نام «رمضان»، ماه خوبِ خدا موضوعات و وقایعی به ذهن آدمی تداعی می‌کند؛ نزول قرآن، روزه و سحر و افطار، توبه و تهذیب و استغفار، لیلة القدرِ بهتر از هزار ماه، شهادت مولیالموحدین علی مرتضی(ع)، عید عبودیت(فطر) و... و روز قدس که با تدبیر و ابتکار احیاگر اسلام ناب در زمانه ما، امام خمینی(ره) با رمضان پیوند خورده است.

ایزد منان بار دیگر بر زمینیان منت نهاده و آنان را موفق به درک ضیافت آسمانی خود کرده است تا با بریدن از نان، به جانان برسند؛ اندرون جسم‌شان را از طعام خالی کنند، ذهن و زبانشان را از شبهات بپیرایند و خانه دل، از غیر بپردازند. پیران صاحب‌نفس و علمای اخلاق و عرفان، بر مبنای دو چشمه فیاض قرآن و مکتب اهل‌بیت(ع) همواره احکام، آداب و اسرار معارف رمضان در گفتارها و مکتوبات خود بیان کرده‌اند تا مؤمنان را به استفاده هرچه بهتر و بیشتر از این فرصت طلایی یاری کنند.

«آداب روزه‌داری، احوال روزه‌داران» شامل گزیده‌ای از مجموعه توصیه‌ها، نصایح، مواعظ و تحلیل‌های رهبر انقلاب، یکی از بهترین نمونه‌ها در تبیین دقایق و ظرائف معارف ماه رمضان است که در فرازهایی از بیانات معظّمٌ‌له در ماه‌های رمضان سال‌های 1369 تا 1390 ارائه شده است. در این اثر که به اهتمام علیرضا مختارپور قهرودی تدوین و از سوی انتشارات انقلاب اسلامی منتشر شده، ضمن حفظ ترتیب زمانی بیانات معظّمٌ‌له، برای دسترسی آسانتر علاقه‌مندان به محورهای مباحث، فهرستی جامع از کلیدها و موضوعات متعدد مندرج در این مجموعه ارائه شده است.

فهرست موضوعی «آداب روزه‌داری، احوال روزه‌داران» مطالب این اثر در قالب 20 عنوان دسته‌بندی شده که در یک نگاه کلی می‌توان مباحث آن را به دو بخش کلی عبادی-اعتقادی و اجتماعی- سیاسی تقسیم کرد.

الف) وجه عبادی-اعتقادی

در ذیل این وجه، مباحث و مطالب متعددی مورد بحث و بررسی قرار گرفته‌اند که برخی از مهمترین عناوین آنها را می‌توان چنین برشمرد:

مقام ماه رمضان: فضیلت ماه رمضان و اعمال آن بخش مفصلی از مطالب این اثر را در خود جای داده است. در جایجای این مباحث با استناد به آیات نورانی قرآن و روایات اهل بیت(ع)، در کنار توصیه‌ها و تحلیل‌های دقیق معرفتی، رمضان ماه اسلام، ماه پاکیزه کننده خدا، ضیافت خاصان پروردگار، ماه خالص شدن، بهار قرآن، بهار انس با خدا و فرصت مغتنمی برای توبه و استغفار و شست‌وشوی آلودگی‌ها و زنگارها و... معرفی شده است.

در یکی از بخش‌های خواندنی این اثر و در فرازی از بیانات رهبر معظم انقلاب، رمضان به «قطعه‌ای از بهشت در جهنم سوزان مادی» تعبیر شده است. آری، رمضان بهشت است و آدمی مختار است تا مانند ماجرای ازلی‌اش، در این بهشت قرب الهی بماند و یا با نافرمانی و قدرناشناسی از آن هبوط کند؛ رمضان نیز چون ماجرای هبوط عرصۀ آزمون و خطاهاست؛ آزمونی برای ماندن و یا رفتن از جوار رحمت حق: «ماه رمضان در هر سال، قطعه‌ای از بهشت است که خدا در جهنم سوزان دنیای مادی ما آن را وارد می‌کند و به ما فرصت می‌دهد که خود را بر سر این سفره الهی در این ماه، وارد بهشت کنیم. بعضی همان سی روز را وارد بهشت می‌شوند. بعضی به برکت آن سی روز، همه سال را و بعضی همه عمر را. بعضی هم از کنار آن، غافل عبور می‌کنند که مایه تأسف و خسران است...».

در بخشی دیگر از مطالب مفصل این بخش و از لسان رهبر انقلاب، رمضان در تعابیری زیبا و بدیع، ماه درمان بیماری‌های روحی و معنوی، میدانی برای مسابقه در اطاعت و رضایت خدا، دوره فشرده ریاضت مؤمنان، ماه ذخیره‌سازی تقوا و فرصتی برای باز شدن دریچه‌های رحمت خداوند و نزدیکی به فطرت الهی معرفی و بر حفظ درس‌ها و دستاوردهای آن تأکید می‌شود.

قرآن: رهبر معظم انقلاب همواره بر تلاوت قرآن، حفظ قرآن، تدبر و تفکر در آیات قرآن و انس با آن تأکید کرده و به قرآنیان و مجالس قرآن کریم بهویژه در ماه رمضان التفات خاصی داشته‌اند و به انحای مختلف برای مهجوریت‌زدایی از کتاب وحی کوشیده‌اند. در کتاب «آداب روزه‌داری، احوال روزه‌داران» شاید کمتر مبحثی باشد که معظّمٌ‌له به آیات یا تعابیری از قرآن استشهاد نکرده باشند. جدای از این شواهد، عناوین متعددی از این کتاب به بیانات خاص ایشان درباره قرآن و قرآنیان، شرح و تفسیر مفاهیم و معارف قرآنی با ملاحظه اقتضائات زمانه معاصر اختصاص یافته است.

در فرازی از بیانات ایشان درباره قرآن آمده است: «با قرآن باید مثل آینه مواجه شد؛ پاکیزه، براق و بیزنگار؛ تا قرآن در دل ما منعکس شود. قرآن باید در جان ما انعکاس پیدا کند؛ این همیشه و برای همه نیست؛ برای کسانی است که دلشان را با صفای باطن و نفس پاکیزه کنند؛ با ایمان، با باور و با قبول با قرآن مواجه شوند؛ وگرنه کسانی که دل معاند دارند، بنای برنشنیدن و نفهمیدن دارند، نوای قرآن، کلام قرآن و پیام قرآن در دل آنها اثری نمی‌کند...».

نماز و روزه: قرآن، صبر و نماز را دو طریق کارساز برای موفقیت و پیروزی بر مشکلات و ناملایمات دانسته است: «یا أیها الذین ءامنوا استعینوا بالصبر و الصلوة» (بقره/45 و153) و بسیاری از روایات، مراد از صبر را «روزه» ذکر کردهاند. گرچه با شنیدن نام رمضان، روزه به عنوان اولین عمل عبادی به ذهن تداعی می‌شود، اما اهتمام به نماز به عنوان ستون دین و مهمترین رکن از ارکان عبادی اسلام از دقت نظر رهبر معظّم انقلاب دور نمانده است. ایشان ضمن تأکید بر ضرورت توجه و تدبر در نماز تصریح می‌کنند که «در این 30 یا 29 روز به طور مداوم، غیر از نمازهای موظف پنجگانه و نوافلی که همیشه انسان می‌تواند آنها را بخواند، دعاهایی هست که توجه به آن دعاها و خواندنشان، انسان را نورانیت مضاعفی می‌بخشد...».

در کنار نماز، روزه مهمترین و مشهورترین عمل عبادی در ماه رمضان است. در این اثر و از لسان رهبر معظّم انقلاب روزه از ارکان اصلی تکامل و تعالی معنوی انسان معرفی شده و عناوین متعددی به بیان مراحل، اسرار، آداب و نتایج آن اختصاص یافته است. روزه هدیه الهی به مؤمنین است و روزه‌داری انسان را از عذاب الهی دور می‌کند. یکی از بخش‌های خواندنی این مبحث شرح حدیثی از امام صادق(ع) در توصیف روزه حقیقی است که آن را دربرگیرندۀ همه اعضا و جوارح و اعمال می‌دانند.

شب قدر: ماه رمضان، بهترین فرصت برای عروج معنوی در ایام سال و شب قدر بهترین فرصت در ماه رمضان است.  بخشی از عناوین مطالب این کتاب نیز به بیان اهمیت و فضایل لیلة القدر در بیانات رهبر معظّم انقلاب می‌پردازد. در این بخش از شب قدر با تعابیر متعددی از جمله «سال نو» یاد می‌شود؛ زمانی که می‌توان با نگاه به گذشته سال جدید و تولد دوباره‌ای را رقم زد که متفاوت با ایام از دست رفته، آغازی نو برای زندگی در جوار حق باشد: «... از شب قدر، انسان مؤمن روزهدار سال نوی را آغاز می‌کند. در شب قدر تقدیر او در دوران سال برای او از سوی کاتبان الهی نوشته می‌شود. انسان وارد یک سال نو، مرحلۀ نو و در واقع یک حیات نو و ولادت نو می‌شود...».

شخصیت و وصایای امام علی(ع): ماه رمضان و شب‌های قدر به نوعی با ایام ضربت خوردن و شهادت امیرالمؤمنین(ع) پیوند خورده است و به همین جهت بخش معتنابهی از کتاب «آداب روزه‌داری و احوال روزه‌داران» به تبیین وجوه مختلف شخصیت، سیره و وصایای ایشان در گفتار رهبر فرزانه انقلاب اختصاص یافته است.

علاوه بر تشریح برخی از ابعاد برجسته شخصیت امام علی(ع) و مهمترین وصایای ایشان، برخی از معارف و مفاهیم فردی و اجتماعی موجود در احادیث نورانی ایشان مانند سبقت در فهم و عمل به قرآن، ارکان ایمان، شرایط و لوازم تقوا، روزۀ جسم و روزۀ جان، دنیای ممدوح و دنیای مذموم، حقوق همسایگان و ایتام، جهاد مالی و جانی و زبانی در راه خدا و...  مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. این بخش از کتاب امیرالمؤمنین(ع) را به عنوان الگویی تام و کامل برای حیات انسانی معرفی می‌شود که می‌توان با تأمل در سیره ایشان راه را یافت و از موانع و تنگناهای دست‌وپاگیر زندگی فردی و اجتماعی خارج شد.

تأمل در باب هر یک از ابعاد شخصیتی مولا فاصله‌ها را به یاد می‌آورد و وظایف را گوشزد می‌کند. در یکی از فقرات این مبحث و در باب مهمترین توصیه‌های امیرالمؤمنین(ع) پس از ضربت خوردن ایشان می‌خوانیم: «... باید در همین ساعات کوتاه، بین ضربت خوردن تا شهادت که کمتر از چهل وهشت ساعت است، همه کارهاى واجب و لازم و درجه یک را انجام دهد؛ و انجام داد. یکى همین وصیّت بود که چنین شروع می‌شود: «اوصیکما بتقوى الله.» بی‌مقدمه، اولین کلمه تقواست. تقوا، یعنى همه چیز یک انسان؛ دنیا و آخرت یک ملت و زاد و توشه حقیقى این راه طولانى که بشر مجبور است آن را بپیماید. اول و آخر در کلام امیرالمؤمنین(ع) تقواست».

دعا و مناجات و ذکر: دعا کلید خزائن الهی است و ماه رمضان، بهترین فرصت برای دعا و مناجات. نام ماه مبارک الهی با مناجات و ذکر خداوند گره خورده و اولین چیزی که درباره این ماه به خاطر می‌آید، عبادت است. با توجه به اهمیت این موضوع بخش مفصلی از مطالب کتاب نیز به مباحث مربوط به دعا و مناجات و ذکر، از جمله آداب و شرایط استجابت دعا، فواید و دستاورهای متعدد دعا، اهمیت دعاهای مأثوره، خواسته‌های امام سجاد(ع) در دعا، مراحل ذکر و یاد الهی و... در کلام رهبر انقلاب مربوط می‌شود.

خواندن پروردگار آدابی دارد و شیوه دعا و مناجات و ذکر برگزیدگان الهی یعنی پیامبران و ائمه هدی(ع) بهترین الگو برای دیگران است و یکی از وجوه و دلایل تأکید بر قرائت فرازهای ذکر شده از زبان معصومین، همین آموختن از سیرۀ ایشان است. بنابراین یکی از مطالب خواندنی این کتاب در این بخش، «خواسته‌های امام سجاد(ع) در دعا» است که مطالعه فرازهایی از آن می‌تواند در راه و روش و چگونگی خواندن خداوند راهگشا باشد.

در بخشی از این مباحث و در ذیل عنوان بزرگترین فایدۀ نقد دعا می‌خوانیم: «... بزرگترین فایدۀ دعا، فایدۀ نقد دعاست که به خود دعاکننده می‌رسد؛ یعنی ایجاد رابطه با خدای متعال و احساس محبت و شوق به تقرب به پروردگار عالم. این نقدترین دستاورد دعاست که متعلق به خود دعاکننده است؛ بحث استجابت بحث دیگری است».

عید فطر: یکی از امتیازات ماه رمضان نسبت به ماه‌های دیگر عید فطر است. مؤمنان پس از یک ماه روزه و نماز و خودسازی و توبه و استغفار، به شکرانه توفیق در عبادت و بندگی عید می‌گیرند. در بیانات رهبر معظم انقلاب در کتاب «آداب روزه‌داری و احوال روزه‌داران» مکررا به این عید بزرگ و فضایل و فلسفه آن اشاره شده است. از جمله آنکه عید فطر، روز دریافت اجر نیکوکاران از خدا، آغاز دوبارۀ زندگی معنوی، ذخیره تمام نشدنی مسلمانان و عید رجوع به فطرت و مظهر وحدت مسلمین شمرده شده است.

مباحث دیگر: در کتاب «آداب روزه‌داری و احوال رزوه‌داران» همچنین مفاهیم و مباحث متعدد عبادی دیگر مربوط به ماه رمضان مانند تقوا، توبه و استغفار از گناهان، بندگی و عبودیت، خودسازی، صبر، مبارزه با هوای نفس، اخلاص و مراتب آن و ... مورد تحلیل قرار گرفته و تعابیر و نکات معرفتی بدیع و آموزندهای دربارۀ هریک از آنها به‌کار رفته است.

ب) وجه اجتماعی- سیاسی

مجموعه توصیه‌ها، مواعظ و تحلیل‌های رهبر انقلاب در کتاب «آداب روزه‌داری، احوال روزه‌داران» تنها شامل مسائل عبادی و عقیدتی فردی نیست؛ بلکه اقتضای کامل و همه‌جانبه بودن دین اسلام در ابعاد فردی و اجتماعی و نیز دقت و نکته‌سنجی رهبر فرزانه انقلاب آن بوده که ایشان در مواضع متعدد در کنار تأکید بر تهذیب نفس و مسائل فردی، برخی از جنبه‌های اجتماعی و سیاسی معارف اسلامی را نیز تحلیل کنند. برخی از عناوینی که رهبر معظم انقلاب در ذیل آنها به وجه اجتماعی و سیاسی معارف مرتبط با ماه رمضان پرداخته‌اند عبارتند از:

روز قدس: یکی از مهمترین مناسبت‌هایی که با تدبیر و ابتکار امام خمینی(ره) با ماه مبارک رمضان پیوند خورده، راهپیمایی عبادی سیاسی روز جهانی قدس است که امروز به نماد مقاومت اسلامی و حرکت مسلمانان بهسوی اتحاد و همدلی و نیز مرهمی بر زخمهای دردناک مردم فلسطین تبدیل شده است.

رهبر فرزانه انقلاب از دیرباز تاکنون از طلایه‌داران وحدت مسلمانان در مقابل نظام سلطه و صهیونیسم بوده‌اند و همواره نسبت به وضعیت دنیای اسلام و به‌ویژه ماجرای غم‌انگیز فلسطین حساسیت ویژه‌ای داشته‌اند و طبیعی است که بخش مهمی از بیانات ایشان در ماه مبارک رمضان به این موضوع بسیار مهم و حساس اختصاص یابد.

معظّمٌ‌له در فراز مهمی از بیاناتشان روز قدس را به «لیلة القدر تاریخ اسلام» تعبیر کرده و می‌فرمایند: «جمعه آخر ماه مبارک رمضان که از سوی امام راحل عظیم‌الشأن ما (رضوانالله تعالی علیه) روز قدس نامیده شده، در پیش روی ماست و در این ماه رمضان کاملاً مجاور لیالی قدر، باید همانطور که شب قدر را تا صبح به بیداری می‌گذرانیم و با دعا و تضرع خود به درگاه الهی، می‌خواهیم که آینده مطلوب برای ما رقم زده شود، روز قدس و همه این ایام حساس را که لیلۀالقدر تاریخ اسلام است به بیداری و هشیاری بگذرانیم و تا مطلع‌الفجر نجات ملت‌های مسلمان و مخصوصاً ملت شجاع و مظلوم فلسطین، دست از تلاش نکشیم».

حساسیت مسألۀ فلسطین، امروز بیش از هر زمان دیگری است. آری، امروز که رسانه‌های نظام سلطه، فجایع صهیونیست‌ها را در فلسطین سانسور می‌کنند و متأسفانه بسیاری از کشورهای عربی و اسلامی از این مسأله اول جهان اسلام غافلند؛ و امروز که استکبار و صهیونیسم با ابزار قرار دادن گروهی تکفیری نادانِ و درافکندن اختلافات مذهبی در دنیای اسلام، شیعه و سنی را در سوریه و عراق و پاکستان و افغانستان و یمن و... به جان هم انداخته‌اند تا آنان را از مسائل حیاتی خود (به‌ویژه مسألۀ فلسطین) غافل کنند و از این فرصت مغتنم برای آتش‌افروزی در سرزمین‌های اشغالی استفاده کنند، حساسیت و اهمیت مسألۀ فلسطین، امروز بیش از هر زمان دیگری است.

در فراز دیگری از این کتاب می‌خوانیم: «روز قدس یکی از برجسته‌ترین یادگارهای امام عزیز ماست؛ نشانه دلبستگی انقلاب و دلبستگی ملت ما به ماجرای قدس شریف و ماجرای فلسطین است. به برکت روز قدس، این نام را ما توانستیم هر سال در دنیا زنده نگه داریم. خیلی از حکومتها و خیلی از سیاست‌ها پول خرج کردند که مسئله فلسطین فراموش شود. اگر ایستادگی جمهوری اسلامی با تمام قوا در مقابل این سیاست خباثت‌آلود نبود، بعید نبود که بتوانند مسئله فلسطین را به‌تدریج به زاویه بکشانند و اصلاً فراموش کنند».

دستگیری از محرومان و مستضعفان: از جمله نکات قابل توجه و خواندنی این مجموعه، تأکید بر وجوه فرافردی (خانوادگی و اجتماعی) معارف دینی و آموزه‌های مهمی چون اطلاع از وضع محرومان و مستضعفان و رسیدگی به آنان، محبت به ایتام، رعایت حقوق هماسایگان و نیز پرهیز از رذائلی چون اسراف و تبذیر و مصرفگرایی است. معظّمٌ‌له هدف نظام اسلامی را نیل به حیات طیبه را می‌دانند و مهمترین آفات و موانع رسیدن به این غایت را با استناد به آیات و روایات و نیز شواهد و عبرت‌های تاریخ اسلام بررسی و تحلیل می‌کنند.

برای نمونه در مبحثی با عنوان آفات مصرف‌گرایی در جامعه ایشان مصرف‌گرایی را بلایی بزرگ برای جامعه و پرهیز از اسراف را درس ماه رمضان برمی‌شمارند و می‌فرمایند: «... مصرف‌گرایی، جامعه را از پای درمی‌آورد. جامعه‌ای که مصرف آن از تولیدش بیشتر باشد، در میدان‌های مختلف شکست خواهد خورد. ما باید عادت کنیم مصرف خود را تعدیل و کم کنیم و از زیادی‌ها بزنیم... . خانواده‌های بسیاری هستند که نه از روی تن‌پروری و تن به کار ندادن، بلکه به معنای واقعی کلمه محروم و مستمندند. باید اینها را شناسایی و پیدا کنید و به اینها کمک کنید».

«آداب روزه‌داری، احوال روزه‌داران» نکات مهم معرفتی از سیره علمی و عملی رهبر معظم انقلاب را در زمینه‌های مختلف عبادی، اجتماعی و سیاسی از معارف ماه مبارک رمضان در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌دهد. گرچه ممکن است این مباحث برای برخی‌ها عادی و حتی تکراری به نظر بیاید که بارها در متون دینی خوانده‌اند و از لسان علما و مراجع شنیده‌اند. در همین کتاب و در فرازی از بیانات رهبر معظم انقلاب، در قالب نکته‌ای دقیق و آموزنده به این موضوع پاسخ داده شده است:

«از بس اینها را تکرار کرده‌ایم و شنیده‌ایم و گفته‌ایم، برایمان عادی شده است. انسانی به کمال راه پیدا می‌کند که از بین همین چیزهای تکراری، حقایق را پیدا کند. علم مادی نیز همین‌طور است. همه در مدت عمرشان دیده‌اند که وقتی سیب از درخت جدا می‌شود، به طرف زمین می‌افتد. دیگر از این کار عادی‌تر، چیزی در دنیا هست؟! اما یک نفر متوجه شد که این یک پدیده است: چرا سیب پایین می‌آید؟ چرا از درخت که جدا می‌شود بالا نمی‌رود؟ آن وقت نیروی جاذبه کشف شد. یک باب جدید در دانش بشری باز شد. همه این چیزهای عادی زندگی ما از این قبیل است». 

همزمان با برگزاری سی‌ و پنجمین جشن گلریزان ستاد دیه کشور ویژه‌ کمک به آزادی زندانیان نیازمند، رهبر انقلاب اسلامی مبلغ یک میلیارد تومان به این امر خداپسندانه اختصاص دادند.

جشن گلریزان هر سال در ماه مبارک رمضان، به همت ستاد مردمی رسیدگی به امور دیه و کمک به زندانیان نیازمند، با حضور جمعی از مسئولان و خیّرین نیکوکار در تهران و شهرهای مختلف کشور برگزار می‌شود.

در جلسه رای اعتماد به نخست وزیر پاکستان،‌ عمران خان کمتر از 110 رای را از آن خود کرد و در مقابل اپوزیسیون با بیش از 179 رای او را برای ادامه پست نخست وزیری مناسب ندانستند.

همزمان با آغاز روند رای عدم اعتماد به عمران خان نخست وزیر پاکستان، رئیس پارلمان پاکستان از سمت خود  استعفا کرده بود.

پس از رای عدم اعتماد به عمران خان در پارلمان پاکستان و عزل او، رسانه‌های پاکستان اعلام کردند نخست وزیر معزول چند دقیقه قبل دفتر نخست وزیری را ترک کرده است.

رسانه‌های پاکستانی اعلام کردند پارلمان این کشور دوشنبه 11 آوریل برابر با 22 فروردین نخست وزیر جدید را انتخاب خواهد کرد.

برخی منابع خبری نیز گزارش دادند تمامی فرودگاه های اصلی پاکستان در حالت آماده باش کامل به سر می برد و خروج افراد بلند پایه از کشور ممنوع اعلام شده است. 

بسم الله الرّحمن الرّحیم (۱)

الحمدلله ربّ العالمین و الصّلاة و السّلام علی سیّدنا محمّد و آله الطّاهرین سیّما بقیّة الله فی الارضین.

خیلی خرسندم، و خدای متعال را شاکرم که امروز این توفیق را داد، در طلیعه‌ی خورشید رمضانی با شما عزیزان که بحمدالله منوّر به این نور هستید، با قرآن مأنوس هستید، این جلسه را داشته باشیم و از نزدیک شما را زیارت کنیم؛ جدّاً امروز من استفاده کردم و لذّت بردم از این تلاوتها و برنامه‌هایی که اجرا شد.

چند کلمه راجع به ماه مبارک رمضان عرض کنم، چند کلمه هم درباره‌ی اُنس با قرآن و کلام‌الله مجید عرض کنم، بعد هم چند نکته درباره‌ی شما هنرمندان تلاوت عرض خواهم کرد.

درباره‌ی ماه مبارک رمضان فرمود: هُوَ شَهرٌ دُعیتُم فیهِ اِلى ضیافَةِ اللَه؛‌(۲) خیلی خب، شما دعوت شدید. انسان گاهی یک جایی دعوت میشود، اجابت میکند، میرود به آن مهمانی و پذیرایی میشود؛ یک وقت هم نه، دعوت کرده‌اند ما را، همّت نمیکنیم که حرکت کنیم و به آن مهمانی برویم و پذیرایی بشویم؛ پس این، دست من و شما است. این ماه، ماه رمضان است، ماه ضیافت است، ماه گستره‌ی بی‌نهایت رحمت الهی است. آن کسی که برود سر این سفره بنشیند و پذیرایی بشود کیست؟ بحث سر این است. باید همّت بکنیم که ما وارد این تالار عظیم پذیرایی بشویم و سر این سفره بنشینیم. این ضیافت چیست؟ حالا اگر همه‌ی شما ان‌شاءالله به بهترین وجهی وارد این تالار ضیافت شدید و به ضیافت الهی مشرّف شدید، خدای متعال به شما چه خواهد داد؟ پذیرایی الهی عبارت است از فراهم کردن فرصت تقرّب به خدا؛ یعنی از این چیزی دیگر بالاتر نیست. خدای متعال در این ماه فرصت تقرّب به خودش را فراهم کرده؛ اگر شما وارد این ضیافت شدید، از این پذیرایی بهره‌مند میشوید. این فرصت چیست؟ این فرصت، روزه است؛ این فرصت اجر بی‌پایان تلاوت [کتاب] الهی است، تلاوت قرآن است؛ این فرصت اجر مضاعف برای اصلاح ذات‌البین است و امثال این چیزها که در خطبه‌ی رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) وجود دارد. از خدای متعال بخواهیم اینها را؛ بخواهیم که خدای متعال به ما این توفیق را بدهد که از این فرصتها استفاده کنیم. لذا فرمود: فَاسأَلُوا اللَهَ رَبَّکُم بِنیّاتٍ صادِقَةٍ وَ قُلوبٍ طاهِرَةٍ اَن یُوَفِّقَکُم لِصِیامِهِ وَ تِلاوَةِ کِتابِه؛(۳) این را از خدا بخواهید.

بحمدالله شما اکثراً جوان هستید و دلهای پاک و نورانی و متلألئ که انسان واقعاً غبطه میخورد به حال شما جوانها؛ میتوانید از این فرصتها به بهترین وجهی استفاده کنید. حضرت سجّاد (سلام اﷲ علیه) در دعای چهل‌وچهارم صحیفه‌ی سجّادیّه که دعای ورود به ماه رمضان است، به خدا این جور عرض میکنند: وَ اَعِنّا عَلی صیامِهِ بِکَفِّ الجَوارِحِ عَن مَعاصیه؛ صیامِ این جوری؛ معلوم شد که صیام، فقط نخوردن و اجتناب از این کارهای ظاهری نیست؛ این هم جزو این صیامی است که شما را به خدا آن جور نزدیک میکند: کفّ جَوارِح از معاصی الهی؛ وَ استِعمالِها فیهِ بِما یُرضیک؛ البتّه دعا، دعای مفصّلی است و من توصیه میکنم که کسانی که نخوانده‌اند این دعا را بخوانند؛ بخوانید این دعا را و واقعاً بهره‌مند بشوید؛ شماها این لیاقت را دارید که از کلمات امام سجّاد در صحیفه‌ی سجّادیّه به بهترین وجهی استفاده کنید؛ دنباله‌اش بعد از فاصله‌ای میفرماید: وَ اَن نَتَقَرَّبَ اِلیکَ فیهِ مِن الاَعمالِ الزّاکیَةِ بِما تُطَهِّرُنا عَن الذُّنوبِ وَ تَعصِمُنا فیهِ مِمّا نَستَأنِفُ مِنَ العَیوب؛ خدای متعال هم از گذشته ما را پاک کند، هم در آینده ما را محفوظ کند و نگه دارد؛ قدر این ماه را بدانیم.

امّا در مورد اُنس با کلام الله؛ خب یکی از نامهای مبارک قرآن «ذکر» است. در خود قرآن چند جا تعبیر «ذکر» به کار برده شده و مراد، قرآن است؛ مثلاً «وَ هذا ذِکرٌ مُبارَکٌ اَنزلناه»(۴) در سوره‌ی انبیاء که قرآن به عنوان «ذکر» معرّفی شده، یا «اِنّا نَحنُ نَزَّلنَا الذِّکرَ وَ اِنّا لَهُ لَحافِظون»(۵) در سوره‌ی حجر که اینجا هم همین ‌جور است و چند جای دیگر قرآن ــ شاید مجموعاً چهار پنج جا [یا] پنج شش جا در قرآن هست ــ که قرآن «ذکر» نامیده شده ؛چرا «ذکر»؟ ذکر یعنی «یاد»؛ «قرآن، ذکر است» یعنی چه؟ یعنی «مذّکِر» است، یادآورنده است؛ قرآن، ما را به یاد می‌آورد. این به عنوان مبالغه است. در کلام عرب وقتی میخواهند مبالغه کنند، اسم فاعل را به صورت اسم فاعل به کار نمیبرند، به صورت مصدر به کار میبرند؛ میگویند «زیدٌ عدل»؛ وقتی میخواهند بگویند: زید خیلی عادل است، میگویند: زیدٌ عدل؛ زید عدل است؛ این [مسئله]، این [جور] است. قرآن ذکر است؛ یعنی در نهایت یادآوری و در نهایت مذکِّریّت است. این قرآن است. خب «ذکر» وسیله‌ی ارتباط است؛ ذکر یعنی یاد؛ شما اگر یادتان بود ارتباط برقرار میکنید با هر کسی، با هرچیزی، اگر از او یادتان رفت، قهراً دیگر ارتباط برقرار نمیکنید؛ ذکر طبیعتاً وسیله‌ی ارتباط است؛ اگر میخواهیم با خدا ارتباط داشته باشیم، با بهشت ارتباط داشته باشیم، با باطن عالی‌رتبه‌ی خودمان که خدای متعال برای ما قرار داده و میتوانیم به آن برسیم و به آن فعلیّت بدهیم، ارتباط [برقرار] کنیم، باید به یادش باشیم؛ اگر یاد رفت، غفلت حاصل خواهد شد و این غفلت همان چیزی است که در قرآن مکرّر نسبت به این غفلت پرهیز و زنهار داده شده، بر حذر داشته شده‌ایم از این. در قیامت به کافر و منحرف میگویند: لَقَد کُنتَ فی غَفلَةٍ مِن هذا وَ کَشَفنا عَنکَ غِطائَک؛(۶) که مال سوره‌ی ق است، یا در سوره‌ی مبارک انبیاء [میفرماید]: یا وَیلَنا قَد کُنّا فی غَفلَةٍ مِن هذا؛(۷) کافر در قیامت این جور میگوید: یا وَیلَنا؛ وای بر ما؛ ما دچار غفلت بودیم. غفلت بلای خیلی بزرگی است. لذا در یکی از دعاهای مربوط به نافله‌ی شب [چنین آمده]: اَللَهُمَّ اِنّی اَعوذُ بِکَ مِنَ الکَسَلِ وَ الهَرَمِ وَ الجُبنِ وَ البُخلِ وَ الغَفلَةِ وَ القَسوَة؛(۸) به خدا پناه میبریم از غفلت. خب پس «غفلت» نقطه‌ی مقابل «ذکر» است؛ قرآن هم ذکر است. هر چه شما با قرآن بیشتر اُنس پیدا کنید، ذکر بیشتر خواهد شد. و البتّه «ذکر» و «مراقبه» تقریباً همسان یا به یک معنا متّحدند؛ [همان] مراقبه که این همه اهل معنا و اهل سلوک روی آن تأکید میکنند و میگویند پلّکان عروج انسان مراقبه است؛ مراقب خود بودن. گمان میکنم در فرمایشات مرحوم آخوند ملّاحسینقلی همدانی یا یکی از شاگردهای ایشان یک وقتی دیدم که ایشان میفرمایند بدون مراقبه هم گاهی حال برای انسان پیدا میشود امّا این حال باقی نمیماند؛ اگر مراقبه بود، آن حال معنوی هم برای انسان باقی میماند. بنابراین تلاوت قرآن، اُنس با قرآن این خصوصیّات را دارد.

خب این سخن گفتن خدا است دیگر؛ وقتی قرآن میخوانیم، خدا دارد با ما حرف میزند. این حرف زدن هم فقط مربوط به گذشته و قضایا یا قصص قرآنی نیست؛ مربوط به همین وضع فعلی ما است که با آن زبان دارد بیان میشود؛ برای این است که ما راه خودمان را پیدا کنیم و پای صحبت خدا بنشینیم. و این نعمت بزرگی است که خدای متعال به ما داده. یک نعمت این است که هر وقت میخواهیم [میتوانیم] با خدا حرف بزنیم: «بِغَیرِ شَفیع»(۹) ــ ‌که در دعای شریف ابی‌حمزه هست ــ هر وقتی که اراده کنیم، میتوانیم با خدای متعال حرف بزنیم؛ این دعا است؛ و هر وقت [هم] اراده کنیم، میتوانیم پای صحبت خدا بنشینیم. [تعیین] وقت با شما است؛ تعیین وقت را در واقع شما دارید میکنید تا پای صحبت خدا بنشینید و استفاده کنید؛ با این چشم به تلاوت قرآن نگاه کنیم؛ قرآن را با این نگاه ببینیم.

و تلاوت باید تکرار بشود. بارها بنده عرض کرده‌‌‌ام که باید تلاوت را تکرار کرد؛ باید قرآن را از اوّل تا آخر خواند و تمام کرد، دوباره شروع کرد، از سر تا آخر، و پیوسته و پی‌درپی باید قرآن را استفاده کرد.

و قرآن معجزه‌ی پیغمبر است. خب این پیغمبر که پیغمبر خاتم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) است، دینش ابدی است، پس معجزه‌اش هم باید ابدی باشد. دین پیغمبر دین ابدی است، معجزه‌ی او هم بایستی ابدی باشد؛ یعنی چه ابدی؟ یعنی اینکه شما هر وقتی از دوران طولانی تاریخ تا آن وقتی که این دین برپا است، یعنی تا ابد، در هر دوره‌ای معارف مورد نیاز خودتان را برای زندگی بتوانید از قرآن پیدا کنید؛ زندگی یعنی چه؟ زندگی یعنی همان معنای وسیع زندگی: زندگی معنوی، زندگی متعالی الهی، زندگی مادّی، خانواده، حکومت، ارتباطات اجتماعی، تا اتّصال به خدای متعال؛ آن صحنه‌ی وسیع و گستره‌ی عظیم زندگی انسان اینها است. قرآن باید بتواند و میتواند که درباره‌ی همه‌ی این محدوده‌ی عظیم پاسخ بدهد به سؤالات شما و راهنمایی کند به معارف بلند الهی. عالی‌ترین مفاهیم مربوط به زندگی انسان را قرآن میتواند به ما معرّفی کند که البتّه این، با تعلّم و تفقّه به دست می‌آید؛ این را فراموش نکنید. بله، غالب مردم ــ آن هم نه همه‌ی مردم ــ از ظاهر قرآن یک استفاده‌ای میکنند امّا استفاده‌ی از اعماق قرآن و بطون قرآن جز با تعلّم و تفقّه به دست نمی‌آید که در نهج‌البلاغه در خطبه‌‌ی ۱۱۰ [میفرماید]: وَ تَعَلَّمُوا القُرآن؛ بعد با یک فاصله‌ای [میفرماید]: وَ تَفَقَّهوا فیه ــ تفقّه یعنی آموزش عمیق، به یادگیری عمیق میگویند «تفقّه» ــ آموزش عمیق ببینید درباره‌ی قرآن؛ فَاِنَّهُ رَبیعُ القُلوب؛ که بهار دلها است؛ بهار دلها است. دل را طراوت میبخشد و به دل شکوفایی میدهد؛ این [جور] است؛ و تدبّر و تعلّم و تفقّه لازمه‌ی آن است. البتّه شرطش هم تطهیر قلب است؛ باید دلهایمان را پاک کنیم، از خیلی از واردات قلبی خودمان را نجات بدهیم که این هم باز برای شما جوانها از امثال بنده بمراتب آسان‌تر است؛ این را به شما بگویم؛ بدانید ما دوران شما را هم طی کردیم، گذراندیم، تجربه‌اش را داریم، دوران خودمان را هم که شما تجربه‌اش را ندارید ما داریم؛ این تطهیر قلب که عرض میکنم، در دوران شما بمراتب آسان‌تر از دوران ما است؛ لا یَمَسُّهُ اِلّا المُطَهَّرون؛(۱۰) بایستی تطهیر کرد دل را و قرآن را مس کرد.

یک حدیثی را مرحوم علّامه‌ی طباطبائی (رضوان الله علیه) نقل میکنند،(۱۱) من خوشم آمد که این را به شما عرض بکنم؛ این حدیث از امیرالمؤمنین (علیه السّلام) است که مرحوم طباطبائی میفرماید: و هو من غرر الاحادیث؛ این از برجسته‌ترین و زبده‌ترین احادیث اهل‌بیت (علیهم السّلام) است. قیل له هَل عِندَکُم شَی‌ءٌ مِنَ الوَحی؛ یک نفر از امیرالمؤمنین میپرسد که غیر از این قرآنی که حالا در اختیار ما هست، چیزی از وحی در اختیار شما هست؟ قالَ لَا وَ الَّذی فَلَقَ الحَبَّةَ وَ بَرَاَ النَّسَمَة؛ حضرت میفرمایند که نه، به خدا قسم، چیزی بیش از این در اختیار ما نیست؛ اِلَّا اَن یُعطِیَ اللَهُ عَبداً فَهماً فی کِتابِه؛ ترجمه‌ی فارسی این، به زبان متعارف ما این جوری میشود: بله، اگر خدای متعال راه را باز کند، ما در همین چیزی که هست غور کنیم، آن وقت چیزهای زیادی در اختیار ما هست. مرحوم علّامه طباطبائی میگویند که این بیانات امیرالمؤمنین در توحید، در معارف الهی که به تعبیر ایشان از بیانات عجیب امیرالمؤمنین است ــ که شما نهج‌البلاغه را که نگاه کنید، این واقعاً به تعبیر ایشان  از اعاجیب است ــ همه‌ی اینها را امیرالمؤمنین از قرآن استفاده کرده؛ از این حدیث استفاده میشود که همه‌ی این معارف عالی و ممتاز که برای فهمیدن آنها عقول متعارف عادّی کافی نیست، و باید انسان فکر کند، یاد بگیرد، درس بگیرد تا بفهمد، همه‌ی این معارف را امیرالمؤمنین از قرآن گرفته، از قرآن استفاده کرده. قرآن این [جور] است. این اقیانوس عمیق، این [جور] است.

خب حالا چند جمله و چند نکته هم درباره‌ی مسائل مربوط به تلاوت برای جمع که کار باارزش شما است.

اوّلاً بحمدالله کشور ما از لحاظ قرّاء خوش‌خوان یکی از کشورهای برجسته و نمونه است. یعنی در دنیای اسلام شاید مثلاً [بجز] کشور مصر که حالا یک امتیازی در این زمینه دارد، من فکر نمیکنم بقیّه‌ی کشورها این تعداد قاری برجسته و خوش‌خوان و درست‌خوان در کشورها وجود داشته باشد که بحمدالله در کشور ما هست. [این] به برکت جمهوری اسلامی است. ما کجا بودیم، به کجا رسیدیم! اوایل انقلاب، همّت ما و اهتمام ما این بود که قاری ما بداند کجا باید بخواند، کجا وصل کند، کجا وقف کند، کجا بِایستد؛ یعنی در این حد [بودند]، آن هم قرّاء معدودی که بودند. امروز بحمدالله انسان نگاه که میکند، قرّاء متعدّد و کثیری [را میبیند]. بنده با رادیوتلاوت مأنوسم الحمدلله، غالباً گوش میکنم آن وقتی که فراغت داشته باشم؛ به قدری تلاوتهای خوب در این رادیو و گاهی در تلویزیون ــ که کمتر توفیق پیدا میکنم [ببینم] ــ وجود دارد که انسان واقعاً خدا را شکر میکند؛ من خیلی اوقات وقتی می‌شنوم تلاوت را، خدا را شکر میکنم.

امروز خیلی از این قرّاء ما از بسیاری [از قاریان بالاترند]. حالا نمیگویم «همه»؛ شماها هنوز نرسیده‌اید به آن برجسته‌هایی که هستند. باید کار کنید؛ این هم یکی از نکات است که حالا این را در پرانتز عرض بکنم: شما که خوب میخوانید و درست میخوانید و مستمع را به هیجان می‌آورید، فکر نکنید کار تمام شد؛ هر وقتی که در هر جایی آدم فکر کرد دیگر به آخر خط رسیده، دیگر بالاتر از این چیزی نیست، همان جا نقطه‌ی سقوط انسان است؛ بنده به شعرا هم همین را میگویم، به نویسندگان هم همین را میگویم، به طلّاب هم همین را میگویم. باید پیش بروید؛ باید باز هم جلو بروید، پیش بروید و تکمیل کنید و جا برای تکمیل هنوز هست؛ این جور نیست که خیال کنید حالا همه چیز تمام شده. امّا آنچه الان هست انصافاً افتخارآفرین است؛ یعنی آنچه ما امروز در اختیار داریم، بحمدالله این تعداد و این کیفیّت را، ما در جایی غیر از همان جایی که اسم آوردم سراغ نداریم که به این اندازه وجود داشته باشد. حتّی خیلی از قرّاء فعلی ما بهتر هستند از بعضی از آن کسانی که دعوت کرده‌ایم آورده‌ایم اینجا، پول هم به آنها داده‌ایم، قرآنشان را هم گوش کرده‌ایم، هزار نفر هم بیخودی «الله‌الله» داد کشیدند پای خواندنشان که هیچ لزومی هم نداشته! گاهی بد هم میخوانَد، امّا جمعیّت میگویند «الله»؛ او میفهمد که این جمعیّت نمیفهمند خوب و بدِ تلاوت را، لذا سعی هم نمیکند دیگر خوب بخواند. این را بنده دیده‌ام؛ بعضی از قرّاء در مصر که خوانده‌اند خوب خوانده‌اند، اینجا که آمدند خواندند، نه، خواندنشان تعریفی ندارد! این مهم است؛ حالا شماها که با مستمعین طرفید، این تذکّرات را باید به آنها بدهید، اگر چه حالا مدّتی هم هست که مهمانِ آن جوری نداریم. الحمدلله قرّاء ما قرّاء خوبی هستند.

حالا از همین جمعی که امروز خواندند، من نگاه میکنم میبینم تلاوتهایی که من گوش کردم خیلی خوب بود! آقای نظریان(۱۲) یک تلاوتی کرده بود از سوره‌ی قصص ــ همان قسمتی که مصطفیٰ‌اسماعیل خوانده ــ خیلی‌خیلی خوب بود؛ یا آقای مقدّمی(۱۳) یک تلاوتی کرده از سوره‌ی هود که بسیار خوب بود، انصافاً خیلی برجسته بود؛ این حامدآقا(۱۴) همین جور، تلاوتهای خیلی خوبی دارند. بعضی از دوستانی که حالا امروز اینجا خواندند ــ خیلی‌های دیگر هم همین جور هستند؛ حالا چون من نمیبینم اشخاص را و نمی‌شناسم اسمهایشان را، نمیدانم چه کسانی هستند و چه کسانی نیستند، اسم نمی‌آورم؛ [فقط] این چند نفری را که اینجا تلاوت کردند اسم آوردم ــ از خیلی از اینهایی که آمدند اینجا و به عنوان استاد ــ استاد فلان‌ ــ از آنها یاد میشود، خیلی بهتر میخوانند و بحمدالله این جزو افتخارات ما است. این نکته‌ی اوّل.

نکته‌ی دوّم این است که تلاوت در جمع یک هنر است، یک هنر مقدّس است. این هنر که در شمار برترین هنرهای قدسی است و جزو برترین هنرهای مقدّس است، باید در خدمت ذکر و در خدمت دعوت باشد. قرآن ذکر است دیگر؛ تلاوت شما باید در خدمت ذکر باشد؛ باید جوری تلاوت کنید که منِ مستمع، متذکّر بشوم، و به یاد خدا، به یاد قیامت، به یاد عوالم بالا بیفتم؛ بیشتر از آنکه انسان متذکّر است، باید از تلاوت شما متذکّر بشود؛ شما در تلاوتتان این را در نظر قرار بدهید، این را بخواهید. مراقب باشیم که چیزهای حاشیه‌ای، بعضی از خودنمایی‌ها ــ که ماها خب انسانیم، ضعیفیم، در کارهایمان یک بخشی، یک خودنمایی‌هایی هست، حالا بنده آن مقدار کمش را نمیخواهم خیلی متّه روی خشخاش بگذارم ــ غلبه نکند؛ آن حالت خودنمایی بر آن حالت تذکّر و مُذَکِّریّت و دعوت الی‌الله غلبه نکند در این تلاوتی که شما انجام میدهید. نباید فقط به عنوان یک هنر به این نگاه کنید؛ بعضی از خواننده‌های قرآن غیر ایرانی را که انسان نگاه میکند، به این [کار] فقط به صورت یک هنر نگاه میکنند؛ نه، این فقط یک هنر نیست؛ این، وسیله‌ی دعوت الی‌الله است؛ با این شکل بایستی به آن نگاه کنید. باید جوری باشد که «وَ اِذا تُلِیَت عَلَیهِم آیاتُهُ زادَتهُم ایمانا»؛(۱۵) وقتی شما قرآن میخوانید باید ایمان من افزایش پیدا کند؛ ایمان مستمعتان بایستی افزایش پیدا کند. یک مقداری از این به عهده‌ی شما است که شما باید این کار را انجام بدهید، تا حدود زیادی بر عهده‌ی قاری است.

شما قرائت را با استعاذه شروع میکنید؛ [باید] این استعاذه حقیقی باشد. با این استعاذه واقعاً به خدا پناه ببرید از شرّ شیطان: «فَاِذا قَرَأتَ القُرآنَ فَاستَعِذ بِاللهِ مِنَ الشَّیطانِ الرَّجیم‌»(۱۶) که در سوره‌ی مبارکه‌ی نحل است. اگر این تلاوت با استعاذه شد، در خدمت اغراض شیطانی قرار نخواهد گرفت. این هم یک نکته.

 یک نکته‌ی دیگر مهندسی تلاوت است. این چیزی است که من چند بار به بعضی از قرّائی که پیش ما تلاوت کردند، خواسته‌ام بگویم فرصت نشده. یکی از چیزهایی که باید شما به عنوان قاری در نظر داشته باشید، مهندسی تلاوت است؛ باید این تلاوتتان را از پیش در ذهنتان مهندسی کنید. البتّه اینها طبعاً بعداً بتدریج برای انسان به شکل غریزی و عادی میشود، لکن در اوّل کار، اوایل کار تا مدّتها مسلّماً احتیاج دارد به اینکه توجّه کنید.

مهندسی یعنی چه؟ چند جور مهندسی هست: یکی انتخاب لحن مناسب برای هر بخش. مثلاً فرض کنید که همه‌ی لحنها برای لحن قصّه مناسب نیست، یا همه‌ی لحنها برای آیات انذار از عذاب مناسب نیست؛ یک لحنهایی مناسب است، یک لحنهایی مناسب نیست؛ لحن مناسب با آن مضمون را باید پیدا کنید. بعضی از قرّاء مصری در این کار حقّاً و انصافاً در سطح عالی‌اند که میدانند با چه لحنی بایستی این [آیات] را بخوانند؛ این که اگر انذار است، اگر وعید است، اگر بشارت است، اگر وعده‌ی بهشت است، اگر قصّه است، هر کدام از اینها یک لحن را اقتضا دارد؛ باید مهندسی کنید.

یک مهندسی دیگر، مهندسی انخفاض(۱۷) و اعتلای(۱۸) صدایتان است؛ صدا را کِی بالا ببرید، کِی پایین بیاورید؛ این مهم است. بعضی‌ها صدا را بی‌مورد بالا میبرند، جایی که اصلاً جای بلند کردن صدا نیست. باید تشخیص بدهید که کجا بایستی صدا را بلند کرد و با تُن بلند باید خواند، کجا بایستی آرام خواند. البتّه در بعضی از تلاوتهایی که انسان از قرّاء معروف می‌شنود، به‌اصطلاح یک انخفاض و اعتلاهایی وجود دارد که حالا آنها مخصوص خودشان است، تکرار آنها هم به نظر ما خیلی مناسب نیست؛ خود شما بایستی تشخیص بدهید، توجّه کنید که کجا بایستی صدا را بلند کرد، کجا بایستی آرام خواند.

یکی هم کیفیّت القاء است؛ کیفیّت القاء هم خیلی مهم است. بنده حالا یک نمونه را عرض بکنم: تلاوت سوره‌ی مبارکه‌ی فاطر عبدالفتّاح شعشاعی ــ که واقعاً یک تلاوت‌گر فوق‌العاده است ــ [وقتی] میرسد به این آیه‌ی شریفه: یا اَیُّهَا النّاسُ اَنتُمُ الفُقَرآءُ اِلَی الله.(۱۹) میدانید که مستمع‌های عرب دنبال این هستند که نَفَس بلند به کار برود. وقتی قاری با نَفَس طولانی تلاوت میکند خوششان می‌آید و تشویق میکنند و الله‌الله میگویند، و نَفَس کوتاه را خیلی دوست نمیدارند. عبدالفتّاح نَفَسش کوتاه است امّا این «یا اَیُّهَا النّاسُ اَنتُمُ الفُقَرآءُ اِلَی الله» را با یک لحنی میخوانَد که این مجلس زیر و رو میشود! به نظر من بشنوید این تلاوت را؛ مجلس را زیر و رو میکند؛ از بس با لحن مناسبی این را میخوانَد. این لحن متناسب را در نظر داشته باشید. این [یک] مهندسی.

یک مهندسی دیگری هم وجود دارد و آن، کیفیّت تلاوتی است که بتواند واقعه را مجسّم کند در مقابل مستمع؛ یعنی جوری بخواند که شما که دارید می‌شنوید، کأنّه دارید می‌بینید واقعه را؛ که در این قضیّه استاد مسلّم انصافاً شیخ مصطفیٰ اسماعیل است، که فوق‌العاده است در این جهت. در آن آیات شریفه‌ی سوره‌ی قصص که «وَجَدَ مِن دونِهِمُ امرَاَتَینِ تَذودانِ قالَ ما خَطبُکُما قالَتا لا نَسقی‌حَتَّی‌ یُصدِرَ الرِّعآءُ وَ اَبونا شَیخٌ کَـبیرٌ * فَسَقَی لَهُما ثُمَّ تَوَلَّی اِلَی الظِّلِّ فَقالَ رَبِّ اِنّی لِمآ اَنزَلتَ اِلَىَّ مِن خَیرٍ فَقیرٌ * فَجآءَتهُ اِحداهُما تَمشی عَلَی استِحیـآء»،(۲۰) اینها را جوری میخوانَد که شما کأنّه می‌بینید که این دختر دارد می‌آید و خجالت میکشد، که این خجالت ناشی از یک احساساتی است؛ رفته‌اند پیش پدرشان، صحبت این جوان را کرده‌اند و گفته خیلی خب، بروید دنبالش بگویید بیاید. «فَجآءَتهُ اِحداهُما تَمشی عَلَی استِحیـآء» را چند بار تکرار میکند. یا مثلاً در سوره‌ی مبارکه‌ی نمل، اَیُّکُـم یَأتینی بِعَرشِهـا قَبلَ اَن یَأتونی مُسلِمین *  قالَ عِفریتٌ مِنَ الجِنِّ اَنَا ءاتیکَ بِهِ قَبلَ اَن تَقومَ مِن مَقامِک.(۲۱) آن‌چنان این «اَنَا ءاتیکَ بِهِ» را از زبان این عفریتِ جن تکرار میکند و بیان میکند، کأنّه انسان دارد میبیند این عفریتِ جن را که با یک غروری میگوید من برایت می‌آورم، قَبلَ اَن تَقومَ مِن مَقامِک. بعد [میفرماید]: قالَ الَّذی عِندَهُ عِلمٌ مِنَ الکِتابِ اَنَا ءاتیکَ بِهِ قَبلَ اَن یَرتَدَّ اِلَیکَ طَرفُک؛(۲۲) یعنی [آن دیگری] زد تو دهن آن عفریتِ جنّی، گفت قبل از اینکه چشمت را به هم بزنی من حاضر میکنم، که حاضر هم کرد. این را جوری میخوانَد که انسان کأنّه دارد میبیند که این اتّفاق دارد می‌افتد؛ این هم یک جور مهندسی است. بالاخره، به طور خلاصه، تلاوت قاری باید منشأ اثر باشد؛ باید شما که تلاوت میکنید، جوری تلاوت کنید که تأثّر در مستمع شما به وجود بیاید و منشأ اثر بشود. اِنَّما تُنذِرُ مَنِ اتَّبَعَ الذِّکرَ وَ خَشِیَ الرَّحمٰنَ بِالغَیب؛(۲۳) اتّباع باید به وجود بیاید با خواندن شما؛ با تلاوت شما بایستی اتّباع به وجود بیاید. این حالا چند نکته‌ای بود که عرض کردم.

یک نکته هم راجع به این مسئله‌ی اختلاف قرائتها بگویم. بعضی از قرّاء مصری که ما دعوت کردیم و آمدند در طول این چند سال، تقیّد داشتند که انواع و اقسام قرائتها را بخوانند. حالا بنده چون خیلی مسلّط نیستم، نمیتوانم قطعاً بگویم که اینها قرائتهای شاذ(۲۴) را هم میخواندند. ما چهارده قرائت داریم، علاوه بر آنها چند قرائت شاذ هم داریم. من احتمال میدهم حتّی بعضی از آنها در تلاوتهایشان مقیّد بودند همین طور پی‌درپی تکرار که میکنند قرائتهای مختلف را، قرائتهای شاذ را هم بخوانند؛ این به نظر من هیچ وجهی ندارد، هیچ «ذکری» در این وجود ندارد، هیچ دعوتی در این وجود ندارد. بله، من البتّه خواندن اختلاف قرائت را رد نمیکنم، امّا محدود. قرائت وَرش از این جهت مهم است که در شمال آفریقا و در غرب دنیای اسلام، قرائتِ رایج است. خود وَرش سالها در مصر زندگی میکرده ــ هم وَرش و هم قالون، اصلاً در مصر زندگی میکردند ــ سالهای متمادی وَرش در مصر بوده؛ لذا قرائت وَرش در مصر و در شمال آفریقا و در تونس و مانند اینها معروف است. قرآنهایی طبق قرائت وَرش و طبق قرائت قالون آنجاها چاپ شده که برای ما هم فرستاده‌اند بنده دیده‌ام. این قرائتِ وَرش است. بنابراین، خواندن قرائت وَرش ایرادی ندارد، چون یکی از قرائتهای رایج است؛ ولو حالا نه به قدر قرائت حفص، امّا بالاخره رایج است. این خوب است. قرائت حمزه هم که این نوجوان ما(۲۵) امروز یک مقداری قرائت حمزه را میخواند، از یک جهتی خوب است و آن، این است که این سَکتی که در قرائت حمزه هست بین حرف ساکن و همزه، چیز قشنگی است. از این جهت که زیبا میکند تلاوت را، [خواندنش] گاهی اوقات ایرادی ندارد به نظر ما. این دو قرائت را اگر چنانچه بخوانند، بد نیست؛ امّا دیگر [خواندنِ] اختلافِ قرائتهای مختلف و شکلهای گوناگون در یک کلمه و مانند اینها به نظر ما خیلی لزومی ندارد؛ یعنی آن چیزی را که مورد انتظار از شما است ــ که  ذکر و دعوت و تذکّر و مانند اینها است ــ حقّاً و انصافاً تأمین نمیکند.

یک نکته‌ی دیگر را هم من یادداشت کرده‌ام که عرض بکنم. در زمینه‌ی فعّالیّتهای قرآنی، خب کارهای خیلی خوبی شده؛ لکن اینها کافی نیست؛ ما به تلاشهای بیشتری احتیاج داریم. یکی از پیشنهادهایی که به ما شد و کار درستی است و من مطرح میکنم و شماها هر کدام که میتوانید انجام بدهید، این است که مساجد یک محل ــ حالا مثلاً در تهران، مساجد فلان بخش از تهران که سه تا، چهار تا، پنج تا مسجد است ــ هر کدام از اینها یک پایگاه قرآنی باشند و با هم ارتباط داشته باشند؛ اینها بروند به مهمانی آنها، آنها بیایند به جلسه‌ی اینها؛ با هم مسابقه بدهند؛ این غیر از این مسابقات رایجی است که اوقاف و دیگران راه می‌اندازند؛ یک چنین کارهایی انجام بگیرد؛ این بهترین مشوّق است برای اینکه جوانها و نوجوان‌ها وارد وادی قرآن‌خوانی بشوند؛ ما به این احتیاج داریم.

جوانهای ما باید وارد عرصه‌ی قرآن‌خوانی، بخصوص حفظ قرآن بشوند که ما خب حافظ [قرآن] زیاد لازم داریم؛ من چند سال پیش هم عرض کردم؛(۲۶) تلاشهایی هم شده منتها هنوز تا آنجا خیلی فاصله داریم. اگر بخواهید آن ده میلیون را تأمین بکنید، راهش این است که نوجوان‌های ما وارد وادی قرآن بشوند؛ نوجوان که وارد شد حفظ آسان میشود؛ راهش هم این است که در مساجد این کار اتّفاق بیفتد؛ هر مسجدی یک پایگاه قرآنی بشود؛ مساجد این محل با همدیگر ارتباط داشته باشند، همکاری داشته باشند؛ اساتیدشان اینها را به هم آشنا کنند؛ اینها بروند پیش آنها. ما در مشهد داشتیم این کار را؛ هم در مسجد کرامت، هم در مسجد امام حسن مجتبیٰ. خدا ان‌شاءالله رحمت کند مرحوم آقای مختاری، قاری بسیار خوب مشهد را و همچنین جناب آقای آقامرتضای فاطمی که جزو بهترین‌های مشهد [بود] و هنوز هم ایشان الحمدلله جزو بهترین‌ قرّاء کشور محسوب میشود؛ این دو نفر را من دعوت کرده بودم، خواسته بودم، آنجا سالها در مسجد کرامت این جلسه را اداره میکردند؛ در مسجد امام حسن هم که ما بودیم ــ این دو مسجدی که بنده رفت و آمد داشتم ــ اینها می‌آمدند تلاوت میکردند. و این ارتباط مساجد با یکدیگر و ارتباط قرّاء و مستمعین قرّاء و شاگردان قرّاء با یکدیگر یکی از این فرصتهایی است که ان‌شاءالله میتواند در خدمت این کار قرار بگیرد. خوب است اسمی هم از مرحوم آقای مولایی (رحمة الله علیه) بیاریم که ایشان هم خیلی حق دارد به گردن تلاوت قرآن در تهران و خیلی تلاش کرده؛ مرحوم غفّاری و دیگر برادرانی که در این جمع، سالهای قبل بودند و امسال در بین ما نیستند؛ خداوند ان‌شاءالله درجات همه‌ی آنها را عالی کند.

پروردگارا! به محمّد و آل محمّد ما را از اهل قرآن قرار بده؛ ما را با قرآن مأنوس کن؛ ما را با قرآن زنده بدار؛ با قرآن بمیران؛ با قرآن محشور کن. پروردگارا! معارف قرآنی را در دل ما بیدار و زنده کن. پروردگارا! اساتید ما، کسانی که ما را به این راه هدایت کردند، راهنمایی کردند، اُنس با قرآن را به ما یاد دادند، مشمول رحمت خودت قرار بده؛ امام بزرگوار ما، شهدای عزیز ما را با پیغمبر محشور کن؛ ما را هم در راه آنها ثابت‌قدم بدار.

والسّلام‌علیکم‌ورحمة‌الله‌وبرکاته   

۱) در ابتدای این دیدار ــ که در اوّلین روز ماه رمضان ۱۴۴۳ برگزار شد ــ تعدادی از قاریان به تلاوت آیاتی از قرآن کریم پرداختند.
۲) امالی صدوق، مجلس بیستم ، ص ۹۳
۳) همان
۴) سوره ی انبیاء، بخشی از آیه ی ۵۰
۵) سوره ی حجر، آیه ی ۹
۶) سوره ی ق، بخشی از آیه ی ۲۲
۷) سوره ی انبیاء، بخشی از آیه ی ۹۷
۸) کافی، ج ۲، ص ۵۸۶
۹) مصباح کفعمی، ص ۵۸۹  (دعای ابی‌حمزه)
۱۰) سوره‌ی واقعه، آیه‌ی ۷۹؛ «که جز پاک‌شدگان بر آن دست نزنند»
۱۱) المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۳، ص ۷۱
۱۲) آقای وحید نظریان
۱۳) آقای قاسم مقدّمی
۱۴) آقای حامد شاکرنژاد
۱۵) سوره انفال، بخشی از آیه‌ی ۲؛ «... و چون آیات او بر آنان خوانده شود، بر ایمانشان بیفزاید ...»
۱۶) سوره‌ی نحل، آیه‌ی ۹۸؛ « پس چون قرآن مىخوانى، از شیطانِ مطرود به خدا پناه بر.»
۱۷) فرود آمدن، پایین آمدن
۱۸) بلند شدن
۱۹) بخشی از آیه‌ی ۱۵؛ «اى مردم، شما به خدا نیازمندید ...»
۲۰) بخشی از آیات ۲۳ تا ۲۵؛ «... گروهى از مردم را بر آن یافت که [دامهاى خود را] آب مىدادند، و پشت سرشان دو زن را یافت که [گوسفندان خود را] دور مىکردند. [موسىٰ] گفت: "منظورتان [از این کار] چیست؟" گفتند: "[ما به گوسفندان خود] آب نمىدهیم تا شبانان [همگى گوسفندانشان را] برگردانند، و پدر ما پیرى سالخورده است." پس براى آن دو، [گوسفندان را] آب داد، آنگاه به سوى سایه برگشت و گفت: "پروردگارا، من به هر خیرى که سویم بفرستى سخت نیازمندم." پس یکى از آن دو زن ــ در حالى که به آزرم گام برمىداشت ــ نزد وى آمد …»
۲۱) سوره‌ی نمل، بخشی از آیات ۳۸ و ۳۹؛ «... کدام یک از شما تخت او را ــ پیش از آنکه مطیعانه نزد من آیند ــ براى من مى‌آورد؟ عفریتى از جن گفت: "من آن را پیش از آنکه از مجلس خود برخیزى براى تو مى‌آورم." ...»
۲۲) همان، بخشی از آیه‌ی ۴۰؛ «کسى که نزد او دانشى از کتاب [الهى] بود، گفت: "من آن را پیش از آنکه چشم خود را بر هم زنى برایت مى‌آورم." ...»
۲۳) سوره‌ی یس، بخشی از آیه‌ی ۱۱؛ «بیم دادن تو، تنها کسى را [سودمند] است که کتاب حق را پیروى کند و از [خداى] رحمان در نهان بترسد. ...»
۲۴) نادر، کمیاب
۲۵) آقای علیرضا حاجی‌زاده (از تبریز)
۲۶) از جمله، بیانات در دیدار جمعی از قاریان قرآن سراسر کشور(۱۳۹۰/۵/۱۱)

یک تحلیلگر مجله نیوزویک با بیان اینکه توسل دولت آمریکا به تحریم‌ها طی دو دهه گذشته ۹۳۳ درصد افزایش یافته از اینکه تحریم‌های اقتصادی به ابزار نهایی آمریکا برای پیشبرد سیاست خارجی دولت این کشور تبدیل شده، انتقاد کرده است.

«دنیل دی‌پتریس»، تحلیلگر مجله نیوزویک در حساب کاربری خود در توییتر نوشته است: «ایالات متحده آمریکا، تحریم‌های اقتصادی را به عنوان اصلی‌ترین ابزار سیاست خارجی می‌داند: [از نظر واشنگتن] اجرای تحریم‌ها ساده‌ است، آنها نسبتاً کم‌هزینه‌اند و نتایجی بی‌نقص به همراه می‌آورند. اما هیچ‌کدام از اینها در واقع درست نیست.»

او سپس با انتشار جدولی که از گزارش وزارت خزانه‌داری آمریکا اقتباس شده نوشته است: «طی دو دهه گذشته، تحریم‌ها به نخستین ابزار مورد توسل برای آمریکا تبدیل شده‌اند. بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۱ استفاده از تحریم‌ها ۹۳۳ درصد افزایش یافته است. وزارت خزانه‌داری آمریکا تقریباً هر هفته یک نفر را در جایی برای انجام یک اقدام شرورانه تحریم می‌کند.»

دی‌پتریس در ادامه نوشته است: «این روزها، روسیه هدف اصلی [تحریم‌ها] است. آمریکا با هماهنگی متحدانش در اروپا و آسیا یک کارزار تحریمی هماهنگ علیه روسیه به راه انداخته‌اند. بانک‌های اصلی روسیه از سامانه سوئیفت اخراج شده‌اند. نزدیک به نیمی از ۶۳۰ میلیارد دلار ذخایر ارزی روسیه اکنون برای مسکو قابل دسترسی نیست. آمریکا دیگر نفت، گاز یا زغال‌سنگ روسیه را وارد نمی‌کند. صدها شرکت بازار روسیه را ترک کرده‌اند. اتحادیه اروپا به زودی ممنوعیت‌های جدید علیه زغال‌سنگ روسیه را نهایی خواهد کرد.»

وی در پیام دیگری اضافه کرده است: «تردیدی نیست که همه این اقدامات ضربه سختی به اقتصاد روسیه خواهند زد. طبق گفته کاخ سفید اقتصاد ۱.۴ تریلیون دلاری روسیه امسال انقباض ۱۵ درصدی را تجربه خواهد کرد. این بدترین انقباض اقتصادی برای روسیه از زمان فروپاشی شوروی خواهد بود.»

تحلیلگر نیوزویک خاطرنشان کرده است: «سوال این نیست که آیا تحریم‌های آمریکا به اقتصاد روسیه لطمه خواهد زد یا خیر. مشخص است که لطمه می‌زند. سوال این است که آیا این تحریم‌ها روسیه را وادار به تغییر سیاست‌هایش در قبال اوکراین خواهد کرد یا خیر. اگر پاسخ این سوال منفی باشد آن وقت باید پرسید آیا تحریم‌ها دستاوردی هم دارند؟»

وی در ادامه تصریح کرده است: «اثربخشی تحریم‌ها تنها به هدفگذاری‌هایی است که ما ضمیمه آنها می‌کنیم. اگر این هدفگذاری‌ها غیرواقع‌بینانه باشند آن وقت تحریم‌ها موفق نخواهند بود. آمریکا سابقه بسیار وحشتناکی در اعمال تحریم‌های مفرط اقتصادی علیه یک کشور و سپس گره زدن رفع تحریم‌ها به تسلیم کامل آن کشور دارد. اگر ما خواستار تسلیم در یک موضوع جزئی سیاستی می‌شدیم شاید تحریم‌ها اثرگذار می‌بودند.»

او در ادامه خاطرنشان کرده است: «تحریم‌ها باعث نشده‌اند کره شمالی از سلاح‌های هسته‌ای یا موشک‌های قاره‌پیما دست بکشند. نیکلاس مادورو هنوز در ونزوئلا در قدرت است و اتفاقا جایگاهش نسبت به سال ۲۰۱۹ که توسط آمریکا هدف تحریم نفتی قرار گرفت بهتر هم شده است. سیاست خارجی ایران اصلاً تغییر نکرده است. روسیه امروز به کارزارش در اوکراین پایبند است درست همان‌طور که ۶ هفته پیش این عملیات را آغاز کرد. بشار اسد کماکان در کاخ ریاست‌جمهوری بر قدرت نشسته است. مطالبات حداکثری کارساز نیستند. نتیجه این مطالبات، همان‌طور که یک تحلیلگر نوشته است روی آوردن ابدی به تحریم است.»

جنگ اوکراین و فروپاشی تحریم‌ها؟

پیش از این تحلیلگران دیگری هم درباره اینکه جنگ‌افزوزی اقتصادی آمریکایی‌ها علیه روسیه ممکن است به فروپاشی سلطه دلار و تضعیف نظام تحریم‌های آمریکا منجر شود هشدار داده‌اند.

ایالات متحده آمریکا از آغاز قرن بیست و یکم با شور و شوق بیشتری از سلطه‌اش بر نظام مالی دنیا جهت جنگ‌افروزی اقتصادی علیه کشورهای مخالف خود استفاده کرده. از همین روست که دو دانشمند علوم سیاسی آمریکا به نام‌های  «ایان برمر» و «کلیف کوپچان» مفهومی به نام «سلاح‌انگاری امور مالی» (Weaponization of Finance)  را برای اشاره به سیاست‌های برخی کشورها در استفاده از نظام‌های مالی به عنوان ابزارهایی برای اعمال دیپلماسی زورمندانه علیه کشورهای مخالف ابداع کرده‌اند.

به باور این دو دانشمند، ایالات متحده آمریکا در حال حاضر به جای توسل به مولفه‌هایِ سنتیِ برتریِ امنیتی خود-شامل ائئلاف‌هایی مانند ناتو و نهادهای چندجانبه مانند بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول- به استفاده از نظام مالی به عنوان سلاح‌هایی برای پیشبرد سیاست خارجی و امنیتی خود رو آورده و از تهدیدِ قطع دسترسی به بازارها و بانک‌های این کشور به عنوان اهرم فشار علیه کشورهای مخالف خود استفاده می‌کند.

تحریم‌های سوئیفت، یکی از مصداق‌های سلاح‌انگاری نظام مالی است. ایالات متحده بعد از حوادث ۱۱ سپتامبر سال ۲۰۰۱ به مرور در قالب سیاست‌هایی به نام «مبارزه با تروریسم» سلطه‌اش بر سامانه سوئیفت را تقویت کرد و اعضای این نهاد را ملزم به رعایت قوانین و سیاست‌های مطلوب واشنگتن کرد. از آن زمان به بعد، ایالات متحده از سلطه‌اش بر سوئیفت به عنوان ابزاری برای تهدید دیگر کشورها استفاده کرده است.   

دلار دیگر سلاحی است که در دستان آمریکا قرار گرفته است. از زمانی که دلار آمریکا جای پوند انگلیس را به عنوان ارز ذخیره‌ای در دنیا گرفت هژمونی ایالات متحده و سلطه جهانی‌اش گسترش پیدا کرد. این ارتقاء جایگاه دلار ضمانت می‌کرد که تقاضایی دائمی و قوی برای سرمایه‌های دلارمحور در دنیا وجود خواهد داشت. 

اما طی سال‌های اخیر، توسل مفرط آمریکا به تحریم‌ها بدون توجه به اصل حاکمیت مستقل کشورهای دیگر، نشانه‌هایی را پدید آورده مبنی بر اینکه این سلاح دائماً در دستان آمریکا نخواهد بود. اکنون کارشناسانی در داخل خود آمریکا هشدار می‌دهند که روند فروپاشی نظام تحریم‌ها آغاز شده و در این روند، به ویژه تحریم‌های آمریکا علیه ایران، آن هم به خصوص در دوران ریاست‌جمهوری «دونالد ترامپ» اثرگذار بوده است. 

شاید تنها اشاره به تسریع روند دلارزدایی از اقتصاد روسیه از سال ۲۰۱۸ به این سو مثال خوبی باشد برای توضیح درباره نقشی که دولت ترامپ  در تضعیف جایگاه نظام مالی آمریکا داشته؛ گزارش اکونومیست در ژانویه ۲۰۲۰ حاکی است بانک مرکزی روسیه از سال ۲۰۱۸ دارایی‌های خودش از اوراق قرضه خزانه‌‌داری آمریکا را از نزدیک به ۱۰۰ میلیارد دلار به زیر ۱۰ میلیارد دلار رساند (نقل از اکونومیست، ژانویه ۲۰۲۰). این روند از آن زمان به بعد هم با همین سرعت ادامه پیدا کرد، به گونه‌ای که اول بهمن‌ماه همین امسال گزارش شد روسیه سهم خود را از سرمایه‌گذاری در بدهی‌های آمریکا در ماه نوامبر به میزان ۱.۳ میلیارد دلار کاهش داده و و به ۲.۴ میلیارد دلار رسانده است.

رئیس بانک مرکزی روسیه یکی از دلایل حرکت به سوی دلارزدایی از اقتصاد کشورش را تحریم‌ها دانسته و گفته بود: «احساس می‌کنم فضای جهانی در حال تغییر است. به تدریج داریم به سمت یک نظام پولی چند ارزی در دنیا حرکت می‌کنیم.» این اظهارات رئیس بانک مرکزی روسیه با اظهارات «مارک کارنی»، رئیس بانک انگلستان همخوان است که آگوست ۲۰۲۰ پیش‌بینی کرد که نظام مالی دلارمحور دوام چندانی نخواهد داشت.

عربستان سعودی اعلام کرد که امسال پذیرای یک میلیون حاجی از داخل و خارج این کشور خواهد بود. 

در سایه همه گیری کرونا که سبب شد در دو سال گذشته عربستان سعودی موسم حج را بشدت محدود و صرفا برای شماری از حجاج داخلی برگزار کند، ریاض امروز شنبه اعلام کرد که امسال میزبان یک میلون حاجی از داخل و خارج عربستان خواهد بود.

عربستان سعودی برای حجاج امسال شروطی را هم تعیین کرده است. طبق گزارش خبرگزاری عربستان سعودی (واس)، حج امسال برای افراد زیر ۶۵ سال است. همچنین افرادی که قصد حج دارند باید واکسینه شده باشند و مدرک مورد تایید وزارت بهداشت [کشور خود] را ارائه کنند. علاوه بر این وزارت حج عربستان شرط کرده است که افراد قبل از ورود به عربستان سعودی باید گواهی آزمایش منفی ابتلا به کرونا را که مدت آن بیش از ۷۲ ساعت نباشد، ارائه کنند. 

در حالی که تا پیش از شیوع همه گیری کرونا، حدود دو و نیم میلیون نفر در مناسک حج شرکت می کردند، سال گذشته (۲۰۲۱) به دلیل این بیماری، حج، با حدود فقط ۶۰ هزار نفر از ۵۵۸ هزار متقاضی (صرفاً از داخل عربستان) و برای افراد بین ۱۸ تا ۶۵ سال برگزار شد. در سال ۲۰۲۰ نیز موسم حج فقط با حدود ده هزار نفر برگزار و برگزاری عمره نیز به مدت شش ماه تعلیق شد. 

گفته می شود طبق آمارهایی که قبلا منتشر شده است، درآمد سالانه عربستان سعودی از برگزاری حج تمتع و عمره حدود دوازده میلیارد دلار بود. 

سفارش های امام در جمع روحانیان به مناسبت ماه مبارک رمضان

«ان شاء اللّه با سلامت نفس وارد بشوید به ماه مبارک و در ماه مبارک، خودتان را در ضیافت خدای تبارک و تعالی ببینید و حق تعالی را مضیف خودتان ببینید و او را حاضر واقعه ببینید. اگر خدای نخواسته، یک وقتی خواستید به یک کسی جسارت کنید، بفهمید که در حضور خدا دارید به بنده خدا جسارت می کنید. اگر غیبت کردید از یک مؤمنی، بدانید که در حضور خدا غیبت کردید از یک مؤمنی. اعمال شما- به حسب روایات- عرضه داده می شود پیش رسول اللّه قبل از ورود به ماه رمضان، توبه کنید از آن برگردید. بدانید که مهالک زیاد است. بدانید که خیلی جاها ما داریم که باید وارد بشویم؛ خطرهای زیاد برای ما هست. شما ان شاء اللّه با سلامت و با نفس طاهر، با نفس پاک وارد بشوید در ماه رمضان و در ماه رمضان هم به وظایف ماه رمضان عمل بکنید.»[1] 27 مهر 1350 / 28 شعبان 1391

«کسی که بخواهد روزه ماه مبارک رمضان را با آن آدابی که از او خواسته اند انجام دهد، لازم است انقطاع کامل داشته باشد تا بتواند مراسم و آداب مهمانی را به جا آورد و به مقام میزبان تا آنجا که ممکن است عارف گردد. طبق فرمایش حضرت رسول اکرم 6 به حسب خطبه ای که به آن حضرت منسوب است همه بندگان در ماه مبارک رمضان به مهمانی خداوند تعالی دعوت شده اند و مهمان پروردگار خود می باشند. آنجا که می فرماید: ایّها الناس، إنه قد اقبل الیکم شهر اللّه... و قد دعیتم فیه إلی ضیافه اللّه. شما در این چند روزی که به ماه مبارک رمضان مانده به فکر باشید ؛ خود را اصلاح کرده، توجه به حق تعالی پیدا نمایید؛ از کردار و رفتار ناشایسته خود استغفار کنید؛ اگر خدای نخواسته گناهی مرتکب شده اید، قبل از ورود به ماه مبارک رمضان توبه نمایید ؛ زبان را به مناجات حق تعالی عادت دهید. مبادا در ماه مبارک رمضان از شما غیبتی، تهمتی و خلاصه گناهی سربزند و در محضر ربوبی با نعم الهی و در مهمانسرای باری تعالی آلوده به معاصی باشید.»[2] 27 مهر 1350 / 28 شعبان 1391

توجه امام خمینی (ره)به ماه مبارک رمضان

نظم امام (ره) زبانزد خاص و عام بود. ایشان در برنامه های عادی و روزانه خویش با برنامه ریزی عمل می کردند و در ایام خاص و ماه هایی که از اهمیت معنوی بالایی برخوردار بود، برنامه ویژه ای داشتند. آیت الله توسلی در این باره می گوید:

«حضرت امام(ره)توجه ویژه ای نسبت به ماه رمضان داشته و بدین جهت، ملاقات های خودشان را در ماه رمضان تعطیل می کردند و به دعا و تلاوت قرآن و... می پرداختند و امام می فرمودند: خود ماه مبارک رمضان، کاری است.»[3]

حجت الاسلام آشتیانی (یکی دیگر از یاران امام) می گوید:

«امام به نقل از نزدیکانشان برای ماه های ویژه ای چون رمضان، برنامه ای خاص داشتند؛ به طوری که در این ماه عزیز شعر نمی خواندند، شعر نمی سرودند و گوش به شعر هم نمی دانند و دگرگونی خاصی متناسب با این ماه مبارک در زندگی خود ایجاد می کردند؛ به گونه ای که این ماه را سراسر به تلاوت قرآن مجید، دعا کردن و انجام دادن مستحبات مربوط به ماه رمضان سپری می کردند.»[4]

امام هر سال قبل از تعطیلات دروس حوزه، در آستانه ماه مبارک رمضان و هجرت طلاب به روستاها و شهرها برای تبلیغ دین، جلسه درس را به موعظه، نصیحت و توجه به آداب سیره و سلوک در ماه رمضان اختصاص می داد. ایشان در یکی از جلسات خود فرمود:

«به آداب اولیه روزه عمل نمایید و همان طور که شکم را از خوردن و آشامیدن نگه می دارید، چشم و گوش و زبان را هم از معاصی بازدارید. از هم اکنون بنا بگذارید که زبان را از غیبت، تهمت و بدگویی و دروغ نگه داشته، کینه، حسد و دیگر صفات زشت شیطانی را از دل بیرون کنید. اگر توانستید، «انقطاع الی الله» حاصل نمایید؛ اعمال خود را خالص و بی ریا انجام دهید، از شیاطین انس و جن منقطع می شوید.»[5]

عبادت و تهجد

یکی از برنامه های ویژه حضرت امام (ره) در ماه مبارک رمضان، عبادت و تهجد بود.

امام عبادت را ابزار رسیدن به عشق الهی می دانستند و هرگز آن را وسیله ای برای رسیدن به بهشت نمی پنداشتند.

یکی از نزدیکان امام در مورد تهجد ایشان می گفت:

«پنجاه سال نماز شب امام ترک نشد، حتی در زمان بیماری و در زندان و تبعید و روی تخت بیمارستان قلب هم نماز شبشان را خواندند.»

یکی از محافظان امام می گوید:

«دریکی از نیمه شب های ماه رمضان، برای انجام کاری مجبور شدم از کنار اتاق امام عبور کنم، هنگام عبور صدای مناجات و گریه امام را شنیدم که درفضای اتاق پیچیده بود و مرا شدیداً تحت تأثیر قرار داد.»[6]

فرزند امام می گفت:

«شبی در ماه رمضان من پشت بام خوابیده بودم، خانه ایشان یک خانه 45 متری بود، بلند شدم دیدم که صدا می آید و بعد متوجه شدم که آقاست که در تاریکی در حال نماز خواندن است و دست هایش را طرف آسمان دراز کرده و گریه می کند. برنامه عبادی ایشان این بود که در ماه رمضان، شب تا صبح نماز و دعا به جا می آوردند، بعد از نماز صبح مقداری استراحت می کردند و صبح زود برای کارهای شان آماده بودند.»[7]

آخرین ماه مبارک رمضان دوران حیات امام به گفته ساکنان بیت با ماه های مبارک رمضان دیگر متفاوت بود! به این صورت که امام همیشه برای خشک کردن اشک چشم شان دستمالی همراه داشتند؛ ولی در آن ماه مبارک رمضان، حوله ای را نیز همراه برمی داشتند تا هنگام نمازهای نیمه شب شان، از آن استفاده کنند.[8]

توجه به مستحبات و نوافل

امام(ره) توجه خاصی به نوافل داشتند و هرگز نوافل را ترک نمی کردند. از آیت الله قدیری نقل شده است:

«وقتی امام در ماه مبارک رمضان در فصل گرمای نجف اشرف برای نماز جماعت ظهر و عصر با زبان روزه به مدرسه مرحوم آیت الله بروجردی تشریف می آوردند، اول هشت رکعت نوافل ظهر را می خواندند و بعد نماز ظهر را با اذان و اقامه نسبتاً طولانی به جا می آوردند و بعد از تعقیب نماز ظهر هشت رکعت نوافل عصر را می خواندند و بعد نماز عصر را با اذان و اقامه مانند نماز ظهر ادا می کردند و بعد از تعقیبات تشریف می بردند. این کار در آن سن و آن هوای گرم و آن حال روزه، کار آسانی نبود که حتی جوان ها بتوانند موفق به آن بشوند؛ اما امام با اقبال تمام این گونه جدیت در عبادت داشتند.»[9]

حجت الاسلام سید مجتبی رودباری در خاطرات خود با امام می گوید:

«من در ماه مبارک رمضان همانند سایر ماهها نماز ظهر و عصر را با امام در مسجد شیخ واقع در بازار نجف به جا می آوردم؛ ولی نماز مغرب و عشا را با آیت الله سید عبد الاعلی سبزواری می خواندم؛ زیرا امام با آن کهولت سن و ضعف حتی در ایامی که ماه مبارک مصادف با گرمای سوزان در روزهای بلند تابستان بود مقید به انجام نافله مغرب و عشا بودند، در حالی که ما با اینکه جوان بودیم و تاب مقاومت بیشتری داشتیم مایل بودیم هر چه زودتر نماز مغرب و عشا را بدون نافله به اتمام برسانیم و به افطار برسیم.»[10]

حجت الاسلام روحانی نیز نقل می کند:

«حضرت امام در ماه رمضان در هوای پنجاه درجه گرمای نجف با آن سن و سال و ضعف مفرط روزی هجده ساعت روزه می گرفتند و تا نماز مغرب و عشا را به جا نمی آوردند افطار نمی کردند.»[11]

توجه ویژه به قرآن

امام خمینی(ره)، توجه خاصی به قرآن داشتند. امام در هر فرصتی که به دست می آوردند و لو اندک قرآن می خواندند. یکی از اطرافیان امام می گوید:

«امام در نجف، چشم شان درد گرفت و به دکتر مراجعه کردند. دکتر بعد از معاینۀ چشم امام گفت: شما باید چند روزی قرآن نخوانید و به چشم تان استراحت بدهید. امام خندیدند و فرمودند: «دکتر! من چشم را برای قرآن خواندن می خواهم! چه فایده ای دارد که چشم داشته باشم و قرآن نخوانم! شما یک کاری کنید که من بتوانم قرآن بخوانم.»[12]

مرحوم حجت الاسلام سید احمد خمینی (فرزند امام) می گفت:

«امام در ماه مبارک رمضان وقتی نجف بودند هر سه روز، یک دوره قرآن را ختم می کردند و زمانی که در جماران بودند به خاطر کهولت سن، هر ده روز یک بار قرآن را ختم می کردند و در ایام سال، ماهی یک بار قرآن را ختم می کردند.»[13]

یکی از همراهان امام در نجف می گفت:

«ایشان، هر روزه در ماه مبارک رمضان، ده جزء قرآن می خواندند. برادران خوشحال بودند که دو دوره قرآن را خوانده اند؛ ولی بعد می فهمیدند که امام ده یا یازده دوره قرآن را خوانده اند.»[14]

حجت الاسلام رحیمیان می گوید:

«امام در ماه مبارک رمضان بسیار با قرآن مأنوس بودند. من یاد ندارم که در این ماه شریف خصوصاً در ماه رمضان آخر عمرشان که اوایل سال 68 بود به محضر ایشان مشرف شوم و ایشان را جز در حالت قرآن خواندن نبینم. هر وقت که کاری پیش می آمد و به محضرشان می رسیدم می دیدم مشغول تلاوت قرآن مجید هستند.»[15]

از آیت الله توسلی نیز نقل شده:

«امام با همه اشتغالاتی که داشتند به انجام مستحبات، به ویژه خواندن قرآن، دعا و نماز اول وقت اهمیت می دادند. ایشان هر روز سه تا پنج مرتبه قرآن می خواندند، در ماه مبارک رمضان سه بار قرآن را ختم می کردند.»[16]

طبق آنچه از سید احمد آقا (فرزند امام) نقل کردیم، این بیان آقای توسلی مربوط به زمان سکونت امام در جماران است.

در پایان، حسن ختام را کلامی از آن مرد پاک قرار می دهیم، ان شاء الله که رفتار و گفتار آن مرد بزرگ سرلوحۀ زندگی همۀ ما باشد و همچون خود او از پیروان راستین اهل بیت عصمت و طهارت: باشیم.

«اگر با پایان یافتن ماه مبارک رمضان، در اعمال و کردار شما هیچ گونه تغییری پدید نیامد و راه و روش شما با قبل از ماه صیام فرقی نکرد، معلوم می شود روزه ای که از شما خواسته اند محقق نشده است؛ آنچه انجام داده اید روزه عامه حیوانی بوده است.»[17]

روحش شاد و راهش مستدام باد.

پی نوشت ها

[1] صحیفه امام، ج2، صص 390 391، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، 1378.

[2] جهاد اکبر، امام خمینی (ره )، ص 38، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، 1373.

[3] برداشتهایی از سیره امام خمینی (ره)، غلامعلی رجایی، ص 89، عروج، چاپ چهارم، 1385.

[4] سیره اخلاقی امام خمینی(ره)، ص 73، مرکز تحقیقات اسلامی سپاه، چاپ دوم، 1376.

[5] جهاد اکبر، ص62.

[6] برداشتهایی از سیره امام خمینی(ره)، ج 3، ص 127.

[7] سیمای فرزانگان، ص 159، رضا مختاری، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ نهم، 1375.

[8] پا به پای آفتاب، امیر رضا ستوده، ج 1، ص270، انتشارات پنجره، 1374.

[9] برداشتهایی از سیره امام خمینی(ره)، ج3، ص98.

[10] پا به پای آفتاب، ج 4، ص 161.

[11] سیمای فرزانگان، ص 180.

[12] برداشتهایی از سیره امام خمینی(ره)، ج3، ص198.

[13] همان، ص 12.

[14] سیمای فرزانگان، ص 159.

[15] برداشتهایی از سیره امام خمینی(ره)، ج3، ص 5.

[16] همان، ص4.

[17] جهاد اکبر، ص 39.

ایزد منان بار دیگر بر زمینیان منت نهاده و آنان را موفق به درک ضیافت آسمانی خود کرده است تا با بریدن از نان، به جانان برسند؛ اندرون جسم‌ را از طعام خالی کنند، ذهن و زبان را از شبهات بپیرایند و خانه دل، از غیر بپردازند. اما کلمه «روزه» به چه معناست و از چه زمانی بر مسلمانان واجب شده است؟

«روزه» یعنی چه؟

گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی در فضای مجازی همزمان با آغاز ماه میهمانی خدا، ماه مبارک رمضان، به بررسی ریشه‌شناسی کلمه «روزه» در زبان فارسی پرداخته است. در این نوشتار آمده است: درباره ریشه این واژه(روزه) آراء متنوعی وجود دارد. برخی واژه «روزه» را ترکیبی از «روز» و پسوند نسبت «ه» دانسته‌اند، زیرا زمان اجرای این فریضه در طول روز است.

در ادامه این مطلب که برگرفته از مدخل «روزه» در فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی است، آمده است: بعضی از ریشه‌شناسان می‌گویند «روزه» و «روز» در منابع فارسی میانه گاه به‌جای یکدیگر به‌کار رفته‌اند؛ همچنین این اصطلاح برای مراسمی مذهبی در میان زرتشتیان ایران به‌کار می‌رفته و شاید با ورود اسلام، رنگ و مفهومی اسلامی به خود گرفته‌است.

از سوی دیگر، برخی از متخصصان می‌گویند این فریضه در ادیان دیگر نیز به‌صورت‌های مختلف وجود دارد. واژه‌هایی که مثلاً در زبان‌های سنسکریت، یونانی و ایرلندی برای این فریضه به‌کار می‌رود، به‌معنای پرهیز از خوردن یا آشامیدن است؛ بنابراین، احتمال می‌دهند «روزه» فارسی نیز با «روزی» به‌معنی خوراک هم‌ریشه باشد. در زبان فارسی میانه مانوی، ترکیبی به‌معنی «پاییدن خود از خوراک، پرهیز از خوراک» به‌کار رفته‌است. احتمالاً جزئی از این ترکیب، یعنی فعلی که معنای پاییدن دارد، حذف شده و کل معنا به یک جزء انتقال یافته‌است. مشابه این تحول معنایی در برخی زبان‌های دیگر نیز رخ داده‌است. مثلاً fast انگلیسی در اصل به‌معنی «گرفتن» است و «صیام» عربی از «صوم» به‌معنای پرهیز کردن و حفظ کردن آمده‌است.

روزه‌داری در ادیان ابراهیمی

درباره آداب روزه‌داری، ریشه تاریخی آن، وجود رسم روزه‌داری در دیگر ادیان و آیین‌ها و ... نیز مقالات و منابع متعددی منتشر شده است. از جمله منابعی که به این موضوع به صورت مختصر و مفید پرداخته، «دانشنامه جهان اسلام» است. در مدخل روزه این دانشنامه، ضمن نگاهی گذرا به وجود رسم روزه‌داری در میان ادیان مختلف آمده است: 

 روزه گرفتن برای پالایش روح و تهذیب نفس در بسیاری از ادیان و آیین‌های پیشین مانند آیین مایاها، هندو، بودا، جَین و مانویت رواج داشته است. در جوامع و تمدن‌های باستان، روزه گرفتن یا پرهیز از خوردن برخی غذاها مانند گوشت، بر پایه اصولی خاص، تمهیدی برای نزدیک شدن به خدایان تلقی می‌شد و در مناسک یا جشن‌های خاصی متداول بود. روزه گرفتن همچنین کفاره ارتکاب گناه یا وسیله‌ای برای فرونشاندن خشم خدایان به شمار می‌رفت.

در ادیان ابراهیمی از جمله دین یهود نیز روزه‌های واجب و مستحب متعددی مقرر شده است، مانند روزه روز «کیپور»(دهمین روز از ماه تشرین) که یهودیان در آن روز برای بخشش گناهانشان روزه می‌گیرند. به تصریح تورات، موسی(ع) پیش از دریافت الواح، 40 شبانه‌روز در کوه سینا روزه گرفت و از خودرن و آشامیدن پرهیز کرد. در انجیل لوقا نیز اشاره شده است که عیسی(ع) پس از نزول جبرئیل بر وی، 40 روز روزه گرفت... .

روزه گرفتن از چه زمانی بر مسلمانان واجب شد؟

برخی تشریع وجوب روزه ماه رمضان را در سال دوم هجری و پس از تغییر قبله دانسته‌اند. به نظر شماری از مفسران، روزه ماه رمضان با نزول فقره «فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ» در آیه 185 سوره بقره واجب شد؛ زیرا ظاهر تعبیر «و انْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ» در آیه 184 سوره بقره، که پیشتر نازل شده بود، تخییر میان روزه گرفتن و دادن فدیه را برای همه جایز می‌دانست و آیه 185 ناسخ آن بود. اما به نظر بسیاری از مفسران، آیه 184 سوره بقره با تعبیر «کُتب علیکم الصیام» دالّ بر وجوب تعیینی روزه است و مراد از این فقره، نه افاده حکم تخییری بلکه بیان ارزش روزه برای مسلمانان است و این شیوه بیان در دیگر آیات قرآن هم دیده می‌شود. پس نَسخ مطرح نیست.

... بر پایه برخی منابع، تشریع روزه در اسلام، اعم از روزه ماه رمضان و روزه‌های دیگر، به پیش از هجرت پیامبر(ص) به مدینه بازمی‌گردد و آن حضرت در برخی از روزهای سال مانند عاشورا روزه می‌گرفت. همچنین گفته شده با توجه به آنکه روزه عبادتی دشوار و مشتمل بر نظارت جدی بر تمایلات غریزی است، به تدریج در سه مرحله تشریع شده است. به این ترتیب که در مرحله اول، فقط روزه روز عاشورا و سه روز در هر ماه بر مسلمان‌ها واجب شد؛ در مرحله دوم، آنان میان روزه گرفتن و فدیه دادن مخیر شدند، و در مرحله آخر، با برداشته شدن حکم تخییری، روزه بر همگان واجب شد. گفتنی است بر روایات راجع به آغاز روزه‌داری مسلمانان در روز عاشورا از نظر تطبیق تاریخی خدشه وارد و نادرستی آن تبیین شده است(ابوریحان بیرونی...).

آیا پیامبر اکرم(ص) در روز عاشورا روزه می‌گرفتند؟

در این مدخل دانشنامه بر پایه منابع مختلف از جمله منابع اهل سنت، بر روزه گرفتن پیامبر اکرم(ص) در روز عاشورا اشاره شده است. ممکن است این سؤال مطرح شود که چطور رسول خدا(ص) در روزی که در نظر برخی از فقها مکروه اعلام شده، روزه می‌گرفته‌اند؟ طرح این پرسش در حالی است که برخی از منابع بر استحباب روزه گرفتن در این روز از نظر رسول خدا(ص) تأکید دارند. گفته می‌شود در منابع روایی معتبر شیعه، حدیثی با این مضمون وجود ندارد که رسول خدا(ص) روزه گرفتن در روز عاشورا را مستحب اعلام کرده باشند.

البته، از برخی روایات نقل شده در منابع حدیثی سنی و شیعه، برمی‌آید که عاشورا از زمان حضرت موسی(ع) تا بعثت رسول خدا(ص) و از بعثت تا هنگام وجوب روزه‌ ماه رمضان، مورد تعظیم بود،ولی پس از حادثۀ عاشورا و سوء استفاده بنی‌امیّه از روایات مربوط به روزه و بزرگداشت عاشورا، روایات مختلفی در این مورد وارد شده است، برخی از این روایات بر کراهت و برخی بر حرمت دلالت دارند. همچنین در بعضی از احادیث اهل سنت، ذکر شده است که روزه روز عاشورا، بعد از حکم روزه ماه رمضان، ترک و نسخ شد.

گفته می‌شود چون روزه‌ روز عاشورا وسیله‌ تبلیغاتی بنی‌امیّه است، از دیدگاه بیشتر فقها حکم به کراهت داده شده است؛ یعنی روزه داشتن در این‌ روز ناپسند است؛ چنانچه برخی دیگر از فقها گفته‌اند: روزه‌ روز عاشورا بنابر احتیاط واجب جایز نیست.

استحباب روزه‌ روز عاشورا یک حکم صد در صد انحرافی است که میان گروهی از مسلمانان ظاهری نفوذ کرده است و این همان است که در زیارت عاشورا بدان اشاره شده است: «و هذا یوم تبرّکت‏ به بنو امیّة».

 کارشناسان تغذیه اهمیت رعایت رژیم‌های غذایی را توصیه می‌کنند که هر از چندگاهی بدن را از سموم پاک می‌کنند و می‌توانیم در ماه مبارک رمضان با وارد کردن انواع غذا‌ها به وعده‌های غذایی خود، برخی از این رژیم‌ها را رعایت کنیم.

۱) گریپ فروت‌

می‌توانید در وعده افطاری یک لیوان آب گریپ فروت میل کنید؛ زیرا برای تمیز کردن دستگاه گوارش، سیستم گردش خون و کبد مناسب است. چرا که سرشار از آنتی اکسیدان‌ها و ویتامین C است. بنابراین، خوردن گریپ فروت نه تنها به حفظ اندامی باریک کمک می‌کند، بلکه بدن را از سموم پاک می‌کند.

۲) اسفناج

علاوه بر فواید فراوان اسفناج که شامل درمان کم خونی، تقویت سیستم ایمنی، افزایش متابولیسم و ​​تقویت استخوان‌ها می‌شود، اسفناج می‌تواند کل بدن را از سموم پاکسازی کند؛ زیرا اسفناج مانند یک «جارو» عمل می‌کند که تمام سموم را از بدن خارج می‌کند. می‌توان آن را به صورت پخته خورد یا به غذای سالاد اضافه کرد و یا به شکل آب میوه مصرف کرد.

۳) پرتقال

برای افطار حتما یک پرتقال یا یک لیوان آب پرتقال تازه بخورید؛ زیرا می‌تواند تفاوت زیادی در سلامت بدن شما ایجاد کند. پرتقال سرشار از ویتامین C است که ایمنی را تقویت کرده و از بدن در برابر بیماری‌ها محافظت می‌کند. میکروب‌ها را از بین می‌برد و بدن را از شر سموم به طور بسیار موثری رها می‌کند.

۴) سیر

دانه‌های سیر توانایی فوق العاده‌ای برای دفع سموم بدن دارند؛ زیرا حاوی ماده‌ای به نام «آلیسین» هستند که سموم را به‌ویژه از سیستم گوارشی «فیلتر» می‌کنند و بدن را در بهترین وضعیت سلامتی خود قرار می‌دهند. پس حتما در وعده افطار سیر را به غذا‌های خود اضافه کنید.

۵) کلم بروکلی

کلم بروکلی سرشار از فواید تغذیه‌ای است و از جمله فواید طلایی آن، پاکسازی بدن از سموم است؛ زیرا حاوی آنتی اکسیدان است. اضافه کردن کلم بروکلی به وعده افطاری، به خصوص به شکل سوپ، برای اطمینان از بهره مندی کامل از فواید فراوان آن، ضرری ندارد.

۶) چای سبز

نوشیدن یک فنجان چای سبز کمی بعد از افطاری در ماه مبارک عادت خوبی است. چای سبز سرشار از آنتی اکسیدان‌هایی است که متابولیسم را بهبود می‌بخشند و به حفظ وزن ایده آل کمک می‌کنند. یکی از فواید چای سبز این است که به روشی طبیعی بدن را از شر سموم دفع می‌کند.

۷) تخمه آفتابگردان

تخمه آفتابگردان حاوی فیبر و فولات است که فواید طلایی برای بدن دارد؛ زیرا سلامت بدن را حفظ کرده و آن را از سموم و باقی مانده‌های مضر پاک می‌کند.

۸) آووکادو

آووکادو یکی از غذا‌های غنی از مواد مغذی مفید برای بدن است. آووکادو سرشار از اسید‌های چرب امگا ۳ است که به بدن کمک می‌کند تا از شر سموم مضر خلاص شوند. پس حتما در ماه رمضان چه در افطار و چه در سحری آووکادو را به غذا‌های خود اضافه کنید.

۹) زردچوبه

زردچوبه با خواص ضد میکروبی آن شناخته می‌شود؛ بنابراین یکی از مواد موثری است که بدن را از شر سموم دفع می‌کند. افزودن زردچوبه به وعده‌های غذایی خود در ماه رمضان باعث می‌شود بدن شما از شر سموم مضر در ماه مبارک خلاص شود.

با افزایش سن خطر بروز بیماری‌های مختلف در انسان افزایش می‌یابد. از این رو، داشتن یک رژیم غذایی غنی از مواد مغذی و ویتامین‌های مختلف برای افراد کهنسال ضروری است. تحقیقات متعدد نشان داده است افراد با افزایش سن در خطر بیشتری برای ابتلا به امراض متعدد دارند.

در این مطلب به ضروری‌ترین مواد مغذی که افراد با افزایش سن به آن احتیاج بیشتری دارند می‌پردازیم:

۱- کلسیم:

متاسفانه با افزایش سن کهنسالان کلسیم بیشتری نسبت به آنچه دریافت می‌کنند، از دست می‌دهند. از این رو، کهنسالان در خطر بیشتری برای پوکی استخوان قرار دارند. این موضوع به ویژه در زنان پس از دوره یائسگی رایج است. کلسیم به کارکرد مناسب ماهیچه‌ها، اعصاب، سلول‌ها، و عروق خونی کمک می‌کند.

۲- ویتامین B۱۲:

این ویتامین به طور مستقیم در ساخت سلول‌های خونی و عصبی نقش ایفا می‌کند. افراد می‌توانند به طور طبیعی از محصولات حیوانی همانند گوشت، ماهی، تخم مرغ و محصولات لبنی نیاز بدن خود به این ویتامین را تامین کنند. گیاهخواران به شدت در معرض کمبود ویتامین B۱۲ قرار دارند.

۳- ویتامین D:

این ویتامین برای جذب کلسیم ضروری است. از این رو، افراد باید برای جلوگیری از پوکی استخوان به مصرف ویتامین D اهمیت ویژه‌ای دهند. این ویتامین همچنین در کارکرد درست سیستم ایمنی، عصبی، و ماهیچه‌ها نقش دارد.

۴- ویتامین B۶:

بدن از این ویتامین برای مبارزه با میکروب‌ها و نیز تولید انرژی استفاده می‌کند. ویتامین B۶ همچنین به رشد مغز نوزاد کمک می‌کند. با افزایش سن نیاز بدن به مصرف این ویتامین افزایش می‌یابد. مطالعات نشان داده اند افراد بزرگسالی که دارای سطح بالای ویتامین B۶ بودند عملکرد مغزی بهتری داشتند.

۵- منزیم

۶- پروبیوتیک

۷- اسید چرب امگا3

۸- روی

۹- سلنیوم

۱۰- پتاسیم

۱۱- فولات

۱۲- فیبر

۱۳- مولتی ویتامین

افراد کهنسال بهتر است رژیم غذایی غنی و متنوعی داشته باشند. متاسفانه با افزایش سن میزان جذب مواد مغذی در دستگاه گوارش نیز کاهش می‌یابد. به همین دلیل توجه به میزان مصرف مواد مغذی در افراد کهنسال اهمیت زیادی دارد. این افراد بهتر است به طور سالیانه اقدام به سنجش میزان کمبود‌های بدن خود کنند.