخصیت علمی امام به چشم می‌خورد که عبد اللّه بن عطای مکی می‌گفت: «ما رأیت العلماء عند أحد قطّ أصغر منهم عند أبی جعفر و لقد رأیت الحکم بن عیینة مع جلالته فی القوم بین یدیه کأنّه صبیّ بین یدی معلّمه.»

علما را در محضر هیچ‌کس کوچکتر از آنها در محضر ابو جعفر علیه السّلام ندیدم.

حکم بن عیینه با تمام عظمت علمی‌اش در میان مردم، در برابر آن حضرت مانند دانش‌آموزی در مقابل معلم خود به نظر می‌رسید.

شهرت علمی امام، فراگیر بود چنانکه ابن عنبه اظهار داشته است  «کان واسع العلم و وافر الحلم» مشهورتر از آن است که کسی بخواهد آن را بیان کند. این شهرت در زمان خود ایشان، نه تنها در حجاز که: کان سیّد فقهاء الحجاز بلکه حتی در عراق و خراسان نیز به طور گسترده فراگیر شده بود. چنانکه راوی می‌گوید: دیدم که مردم خراسان دورش حلقه زده و اشکالات علمی خود را از او می‌پرسیدند.

ذهبی یکی دیگر از دانشمندان بنام اهل سنت درباره امام باقر علیه السّلام می‌نویسد: کان أحد من جمع بین العلم و العمل و السؤدد و الشّرف و الثّقة و الرّزانة و کان أهلا للخلافة. از کسانی است که بین علم و عمل و آقائی و شرف و وثاقت و متانت جمع کرده و اهلیّت برای خلافت داشت.

استاد ابو زهره درباره مرجعیت عام امام می‌نویسد: «کان محمد الباقر علیه السّلام وریثة الامام السجاد فی امامة أهله و نیل الهدایة و لذا کان مقصد العلماء من کل البلاد الاسلامیة و ما زار أحد المدینة إلّا عرج علی بیت محمد الباقر یأخذ عنه»

 امام باقر علیه السّلام وارث امام سجاد علیه السّلام در امامت و هدایت مردم بود، از این رو علمای تمام بلاد اسلام از هر سو به محضر او می‌شتافتند و کسی از مدینه دیدن نمی‌کرد جز این که به خدمت او شرفیاب شده و از علوم بی‌پایانش بهره‌ها می‌گرفت.

و همو می‌نویسد: کان یقصده من ائمة الفقه و الحدیث کثیرون. از بزرگان فقه و حدیث، خیلی‌ها به قصد بهره‌گیری علمی پیش حضرتش می‌آمدند.

و از عیون الاخبار نقل شده است که: «قد أخذ عنه اهل الفقه ظاهر الحلال و الحرام. فقیهان، احکام حلال و حرام» را از او می‌گرفتند. همه فقیهان از اهل سنت وشیعه از حضورش استفاده نمودند.

او همانند پدرش امام سجاد علیه السّلام، که شهرت عظیم علمی در میان مردم داشت، مورد احترام خاص و عام بود. محمد بن منکدر که خود یکی از محدثان معروف اهل سنت بود، در عظمت امام پنجم شیعیان چنین می‌گوید: من جانشین علی بن الحسین، از میان فرزندان او را- که نزدیکترین آنان به او از نظر علم و فضیلت هم می‌بایست باشد- ندیده بودم تا روزی که به محضر فرزندش محمد باقر علیه السّلام رسیدم.

بسیاری از دانشمندان بزرگ اسلامی درباره مقام علمی و موقعیت فقهی حضرتش جملات زیبایی بر زبان رانده‌اند که استاد اسد حیدر آنها را در کتاب «امام صادق ومذاهب اربعه» خود گرد آورده است.

فراوانی و گستردگی روایات امام در زمینه‌های فقه، اعتقادات و علوم دیگر اسلامی، سبب شد تا محدثان اهل سنت نیز از آن حضرت نقل حدیث نمایند. یکی از معروفترین آنها «ابو حنیفه» است. او با توجه به این که بیشتر احادیث وارده از طریق اهل سنت را نمی‌پذیرفت، روایات زیادی از طریق اهل بیت و به ویژه امام باقر علیه السّلام نقل کرده است. ذهبی درباره کسانی که از امام روایت کرده‌اند از عمرو بن دینار، اعمش، اوزاعی، ابن جریح و قرة بن خالد یاد کرده است. ابو اسحاق وقتی به او مراجعه کرد و مقام بسیار بلند و اعجاب‌انگیز علمی او را دید، در توصیف آن حضرت چنین گفت: «لم أر مثله قطّ» کسی را مانند او ندیده‌ام.

ابو زرعه دمشقی نیز درباره آن حضرت می‌گوید: إنّ أبا جعفر أکبر العلماء. ابو جعفر از بزرگترین عالمان است. به جرأت می‌توان گفت که در میان امامان شیعه پس از امیر مؤمنان علیه السّلام سند بخش عمده‌ای بیشترین قسمت روایات به امام باقر علیه السّلام و صادق علیه السّلام منتهی می‌گردد و این به دلیل موقعیت خاص سیاسی جامعه آن روز بود که این دو امام بیش از امامان دیگر فرصت نشر علوم آل محمد علیهم السّلام را پیدا کردند. از این روست که در جوامع حدیثی شیعه، بخش بزرگی از روایات اهل بیت از این دو امام بزرگوار نقل شده است.

همین مسأله سبب شد تا درباره امام باقر علیه السّلام گفته شود «لم یظهر من ولد الحسن و الحسین من العلوم، ما ظهر منه فی التفسیر و الکلام و الأحکام و الحلال و الحرام» از فرزندان حسن علیه السّلام و حسین علیه السّلام آن چه در زمینه تفسیر، کلام، فتوا، و احکام حلال و حرام از آن حضرت صادر شده، از کس دیگری صادر نشده است.

نشر این احادیث سبب شهرت عظیم علمی آن امام همام، در آن روزگار به عنوان عالم، امام، فقیه و محدث بوده است. ابو زهره از میان انبوه کسانی که به آن حضرت مراجعه و از محضر او کسب علم کرده‌اند، به سفیان ثوری، سفیان بن عیینه (محدّث مکه) و ابو حنیفه اشاره کرده است.

ابرش کلبی از هشام بن عبد الملک پرسید: «من هذا الذی احتوشته اهل العراق یسألونه؟ قال: هذا نبیّ الکوفة، و هو یزعم انّه ابن رسول الله و باقر العلم و مفسّر القرآن. »

این کیست که مردم عراق او را در میان گرفته و مشکلات علمی خود را از او می‌پرسند؟ هشام گفت: این پیامبر کوفه است، خود را پسر رسول خدا و شکافنده علم و مفسّر قرآن می‌داند.

در نقل دیگری آمده است که هشام او را با تعبیر «المفتون به اهل العراق» معرفی کرده؛ یعنی کسی که اهل عراق شیفته او هستند. با این همه تمجید و تعظیم علما از آن حضرت، این سخن که «لیس یروی عن الباقر من یحتجّ به»؛ از روی کمال بی‌خردی است.

انگیزه این اظهار نظرهای ناروا در مورد امام باقر علیه السّلام، تنگ نظری بسیاری از محدثین غیر شیعی است که هرگاه کسی کمترین توجهی به اهل بیت و علوم آنها داشته باشد، شیعه باشد یا نباشد، از نظر آنها حجیت و صلاحیت علمی خود را از دست می‌دهد! روشن نیست محدثان اهل سنت که در کتب روایی خود، آن همه روایت از امام باقر علیه السّلام نقل کرده‌اند، چگونه از نظرگاه تنگ ابن سعد جزو کسانی هستند که به آنان احتجاج نمی‌شود. همان طور که اشاره شد، سفیان ثوری، اوزاعی، ابو حنیفه و برخی دیگر که ابن حجر در تهذیب التهذیب نامشان را آورده، در آن شمارند.

پیام  آخر:

بایسته است مسئولین و نخبگان سیاسی و فرهنگی جامعه بایسته است از ثروت اندوزی پرهیز نموده و از ثروت و دارائی خود در راه اعتلای فرهنگی و کاستن از آسیب های جامعه وجوانان  و آلام مردم بهره مند شوند؛ نه اینکه با انباشت آن به دیگران زمینه فساد و تباهی و شوربختی خود را فراهم نمایند.

زمامداران فرهنگی در زمان حاضر و دانشمندان و علما اعم از حوزویان و دانشگاهیان هریک به رسالت خود درست عمل نمایند و با مردم از طریق حلقه های مختلف علمی فرهنگی مرتبط شوند و کلاس های مختلف و حلقه های علمی مختلف به اقتضای دانسته های خود و رسالت خود تشکیل دهند و ارتباط تنگا تنگ با جامعه و مردم داشته باشند تا مردم و اجتماع از آسیب ها کمتر صدمه ببینند.

امام باقر(ع) وهمه ائمه(ع) وعلمای بزرگ اینگونه بودند با توجه به شرایط زمان خود وبا استفاده از امکانات فراهم در زمان خود با مردم مرتبط بودند و جامعه را اصلاح می نمودند وبه تربیت نخبگان می پرداختند؛ نخبگان سیاسی وفرهنگی جامعه بایسته است از ثروت اندوزی پرهیز نموده واز ثروت ودارائی خود در راه اعتلای فرهنگی وکاستن از آسیبهای جامعه وآلام مردم  بهره مند شوند؛ نه اینکه با انباشت آن به دیگران زمینه فساد وتباهی وشور بختی خود را فراهم نمایند؛ نگاه به جامعه باید با ارتباط ومناسب شرایط وامکانات جامعه وبا عواطف انسانی ومهر ومودت والفت همراه باشد؛ نخبگان فرهنگی با بدنه جامعه ارتباط عمیق وعاطفی داشته باشند؛ دراین شرایط است که الطاف الهی شامل این جامعه شده وبلاها وامراض از این جامعه برچیده شود؛ دراین شرایط با الهام از سیره امام باقرعلیه السلام، نخبگان سیاسی و فرهنگی و حوزوی و دانشگاهی بایسته است در تمام رفتارهای خود تجدید نظر نموده و به اصلاح جامعه اندیشه نمایند؛ با استفاده از امکانات مناسب زمان و فضاهای حقیقی و مجازی وتشکیل گروه ها وحلقه ها وهیئات فرهنگی واقتصادی به گونه های مختلف : فامیلی و صنفی عشیره ای و...شرایط را به سویی هدایت نمایند تا آسیبها ی اجتماعی به حد اقل ممکن برسد. اینها درس هایی است که از سیره امام باقر (ع) می توان آموخت.

هر نخبه علمی و فرهنگی و سیاسی باید یک حلقه ارتباطی با مردم و بدنه اجتماعی داشته باشد.[1]

[1] . المناقب، ابن شهر آشوب، الامام الصادق و المذاهب الاربعه، ج ۲، اعیان الشیعة، حیاة الامام الباقر علیه السّلام، شیخ مفید، الارشاد، ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، کلینی ، کتاب الکافی، ذهبی سیر اعلام النبلاء، جعفریان،حیات فکری سیاسی امامان شیعه.

مرحوم آیت الله محمدعلی ناصری از اساتید اخلاق حوزه در یکی از دروس اخلاق خود به موضوع «ماه رجب؛ تجلی‌گاه رحمت و برکات الهی» پرداختند که متن آن بدین شرح است:

ماه رجب، نخستین ماه از ماه‌های حرام، از جایگاه ویژه‌ای در تقویم اسلامی برخوردار است.

این عظمت نه به خاطر ذات ماه، بلکه به دلیل وقایع مهمی است که در آن رخ داده است.

به فرموده امام خمینی (ره)، همانطور که واقعه عاشورا به ماه محرم عظمت بخشیده، رویدادهای مهم ماه رجب نیز باعث فضیلت این ماه شده‌اند. در این ماه مبارک، وقایع مهمی به وقوع پیوسته است.

* اول رجب ولادت امام باقر(ع)، دوم رجب ولادت امام هادی(ع) و سوم رجب شهادت امام هادی(ع)

در شب اول ماه، امام محمد باقر علیه‌السلام متولد شد. در دوم ماه، ولادت امام هادی علیه‌السلام و در روز سوم، شهادت ایشان واقع شده است.

دهم ماه، مصادف با تولد امام جواد علیه‌السلام است. در روز سیزدهم، واقعه باشکوه ولادت امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام در خانه کعبه رخ داده است.

پانزدهم رجب، روز خروج پیامبر اکرم صلی‌الله علیه‌وآله از شعب ابی طالب، عقد حضرت زهرا سلام‌الله علیها و تغییر قبله از بیت‌المقدس به کعبه است.

در بیست و دوم این ماه، هلاکت معاویه، در بیست و پنجم شهادت امام موسی بن جعفر علیه‌السلام و در بیست و هفتم، مبعث رسول اکرم صلی‌الله علیه‌وآله واقع شده است.

پیامبر اکرم صلی‌الله علیه‌وآله درباره خلقت نور محمدی فرمودند: «پیش از آفرینش زمین و آسمان و کیهان، در فضای بی‌کران، خداوند با کلمه‌ای نور را آفرید و با کلمه‌ای دیگر روح را خلق کرد؛ از آمیختن این نور و روح، محمد(ص)، علی(ع)، فاطمه(س)، حسن(ع) و حسین(ع) آفریده شدند».

* از نور پنج تن، تمام هستی آفریده شد

از نور پیامبر، عرش و کرسی، از نور امیرالمؤمنین، ملائکه، از نور حضرت زهرا، زمین و آسمان، از نور امام حسن، ماه و خورشید و از نور امام حسین، بهشت و حورالعین خلق شدند.

عبادت در این ماه ثواب ویژه‌ای دارد و همچنین گناه در آن عقوبت بیشتری به همراه دارد، زیرا حرمت این ماه همچون حرمت اماکن مقدس است.

پیامبر اکرم صلی‌الله علیه‌وآله درباره فضیلت روزه این ماه فرمودند که فرشتگان هر شب در کنار کعبه جمع می‌شوند و از خداوند طلب آمرزش روزه‌داران ماه رجب را می‌کنند.

ایشان خود نیز روزه می‌گرفتند و می‌فرمودند: «رحم الله من افطرنی» (خداوند رحمت کند کسی را که به من افطاری دهد) از مردم طلب افطاری می‌کردند.

* زیارت امام حسین(ع) در ماه رجب بسیار سفارش شده است

در این ماه پر برکت، زیارت امام حسین علیه‌السلام توصیه ویژه‌ای شده است. اگر امکان زیارت حضوری نباشد، می‌توان بر بلندی‌ای ایستاد و رو به قبله به ایشان سلام داد.

خداوند متعال دنبال بهانه‌ای برای پاداش دادن به بندگانش است و این ماه فرصت مغتنمی برای بهره‌مندی از رحمت الهی است.

در این ماه باید در ادای واجبات و ترک محرمات کوشا بود و از فرصت‌های دعا و نیایش به خوبی استفاده کرد.

به نقل از واع، مراسم یادبود پنجمین سالگرد شهادت شهیدان «قاسم سلیمانی» و «ابومهدی المهندس» در سفارت ایران در بغداد با حضور مقامات عراقی برگزار شد.

«محمد کاظم آل صادق» سفیر ایران در بغداد در این مراسم با اشاره به تحولات منطقه پس از عملیات «طوفان الاقصی» اعلام کرد: از بارزترین چالش‌ها و تهدیدهای منطقه که شاهد آن هستیم جنگ صهیونیست‌ها در غزه، نسل‌کشی جمعی در آن‌جا، جنگ رژیم صهیونیستی علیه حزب‌الله و فروپاشی سریع حکومت سوریه است.

وی همچنین تاکید کرد که شهادت شهید سلیمانی و شهید المهندس ناجوانمردانه صورت گرفت و در رویارویی سالم در میدان نبرد رخ نداد.

آل صادق در خصوص سوریه نیز بیان کرد که موضع ایران در قبال این کشور، حفظ حاکمیت، وحدت اراضی و سلامت سوریه و خروج اشغالگران صهیونیست از آن است.

وی همچنین بر لزوم تشکیل دولت فراگیر، شامل تمامی اقوام و طیف‌های فکری سوریه تاکید کرد و افزود: ملت سوریه باید خودشان آینده خود را از طریق انتخاباتی آزاد تعیین کنند.

«هادی العامری» دبیرکل سازمان بدر نیز در این مراسم تاکید کرد که شهیدان سلیمانی و المهندس از ویژگی‌هایی برخوردار هستند که باعث می‌شود اثر آن‌ها پس از درگذشتشان کمتر از اثر آنان در دوران زندگی‌شان نباشد. همچنین العامری تاکید کرد که این ۲ شهید بزرگوار، مکتبی پویا هستند که در حال و آینده اثرگذار هستند.

وی افزود: مقاومت رشد می‌کند، تعالی می‌یابد و شهید تقدیم می‌کند. آمدن بهار اسلامی حتمی است، زیرا شجره طیبه‌ای که شهید سلیمانی در غزه و همه جا کاشت شروع به رشد کرده و میوه می‌دهد. ما با غزه می‌مانیم، از اهالی آن و مظلومیتشان دفاع می‌کنیم. برای ما اهمیتی ندارد که چه کسی کوتاه می‌آید و تغییر نظر می‌دهد.

«محمود المشهدانی» رئیس پارلمان عراق نیز در این مراسم بیان کرد: باید ائتلافی واقعی میان عراق، جمهوری اسلامی ایران، جمهوری ترکیه، عربستان، اردن و مصر وجود داشته باشد. این کشورها علیه تجزیه فعالیت می‌کنند و تجزیه در منطقه در جهت منافع آنان نیست. این کشورها برای جلوگیری از آشوب و برای تایید ثبات در سوریه تلاش می‌کنند.

وی افزود: ایده ائتلاف عربی، ممانعت از پیاده‌سازی سناریوی تجزیه‌ای است که منطقه را تکه‌تکه می‌کند و پیروزی واقعی را برای رژیم صهیونیستی محقق می‌کند. خونی که در لبنان و عراق ریخته شد پیروز است و تا روز قیامت نیز شکست نخواهد خورد، زیرا شهادت، پیروزی واقعی و گرامیداشت الهی برای بندگان صالح خداست.

المشهدانی گفت: باید جانفشانی‌های غزه و لبنان به ثمر بنشیند؛ زمانی که یک بهار اسلامی برای به بار نشستن این پیروزی بزرگ وجود خواهد داشت.

امروز، ۱۳ دی‌ماه، پنجمین سالگرد شهادت سردار «قاسم سلیمانی»، فرمانده نام‌آشنای ایران و محبوب دل‌های مردم، است. پنج سال پیش در چنین روزی، در ساعت ۱:۲۰ بامداد، او به دستور «دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده، در فرودگاه بغداد به شهادت رسید. این حادثه نه‌تنها جامعه ایران، بلکه بسیاری از مردم منطقه را در سوگی عمیق فرو برد؛ سوگی که حتی پس از گذشت پنج سال همچنان در دل‌ها زنده است.

در آن شب، علاوه بر سردار سلیمانی، تعدادی از همراهان و یاران نزدیک او نیز به شهادت رسیدند؛ از جمله شهیدان «ابومهدی المهندس»، «حیدر علی»، «محمدرضا الجابری»، «حسن عبدالهادی»، «محمد الشیبانی»، «حسین پورجعفری»، «وحید زمانی‌نیا»، «شهروز مظفری‌نیا» و «هادی طارمی». این عزیزان، هر یک به سهم خود، نقشی در مقاومت و دفاع از آرمان‌های مردم منطقه داشتند.

پس از این واقعه، روز ۱۳ دی به نام «روز جهانی مقاومت» در تقویم ایران ثبت شد. هر سال، مردم ایران و ارادتمندان سردار سلیمانی، در شهرهایی همچون کرمان و تهران گرد هم می‌آیند تا یاد او و دیگر شهدا را زنده نگه دارند. مراسم‌های باشکوهی در این روز برگزار می‌شود که بیانگر عشق و احترام مردم به سرداری است که سال‌ها از مرزهای کشور و ارزش‌های انسانی دفاع کرد.

علاوه بر این، فضای مجازی نیز در این روز رنگ و بوی خاصی به خود می‌گیرد. مردم با استفاده از هشتگ‌هایی همچون «قهرمان مردم»، «شهید القدس»، «مرد میدان» و «Hero» یاد سردار سلیمانی را گرامی داشته‌اند. امسال اما هشتگ «سرباز» بیشتر از همه مورد توجه قرار گرفته است.

این انتخاب، برگرفته از وصیت خود سردار است که خواسته بود روی سنگ مزارش تنها واژه «سرباز» نوشته شود. این درخواست ساده اما پرمعنا، بیانگر شخصیت متواضع و خدمت‌گزار اوست؛ کسی که با وجود سال‌ها فرماندهی در حساس‌ترین میدان‌های نبرد، خود را چیزی جز یک سرباز نمی‌دانست.

رهبر معظم انقلاب اسلامی صبح امروز در آستانه پنجمین سالگرد شهادت سردار سلیمانی، در دیدار خانواده سردار و جمعی از خانواده‌های «شهیدان مدافع حرم و شهیدان مقاومت»، با تبیین برخی ویژگی‌های شخصیتی و رفتاری حاج قاسم سلیمانی گفتند: باید با درس گرفتن از این خصوصیات در مسیر هدف اصلی مکتب سلیمانی یعنی «تحقق اسلام و قرآن» حرکت کرد.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای همچنین با تأکید بر پیروزی دیر یا زود ملت سوریه بر اشغالگران و استمرار مقاومت یمن، فلسطین و لبنان، به تجلیل از شهیدان مدافع حرم پرداختند و گفتند: سلیمانی، ایران را هم حرم می‌دانست و اگر آن خون‌های پاک نبود، امروز از حریم و حرم و هیچیک از عتبات مقدس خبری نبود.

رهبر انقلاب حضور مشتاقانه هزاران زائر از ایران و دیگر کشورها بر مزار شهید سلیمانی را نشانه عزت خدادادی و نتیجه اخلاص او دانستند و گفتند: بفرموده قرآن، عزت فقط در دست خداست که باید این حقیقت معرفتی را درک کرد و در سبک و جهت‌گیری‌های زندگی بکار گرفت.

ایشان سردار سلیمانی را مبارزی بزرگ و رفیق عزیز و صمیمی خود خواندند و پیشقدمی و حضور شجاعانه، سریع و به موقع در میدان را از ویژگی‌های بارز سردار نامیدند.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با اشاره به حضور حاج قاسم از اوایل دهه ۸۰ در میدان مبارزه با شرارت‌های آمریکا در افغانستان و عراق، افزودند: هدف اصلی آمریکا از اشغال این دو کشور، ایران بود اما آن مرد شریف و صادق بدون ترسیدن از ابّهت ظاهری آمریکا وارد میدان شد و در نهایت، آن اشغالگری‌ها به شکست آمریکا و خنثی‌شدن آن توطئه بزرگ انجامید.

ایشان با یادآوری پرهیز سردار سلیمانی از بیان یا نگارش جزئیات نقش‌آفرینی بی‌بدیل او در آن حوادث گفتند: البته اطلاعات زیادی در این زمینه وجود دارد که باید به صورت اسناد ماندگار در معارف سیاسی کشور درآید و به نسل‌های بعد منتقل شود.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با اشاره به دفاع جمع معدودی از جوانان بی‌دفاع و بی‌سلاح عراقی در حرم امیرمومنان (ع) هنگام حمله اشغالگران آمریکایی، گفتند: سردار با احساس تکلیف، همان اول و بسرعت با آن جوانان ارتباط گرفت و آنان را نجات داد که البته مرجعیت هم در آن مسئله، حرکت فوق‌العاده و بسیار مؤثری انجام داد.

ایشان هدف آمریکایی‌ها از اشغال عراق را جانشینی صدام خواندند و گفتند: آمریکایی‌ها آمده بودند که بمانند اما سردار و همراهانش در یک فرایند سخت و پیچیده و طولانی و در یک جنگ ترکیبیِ سیاسی، نظامی، تبلیغاتی و فرهنگی، در مسیر حاکم شدن مردم عراق بر سرنوشت خود نقش اساسی برعهده داشتند.

رهبر انقلاب، شکست توطئه آمریکایی داعش را از دیگر نتایج حضور سریع، به موقع و تعیین‌کننده حاج قاسم در میدان خواندند و گفتند: در مقابله با تروریسم تکفیری، جوانان عراقی به معنای حقیقی کلمه درخشیدند اما در خنثی شدن آن توطئه که حیات و ممات منطقه به آن وابسته بود، سلیمانی با ابتکار عمل، شهامت، جان برکفی و قدرت، نقشی بی‌نظیر ایفا کرد.

ایشان راهبرد همیشگی سردار در فعالیت‌های جهادی را «احیای جبهه مقاومت» دانستند و افزودند: ویژگی بارز سلیمانی این بود که از ظرفیت‌ها و جوانان آماده بکار و نیروهای میهنی سوریه، لبنان و عراق برای احیای مقاومت، به بهترین وجه استفاده می‌کرد.

رهبر انقلاب با اشاره به فتوای مرجعیت درباره لزوم ایستادگی در مقابل داعش گفتند: هزاران جوان با آن فتوای مهم به میدان آمدند اما سازماندهی و سلاح نداشتند که سردار با کمک مجاهدان بزرگ عراقی بویژه شهید ابومهدی که انسان بسیار بزرگ و با ارزشی بود، آن جوانان را سازماندهی کرد و سلاح و آموزش داد.

ایشان دفاع از حریم‌های مقدس را اصل ثابت همه دوران جهاد و مبارزه حاج قاسم برشمردند و گفتند: سردار از ایران هم به عنوان حرم دفاع می‌کرد که این منطقِ دفاع از حریم‌ها و حرم‌های مقدس بسیار مهم و ضروری است.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای افزودند: برای سردار، دفاع از عتبات عالیات، زینبیه، مرقدهای صحابه امیرمومنان در شام و در عراق و بالاخص مسجدالاقصی، اصل مهم بود و به همین علت شهید هنیّه در مراسم تشییع سردار، او را «شهید قدس» نامید.

رهبر انقلاب، خصوصیت بسیار مهم دیگر شهید سلیمانی را تحلیل مسائل کشور با دیدگاه جهانی و پرهیز از نگاه بسته و محدود به مسائل خواندند و گفتند: او معتقد بود که هر حادثه مهمِّ منطقه‌ای و جهانی در مسائل کشور ما نیز تأثیرگذار است و با این نگاه و محاسبه، خطر را از بیرون از مرزها تشخیص می‌داد و برای پیشگیری و علاج آن اقدام می‌کرد.

ایشان، ویژگی‌ها و خصوصیات ممتاز شهید سلیمانی را در قالب «مکتب سلیمانی»، قابل بررسی دانستند و افزودند: این مکتب، همان مکتب اسلام و قرآن است که شهید سلیمانی با پایبندی به آن، تبدیل به «شاخص، مرکز و محور» شد و ما نیز اگر همان ایمان و عمل صالح را داشته باشیم، می‌توانیم تبدیل به سلیمانی و مشمول لطف الهی شویم.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در بخش دیگری از سخنانشان با اشاره به مقوله مهم دفاع از حرم که خون‌های پاکی به پای آن ریخته شده، گفتند: عده‌ای از روی «فقدان فهم و شناخت و تحلیل درست» از مسائل، اینگونه تصور و بیان می‌کنند که با وقوع حوادث اخیر منطقه، خون‌های ریخته شده در راه دفاع از حرم، هدر رفته که این تصور و بیان آن، خطا و اشتباهی بزرگ است؛ چرا که اگر مبارزه شجاعانه حاج قاسم و مدافعان حرم نبود امروز خبری از اعتاب مقدسه چه زینبیه و چه حتی کربلا و نجف نبود.

ایشان گفتند: در دوره‌ای، قدری در سامرا غفلت شد و تکفیری‌ها به کمک آمریکا گنبد و ضریح امامان عسگریَین را ویران کردند و اگر جان برکفیِ جوانان مؤمن نبود، سایر اعتاب مقدسه و قبله‌های دل مسلمانان نیز به همان سرنوشت اندوهبار دچار می‌شد اما مدافعان عزیز و سرافراز حرم جلوی دشمن را گرفتند و به او تودهنی زدند.

رهبر انقلاب، حقیقت دفاع از حرم را علاوه بر دفاع از مکانی مقدس، دفاع از صاحب آن مکان و مکتب امامان بزرگوار خواندند و گفتند: در فرهنگ قرآنی هر خونی که هر جا در راه حق و خدا ریخته شود حتی اگر پیروزی حاصل نشود، هدر نمی‌رود و نزد پرورگار با ارزش است؛ همچنانکه خون جناب حمزه در جنگ احد و بالاتر از همه خون حضرت سیدالشهداء (ع) در کربلا هدر نرفت.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای تأکید کردند: البته پیروزی هم قطعی است و نباید به این جوله و تحرک کنونی باطل نگاه کرد؛ چرا که اینها که امروز جولان می‌دهند روزی زیر پای مؤمنین لگدمال خواهند شد.

رهبر انقلاب حوادث سالهای اخیر و فعالیت‌های نمایان شهید سلیمانی و یاران او از جمله حرکت دفاع از حرم را نشانه سرزندگی، طراوت و ثمربخشی شجره طیبه انقلاب خواندند و گفتند: همچنانکه در دهه ۶۰، جوانان برای جلب رضایت والدین و رفتن به جبهه‌های جنگ به پای آنها می‌افتادند، در دهه ۸۰ و ۹۰ نیز جوانانی همچون شهید حججی پای مادر را برای کسب اجازه جهاد می‌بوسیدند که اینها نشان می‌دهد جمهوری اسلامی بعد از ۴۶ سال همچنان زنده است.

ایشان با اشاره به آمادگی میلیون‌ها جوان ایرانی برای فدا کردن جان خود در راه دفاع از اسلام، گفتند: مدافعان حرم نشان دادند که با وجود سرمایه‌گذاری‌ها و هزینه‌های سنگین بدخواهان، پرچم مقاومت همچنان در اهتزاز است و دشمن نتوانسته و نخواهند توانست پرچم مقاومت را در لبنان، فلسطین، سوریه، عراق و ایران پایین بکشد.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، حفظ عوامل اقتدار را برای استمرار ایستادگی و اقتدار ملی هر کشوری ضروری دانستند و گفتند: مجموعه جوانان مؤمن و آماده فداکاری، مهمترین عوامل ثبات و اقتدار یک کشورند و نباید چنین جوانانی را از صحنه خارج کرد.

رهبر انقلاب اسلامی افزودند: البته در کشور ما این موضوع تا حد زیادی مورد توجه است اما کشورهای دیگر هم باید به آن توجه کنند؛ چرا که با خروج جوانان مؤمن و فداکار از عرصه، وضعیتی مشابه سوریه و هرج و مرج و اشغال خاک آن در حمله بیگانگانی همچون آمریکا، رژیم صهیونیستی و بعضی کشورهای متعرض دیگر، ایجاد خواهد شد.

ایشان استمرار حضور اشغالگران متجاوز در سوریه را ناممکن دانستند و گفتند: سوریه متعلق به مردم سوریه است و متعرضان به خاک سوریه، بدون تردید روزی در مقابل قدرت جوانان غیور سوری مجبور به عقب‌نشینی خواهند شد.

رهبر انقلاب با اشاره به ساخت پی در پی پایگاه‌های آمریکایی در سوریه، گفتند: متجاوز باید از خاک متعلق به یک ملت خارج شود و گرنه او را اخراج می‌کنند؛ بنابراین پایگاه‌های آمریکایی هم حتماً در زیر لگد جوانان سوری پایمال خواهد شد.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با تأکید بر اینکه پیروزی نهایی از آنِ مؤمنان است، گفتند: لبنان نماد مقاومت است و اگرچه زخم خورده اما خم نشده و در نهایت پیروز خواهد شد همچنانکه یمن نیز نماد مقاومت است و پیروز خواهد بود و ان‌شاءالله دشمنان متجاوز و در رأس آنها آمریکای طمّاع و جنایتکار مجبور خواهند شد دست از سر مردم منطقه بردارند و با ذلت از منطقه خارج شوند.

رهبر انقلاب همچنین در ابتدای بیانات خود، ماه رجب را ماه دعا، عبادت و توسل الی الله خواندند و با اشاره به ادعیه سرشار از مضامین و مفاهیم بلند الهیِ این ماه، افزودند: باید از فرصت رجب برای اتصال دل‌ها، جانها و نیت‌ها به دریای بی‌کران رحمت الهی استفاده کرد و از خداوند، همت، توان و توفیق بندگی خواست.

در این دیدار، خانواده سردار سلیمانی، جمعی از خانواده‌های شهدای مدافع حرم، خانواده شهدای حادثه تروریستی گلزار شهدای کرمان در سال گذشته، خانواده شهدای مراسم تشییع پیکر حاج قاسم سلیمانی در سال ۹۸ و شماری از خانواده مجروحان و شهدای حوادث اخیر لبنان حضور داشتند.

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرموده اند: «رجب ماه بزرگ خداست و هیچ ماهی در حرمت و فضیلت به پایه آن نمی رسد و قتال با کافران در این ماه حرام است، آگاه باشید که رجب ماه پروردگار است و شعبان ماه من و ماه رمضان ماه امت من است و اگر کسی در ماه رجب حتی یک روز روزه بدارد خدا را از خود خشنود ساخته و خشم الهی از او دور می گردد. »[۱]

اعمال عمومی ماه مبارک رجب

دعایی که موجب آمرزش گناهان می گردد

از حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام نقل شده است که حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود: هر که در هر شب و هر روز ماه رجب و شعبان و رمضان سه مرتبه هر یک از حمد و آیة الکرسی و قل یأیها الکافرون و قل هو الله أحد و قل أعوذ به رب الفلق و قل أعوذ به رب الناس بخواند و سه مرتبه بگوید: سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکبَرُوَ لاَ حَوْلَ وَ لاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ الْعَلِی الْعَظِیمِ و سه مرتبه بگویداللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ و سه مرتبه بگوید: اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ و چهار صد مرتبه بگوید: أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَیهِ خداوند تعالی گناهانش را بیامرزد اگر چه به عدد قطره های باران و برگ درختان و کف دریاها باشد.

ثواب تهلیل در ماه رجب

روایت شده است کسی که در ماه رجب هزار مرتبه بگوید: لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ خداوند عز و جل برای او صد هزار حسنه بنویسد و برای او صد شهر در بهشت بنا فرماید.

ثواب روزه ماه رجب

هر که در ماه رجب یک روز روزه بدارد و چهار رکعت نماز گزارد بگذارد، در رکعت اول صد مرتبه آیة الکرسی و در رکعت دوم دویست مرتبه قل هو الله أحد نمیرد تا جای خود را در بهشت ببیند یا دیده شود برای او.

فضیلت نماز در ماه رجب

در روایت است: هر که در یک شب از شب های رجب ده رکعت نماز بجا آورد و بخواند در هر رکعتی حمد و قل یأیها الکافرون یک مرتبه و توحید سه مرتبه بیامرزد حق تعالی هر گناهی که کرده است.

فضیلتی عجیب برای دو رکعت نماز در ماه رجب

از حضرت رسول صلی الله علیه و آله روایت شده است: کسی که در یک شب از ماه رجب بخواند صد مرتبه قل هو الله أحد را در دو رکعت نماز، پس گویا صد سال روزه گرفته در راه خدا و حق تعالی در بهشت صد قصر به او مرحمت فرماید هر قصری در جوار پیغمبری از پیغمبران علیهم السلام.

راه استجابت دعا

در تمام ماه رجب شصت رکعت نماز کند به این طریق که در هر شب آن دو رکعت بجا آورد بخواند در هر رکعت حمد یک مرتبه و قل یأیها الکافرون سه مرتبه و قل هو الله أحد یک مرتبه و چون سلام دهد دست ها را بلند کند و بگوید: لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیک لَهُ؛ لَهُ الْمُلْک وَ لَهُ الْحَمْدُ یحْیی وَ یمِیتُ وَ هُوَ حَی لاَ یمُوتُ بِیدِهِ الْخَیرُوَ هُوَ عَلَی کلِّ شَی ءٍ قَدِیرٌ وَ إِلَیهِ الْمَصِیرُوَ لاَ حَوْلَ وَ لاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ الْعَلِی الْعَظِیمِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ النَّبِی الْأُمِّی وَ آلِهِ؛ و بکشد دست ها را به صورت خود از حضرت رسول صلی الله علیه و آله در روایت است که کسی که این عمل را بجا آورد حق تعالی دعای او را مستجاب گرداند و ثواب شصت حج و شصت عمره به او عطا فرماید تا خداوند رحمان او را بیامرزد.

فضیلت استغفار در ماه رجب

روایت است کسی که در رجب در وقت صبح هفتاد مرتبه و در وقت پسین نیز هفتاد مرتبه بگوید: أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَیهِ و چون تمام کرد دست ها را بلند کند و بگوید: اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی وَ تُبْ عَلَی پس اگر در ماه رجب بمیرد خدا از او راضی باشد و آتش او را مس نکند به برکت ماه رجب.

از حضرت رسول صلی الله علیه و آله روایت شده که هر که در ماه رجب صد مرتبه بگوید: أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِی لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ وَحْدَهُ لاَ شَرِیک لَهُ وَ أَتُوبُ إِلَیهِ و ختم کند آن را به صدقه ختم فرماید حق تعالی برای او به رحمت و مغفرت و کسی که چهار صد مرتبه بگوید بنویسد برای او اجر صد شهید.

توصیه به خواندن سوره توحید در ماه رجب

سید در اقبال فضیلت بسیار از حضرت رسول صلی الله علیه و آله نقل کرده برای خواندن قل هو الله أحد ده هزار مرتبه یا هزار مرتبه یا صد مرتبه در ماه.

فضیلت لا اله الا الله

نیز از آن حضرت مروی است که: کسی که بگوید در ماه رجب هزار مرتبه لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ بنویسد خداوند عز و جل برای او صد هزار حسنه و بنا فرماید برای او صد شهر در بهشت.

اعمال اختصاصی ماه مبارک رجب

اعمال شب اول

۱. دعای دیدن هلال ماه ۲. غسل ۳. زیارت امام حسین علیه السلام ۴. بعد از نماز مغرب بیست رکعت نماز کند به حمد و توحید و بعد از هر دو رکعت سلام دهد تا محفوظ بماند خود و اهل و مال و اولادش و از عذاب قبر در پناه باشد و از صراط بی حساب مانند برق بگذرد. ۵. بعد از نماز عشاء دو رکعت نماز کند بخواند: در رکعت اول حمد و ألم نشرح یک مرتبه و توحید سه مرتبه و در رکعت دوم حمد و أ لم نشرح و توحید و معوذتین را و چون سلام نماز داد سی مرتبه لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ بگوید و سی مرتبه صلوات بفرستد تا حق تعالی گناهان او را بیامرزد مانند روزی که از مادر متولدشده. ۶. بخواند سی رکعت نماز، در هر رکعت حمد و قل یأیها الکافرون یک مرتبه و توحید سه مرتبه.

روز اول رجب

روز شریفی است و در آن چند عمل وارد شده است:

۱. روزه گرفتن ۲. غسل کند ۳. زیارت امام حسین علیه السلام ۴. نماز سلمان. [۲]

شب سیزدهم

مستحب است در هر یک از ماه رجب و شعبان و رمضان آنکه در شب سیزدهم دو رکعت نماز بگزارند در هر رکعت حمد یک مرتبه و یس و تبارک الملک و توحید بخوانند و در شب چهاردهم چهار رکعت به دو سلام به همین کیفیت و در شب پانزدهم شش رکعت به سه سلام به همین کیفیت از حضرت صادق علیه السلام مروی است که هر که چنین کند جمیع فضیلت این سه ماه را دریابد و جمیع گناهانش غیر از شرک آمرزیده شود.

روز سیزدهم

اول أیام البیض است و ثواب بسیاری برای روزه این روز و دو روز بعد واردشده و اگر کسی خواهد عملم داود بجا آورد باید این روز را روزه بگیرد.

شب نیمه ماه رجب

شب شریفی است و در آن چند عمل است: اول غسل دوم احیاء آن به عبادت سوم زیارت امام حسین علیه السلام چهارم شش رکعت نماز که در شب سیزدهم ذکر شد پنجم سی رکعت نماز در هر رکعت حمد و ده مرتبه توحید.

روز نیمه رجب

روز مبارکی است و اعمال آن عبارت است از: ۱. غسل؛ زیارت حضرت امام حسین علیه السلام ۳. اعمال ام داود.

شب بیست و هفتم

شب مبعث و از لیالی متبرکه است و در آن چند عمل است اول: بعد از نماز عشا که به رختخواب رفتی پس بیدار می شوی هر ساعتی که خواستی از شب تا پیش از نیمه آن و بجا می آوری دوازده رکعت نماز می خوانی در هر رکعتی حمد و سوره ای از سوره های کوچک مفصل و مفصل از سوره محمد است تا آخر قرآن پس چون سلام دادی در هر دو رکعتی و فارغ شدی از نمازها می نشینی بعد از سلام و می خوانی حمد را هفت مرتبه و معوذتین را هفت مرتبه و قل هو الله أحد و قل یأیها الکافرون هر کدام را هفت مرتبه و إنا أنزلناه و آیة الکرسی هر کدام را هفت مرتبه و بخوان در عقب همه این دعا را: الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یتَّخِذْ وَلَدا وَ لَمْ یکنْ لَهُ شَرِیک فِی الْمُلْک وَ لَمْ یکنْ لَهُ وَلِی مِنَ الذُّلِّ وَ کبِّرْهُ تَکبِیرا اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُک بِمَعَاقِدِ عِزِّک عَلَی أَرْکانِ عَرْشِک وَ مُنْتَهَی الرَّحْمَةِ مِنْ کتَابِک وَ بِاسْمِک الْأَعْظَمِ الْأَعْظَمِ الْأَعْظَمِ وَ ذِکرِک الْأَعْلَی الْأَعْلَی الْأَعْلَی وَ بِکلِمَاتِک التَّامَّاتِ أَنْ تُصَلِّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَنْ تَفْعَلَ بِی مَا أَنْتَ أَهْلُهُ پس بخوان هر دعایی که خواستی و مستحب است غسل در این شب و گذشت در شب نیمه نمازی که در این شب نیز خوانده می شود دوم زیارت حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام.

روز بیست و هفتم

اول: غسل،

دوم: روزه و آن یکی از چهار روزی است که در تمام سال امتیاز دارد برای روزه گرفتن و برابر است با روزه هفتاد سال سوم بسیار صلوات فرستادن چهارم زیارت حضرت رسول صلی الله علیه و آله و امیرالمؤمنین علی علیه السلام.

سوم: دوازده رکعت نماز که خوانده شود در هر رکعت حمد و سوره و بعد از فراغ از نمازها خوانده شود هر یک از حمد و توحید و معوذتین چهار مرتبه و لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکبَرُ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلا بِاللَّهِ الْعَلِی الْعَظِیمِ چهار مرتبه اللَّهُ اللَّهُ رَبِّی لا أُشْرِک بِهِ شَیئا چهار مرتبه لا أُشْرِک بِرَبِّی أَحَدا چهار مرتبه.

روز آخر ماه:

غسل در آن واردشده و روزه اش سبب آمرزش گناهان گذشته و آینده است و نماز سلمان به نحوی است که در روز اول(گذشت) التماس دعا.

پی نوشت ها:

[۱] فضائل الاشهر الثلاثه، ابن بابویه قمی، تحقیق غلامرضا عرفانیان، ص ۲۴

[۲] نماز سلمان:

به این صورت که ده رکعت نماز گذارد، بعد از هر دو رکعت سلام دهد و در هر رکعت یک مرتبه سوره «حمد»، سه مرتبه «توحید» و سه مرتبه «قل یا ایها الکافرون» را خوانده و پس از هر سلام دستها را بلند کند و بگوید: «لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیک لَهُ لَهُ الْمُلْک وَ لَهُ الْحَمْدُ یحْیی وَ یمِیتُ وَ هُوَ حَی لا یمُوتُ بِیدِهِ الْخَیرُ وَ هُوَ عَلَی کلِّ شَی ءٍ قَدِیرٌ»

معبودی جز خدا نیست، یگانه و بی شریک است، فرمانروایی و سپاس تنها برای اوست، زنده می کند و می میراند، و اوست زنده ای که نمی میرد، خیر به دست اوست و او بر هر کاری تواناست.

سپس بگوید: اللَّهُمَّ لا مَانِعَ لِمَا أَعْطَیتَ وَ لا مُعْطِی لِمَا مَنَعْتَ وَ لا ینْفَعُ ذَا الْجَدِّ مِنْک الْجَدُّ

خدایا! از آنچه عطا کردی بازدارنده ای نیست، و آنچه را بازداری دهنده ای ندارد و شخص کوشا را کوشش از تو بی نیاز نمی کند،

سپس دستها را بر چهره خود بکشد. و نیز در روز نیمه ماهر رجب این نماز را با همین کیفیت بخواند، ولی پس از: عَلَی کلِّ شَی ءٍ قَدِیرٌ او بر هر کاری تواناست

بگوید: إِلَها وَاحِدا أَحَدا فَرْدا صَمَدا لَمْ یتَّخِذْ صَاحِبَةً وَ لا وَلَدا

معبود، یگانه، یکتا، فرد، مقصود نیازمندان، که همسری و فرزندی نگرفته است

و هم در روز آخر ماه این عمل را بجا آورد و بعد از: عَلَی کلِّ شَی ءٍ قَدِیرٌ بگوید وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلا بِاللَّهِ الْعَلِی الْعَظِیمِ.

او بر هر کاری تواناست خدایا! بر محمّد و خاندان پاکش درود فرست، و جنبش و نیرویی جز به خدا نیست، خدای برتر و بزرگ.

پس دستها را بر چهره خود کشیده و حاجتش را بطلب، از فواید این نماز که بسیار است نباید غفلت نمود.

در میان شب‌های مقدس اسلامی، نخستین شب جمعه ماه رجب جایگاهی ویژه دارد که به «لیلة الرغائب»، شب آرزوها و بخشش‌های الهی، مشهور است.

بر اساس این گزارش بنابر روایات، در این شب فرشتگان در کعبه گرد هم می‌آیند تا برای روزه‌داران ماه رجب طلب آمرزش کنند. در این گزارش به بررسی روایات و احادیث مرتبط با این شب پرفضیلت می‌پردازیم که تقدیم شما فرهیختگان می‌شود.

لَیلَةُ الرَّغائِب نخستین شب جمعهٔ ماه رجب است که در آن امید به بخشش‌های فراوان از سوی خداوند است.

بر اساس روایتی از پیامبر(ص) در این شب فرشتگان به کعبه می‌آیند و از خدا درخواست می‌کنند روزه‌دار در ماه رجب را ببخشد.در این روایت، هم‌چنین خواندن دوازده رکعت نماز با کیفیتی خاص پس از عشاء تا قبل از نیمه شب توصیه شده است.

* معنای لیلةالرغائب

جمعی از عالمان شیعه و سنی، روایت مذکور را جعلی دانسته‌اند. گروهی از فقها انجام اعمال لیلة الرغائب را به امید مطلوبیت (رجاءً) جایز می‌دانند.

لیله به معنای شب است و کلمهٔ «رغائب» جمع «رغیبه» به معنای چیزی است که مورد رغبت و میل و نیز به معنای عطا و بخشش فراوان است.

بنابراین «لیلة الرغائب» هم می‌تواند به معنای شبی باشد که میل و توجه به آن بسیار است و هم می‌تواند به معنای شبی باشد که در آن عطا و بخشش خدا بسیار است.

با توجه به روایتی که در فضیلت این شب نقل شده هر دو معنا درست است.

بر پایه حدیثی که از رسول اکرم در کتاب اقبال الاعمال سید ابن طاووس نقل شده، پیامبر فرمود از این شب غفلت نکنید زیرا این شب را ملائکه، لیلة الرغائب نامیده‌اند.

زمانی که یک‌سوم از این شب بگذرد، فرشته‌ای در آسمان و زمین باقی نمی‌ماند، مگر اینکه در کعبه و حوالی آن جمع می‌شوند. خداوند به فرشتگان می‌گوید هرچه می‌خواهید درخواست کنید.

فرشتگان گویند درخواست ما بخششِ فرد روزه‌دارِ ماه ماه رجب است. خدا پاسخ می‌دهد: آن را انجام دادم.

* تو را بشارت باد که از هر شدّت و سختی نجات یافتی

در روایت لیلة الرغائب آمده است نخستین پنج‌شنبه ماه رجب روزه گرفته شود و در شب جمعه، بین نماز مغرب و نماز عشاء تا قبل از نیمه شب، دوازده رکعت نماز اقامه شود که هر دو رکعت به یک سلام ختم می‌شود و در هر رکعت یک مرتبه سوره حمد، سه مرتبه سوره قدر، و دوازده مرتبه سوره توحید خوانده می‌شود و پس از نماز هفتاد بار ذکر «اَللهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحمّدٍ النَّبیِّ الاُمِّیِّ وَ عَلَی آلِهِ» (خدایا! بر محمّد پیامبر درس ناخوانده و خاندانش درود فرست)گفته می‌شود.

پس از آن در سجده هفتاد بار ذکر «سُبّوحٌ قُدّوسٌ رَبُّ المَلائِکَةِ وَ الّروحِ»، (پاک و منزّه است پروردگار فرشتگان و روح) و پس از سر برداشتن از سجده، هفتاد بار ذکر «رَبِّ اغْفِرْ وَ ارْحَمْ وَ تَجاوَزْ عَمّا تَعْلَمْ اِنَّکَ اَنْتَ الْعَلِّیُّ الْاَعْظَمُ» (پروردگارا! مرا بیامرز و بر من مهرورز و از آنچه از من می‌دانی بگذر، تو خدای برتر و بزرگ‌تری.) گفته می‌شود.

همچنین نمازگزار باید دوباره به سجده برود و هفتاد مرتبه ذکر «سُبّوحٌ قُدّوس رَبُّ الْمَلائِکَةِ وَ الرّوحِ» بگوید و سپس می‌تواند حاجت خود را از خدا بخواهد.

هرکه آن را بخواند شب اوّل قبرش حق‌تعالی ثواب آن را به نیکوترین صورت و با روی گشاده و درخشان و زبانی گویا به‌سوی او می‌فرستد، پس به او می‌گوید: «ای محبوب من، تو را بشارت باد که از هر شدّت و سختی نجات یافتی».

بنده می‌گوید: «تو کیستی؟ به خدا سوگند من چهره‌ای زیباتر از چهره تو ندیدم و سخنی شیرین‌تر از سخن تو نشنیدم و بویی بهتر از بوی تو نبوییدم!»

پاسخ می‌دهد: من ثواب آن نمازم که در فلان شب، از فلان ماه، از فلان سال خواندی، امشب نزد تو آمدم تا حقّت را ادا کنم و مونس تنهایی تو باشم و هراس را از تو برگیرم و هنگامی‌که در صور (شیپور قیامت) دمیده شود، در عرصه قیامت سایه‌ای بر سرت خواهم افکند، پس خوشحال باش که خیر هرگز از تو جدا نخواهد شد.

* از اولین شب جمعه ماه رجب غافل نشوید

در شب لیله الرغائب، ملائک از آسمان به زمین فرود می‌آیند و ساکن زمین می‌شوند و پِیکِ نیت‌های پاک بندگان خداوند می‌شوند تا بین آسمان و زمین پلی از حسنات و کهکشانی از اعمال خیر بندگان بسازند.

سزاوار است علاوه بر انجام اعمالی که مربوط به این شب است و بهره مندی از آنها، فرصت نیل به حوائج و خواسته‌های به حق و آرزوهای دست یافتنی را غنیمت شمرد و از فیضِ رحمتِ پروردگار بهره‌مند شد.

در جایی دیگر، رسول خدا صلوات الله در باب فضیلت و برکت ماه رجب و اولین شب جمعه از ماه رجب فرموده‌اند:

«وَ لَکِنْ لَا تَغْفُلُوا عَنْ أَوَّلِ لَیْلَهٍ جُمُعَهٍ فِیهِ [منه‏]فَإِنَّهَا لَیْلَهٌ تُسَمِّیهَا الْمَلَائِکَهُ لَیْلَهَ الرَّغَائِبِ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ إِذَا مَضَی ثُلُثُ اللَّیْلِ لَمْ یَبْقَ مَلَکٌ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ إِلَّا یَجْتَمِعُونَ فِی الْکَعْبَهِ وَ حَوَالَیْهَا وَ یَطَّلِعُ اللَّهُ عَلَیْهِمْ اطِّلَاعَهً فَیَقولُ لَهُم: یا مَلائِکَتی، سَلونی ما شِئتُم، فَیَقولونَ: رَبَّنا، حاجَتُنا إلَیکَ أن تَغفِرَ لِصُوّامِ رَجَبٍ، فَیَقولُ اللَّهُ تَبارَکَ وتَعالی: قَد فَعَلتُ ذلِکَ.»

از اولین شب جمعه ماه رجب غافل نشوید؛ زیرا شبی است که فرشتگان آن را «لیله الرغائب» می‌نامند.

این نامگذاری به این دلیل است که هنگامی که پاسی (یک سوم) از شب گذشت، هیچ فرشته‌ای در آسمان‌ها و زمین باقی نمی‌ماند مگر اینکه در کعبه و اطراف آن گرد هم می‌آیند و آنگاه خداوند متعال به فرشتگان می‌فرماید:‌

ای فرشتگانم هر چه می‌خواهید از من طلب کنید.

آنگاه ملائک عرض می‌کنند: حاجت ما این است که از روزه داران رجب درگذری.

پس خداوند تبارک و تعالی می‌فرماید یقیناً چنین کردم.

منابع:

1. حسینیان مقدم، حسین، پیشینه شناسی خبر «لیلة الرغائب»، پایگاه اندیشوران حوزه

2. صافی گلپایگانی، لطف الله، معارف دین، قم، دفتر تنظیم و نشر آثار آیت الله العظمی صافی گلپایگانی، ۱۳۹۱.

3. طیب‌حسینی، سیدمحمود، «بررسی اعتبار روایت «لیله الرغائب» و تحقیق در معنای رغائب»، مجله حدیث پژوهی، شماره۱۹، ۱۳۹۷.

4. فاضل لنکرانی، محمد، جامع المسائل، قم، انتشارات امیر قلم.

5. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، ناشر: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۶۸ش.

6. اقبال الاعمال سید بن طاووس

تمرکز ذهنی قدرتی منحصر به فرد است که می‌تواند زندگی شخصی و اجتماعی افراد را بهبود بخشد. این توانایی به انسان امکان می‌دهد تا با دقت و وضوح بیشتری به مسائل بپردازد و راه‌حل‌های موثری بیابد.

برخی از حکما، نظیر «دکارت»، مهمترین توانایی انسان را «درست راه بردن عقل» می دانند[۱] و منظورشان دقیقا این است که فرد بتواند آن گونه که «اراده می کند و خود می خواهد بیاندیشد». چنان چه، شخصی بتواند موضوعی را برای اندیشیدن، انتخاب نموده و در قلمرو آن، تفکر کند و تا هر زمان که اراده کرده است، جریان فکر خود را تداوم بخشد، در حقیقت می توان او را فردی «متمرکز» نامید.
«پل ژاگو»، روانشناس فرانسوی معتقد است: «تمرکز فکری، عبارت از متوجه ساختن و ثابت نگاه داشتن فکر بر یک تصویر و یا مجموعه ای از اندیشه ها و افکار است.»[۲]

به لحاظ تأثیراتی که تمرکز فکر بر موفقیت آدمی دارد، جوانان بیش از سایرین به این پدیده علاقمندند و مایلند که این توانایی در آن ها، ایجاد شود. این آثار در دو جنبه زندگی شخصی و زندگی اجتماعی قابل تبیین است: اولین پیامد برجسته تمرکز فکری، هدایت آگاهانه زندگی است. فرد به درستی می داند که از زندگی چه انتظاراتی دارد؟ و چگونه می تواند بدان ها پاسخ دهد؟ از جهت سلامت روانی نیز، موضوع تمرکز فکر، نقش تعیین کننده ای دارد. زیرا اولین ویژگی انسان سالم از لحاظ روحی، روانی، «ادراک روشن تر و کار آمد تر واقعیت» است و دومین ویژگی آن «آزاد اندیشی بیشتر نسبت به تجربه» می باشد.[۳] و هر دو خصوصیت، همان گونه که مشهود است، به توانایی تفکر شخص، مربوط می شود، تأثیر دیگر «تمرکز فکری» را بر توانایی «حل مسأله»[۴] می توان بیان کرد.

این ویژگی که اولین بار به وسیله «جان دیویی» عنوان شد، عبارت است از «قابلیت شخص در این که، موقعیتی را که با آن روبرو شده به درستی بشناسد و بتواند راه حل مناسبی در آن زمینه ارائه کند»، «قدرت حل مسأله» بستگی کامل به بررسی همه جانبه موقعیت (مسأله)، بررسی راه حل ها و راه کارهای موجود و انتخاب بهترین راه کار ها و انجام راه حل مورد نظر دارد و این ها همه در پرتو فکر متمرکز انجام می پذیرد.
پرفسور «کارل سی شور» به عنوان یک روانشناس یادگیری می گوید: «شخص متوسط فقط ده درصد گنجایش طبیعی حافظه خود را به کار می برد و نود درصد آن را با بی اعتنایی به قوانین طبیعی حافظه ضایع می کند، این قوانین طبیعی عبارتند از «اثر»، «تکرار»، «تسلسل افکار» و «تمرکز فکر».[۵]

در جنبه اجتماعی نیز می توان گفت، به لحاظ پیامد های خاصی که تمرکز فکر می آفریند. نظیر نظم و ترتیب، برنامه ریزی، حسن تدبیر و خود رهبری، فرد واجد این خصوصیات، به سهولت می تواند اعتماد و اطمینان جامعه را به خود جلب نماید.
جوانان متمرکز به جهت مناسبات و روابط موفق و سنجیده ای که با دیگران برقرار می کنند، بهتر از سایرین می توانند، شایستگی ها و کفایت های خویش را در عمل اثبات نمایند. آنان به خبوبی می توانند درباره هر موضوعی عمیقا بیاندیشند و هر زمان که اراده کنند، خود را از فکری به فکر دیگر، منتقل نمایند.

پیشنهاد ها و راهکارها:

شناخت و به کار بستن توصیه های زیر، جوانان را در دستیابی به تمرکز فکر یاری می بخشد:

۱. وجود رابطه منطقی میان برنامه ریزی و تمرکز فکر، نسل جوان را به ضرورت برنامه ریزی، واقف می کند. اطرافیان می توانند با مساعدت در زمینه برنامه ریزی و آموزش راه کارهای مفید در این مورد، افکار جوانان را به تمرکز نیرومندی، برسانند.

۲. نماز، منشوری هزار وجه است که یک جلوه آن، تمرکز اندیشه می باشد، جوانان در پرتو نماز، نه تنها به معنویتی سرشار و عمیق دست می یابند بلکه با حضور قلب در نماز که خود تجلی تمرکز اندیشه برای یاد خداست، می توانند، این توانایی را به سایر بخش های زندگیشان، منتقل نمایند.

۳. توجه نسل جوان به آثار ارزنده فردی و اجتماعی تمرکز فکر، انگیزه آنان را در حصول این امر، افزایش می دهد. تمرکز فکر، موجب ذخیره نمودن قوای روحی جوانان می شود و به این ترتیب آنان می توانند به نوعی «اقتصاد نیروی روانی» دست یابند.

۴. مشاهیر بزرگ تاریخ، غالباً، اندیشه ای قوی و تمرکزی نیرومند، داشته اند. مطالعه زندگی نامه آنان، چگونگی رمز موفقیتشان و نیز تأثیر تمرکز فکر را بر پیشرفتشان، برای جوانان بازگو می نماید.

۵. «خلوت شخصی»، فرصتی به جوانان می دهد تا علاوه بر آرامش و امنیت روانی، به تمرکز فکر نایل شوند. در چنین موقعیتی، آنان می توانند بهتر از هر زمانی دیگر به ارزیابی خود، زندگی و آینده بپردازد.

۶. «تمرکز فکر» یکی از توانایی های شخصیتی است که جنبه اکتسابی دارد. تمرکز را می توان از تمرین هایی در دقایق کوتاه و لحظه های زودگذر، آغاز نمود و به تمرکز مداوم و مستمر نایل شد. ثبات و پایداری در انجام تمرین ها می تواند، نتیجه مطلوبی به بار آورد.

۷. استفاده از «تلقین مثبت» در جهت «تمرکز فکر برتر»، سودمند است. جوانان با تلقین افکار و اندیشه هایی در زمینه هدف مطلوب (تمرکز) می توانند، این خصیصه ارزشمند را در خود تقویت نمایند.

۸. در جریان زندگی، سعی کنید هیچ گاه استحکام روحی خود را از دست ندهید و اگر بعد از مشورت به انجام کاری تصمیم گرفتید، نگذارید مجرای فکرتان به هیچ وجه تغییر یابد.

۹. اگر هنگامی که به کار معینی اشتغال دارید، به شما خبری دادند، سکوت خود را حفظ کنید و نگذارید توجهتان به آن مسأله معطوف شود و اگر سعی کردند که عقیده شما را در آن مورد جویا شوند، تسلط و تمرکز خود را حفظ نمایید.

۱۰. از پرگویی و اظهار نظرهای بی مورد خود داری کنید زیرا فکر شما پراکنده و مانع تمرکز فکر می شود.

۱۱. وضع راحتی به خود بگیرید، عضلات را شل کنید و چشم ها را ببندید و در ذهن خود تصویر عدد ۱ را مجسم کنید و وقتی که موفق شدید به رقم ۲ بپردازید تا ۱۰.

۱۲. چیزی که دارای شکلی ساده باشد مثلاً یک بطری را در فاصله یک متری خود قرا دهید و در ساختمان آن به خوبی دقیق شوید، گاه گاهی چشم ها را ببندید و شکل آن را مجسم کنید.

۱۳. یک برگ کاغذ در دو مداد بردارید سعی کنید با یک دست دایره و با دست دیگر مربعی رسم کنید.

۱۴. هنگامی که در روی یک عکس یا خاطرات خود دقیق می شوید، تصویر شخصی را در روح خود مجسم کنید، اگر کسی باشد که او را زیاد ملاقات می کنید به محض این که چشم ها را بستید فورا تصویر او در روح شما ظاهر خواهد شد. البته نباید منتظر باشید که در قدم اول به این منظور نائل گردید، بلکه باید چندین بار به تکرار آن بپردازید.[۶]

پی نوشت:
[۱]. محمد علی فروغی، سیر حکمت در اروپا، ص ۱۲۲.
[۲]. پل ژاگو، مانیتسیم شخصی، ترجمه مشفق همدانی، ص ۲۴۲.
[۳]. آبراهام مازلو، به سوی روانشناسی بودن، ترجمه رضوانی، ص ۱۷۶.
[۴]. problem solving
[۵]. دیل کارنگی، ناطقین زبردست، ترجمه دکتر عظیم عالم زاده، ص ۵۸.
[۶]. پال ژاگو، قدرت اراده، ترجمه کاظم اعتمادی، ص ۷۸.