پیاده‌روی اربعین، فراتر از یک زیارت، تمرینی برای آمادگی جهانی برای ظهور است. این حرکت عظیم، قلب‌ها را به هم پیوند می‌دهد و زمینه‌ساز عدالتی فراگیر می‌شود.

مقدمه

جامعه انسانی برای رسیدن به جهانی پر از عدل و داد نیازمند حضور امام می باشد. محبت افراد به انسان کامل، یک امر فطری است که در وجود انسان ها نهادینه شده است. لازمه اطهار این محبت معرفت به امام به عنوان انسان کامل است. امام حسین(ع) اگر چه در زمان خویش آن چنان که شایسته بود شناخته شده و مورد استقبال عموم مردم نبود اما با گذشت زمان معرفت پیروان اهل بیت(ع) به ایشان و خاندان طاهرشان بیشتر شده است به طور که اکنون قرن ها است برای آن حضرت عزاداری و مرثیه سرایی می شود.

در سالهای اخیر پدیده جدیدی به نام راه پیمایی اربعین رخ نشان داده است که حیرت و تعجب جهانیان را برانگیخته است. این راه پیمایی مبارک اگر چه در گذشته های دور و نزدیک نیز وجود داشته است اما هرگز به مقیاس و وسعت شگفت انگیز امروزه نبوده است. این پیاده روی که نشان گر محبت شدید افراد به امام حسین(ع) است بیان کننده این حقیقت است که امت اسلامی اعلام می کند که آماده بذل جان و مال در راه اهداف امام حسین(ع) است و این چیزی جز فراهم آوردن مقدمات ظهور نیست.

درباره موضوع پیاده روی اربعین و عوامل تحقق ظهور پژوهش مستقلی مشاهده نشده است اما مقالاتی مانند «اهداف مشترک عاشورای حسینی و قیام مهدوی» تالیف حمزه ابراهیم پور و همکاران و نیز مقاله «هدایت گری در قیام عاشورا و امام مهدی(عج)» تالیف فاطمه حسینی رحمت آبادی به نگارش درآمده است که در مقاله اول اهداف مشترک عاشورای حسینی و قیام مهدوی بیان شده و در مقاله دوم عاشورا مقدمه قیام حضرت مهدی(عج) معرفی شده و یکی از درسهای عاشورا هدایت گری عنوان شده که از مبانی قیام امام مهدی(عج) است.

شاید نزدیک ترین پژوهش ها مقاله پیاده روی اربعین به مثابه اسطوره ای برای بازآفرینی هویت فرهنگی (تحلیل اسطوره شناسی پیاده روی اربعین حسینی) تالیف سید خدایار مرتضوی و همکاران باشد. این مقاله نشان می دهد که پیاده روی اربعین در حیات بخشیدن به هویت فرهنگی و اجتماعی مؤثر بوده است اما همان طور که ذکر شد درباره موضوع مورد بحث پژوهش مستقلی مشاهده نشده است. اکنون به بررسی این عوامل می پردازیم.

۱- تحمل سختی ها و دشوار ی های راه

تحمل سختی ها موجب شکوفایی استعدادهای نهفته در وجود انسان می شود. در روایتی منسوب به امام صادق(ع) وارد شده که صبر، آن چه در باطن بندگان از نور و صفا است را آشکار می کند و جزع، آن چه در باطن بندگان از ظلمت و وحشت است را آشکار می کند (مجلسی، ۱۴۰۳: ج۶۸، ص۹۰) از این رو در آموزه های دینی توصیه اکید شده هنگام مواجهه با سختی ها و ناملایمات روزگار، بی تابی و جزع و فزع نکنیم.

در روایتی آمده اگر شکیبایی کنی، مقدّرات الهی بر تو جاری می شود در حالی که تو مأجور خواهی بود و اگر نا شکیبی کنی، بازهم مقدّرات خداوند بر تو جاری می شود در حالی که تو گناهکار خواهی بود. (شعیری، بی تا: ص۱۱۶) هنگامی که مردم با عشق و علاقه وصف ناپذیر به امام مظلوم به سوی حرم ایشان روان و سختی راه را تحمل می کنند و مشقت های فراوان آن را به جان می خرند، می توان امیدوار بود که یکی از زمینه های تحقق ظهور آخرین منجی را نیز فراهم نمایند زیرا ظهور آن حضرت اگر چه در نهایت به رفاه و راحتی انسا ن ها منجر می شود اما در ابتدای ظهور با سختی ها و مشقات طاقت فرسا همراه است که جز مومنین صادق و واقعی کسی نمی تواند آن ها را پذیرا باشد همان طور که در روز عاشورا نیز جز مومنین خالص کسی همراه سید الشهدا(ع) باقی نماند. راهپیمای اربعین در واقع تمرینی عملی برای تحمل سختی ها برای ظهور حضرت مهدی(عج) است.

۲- یاد امام

هر عاشقی لحظه به لحظه عمر خویش را در فکر و یاد معشوق می گذران، هیچ زمانی در خوشی و ناراحتی و درگرفتاری و گشایش از او غافل نمی شود. زوار امام حسین(ع) در طول پیاده روی اربعین از طرقی به یاد امام مظلوم خویش هستند و از طرف دیگر به یاد منتقم آن حضرت یعنی امام غائب حضرت مهدی(عج) هستند. یاد غائب همواره با انتظار همراه است و انتظار فرج و گشایش از عبادات بزرگ شمرده شده است. (ابن بابویه، ۱۴۱۳: ج۴، ص۳۸۳؛ همو، ۱۳۷۸: ج۲، ص۳۶؛ کراجکی، ۱۳۹۴: ۲۶)

معنی انتظار فرج نسبت به حضرت مهدی(عج) این است که خود را آماده و مهیای آن کنید، و کوشش و خودسازی برای آمدن آن مانند کسی است که انتظار وقت نماز، یا وقت افطار، یا آمدن مسافرش را می کشد، نه این که بدون هیچ گونه اقدامی دست روی دست گذاشته شود، و گفته شود: هر چه شدنی است خواهد شد، انتظار فرج آل محمّد علیهم السّلام را کسانی دارند که در راه تحقّق آن شبانه روز می کوشند و خود و جمعیت خود را برای آن آماده می سازند، و باید دانست تا مردمی خود را به طور کامل آماده و مهیای آن ننمایند، امکان ندارد که بدان دست یابند، و هر گاه ما خود را برای تحقّق و پذیرش آن آماده ساختیم، خداوند به سرعت کار را تمام می کند و رحمت خود را شامل ما خواهد گردانید، و در غیر این صورت محال است، و بحسب روایات مستفیضه این جمعیت در جهان پیدا خواهند شد و سعادت دیدار محبوب را خواهند یافت و به مطلوب خواهند رسید. (ابن بابویه، ۱۳۷۲: ص۳۳-۳۴) تداوم این امر مهم یعنی انتظار حضرت مهدی(عج) در طول عمر، زندگی انسان را رنگ و بوی مهدوی می بخشد و مهدوی زیستن به طور قطع در آمادگی امت برای ظهور حضرت مهدی(عج) تاثیر مستقیم دارد.

۳- تعظیم شعائر

خداوند متعال در قرآن کریم تعظیم شعائر را از تقوای قلوب معرفی کرده است. (حج / ۳۲) از شاخص ترین نمادهای دینی تکریم خاندان پیامبر اکرم ص است که در صور مختلف جلوه گر می شود. یکی از مهم ترین آن ها زیارت ایشان است که در پیاده روی اربعین یک رکن محسوب می شود.

در روایتی از امام صادق(ع) آمده است: کسی که به قصد زیارت امام حسین(ع) از منزلش خارج شود اگر پیاده باشد، خداوند بابت هر قدمی که برای زیارت اباعبدالله بر می دارد، یک حسنه می نویسد و یک سیئه از او محو می کند. وقتی که به حرم می رسد، خداوند او را جزء رستگاران می نویسد و هنگامی که مناسک او تمام شد، خداوند نام او را جزء فائزین می نویسد و زمانی که می خواهد بازگردد یک فرشتۀ الهی در مقابل او قرار می گیرد و می گوید: رسول خدا صلی الله علیه وآله به شما سلام می رساند، و پیغام می دهد: عملت را از سر بگیر که تمام گناهان گذشته ات بخشیده شده است. (طوسی، ۱۴۰۷: ص۴۳؛ ابن قولویه، ۱۳۵۶: ص۱۳۲) در زیارت دلداگی زائر به مزور غیر قابل کتمان است و این یکی از علل آرزوی دیدار شیعیان اهل بیت(ع) با حضرت مهدی(عج) است و بی شک تا سنخیتی بین آن ها نباشد این رابطه معنا نخواهد داشت و هر گاه این رابطه دلداگی شدت یابد زائر حاضر است از همه هستی خویش در راه آن بگذرد و این همان چیزی که برای ظهور حضرت مهدی(عج) لازم است.

۴- احیای امر اهل بیت(ع)

یکی از توصیه های اهل بیت(ع)، به پیروان خویش احیای امر ایشان است. در روایتی که از امام صادق(ع) وارد شده ان حضرت به یکی از یاران حویش فرمودند ای خَیثَمَه به دوستان ما سلام برسان و ایشان را به تقوای الهی سفارش کن تا این که فرمودند این که یکدیگر را در منازل خود ملاقات کنند که آن حیات امر ما است، سپس دستان مبارک را بالا بردند و فرمودند خدا رحمت کند کسی را که امر ما را احیا کند. (حمیری، ۱۴۱۳: ص۳۲)

در روایتی دیگری راوی از قول امام علی بن موسی الرضا(ع) نقل می کند که فرمود: خدا رحمت آورد بر بنده ای که امر ما را احیاء کند. گفتم: چگونه امر شما احیاء می شود؟ فرمود: علوم ما را فرا گیرد، و به مردم بیاموزد، زیرا که مردم اگر زیبایی های کلام ما را بدانند، از ما پیروی می کنند. (ابن بابویه، ۱۴۰۳: ص۱۸۰) این مساله مهم در پیاد روی اربعین به وفور یافت می شود و در طول مسیر سخنان آن حضرات در قالب گفتار و نوشتار به سمع و نظر زائرین می رسد. آشنایی با تعالیم آن بزرگواران و عمل کردن به آن ها موجب تربیت انسان هایی می شود که وجود آن ها لازمه ظهور حضرت مهدی(عج) است.

۵- دعا کردن

خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را. (غافر/۶۰) از وظایف پیروان اهل بیت(ع) دعا کردن برای فرج از عمق جان و با نوای صالح است زیرا منتظر امیدوار است روزی در قیام حضرت مهدی(عج) یار آن حضرت باشد و در کنارشان جهان را پر از عدل و داد، خردمندی، آرامش و سایر محسنات گرداند.

در طول راه پیمایی اربعین میلیون ها زائر دست به دعا برمی دارند که یکی از مهم ترین و عمومی ترین ادعیه، دعا برای ظهور امام مهدی(عج) است. امام حسن عسکری صلوات اللَّه علیه، در ضمن حدیثی در شأن فرزند برومند خود حضرت مهدی عجل اللَّه تعالی فرجه فرمود:. به خدا سوگند، (حضرت مهدی(عج)) حتما و قطعا غیبتی می گزیند که در این غیبت، هیچ کس از هلاکت نجات نمی یابد، مگر آن کس که خدای عز و جل، او را بر قول به امامت ایشان (حضرت مهدی علیه السلام) ثابت بدارد، و به دعای بر تعجیل فرج حضرتش موفق بدارد. (ابن بابویه، ۱۳۹۵: ج۲، ص۳۸۴)

۶- انفاق

یکی از دستورات اکید دینی انفاق و بذل مال در راه خدا است. در آیات بسیاری از قرآن کریم و روایات فراوانی از اهل بیت(ع) به این مساله اشاره شده است. خداوند متعال در این باره می فرماید: آنها که اموال خود را، شب و روز، پنهان و آشکار، انفاق می کنند، مزدشان نزد پروردگارشان است؛ نه ترسی بر آنهاست، و نه غمگین می شوند. (بقره / ۲۷۴)

در روایتی از پیامبر اکرم ص آمده خوشا به حال کسی که زیادی مال خویش را انفاق کند. (کلینی، ۱۴۰۷: ج۲، ص۱۴۴) جهاد با نفس و مال در بسیاری از آیات قرآن در کنار هم آمده و این نشان از اهمیت گذشت از اموال در راه خدا است. در مراسم پیاده روی اربعین جلوه های با شکوهی از انفاق دیده می شود. زن و مرد، پیر و جوان، روستایی و شهرنشین و خلاصه هر مومنی به قدر وسع خویش مال خود را به عشق امام حسین(ع) و برای خدا انفاق می کند. پیام این عمل خداپسندانه این است که در صورت ظهور حضرت مهدی(عج) مومنین آمادگی دارند تا اموال خویش را در راه آرمان های آن حضرت صرف کنند که این امر نیز برای ظهور لازم است.

۷- ایثار

یکی از مراتب والای کمال انسانی از خودگذشتگی و ترجیح دیگران بر خود است. در این باره نیز آیات و روایات فراوانی وارد شده است. خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید: و برای کسانی است که در این سرا (سرزمین مدینه ) و در سرای ایمان پیش از مهاجران مسکن گزیدند و کسانی را که به سوی شان هجرت کنند دوست می دارند، و در دل خود نیازی به آنچه به مهاجران داده شده احساس نمی کنند و آنها را بر خود مقدّم می دارند هر چند خودشان بسیار نیازمند باشند؛ کسانی که از بخل و حرص نفس خویش باز داشته شده اند رستگارانند! (حشر / ۹)

در روایتی از امام باقر(ع) آمده است که برای خداوند بهشتی است که فقط سه گروه وارد آن می شوند اول کسانی که درباره خودشان به حق حکم کنند دوم کسانی که برادر دینی خود را فقط برای خدا زیارت کنند و سوم کسانی که برادر مومن خود را به خاطر خدا بر خود مقدم دارد. (ابن بابویه، ۱۳۶۲: ج۱، ص۱۳۱) در صدر اسلام یکی از عوامل پیشرفت سریع اسلام روحیه ایثارگری مسلمین بود. این امر بدون شک در زمان ظهور حضرت مهدی(عج) نیز لازم است. در پیاده روی اربعین جلوه های زیبایی از ایثارگری مردم به وضوح مشاهده می شود. مکرر شنیده و دیده شده است که افراد کم برخوردار با پس انداز مال در طول سال، آن را در مراسم اربعین به گونه های مختلف خرج می کنند تداوم این جلوه ها در طول زندگی می تواند آمادگی برای ظهور حضرت مهدی(عج) را بیشتر کند.

۸- مهمان نوازی

یکی از آموزه های مؤکد دینی مهمان دوستی و مهمان پذیری است. در قرآن مجید به داستان حضرت ابراهیم اشاره شده که وقتی دو ملک بر او وارد شدند و حضرت ابراهیم آن ها را نشناخت و چون فکر کرد مهمان هستند فورا گوساله فربه ای را برای پذیرایی آنان آماده کرد. (ذاریات / ۲۴ الی۲۶)

در روایات نیز به مهمانی دادن توجه بسیاری شده است. در روایتی از پیامبر اکرم آمده است هر کس به خدا و روز قیامت ایمان دارد باید مهمان خویش را تکریم کند. (کلینی، ۱۴۰۷: ج۶، ص۲۸۵) و در روایت دیگری از آن حضرت آمده هر گاه شخصی وارد سرزمینی شود مهمان هم کیشان آن سرزمین محسوب می شود تا به وطن خویش برگردد. (ابن بابویه، ۱۴۱۳: ج۲، ص۱۵۴) در راه پیمایی اربعین مردم بسیاری زوار را به منازل خود برده و با افتخار تمام از آن ها پذیرایی می کنند و سعی می کنند وسایل رفاه و آسایش ایشان را تا جایی که مقدور است برای زوار فراهم آورند. مهمان نوازی و رفت و آمد بین مومنین موجب تالیف قلوب شده و آن ها را به هم نزدیک تر می کند و حرکت به سوی امت واحده را تسریع می کند. امتی هم دل و هم صدا که هدف مشترک دارند و این امر نیز یکی از لوازم تعجیل ظهور حضرت مهدی(عج) است.

۹- تقویت روحیه دشمن ستیزی

یکی از مقدمات ظهور حضرت مهدی(عج) تقویت غیرت دینی و روحیه جهاد با دشمنان اهل بیت(ع) است. یکی از حوادث قطعی زمان ظهور صف آرایی و مقاتله جبهه حق و باطل است که این امر جز با وجود ثابت قدمان در جبهه حق تحقق نمی یاید.

به همین دلیل بوده که اهل بیت(ع) پس از عاشورا دست به شمشیر نبردند زیرا مومنین ثابت قدم با روحیه بالای دشمن ستیزی به میزان کافی در بین پیروان ایشان وجود نداشته است. در پیاده روی اربیعین این امر به صورت آشکار نمایان و تقویت می شود. لعن و نفرین بر قاتلان اهل بیت(ع)، فریادهای استغاثه کنندگان به حضرت مهدی(عج) به عنوان منتقم اهل بیت(ع)، وجود پرچم های فراوان در طول مسیر با مضامین دشمن ستیزی، همراهی عکس شهدا و غیره همه نشانه هایی از این تقویت روحیه دشمن ستیزی در پیاده روی اربعین است.

بدون تردید آن چه بیان شد همه عوامل تعجیل ظهور نیست بلکه تنها بخشی از آن ها بیان شد و پیشنهاد می شود پژوهش گران گرامی در این باره پژوهش های گسترده تر و عمیق تری ارائه دهند و این امر هم شدنی و هم لازم به نظر می رسد.

نتیجه گیری

پیاده روی اربعین از دیرباز در بین پیروان اهل بیت(ع) وجود داشته است اما در سال های احیر این امر به یک موضوع بسیار گسترده و تاثیرگذار تبدیل شده است. در پیاده روی اربعین جلوه های نابی از تعالیم دینی مشاهده می شود که فراگیر شدن این تعالیم در بین پیروان اهل بیت(ع) می تواند امت اسلامی را به ظهور امام منجی نردیک تر کند.

در این پژوهش به برخی از این تعالیم اشاره شد. در این پژوهش به تحمل سختی ها و دشوار ی های راه، یاد امام، تعظیم شعائر، احیای امر اهل بیت(ع)، دعا کردن، انفاق، ایثار، مهمان نوازی و تقویت روحیه دشمن ستیزی پرداخته شد. این امور تنها بخشی از تعالیمی بودند که در پیاده روی اربعین جلوه گری می کنند و می توانند در آمادگی امت در تعجیل ظهور نقش ایفا کنند.

فهرست:

* قرآن کریم

۱- ابن بابویه، محمد بن علی، (۱۳۷۲ش)، عیون أخبار الرضا علیه السلام، ترجمه حمیدرضا مستفید و علی اکبر غفاری، تهران: نشر صدوق، چاپ اول.

۲- ابن بابویه، محمد بن علی، (۱۳۷۸ق)، عیون أخبار الرضا علیه السلام، تهران، نشر جهان، چاپ اول.

۳- ابن بابویه، محمد بن علی، (۱۳۹۵ق)، کمال الدین و تمام النعمة، محقق و مصحح علی اکبر غفاری، تهران: اسلامیه، چاپ دوم.

۴- ابن بابویه، محمد بن علی، (۱۴۰۳ ق)، معانی الأخبار، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.

۵- ابن بابویه، محمد بن علی، (۱۴۱۳ ق)، من لا یحضره الفقیه، محقق / مصحح: غفاری، علی اکبر، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم.

۶- ابن قولویه، جعفر بن محمد، (۱۳۵۶ش)، کامل الزیارات، محقق / مصحح: امینی، عبد الحسین، نجف اشرف، دار المرتضویة، چاپ اول.

۷- حمیری، عبد الله بن جعفر، (۱۴۱۳ ق)، قرب الإسناد( ط- الحدیثة)، محقق/ مصحح: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، ناشر: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول --- نرم افزار جامع الاحادیث ۵/۳

۸- شعیری، محمد بن محمد، (بی تا)، جامع الأخبار( للشعیری)، نجف، ناشر مطبعة حیدریة، چاپ اول.

۹- طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن، (۱۴۰۷ ق )، تهذیب الأحکام، محقق / مصحح: خرسان، حسن الموسوی، تهران، ناشر: دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم.

۱۰- کراجکی، محمد بن علی، (۱۳۹۴ق)، معدن الجواهر و ریاضة الخواطر، تهران: المکتبة المرتضویة، چاپ دوم.

۱۱- کلینی، محمد بن یعقوب، (۱۴۰۷ ق )، الکافی( ط- الإسلامیة)، محقق / مصحح: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم.

در آموزه‌های اسلامی، ارزش اعمال نه به ظاهر آن‌ها، بلکه به نیت و تأثیری است که در مسیر رضای الهی دارند. جهاد در راه خدا منحصر به میدان نبرد نیست، بلکه هر عمل خیری که با انگیزه الهی و برای پیشبرد اهداف دینی انجام شود، می‌تواند به عنوان شعبه‌ای از جهاد محسوب گردد. این دیدگاه برگرفته از آیات قرآن کریم، روایات معصومین(ع) و سیره عملی بزرگان دین است که بر اهمیت نیت خالص و تأثیر مثبت اعمال در جامعه تأکید دارند.

مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی در راستای رسالت علمی و فرهنگی خود، این پرسش را در چارچوب سلسله مباحث «اخلاق جنگ» بررسی می‌کند تا با استناد به منابع دینی، پاسخی مستدل و جامع ارائه نماید که در ادامه تقدیم شما علاقه‌مندان می‌گردد.

سوال:

بر اساس تعالیم دینی، آیا هرگونه کار اثرگذار و مفید می‌تواند به عنوان شعبه‌ای از جهاد محسوب شود؟ لطفاً این مفهوم را با استناد به منابع اسلامی توضیح دهید.

با توجه به این اصل که «هر کار اثر بخش شعبه‌ای از جهاد است»، آیا امور روزمره مانند ظرف شستن نیز شامل این حکم می‌شود؟ آیا می‌توان این قبیل کارها را با نیت الهی هم‌تراز جهاد دانست؟

پاسخ:

در اسلام هر عمل خیری که با نیت الهی انجام شود، ارزش معنوی والایی دارد. حتی کارهای به ظاهر کوچک منزل مانند ظرف شستن، اگر با قصد قربت انجام شود، می‌تواند درجه‌ای از جهاد را داشته باشد. این مفهوم ریشه در آیات قرآن، روایات معصومین(ع) و سیره عملی اهل بیت(ع) دارد.

قرآن کریم در آیه ۹۷ سوره نساء می‌فرماید: "وَمَنْ یخْرُجْ مِنْ بَیتِهِ مُهَاجِرًا إِلَی اللَّهِ وَرَسُولِهِ...که نشان می‌دهد هر خروجی از خانه برای خدا ارزش دارد. همچنین در روایات متعدد تأکید شده که زن با مدیریت خانه و خدمت به خانواده می‌تواند به درجه مجاهدان راه خدا برسد. امام صادق(ع) فرموده‌اند: «جهاد المرأة حسن التبعل» (جهاد زن، خوب شوهرداری کردن است).

سیره عملی حضرت فاطمه زهرا(س) بهترین گواه این مطلب است. ایشان با وجود مقام والای معنوی، به امور خانه و خانواده می‌پرداختند و این کارها را عبادت می‌دانستند. روایت است که پیامبر(ص) فرمودند: خدمت فاطمه به خانواده‌اش از جهاد در راه خدا بالاتر است

بنابراین، ظرف شستن و سایر کارهای خانه وقتی با نیت الهی و برای حفظ کانون خانواده انجام شود، نه تنها ارزش کمتری از جهاد ندارد، بلکه می‌تواند همان ثواب و پاداش را داشته باشد. نکته کلیدی در اینجا نیت خالص و انجام وظیفه است. همانطور که امام علی(ع) فرمودند: نیة المرء خیر من عمله (نیت شخص از عملش بهتر است).

امام صادق علیه‌السلام:

لَا تَدَعْ زِیَارَةَ الحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام یَمُدُّ اللّهُ فِی عُمُرِکَ وَ یَزِیدُ فِی رِزْقِکَ وَ یُحْیِیکَ اللّهُ سَعِیدًا وَلَا تَمُتْ إِلَّا شَهِیدًا.

زیارت امام حسین علیه‌السلام را فرو مگذار که خدا عمرت را طولانی و روزی را زیاد می‌کند و زندگی با سعادت و مرگ با شهادت به تو خواهد بخشید.

وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۴۳۱

أمیرالمؤمنین علی (ع):

لا تَتِمُّ مُرُوَّةُ الرَّجُلِ حَتّی: یَتَفَـقَّهَ فی دیـنِهِ، وَ یَقْتَـصِدَ فی مَعیشَتِهِ، وَیَصْبِرَ عَلی النّائِبَةِ اِذا نَزَلَتْ، وَ یَسْتِعْذَبَ مَرارَةَ اِخْـوانِهِ.

مُروّت و جوانمردی آدمی کامل نمی شود مگر هنگامی که:

۱. در دین خود دانا شود

۲. در زندگی خود، میانه روی پیشه کند

۳. اگر مصیبتی بر وی وارد آمد، صبر کند

۴. و تلخی را از جانب دوستانش گوارا بداند ( و رنجیده خاطر نشود).

بحارالأنوار، ج ۷۸، ص ۱۶

آیا در اسلام، طلب شفاعت از اولیاء الهی امری جاهلی محسوب می‌شود؟ در این مقاله با بررسی نظرات وهابیت و علمای دیگر، حقیقت این ادعا را بررسی خواهیم کرد.

خلاصه
امروزه یکی از مشکلات مهم جهان اسلام، برچسب‌هایی است که سردمداران آیین وهابیت، به مخالفین خود می‌زنند؛ یکی از رایج ترین برچسب‌هایی که آنان به بسیاری از مسلمانان زده‌اند، برچسب جاهلیت است. بدین‌سان که مفتیان وهابی، بسیاری از اعمال و اقوالی که نمی پسندند را از مصادیق جاهلیت تلقی کرده‌ و آثار متعددی را در باب تبیین مصادیق جاهلیت، به رشته تحریر در آورده‌اند. مهم‌ترین اثری که از وهابیت در این‌باره بر جای مانده است، کتاب «مسائل الجاهلیه» محمد بن عبدالوهاب است که افرادی هم‌چون صالح بن فوزان و حازمی بر آن شرح زده‌اند، از آن‌جایی که محمد بن عبدالوهاب در کتاب «مسائل الجاهلیه»، کلی‌گویی کرده است، به‌همین دلیل، ادعاهای اساسی وهابیون در تبیین مصادیق جاهلیت را در شروحی که بر آن کتاب نگاشته شده است، می‌توان پیدا کرد. همان‌طور که گفته شد، صالح بن فوزان، شرحی بر کتاب مذکور زده و مصادیقی چند از جاهلیت را در آن، تبیین کرده است. یکی از مصادیقی که صالح بن فوزان برای مصادیق جاهلیت، بدان متذکر می‌شود، طلب شفاعت از اولیاء الهی است!! حال آن‌که با توجه به ادله متعدد، نمی‌توان طلب شفاعت از اولیاء الهی را از جمله مصادیق جاهلیت به حساب آورد.

شبهه
صالح بن فوزان در کتاب شرح المسائل الجاهلیه، در شرح اولین مصداق جاهلیت، با تأکید بر این‌که شفاعت طلبی از اموات، نوعی عبادت صالحین محسوب می‌شود، تصریح می‎‌کند: چنین اموری از مصادیق جاهلیت به‌حساب می‌آیند.[۱]

پاسخ

تذکر چند نکته در جهت پاسخ به ادعای فوق، ضروری است:

اولاً: همان‌طور که «عثمان مصطفی نابلسی»، از علمای سنی مذهب معاصر، مدعی شده است عبادت، تنها زمانی محقق می‌شود که فعلی که ما انجام می‌دهیم، توأم با اعتقاد به الوهیت و ربوبیت باشد.[۲] بنابراین از آن‌جایی که در طلب شفاعت از اموات، طلب کننده، اعتقادی به الوهیت و ربوبیت طلب شونده ندارد، بنابراین، طلب شفاعت از اموات را نمی‌توان، عبادت غیرالله تلقی کرد.

ثانیا: ادله متعددی (اعم از آیات و روایات) بر مشروعیت طلب شفاعت از اولیاء الهی دلالت می‌کنند؛ به‌عنوان مثال، خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوکَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّابًا رَحِیمًا.[نساء/۶۴] و اگر آنان، هنگامی‌که [با ارتکاب گناه] به خود ستم کردند، نزد تو می‌آمدند و از خدا آمرزش می‌خواستند، و پیامبر هم برای آنان طلب آمرزش می‌کرد، یقیناً خدا را بسیار توبه‌پذیر و مهربان می‌یافتند.»
در این آیه، به صورت مطلق، سخن از طلب شفاعت گناهکاران از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به میان آمده است. جالب است که شوکانی در «نیل الاوطار»، در مورد این آیه چنین می‌نویسد: «وَإِذَا ثَبَتَ أَنَّهُ حَیٌّ فِی قَبْرِهِ کَانَ الْمَجِیءُ إلَیْهِ بَعْدَ الْمَوْتِ کَالْمَجِیءِ إلَیْهِ قَبْلَهُ.[۳] هنگامی‌که ثابت شد حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در قبرش زنده است، می‌توان نتیجه گرفت، پس از رحلت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نیز گناهکاران می‌توانند از آن‌حضرت، شفاعت بطلبند.»
بنابراین مشخص شد طبق آیه ۶۴ سوره نساء، گناهکاران، می‌توانند حتی پس از رحلت نبی مکرم اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به ایشان مراجعه کنند، و شفاعت، طلب کنند. البته ناگفته نماند، اختصاص مشروعیت طلب شفاعت از اموات، به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نیازمند دلیلی متقن است و از آن‌جایی که چنین دلیلی وجود ندارد، لذا می‌توان از همه صالحینی که از دنیا رفته‌اند، شفاعت طلبید.

ثالثا: پیشوایان مذاهب اسلامی نیز بارها، نکاتی را پیرامون اثبات مشروعیت طلب شفاعت بیان کرده‌اند؛ به‌عنوان نمونه، سمهودی سنی مذهب، تصریح کرده است که طلب شفاعت از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) از جمله سیره انبیاء (علیهم‌السلام) و سلف امت بوده است، و آنان از آن حضرت، همواره (قبل از ولادت، در هنگام زندگانی و حتی پس از رحلت) شفاعت طلب کرده‌اند.[۴] از همین‌رو مشخص می‌شود که طلب شفاعت از اولیاء الهی، نه تنها از اعمال جاهلی نبوده، بلکه در بین سلف امت و حتی انبیاء عظام (علیهم‌السلام) جاری و ساری بوده است.

بر همین اساس مشخص شد که طلب شفاعت از اموات، نه تنها عبادت غیرالله محسوب نمی‌شود، بلکه از امور مورد تآکید در آیات و روایات اسلامی تلقی شده است. از همین‌رو ادعای صالح بن فوزان، مبنی بر جاهلی بودن طلب شفاعت از اموات، به‌هیچ وجه قابل قبول نیست.

پی‌نوشت ها:

[۱]. صالح بن فوزان، شرح المسائل الجاهلیه، ص۲۰، دار العاصمه، چاپ اول، ۱۴۲۲ه‌ق.
[۲]. نابلسی، عثمان مصطفی، الرویه الوهابیه للتوحید و اقسامه عرض و نقد، ص۱۴۱ و ۱۴۴، اردن، دارالنور المبین، بی تا.
[۳]. شوکانی، نیل الاوطار، ج۵، ص۱۱۳، مصر، دار الحدیث، چاپ اول، ۱۴۱۳ه‌ق.
[۴]. سمهودی، وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفی، ج۴، ۱۹۳، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۹ه‌ق.

اربعین، یادآور حماسه و ایثار کربلای حسینی است؛ چهل روز پس از شهادت سالار شهیدان، این اربعین، پیام آزادگی، حق‌طلبی و پیروزی خون بر شمشیر را در رگ‌های امت جاری ساخته و دانشگاه کربلا، درس‌های الهی و انسانی را برای تمام نسل‌ها ارائه داده است.

به یاد کربلا دل‏ها غمین است // دلا خون گریه کن چون اربعین است

مرام شیعه در خون ریشه دارد // نگهبانی ز خطّ خون چنین است

کدامین برگ دفتر عشق خونین کربلای حسینی را ورق زنیم، تا تجلی حماسه‏ ها، روح و روان‏مان را حیاتی تازه بخشد؟

کدامین صفحه از کتاب سرخ عاشورا و تاریخ کربلا را از نظر بگذرانیم، تا تلألؤ معجزه‏ ها، دیدگان جان‏مان را نور و صفا دهد؟

«اربعین»، آینه باز تابنده آن حماسه ‏ها و باورهاست.

مگر می ‏توان در جای جای این دفتر خونین و تاریخ زرین، جز حماسه و کرامت یافت؟

هر قدم و هر عمل حسین بن‏ علی و یاران او و وارثان راهش و پیام‏ رسانان خونش، حماسه ‏ای ماندگار است.

«حسین»، معلم حماسه و آموزگار سروری و اسوه خداجویی و شهادت‏ طلبی است.

کربلای او جلوه‏ گاه حقیقت است،

و اربعین او، بازگشایی همان کتاب جاوید، که سطر سطرش بیدارگر و الهام ‏بخش است.

چهل روز از شهادت سالار شهیدان و آن حماسه ماندگار می ‏گذرد، حماسه پیروزی خون بر شمشیر!

چهل روز است که «حسین» و «عاشورا» و «کربلا» با یک تلاقی مقدس، خون حیات و آزادگی و حریت و مردانگی را در رگ‏ های امت دوانده و دفاع از فضیلت و انسانیت و حق را در تابلویی به عظمت تاریخ نگاشته است.

چهل روز از تأسیس دانشگاهی می‏گذرد که امام حسین(ع) در کلاس‏ های گوناگون آن، تمامی درس ‏های الهی و انسانی را برای آینده تاریخ بیان کرده است و نسل‏ های بشری را در همه ادوار، به آموختن آن درس‏ ها فرا خوانده است.

اگر در ایران اسلامی، امتی در سایه هدایت‏ های ولایت، قد برافراشت و درس‏ها و پیام ‏های عاشورا را به صحنه آورد، لبیک‏ گویی به فراخوان حسینی بود.

اگر در انقلاب ملت ما «اربعین در اربعین» پدید آمد و موج خون‏ ها را به ساحل بیداری همگانی رساند، باز هم درسی از آن «عاشورا» و «اربعین» بود که در پی شهادت حسین بن ‏علی(ع) راهی پیش پای انسان‏ های آزاده گشود.
جهاد حضرت سجاد و زینببیان خطبه‏ های آتشین است

قیام کربلا تا صبح محشرسراسر درس بهر مسلمین است
و تاریخ پر از خون و شهادت سراسر اربعین در اربعین است

آری، «اربعین حسینی»، آینه تمام نمای رشادت‏ ها و فداکاری ‏هایی است که در «عاشورای حسینی» رخ داد.

اگر عاشورا، معمار اشک را به آینه‏ کاری رواق چشم ‏ها فرستاد،

اگر کربلا، معبری از خون و حماسه سر راه بیداران و بیدارگران کشور،

اگر «خون»، سلاحی برتر از شمشیر گشت،

«اربعین» تکرار آن سازندگی و معبرسازی و شهادت‏طلبی است.

اربعین، نگاهی مجدد به «عاشورا» است و مروری دوباره بر مضامین بلند خطبه ‏های آتشین عقیله بنی ‏هاشم حضرت زینب و اسیر آزادی‏بخش حضرت سجاد(ع) است.

اربعین، گرچه تجدید حزن و اندوه آل ‏اللّه‏ است و فصل گریستن بر شهدای مظلوم عترت مصطفی محسوب می‏شود و بهار اشک ریختن بر خاک پاک شهیدان نینواست، ولی یادآور شور عاشورا و حماسه حسینی و ظلم‏ ستیزی مکتب کربلاست.

ما سال‏ هاست که با اربعین، پیوند «خون و گریه» داریم.

قرن‏ هاست که اربعین را شکستن دوباره بغض عاشورا در حنجره مظلومیت می‏شناسیم و شکفتن مجدد غنچه غم بر شاخه دل‏مان می‏ دانیم.

ولی از یاد نخواهیم برد که تاریخ پر از حماسه ما و برگ‏ های سبز انقلاب سرخ ما، سراسر «اربعین در اربعین» بود.

امروز هم آموزش ‏های عاشورا و اربعین در گوش دل و ژرفای جان‏مان جاری است.

میثاق‏مان با اربعین ناگسستنی است.

باشد که «اربعین»ها را تداوم «حرکت عاشورا» بشناسیم.

اگر شیعه را به گرامیداشت چهلمین روز درگذشت آن روز بی‏ نظیر فرمان داده‏ اند و به «زیارت اربعین» سفارش کرده‏اند، برای آن است که آن مطلع‏ الفجر عزت و آزادگی فراموش نشود و آن «صبح روشن» در محاق غربت و نسیان قرار نگیرد.

گفتار ما، آیینه‌ای از شخصیت درونی‌مان است. جامعه‌ای که در آن ادب، احترام و مهربانی در کلام جاری باشد، محیطی امن، آرام و انسانی خواهد بود. در قرآن کریم، خداوند به شکل‌های گوناگون بر اهمیت گفتار نیک تأکید کرده، و یکی از روشن‌ترین دستورات در این زمینه، در بخشی از آیه ۸۳ سوره بقره آمده است.

"وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا؛ با مردم سخن نیک بگویید."

این بخش از آیه نه صرفاً توصیه‌ای اخلاقی، بلکه دستوری اجتماعی و انسانی است. این آیه یعنی با همه‌ی مردم، فارغ از دین، نژاد یا موقعیت، با سخن نیک، نرم و محترمانه برخورد کنید. واژه‌ی «ناس» نشان‌دهنده شمول عام این دستور است: یعنی همه‌ی انسان‌ها.

حسن سخن نیز، فقط به معنای خوش‌زبانی نیست، بلکه شامل راست‌گویی، ادب، دلجویی، پرهیز از تحقیر، و پرهیز از سخنان تلخ و تند نیز می‌شود. حتی اگر کسی مخالف ما باشد، باز هم وظیفه داریم با او مؤدبانه و محترمانه گفت‌وگو کنیم.

این دستور قرآنی، پایه‌ای برای فرهنگ گفت‌وگوی سالم و پیشگیری از خشونت زبانی در جامعه است. جامعه‌ای که اعضایش به این اصل وفادار باشند، از نزاع‌های بی‌ثمر، سوء تفاهم‌ها و شکاف‌های اجتماعی در امان خواهد بود.

 سخن نیک نه تنها سبب آرامش دل دیگران می‌شود، بلکه نزد خداوند پاداشی عظیم دارد، چرا که خودِ خدا دوستدار نیکی، ادب و محبت است.

خلقت انسان، پدیده‌ای شگرف و سرشار از حکمت الهی است. خداوند متعال، انسان را در ابتدای مسیر زندگی، موجودی ناآگاه اما با ظرفیت‌های بی‌نهایت برای یادگیری و رشد قرار داده است. این استعداد ذاتی برای کسب دانش و درک، خود حقی اساسی برای هر فرزند محسوب می‌شود که بر عهده والدین است تا آن را شکوفا سازند. کلام وحی، با بیان این حقیقت، مسیر صحیح تربیت و پرورش را روشن می‌سازد.

“وَاللَّهُ أَخْرَجَکُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهَاتِکُمْ لَا تَعْلَمُونَ شَیْئًا وَجَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ قَلِیلًا مَا تَشْکُرُونَ؛ خداوند شما را از شکم مادرانتان بیرون آورد در حالی که هیچ چیز نمی‌دانستید؛ و برای شما گوش، چشم و دل قرار داد تا شاید سپاسگزاری کنید” (النحل: ۷۸)

این آیه از سوره نحل، بر یکی از بزرگترین حقوق فرزندان و نعمت‌های الهی تأکید دارد: حق دانستن و توانایی یادگیری.

خداوند در این آیه، انسان را درابتدای خلقت، موجودی ناآگاه معرفی می‌کند که هیچ علم و دانشی ندارد. اما همین خداوند، با اعطای ابزارهای حیاتی مانند گوش، چشم و قلب (به معنای عقل و فهم)، راه را برای کسب علم و معرفت باز کرده است.

این آیه شاهدی بر وظیفه والدین در تعلیم و تربیت فرزندان است. خداوند با دادن این ابزارها، زمینه را برای رشد فکری و معنوی فرزند فراهم کرده است؛ وظیفه والدین است که از این فرصت نهایت استفاده را ببرند و فرزند را در مسیر کسب علم، اخلاق و درک صحیح از جهان یاری کنند. حق فرزند این است که والدین امکانات لازم برای رشد عقلی و روحی او را فراهم سازند و او را در جهت شکرگزاری از این نعمت‌ها هدایت کنند.

این آیه اشاره دارد به اینکه شکر این نعمت‌ها، تنها با استفاده صحیح از این ابزارها و درک حقایق هستی حاصل می‌شود. نادیده گرفتن این حق و عدم تلاش برای تعلیم و تربیت، نوعی کفران نعمت است؛ همچنین به ما یادآوری می‌کند که خلقت ما تنها جسمانی نیست، بلکه رشد فکری و روحی نیز بخشی جدایی‌ناپذیر از این خلقت است و والدین نقش اساسی در تحقق این رشد دارند. بنابراین، حق فرزند، حق برخورداری از دانایی و پرورش استعدادهاست.

مهران اعظمی متخصص ارتوپدی اظهار کرد: افرادی که فعالیت‌های بدنی سنگین دارند، به‌صورت طولانی‌مدت می‌ایستند یا ساعت‌ها پشت میز می‌نشینند، بیش از سایرین در معرض آسیب‌های ستون فقرات هستند بنابراین لزوم رعایت اصول صحیح ارگونومی و انجام اقدامات پیشگیرانه ضروری است.

اعظمی توصیه کرد: افرادی که پشت میز کار می‌کنند به استاندارد بودن صندلی توجه داشته باشند و در ناحیه کمر از بالش طبی استفاده کنند و هر ۳۰ دقیقه یک‌بار از جای خود برخاسته و حرکات کششی انجام دهند.

به گفته این متخصص ارتوپدی، انجام حرکات چرخشی و کششی برای گردن به سمت جلو، عقب، چپ و راست نیز بسیار مفید است.

وی، ورزش‌هایی مانند پیاده‌روی، یوگا، آب‌درمانی و پیلاتس را در کاهش درد و تقویت عضلات گردن و کمر مؤثر دانست و افزود: بهره‌گیری از تشک و بالش طبی، کمپرس سرد و گرم، دارو‌های ضدالتهاب و استراحت کافی می‌تواند به تسریع روند بهبودی کمک کند.

اعظمی با تأکید بر لزوم پیگیری درد‌های مداوم گفت: در صورت تداوم درد بیش از یک هفته یا بروز علائمی نظیر گزگز، بی‌حسی، ضعف عضلانی، تب و لرز یا درد ناگهانی و شدید، مراجعه به پزشک متخصص ضروری است تا از بروز آسیب‌های جدی به بدن جلوگیری شود.

این توافق در راستای سیاست‌های توسعه همکاری‌های اقتصادی منطقه‌ای و با هدف تقویت تجارت فرامرزی، جذب سرمایه‌گذاری و ارتقای زیرساخت‌های مرزی صورت گرفته است. 

بر اساس برنامه‌ریزی انجام‌شده، هیأتی از دولت پاکستان ظرف دو هفته آینده با حضور در مرز ریمدان، ابعاد اجرایی پروژه از جمله وسعت منطقه، مزیت‌های اقتصادی و مدل همکاری را بررسی خواهد کرد.

در این نشست، موضوعاتی چون نحوه اداره منطقه آزاد مشترک، تعیین چارچوب معافیت‌های مالیاتی و گمرکی، تأمین زیرساخت‌های حیاتی و ایجاد بسترهای مناسب برای جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی مورد بحث قرار گرفت.

دبیر شورای‌عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی ایران در نشست با خانم اقبال دبیر شورای تایید مناطق اقتصادی ویژه و هیئت سرمایه گذاری پاکستان و مقامات ایالت بلوچستان که به صورت برخط در جلسه حضور داشتند گفت: سیاست جمهوری اسلامی ایران و جناب آقای دکتر پزشکیان، تقویت روابط و مناسبات با کشورهای همسایه بر پایه سیاست همسایگی است.

وی افزود: پیوندهای عمیق فرهنگی، دینی و تمدنی دو کشور، زمینه ساز همکاری دو کشور و دو ملت در تمامی ابعاد است، با این حال ظرفیت‌های استفاده نشده بسیاری برای توسعه همکاری میان ایران و پاکستان وجود دارد که یکی از آنها در بخش مناطق آزاد مشترک و کشت فراسرزمینی است که امیداریم با تلاش‌های مشترک شاهد به ثمر نشستن آن باشیم.

مسرور بر پیگیری مسیرهای قانونی اجرای این طرح در ساختار تصمیم گیری دو کشور تاکید کرد و گفت: پس از نهایی شدن سند همکاری، ایجاد این منطقه آزاد از سمت ایران نیازمند تصویب در هیئت وزیران و سپس طی مراحل قانونی در مجلس شورای اسلامی خواهد بود. 

خانم اقبال نیز در این نشست بر عزم و اراده دولت پاکستان و همچنین مقامات ایالت بلوچستان برای توسعه روابط اقتصادی با ایران با محوریت منطقه آزاد مشترک تاکید کرد.

منطقه آزاد ریمدان–گبد به‌عنوان نسل ششم مناطق آزاد کشور، بخشی از برنامه تحول راهبردی مناطق آزاد محسوب می‌شود که مورد حمایت و تاکید ریاست جمهوری و وزیر امور اقتصادی و دارایی قرار دارد.