«صباح الاحمد جابر الصباح» امیر فقید کویت روز سه شنبه (دیروز) پس از ماهها بستری بودن در بیمارستان «مایو کلینیک» در ایالت «مینه سوتا» در آمریکا در سن ۹۱ سالگی فوت کرد و «نواف الاحمد جابر الصباح» برادر ناتنی ۸۳ ساله وی به جای وی به قدرت رسید.

«صباح الاحمد» در ۱۶ ژوئن ۱۹۲۹ (۲۳ خرداد ۱۳۰۸) در کویت به دنیا آمد. او پانزدهمین امیر کویت و پنجمین امیر این کشور پس از استقلال از انگلیس در سال ۱۹۶۱ بود. در ۲۹ جولای ۲۰۰۶ در حالیکه ریاست شورای وزراء را بر عهده داشت، پس از اینکه برادرش «سعد عبدالله» تنها هشت روز حکمرانی کرد و به علت وضعیت جسمانی کنار گذاشته شد، به امارت کویت رسید.

دوران امارت وی، شاخصه‌هایی به خصوص خود را در سیاست داخلی و خارجی کویت داشت. در بُعد داخلی با وجود برخی انتقادات که در ادامه بدان خواهیم پرداخت، کمتر از دیگر کشورهای عربی در معرض انتقاد مخالفان قرار داشت. زمانی که وی ریاست شورای وزیران (نخست‌وزیری) را بر عهده داشت، برای اولین بار زنان توانستند وارد مناصب بالای حکومتی شوند. اولین وزیر زن در سال ۲۰۰۵ در دولت وی انتخاب شد. پس از اینکه صباح الاحمد امیر کویت شد، برای اولین بار زنان توانستند وارد رقابت‌ها در انتخابات پارلمانی شوند. پس از آن زنان وارد نهادهای نظامی نیز شدند. در دوره وی سربازی نیز در کویت اجباری شد.

در بخش آزادی رسانه‌ها، می‌توان کویت را در میان کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، به مراتب جلوتر از دیگر کشورها دانست. رخدادهای موسوم به بهار عربی نیز در کویت کمتر از دیگر کشورها مشاهده شد و البته دولت این کشور پس از بروز انقلاب‌های عربی تلاش کرد دامنه آزادی رسانه‌ها و معارضان را افزایش دهد.

اما در سیاست خارجی، به او لقب « شیخ دیپلمات‌های عرب» و «سرهنگ دیپلمات‌های کویت» را داده‌ بودند. به طوریکه از سال ۱۹۶۳ تا ۲۰۰۳ یعنی به مدت ۴۰ سال وزیر خارجه این کشور بود. شاید به دلیل همین سابقه طولانی در پست وزارت خارجه بود که «صباح الاحمد» پس از تکیه بر امارت کویت، برای میانجیگری در بحران‌ها پیشقدم بود. البته پیش از او نیز سیاست حکومت کویت بر مدار میانجیگری و حل و فصل اختلافات می‌چرخید.

_{سخنرانی صباح الاحمد (وزیر خارجه وقت کویت) در مجمع عمومی سازمان ملل. هشت سپتامبر} ۱۹۷۲

تلاش برای حل بحران میان قطر و دولت سعودی و امارات و همچنین میزبانی از گفت‌و‌گوهای یمنی در کویت در سال ۲۰۱۶ را می‌توان بارزترین تحرکات میانجیگرایانه کویت در دوره صباح الاحمد دانست. به طوریکه «محمد عبدالسلام» سخنگوی جنبش انصارالله یمن روز گذشته پس از اعلام خبر فوت او در پیام تسلیتی، امیر فقید کویت را فردی دانست که نسبت به یمن دلسوز و دغدغه‌مند بود.

انتقادات داخلی

در دوره «صباح الاحمد» دولت کویت اقدام به سلب تابعیت تعدادی از شهروندان کویتی به بهانه «کلاهبرداری»، «نفاق» و «منافع عمومی» کرد که معارضان این اقدام را سیاسی و در راستای هدف قرار دادن برخی جریانات سیاسی و دینی تعبیر کردند. «یاسر الحبیب» (از روحانیون طرفدار صادق شیرازی معروف به شیعه انگلیسی) و «نبیل العوضی» (مفتی وهابی)، «سعد العجمی» (نماینده پارلمان) و «احمد الجبر» (روزنامه‌نگار) از مشهور ترین افرادی بودند که سلب تابعیت شدند.

با این حال در مارس ۲۰۱۷، امیر فقید کویت دستور به بازبینی در احکام صادره با موضوع سلب تابعیت را داد و برخی از معارضان که سلب تابعیت شده بودند، دوباره تابعیت کویتی یافتند.

مسأله بعدی تصویب قانون «جرائم سایبری» بود که شورای ملی کویت (پارلمان) در سال 2015 آن را تصویب کرد که از نظر برخی ناظران حقوقی، مانعی بر سر آزادی بیان قلمداد کردند.

موضوع دیگر در دوره «صباح الاحمد» مسأله شهروندان بدون تابعیت معروف به «البدون» بود. شورای وزیران کویت در سال ۲۰۱۰ نهادی را به نام «سازمان مرکزی بررسی اوضاع اتباع غیر قانونی» مأمور حل مشکلات آن‌ها کرد. اما این سازمان هم نتوانست این معضل را حل کند و بسیاری از «صباح الاحمد» خواستند تا خود دخالت کرده و پرونده را از دست سازمان خارج کند و به وزارت کشور تحویل دهد.

مسأله بحث‌برانگیز دیگر تصویب قانون مجازات «توهین به شخصیت امیر» بود که طبق آن تعدادی از معارضان کویتی با این اتهام روانه زندان و ملزم به پرداخت غرامت شدند. از بارزترین این افراد که به اتهام توهین به صباح‌الاحمد روانه زندان شدند، «مسلم البراک» از نمایندگان سابق بود.

نواف الاحمد جابر الصباح

شیخ نواف ۸۳ ساله برادر ناتنی امیر فقید روز گذشته با اعلام رسمی هیأت وزیران امیر کویت و جانشین «صباح الاحمد» شد. او در سال‌های متمادی گذشته مناصب امنیتی، و نظامی در کویت بر عهده داشته و از این رو نفوذ بالایی در میان دستگاههای امنیتی و نظامی این کشور داشت. به نوشته وبگاه قطری الخلیج آنلاین، شیخ نواف چهره مقبولی در میان مردم این کویت برخوردار است.

امیر فقید کویت در کنار «نواف الاحمد» امیر فعلی (۱۹۷۴)

او یکی از مؤسسان کویت در دوره پس از استقلال به شمار می‌رود. شیخ نواف متولد ۲۵ژوئن ۱۹۳۷ و ششمین فرزند «احمد جابر المبارک الصباح» است. طبق یک قانون نانوشته، برادران کوچک‌تر به جای فرزندان منصب ولی‌عهدی را بر عهده می‌گیرند و از زمان استقلال کویت از انگلیس در سال ۱۹۶۲ این روند تکرار شده است.

در سال ۱۹۶۱ زمانی که ۲۴ سال داشت به عنوان حاکم منطقه «حولی» گمارده شد و تا سال ۱۹۷۸ در این سمت بود و پس از آن عهده‌دار وزارت خانه‌های کشور، دفاع، امنیت، امور اجتماعی و کار، ریاست گارد ملی بود و در نهایت نخست‌وزیر و وزیر کشور شد تا به ولی‌عهدی رسید و دیروز نیز امیر کویت شد.

ساختار قدرت در کویت

کویت با وجود ادعاهای ارضی عراق در قبال آن، در سال ۱۹۶۱ استقلال خود را از انگلیس به دست آورد و در سال ۱۹۶۲ و در دوره حکومت امیر «عبدالله السالم الصباح»  قانون اساسی آن تصویب شد و این کشور دارای یک مجلس قانونگذاری ۵۰ نفره گردید.

«شیخ جابر الاحمد الصباح» که از سال ۱۹۷۷ تا ۲۰۰۶ حکمرانی کویت را در دست داشت در این سال درگذشت و به دنبال آن «شیخ سعد العبدالله السالم الصباح» جانشین امیر متوفی شد؛ اما به علت شرایط جسمانی بیش از هشت روز در این منصب نبود و برادرش «صباح الاحمد الجابر الصباح» امیر فقید کویت جای او را گرفت.

 امیر کویت در راس هرم قدرت در کشور است و قوه مقننه و مجریه زیر نظر وی اداره می‌شوند. وی جانشین خود و نخست‌وزیر را تعیین می‌کند و با مشاوره و رایزنی نخست‌وزیر، وزیران را تعیین و برکنار می‌کند.

امیر کویت حق صدور قوانین و اجرای آن را دارد. وی همچنین می‌تواند کارکنان نظامی و غیرنظامی و دیپلمات‌ها را از کار برکنار کند. امیر کویت همچنین وظیفه عفو و تخفیف مجازات محکومین را دارد.

در سال ۲۰۰۳ امیر کویت، شیخ صباح الاحمد را به نخست‌وزیری این کشور تعیین کرد و برای نخستین بار از زمان استقلال آن، مقام ولیعهدی و سمت نخست‌وزیری از هم تفکیک شدند و این امر باعث شد شورای قانونگذاری (پارلمان) حق بازخواست دولت را داشته باشد.

در این میان «شیخ نواف» (در دوره ولیعهدی) از جایگاه قدرتمندی در کویت بهره می‌بُرد و بر خلاف «ناصر صباح الاحمد» برادر زاده خویش، روابط خوبی نیز با خاندان قدرتمند کویت داشت. علاوه بر این همان گونه که گفته شد وی اشراف و تسلط خوبی بر وزارتخانه‌های دفاع و کشور داشت و بسیاری نفوذ او را در وزارت دفاع بیش از «ناصر الاحمد» که هم اکنون در رأس این وزارتخانه قرار دارد، می‌دانند.

از سوی دیگر فرزندان «شیخ نواف» در وزارت کشور دارای مناصب عالیه هستند و عملا کنترل این وزارتخانه را در دست دارند.

«سید حسن نصرالله» دبیرکل حزب‌الله لبنان  در ابتدای سخنرانی خود درگذشت «صباح الاحمد  الجابر الصباح» امیر کویت را تسلیت گفت و از مواضع وی در قبال لبنان قدردانی کرد. نصرالله گفت، لبنانی‌ها مواضع متمایز کویت در جنگ ژوئیه ۲۰۰۶ و کمک این کشور در بازسازی لبنان پس از تجاوز صهیونیستی را فراموش نخواهد کرد.

دبیرکل حزب‌الله در ادامه به شهادت برخی نظامیان ارتش لبنان در درگیری‌‌های شمال این کشور اشاره کرد و به خانواده‌های آنها تسلیت گفت. وی افزود، گروه‌های مختلف در شمال لبنان، خود را برای یک اقدام نظامی بزرگ آماده کرده بودند.

نصرالله تأکید کرد: حدود یک ماه قبل گفتم که عملیاتی برای احیای دوباره داعش در سوریه، عراق، لبنان وجود دارد و برخی به سخنان من واکنش منفی نشان دادند. کینه احیانا مانع دیدن واقعیت می‌شود.پس از ترور شهیدان «حاج قاسم سلیمانی» و «ابومهدی المهندس»، و نیز درخواست ملت عراق برای خروج آمریکا از این کشور، آمریکا در تلاش برای احیای گروهک تروریستی داعش است.

بر اساس گزارش «النشره»، وی افزود، آمریکا دنبال احیای داعش است تا ادامه حضورش در منطقه را توجیه کند؛ در مرزهای فلسطین اشغالی دشمن همچنان در حالت آماده‌باش است و این امر خوبی است. شاید این طولانی‌ترین زمانی است که ارتش آن در طول مرزها مستقر است و هیچ کدام از نظامیانش جرأت حرکت ندارند . احیانا تانک‌هایی دیده می‌شوند و مشخص نیست سربازی در داخل آن هست یا نیست. ما مرز را رصد و صبر می‌کنیم و اولویت اول و آخر ما، محقق کردن هدف [کشتن اسرائیلی‌ها] است. 

نصرالله در واکنش به ادعای نتانیاهو که مدعی شده بود حزب‌الله در منطقه‎‌ای از بیروت و ضاحیه کارخانه موشکی دارد، گفت:بخش رسانه‌ای حزب‌الله یک دیدار برای رسانه‌های صوتی و تصویری و نوشتاری در منطقه «الجناح-الاوزاعی» ترتیب داده تا از حقیقت آگاه شوند و ادعای کذب نتانیاهو آشکار شود. زمان این دیدار رسانه‌ای ساعت ۱۰ تا ۱۱ شب خواهد بود. این اقدام برای خاطر لبنانی‌هاست تا در نبرد آگاهی، روشن و بیدار باشند، ما موشک‌هایمان را در میان خانه‌ها قرار نمی‌دهیم.

90 دقیقه جدال، دعوا، توهین، پرخاش، عصبانیت و بی‌برنامگی، ماحصل نخستین رویارویی نامزدهای دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات در قالب مناظره تلویزیونی انتخابات ریاست جمهوری 2020 آمریکا بود.

در این مناظره که به لحاظ بی‌اخلاقی در تاریخ آمریکا کم سابقه توصیف شده است، دونالد ترامپ، رئیس جمهوری کنونی و جو بایدن، معاون رئیس جمهوری پیشین حملات لفظی تندی را علیه یکدیگر به کار گرفتند و طرفین را به دروغگویی، بی‌اخلاقی، نژادپرستی و وابستگی به خارج متهم کردند. مناظره‌ای که قرار بود بر معرفی سوابق کاری نامزدها و راهکارهای آنان برای مواجهه با مشکلاتی همچون بیماری ناشی از ویروس کرونا، بیکاری، امنیت، انرژی و محیط زیست متمرکز باشد، در نهایت به جنگ سیاسی کم سابقه‌ای در برابر دیدگان میلیون‌ها مخاطب بدل شد. 

دو نامزد دائم در میان کلام یکدیگر پریدند و حتی اجازه ندادند که کریس والاس، مجری مناظره، جلسه را با آرامش مدیریت کند. ترامپ چند بار پسر بایدن را به دریافت رشوه از روس‌ها متهم کرد و متقابلا، بایدن هم به ترامپ گفت عروسک دست روس‌ها. بایدن چند بار با الفاظ توهین‌آمیز ترامپ را به سکوت دعوت کرد و متقابلا ترامپ نیز به بایدن گفت: کند ذهن. این برخوردها باعث شد سی ان ان بنویسد «مناظره اول، آشوب مطلق» بود و نشریه آتلانتیک تیتر بزند «شبی انزجارآور برای دموکراسی».

جورج استفانوپولس، روزنامه‌نگار سرشناس ای بی سی هم در توئیتی نوشت: این مناظره، کثافتی بود در یک سطل آشغال در یک ترن که در حال خروج از ریل است.

البته دعوای ترامپ- بایدن در حقیقت، آینه تمام نمایی از وخامت فضای سیاسی آمریکا است، کشوری که به دلیل اختلافات سیاسی چند پاره شده و در آتش خشم و عصبانیت می‌سوزد. این مناظره نشان داد که سیاستمداران آمریکایی به هیچ عنوان تحمل یکدیگر را ندارند و برای کسب و حفظ قدرت، انواع اتهامات و توهین‌ها، حتی به خانواده یکدیگر را نیز بر زبان می‌آورند.

مناظره این دو نامزد همچنین نشان داد کوچکترین همکاری میان دو حزب اصلی آمریکا وجود ندارد و طرفین حاضر نیستند اندکی از خواست خود کوتاه بیایند. به همین دلیل در سال‌های اخیر، موضوعات کوچک سیاسی و اجتماعی به بحران‌های عمیق مدیریتی در آمریکا بدل شده است. به عنوان مثال، احداث یک دیوار مرزی 5 میلیارد دلاری برای کشوری که سه هزار میلیارد دلار بودجه دارد، به تعطیلی سه هفته‌ای دولت فدرال می‌انجامد؛ یا یک مکالمه تلفنی با یک رهبر خارجی، رئیس جمهوری آمریکا را به پای میز استیضاح و محاکمه می‌کشاند. رئیس مجلس نمایندگان در مهم‌ترین جلسه حاکمیتی سال آمریکا، بعد از سخنرانی رئیس جمهوری، نطق وی را در برابر دیدگان همگان پاره می‌کند و رئیس جمهوری هم برای قریب به یک سال با رئیس مجلس حرف نمی‌زند.

آمریکا در آستانه شورش‌های سیاسی- اجتماعی 

با این حال، نکته مهم‌تر این که آخرین پرسش کریس والاس در نخستین مناظره انتخاباتی 2020، درباره پذیرش نتایج انتخابات از سوی نامزد شکست خورده بود. طرح همین سوال نشان می دهد که آمریکا در آستانه شورش‌های سیاسی- اجتماعی قرار داد و ادامه این وضعیت می‌تواند آنچه را که «دموکراسی آمریکایی» خوانده می‌شود، به خطر بیاندازد. به همین دلیل فارغ از این که ستادهای انتخاباتی جمهوری‌خواهان و دموکرات‌ها هر یک، دیگری را بازنده مناظره نخست معرفی می‌کنند، بازنده اصلی در این دعواهای بی‌سابقه، مردم آمریکا هستند که با فقر، بیکاری، بیماری و خشونت‌های لجام گسیخته دست و پنجه نرم می‌کنند و هر روز شاهد دعواهای شدیدتر دولتمردان خود هستند.

شیخ «صباح الاحمد جابر الصباح» امیر کویت، آخرین میانجی‌گر قدیمی و سنتی در غرب آسیا بود که روز گذشته (29 سپتامبر) درگذشت.

شیخ «صباح الاحمد جابر الصباح» از سال 2006 تا کنون یعنی به مدت 14 سال در راس قدرت کشور کویت قرار داشته است. کویت در زمان شیخ صباح در حوزه داخلی، دوران آرامی و کم‌تنشی را در حوزه‌های مختلف پشت سر گذاشت.

اگرچه کویت مانند همه کشورهای عربی عضو شورای همکاری خلیج فارس به صورت خاندانی اداره می‌شود، اما در کویت بر خلاف دیگر کشورهای عضو این شورا، پارلمان قدرت سیاسی قابل توجهی دارد. پارلمان کویت می‌تواند علاوه بر استیضاح وزرا، با دو سوم آرا حکم امیر را نیز ملغی کند. 

میانجی‌گری در بحران‌های منطقه‌ای و حمایت از صلح و ثبات در غرب آسیا

در حوزه سیاست خارجی، مهم‌ترین شاخصه حکومت‌داری امیر فقید کویت، میانجی‌گری وی در بحران‌های منطقه‌ای و حمایت از صلح و ثبات در غرب آسیا بود که به خصوص این شاخصه پس از روی کار آمدن ملک سلمان در عربستان نمود بیشتری داشته است. سلمان بن عبدالعزیز در سال 2016 در اقدامی یکجانبه روابط دیپلماتیک خود را با ایران قطع کرد. اگرچه کویت در یکی از معدود موارد سیاست بی‌طرفی در اختلاف‌های منطقه‌ای را کنار گذاشت و در اقدامی عجولانه و تحت فشار آل سعود مانند امارات و بحرین از این اقدام عربستان حمایت و سفیر خود را از تهران فراخواند، اما امیر فقید کویت همواره تلاش کرد با میانجی‌گری میان تهران و ریاض از میزان تنش در روابط دو کشور بکاهد. 

عربستان ژوئن 2017 نیز روابط با قطر را قطع کرد که این اقدام نیز با حمایت امارات و بحرین همراه شد. شیخ «صباح الاحمد جابر الصباح» بیش از هر رهبر دیگر عربی برای پایان دادن به تنش درون عربی تلاش کرد، اما این تلاش‌ها به دلیل نگاه سلسله مراتبی ریاض به دوحه، نتیجه نداشته است. در همین راستا، «تمیم بن حمد آل ثانی» امیر کشور قطر در واکنش به درگذشت صباح الاحمد جابر الصباح، وی را فردی «میانه‌رو» و «رهبری بزرگ» دانست. کویت حتی در بحران جاری یمن نیز میزبان گفتگوها برای پایان دادن به جنگ ائتلاف سعودی علیه یمن بود که اوج این گفتگوها نیز در سال 2016 برای مدت 100 روز بود.

مخالفت کویت با عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی

دولت کویت از جمله کشورهای عربی است که نه تنها از عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با اسرائیل استقبال نکرد بلکه بر لزوم حمایت از فلسطین در مقابل جنایت‌های اسرائیل حمایت کرد. با توجه به این شاخصه‌، می‌توان گفت شیخ «صباح الاحمد جابر الصباح» آخرین رهبر از میان رهبران کهنسال عرب بود که با میانجی‌گری در بحران‌های منطقه‌ای، حفظ صلح و ثبات در منطقه را مد نظر داشته است.

پیش از وی، شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی، امیر سابق قطر و سلطان قابوس، پادشاه عمان، پرچمداران گفتگو و میانجی‌گری در منطقه بودند. موضوع دیگر این است که با درگذشت شیخ صباح، شیخ نواف الاحمد الجابر الصباح ولیعهد 84 ساله به عنوان امیر جدید برگزیده شد.اگرچه شیخ نواف مشکل چندان سلامتی ندارد، اما وی کهنسال است و دوران امیری وی در کویت طولانی نخواهد بود.

بنابراین، بیش از اینکه سیاست منطقه‌ای کویت پس از شیخ صباح مهم باشد، وضعیت قدرت در این کشور اهمیت دارد. با توجه به کهنسال بودن شیخ نواف، امیر جدید کویت، نمی‌توان گفت این کشور وارد دوره جدیدی شده است.

امام حسن (علیه السلام) امام دوم شیعیان، چهره تابناک و ماندگار فرهنگ و تمدن اسلامی است، که نه تنها برای جامعه اسلامی، بلکه حُسن سیرت و منش والای او برای مخالفان و غیر هم کیشان نیز شناخته شده است، عشق و علاقه غیر قابل توصیف پیامبراکرم(صلی الله علیه و اله) به این دوردانه عالم گیتی، به خوبی گواه و شاهد بر جایگاه و منزلت و بزرگی فرزند زهرا(سلام الله علیها) دارد،[1] بی شک صحبت کردن و قلم زدن در خصوص ویژگی های ممتاز این امام همام نیازمند طهارت و پاکی خاصی است که نگارنده فاقد آن است، ولی با وجود کاستی ها و عدم صلاحیت در این خصوص از آستان کبریایی حضرت حق استمداد می طلبیم تا اینکه شبنمی از دریای فضایل و کمالات قرآنی و اخلاقی ایشان را مورد بازخوانی قرار دهیم.

سلوک  و منش قرآنی امام حسن(علیه السلام)

 کسی که خواهان قرار گرفتن در جاده سعادت و وارد شدن در حیات طیبه الهی و قرآنی است، بهترین و یگانه دستور العمل دست یابی به این امر مهم برای او، تبعیت و پیروی کردن از سبک زندگی امامان همامی همچون امام حسن(علیه السلام) است، خورشید هدایتی که پیروی از او ضامن سعادت و سلامت در جامعه انسانی است.  کسی که وجود پاک و نورانی او بهترین دلیل و راهنما برای عبور از تاریکی های هولناک دنیای خاکی است.

 
جلوه های اعجاب آمیز رفتار قرآنی در زندگی امام حسن(ع)

ارتباط قرآنی با خدای متعال

در فرهنگ، منش و سبک زندگی امام حسن(علیه السلام) اولین و مهمترین موضوع و مسأله ای که در زندگی باید مورد توجه و اهتمام جدی قرار داشته باشد، ارتباط صحیح و قرآنی با خدای متعال است، نوع تعامل و ارتباط برخی افراد با خدای متعال آنچنان ساده اندیشانه و  غیر اصولی است که گویی ارتباط توهمی با خدای خود بر قرار کرده اند، در این ارتباط ضعیف و غیر ضابطه مند حقیقیت عبودیت و بندگی حق تعالی آن چنان که شایسته است در زندگی مراعات نمی شود، این در حالی است که مبنا و فلسفه خلقت در منطق قرآن عبودیت و بندگی حق تعالی معرفی شده است: «وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ؛[2] و جن و انس را نیافریدم جز براى آنکه مرا بپرستند». عبودیت و بندگی امام حسن(علیه السلام) از جنس «ذکر کثیر» بود، امام حسن(علیه السلام) کسی بود که آیات الهی را در زندگی خود به طور تمام و کمال عینیت بخشیده بود: «وَ اذْکُرْ رَبَّکَ کَثیراً وَ سَبِّحْ بِالْعَشِیِّ وَ الْإِبْکارِ؛[3] و پروردگارت را بسیار یاد کن، و شبانگاه و بامدادان [او را] تسبیح گوى».

محققان و سیره نویسان در خصوص شیوه بندگی امام حسن(علیه السلام) این چنین بیان داشته اند که ایشان همواره همانند پدر بزرگوارشان به یاد خدا بودند، حتی در موقع روبرو شدن با مردم و سخن گفتن با آنها، مورخان نوشته اند: در هیچ حالی کسی او را ملاقات نکرد مگر آنکه می دید حضرت مشغول ذکر با خداوند است». [4]

امام حسن(علیه السلام) نه تنها در بُعد کمیّت بلکه در کیفیت نیز ارتباط اعجاب آمیزی با خدای متعال بر قرار کرده بود، ارتباط اعجاب آمیزی که پیام تجدید نظر در نوع بندگی به همه مسلمانان دارد: ابن شهر آشوب در این خصوص این چنین نقل کرده است: «وقتی امام حسن(علیه السلام) اراده می کرد که وضو بگیرد، دست و پا و بدنش از خوف الهی می لرزید، رنگش زرد می شد.[5] این شیوه و حالت امام حسن(علیه السلام) در حین بندگی و ذکر الهی نیز به نوعی عینیّت بخشیدن به این آیه قرآن است که باری تعالی می فرماید: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ إِذا ذُکرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ؛[6]جز این نیست که مؤمنان کسانی هستند که هنگامی که ذکر خدا شود، دل های آنان می ترسد».
در روابط اجتماعی و بین المللی در بسیاری از اوقات می بایست، در کنار رفتار هوشمندانه اقتدار و صلابت و شجاعت را نیز به منصه ظهور رسانید، در واقع شجاعت یکی از برجسته ترین فضایل و کمالات اخلاقی و دینی است که لازمه زندگی قرآنی است.

 روابط اجتماعی بر مبنای آموزه های قرآنی

نوع ارتباط و تعامل امام حسن(علیه السلام) با مردم از جنس اخلاق مداری و رأفت و رحمت اسلامی بود، شیوه ارتباطی که اگر در هر محیط انسانی جریان داشته باشد، صلح، صفا، صمیمت، دوستی و آشتی، برادری و برابری را برای آن جامعه به ارمغان خواهد آورد، حمایت های ماندگار اخلاقی سبک زندگی امام حسن(علیه السلام) در این خصوص نیز اعجاب آور است، و تحسین و تمجید دوست و دشمن را بر می انگیزد.

 
1-ارتباط کریمانه و مهربانانه

معدود سکانس های زیبایی که از سبک زندگی امام حسن(علیه السلام) در منابع تاریخی و روایی به یادگار مانده همگی گویای اوج رفتار مهربانانه در روابط اجتماعی ایشان است، برای نمونه در منابع اسلامی نقل شده است: روزی کنیزی یک شاخه گل خدمت امام تقدیم کرد، حضرت با مهربانی و عطوفت شاخه گل را دریافت می نمایند و آزادیش را به او ابلاغ می فرمایند، اطرافیان که از این رفتار کریمانه حضرت شگفت زده شده بودند، امام آیه ای از قرآن را تلاوت می فرمایند که گویای رفتار قرآنی حضرت است: «وَ إِذا حُییتُمْ بِتَحِیةٍ فَحَیوا بِأَحْسَنَ مِنْه»؛ [7]هر کس به شما مهربانی کرد، دو برابر او را پاسخ گویید». سپس امام فرمود: «پاداش در برابر مهربانی او نیز آزادی اش بود».[8] به راستی اگر هر انسانی در روابط اجتماعی خود به دنبال رفتار نیک و کریمانه با همنوعان خود باشد، معنویت و زیبایی های قرآنی نمود قرآنی و الهی خود را در جامعه به منصه ظهور خواهد رسانید.

 
2- ارتباط سخاوتمندانه

همه انسان ها در ارتباطات خود با دیگران بی نیاز از همنوعان نیستند، این نیازها می تواند شامل امور معنوی و مادی باشد، از طرفی فرهنگ و سبک زندگی اهل بیت(علیهم السلام) با توجه به اینکه بر مبنای آموزه های قرآنی و رحمانی پایه ریزی شده است، به هیچ وجه به انسان ها اجازه نمی دهد که با بی توجهی و بی اعتنایی از کنار این نیازها عبور نمایند، و گره ای از کار دیگران باز نکنند در واقع گره گشایی و کمک به دیگران یکی از اصول مشخص سبک زندگی اهل بیت(علیهم السلام) است که نمود عینی آن را در موارد متعددی می توان در سبک زندگی امام حسن(علیه السلام) مشاهده کرد: «روزی حضرت مشغول عبادت بود. دید فردی در کنار او نشسته است و به درگاه خدا می گوید: «خدایا! هزار درهم به من ارزانی دار. حضرت به خانه آمد و برای او ده هزار درهم فرستاد. [9]

 
3- ارتباط مقتدرانه

در روابط اجتماعی و بین المللی در بسیاری از اوقات می بایست، در کنار رفتار هوشمندانه اقتدار و صلابت و شجاعت را نیز به منصه ظهور رسانید، در واقع شجاعت یکی از برجسته ترین فضایل و کمالات اخلاقی و دینی است که لازمه زندگی قرآنی است، ارتباط مقتدرانه با مخالفان در عین درایت و رأفت اسلامی زبان زد زندگی اولیای الهی بوده است، خدای متعال در قرآن کریم جلوه ای از این رفتار قرآنی را این چنین بیان فرموده است: «مُحَمَّدٌ رَسولُ اللَّهِ ۚ وَالَّذینَ مَعَهُ أَشِدّاءُ عَلَى الکُفّارِ رُحَماءُ بَینَهُم؛[10] محمّد (صلی الله علیه و اله) فرستاده خداست؛ و کسانی که با او هستند در برابر کفّار سرسخت و شدید، و در میان خود مهربانند».

گوشه ای از اقتدار و صلابت امام حسن(علیه السلام) را به خوبی می توان در جنگ جمل مشاهده کرد: «نخستین فتنه، جنگ جمل بود که به بهانه خونخواهی عثمان بر پا شد. شعله های جنگ زبانه می کشید. امیر مؤمنان (علیه السلام) پسرش محمد بن حنفیه را فراخواند و نیزه خود را به او داد و فرمود: «برو، شتر عایشه را نحر کن». محمد بن حنفیه ... چندین بار حمله کرد؛ ولی نمی توانست خود را به شتر برساند. ناچار نزد پدر آمد و اظهار ناتوانی کرد. امام نیزه را پس گرفت و به حسن (علیه السلام) داد. او نیزه را گرفت و به سوی شتر تاخت و پس از مدتی کوتاه، بازگشت؛ در حالی که از نوک نیزه اش خون می ریخت. محمد حنفیه به شتر نحر شده و نیزه خونین نگریست و شرمنده شد. امیرمؤمنان به او فرمود: «شرمنده نشو؛ زیرا او فرزند پیامبر (صلی الله علیه و اله) است و تو فرزند علی هستی».[11]

 
4- ارتباط صبورانه

یکی دیگر از جلوه های رفتار قرآنی امام حسن(علیه السلام) در مدینه صبوری و بردباری ایشان بود، امام در ده سالی که در مدینه بودند، سخت مورد تهاجم قرار گرفته بودند، که بیشتر این ناملایمات تحت القائات و تبلیغات بنی امیه بود، طرفداران تفکر بنی امیه با رو برو شدن با امام حسن(علیه السلام)، گاه برخوردهای غیر اخلاقی داشتند، برخورد امام چنان اخلاقی و محبت آمیز بود که از اقدام خود پشیمان می گردیدند، شیوه صبوری و برخورد اخلاق مدارانه امام حسن(علیه السلام) در این خصوص جلوه تمام نمای آیات قرآن کریم بود: «وَلَا تَسْتَوِی الْحَسَنَةُ وَلَا السَّیِّئَةُ ۚ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَیْنَکَ وَبَیْنَهُ عَدَاوَةٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ؛[12] و نیکى با بدى یکسان نیست. [بدى را] آنچه خود بهتر است دفع کن؛ آنگاه کسى که میان تو و میان او دشمنى است، گویى دوستى یکدل مى‌گردد».
 
پی نوشت ها:
[1]. کنز العمال ج 16، ص 262؛ج 5، ص102.به نقل از پیامبراکرم(ص): «اَللّهُمَّ إنّیِ اُحِبُّ حَسَناً فَاَحِبَّهُ وَ اَحَبَّ اللهُ مَنْ یُحِبهُ؛ خداوند من حسن را دوست می‌دارم تو هم او را دوست بدار و هرکه حسنم را دوست بدارد خداوند او را دوست می‌دارد».
[2]. سوره مبارکه ذاریات آیه 56.
[3]. سوره مبارکه آل عمران، آیه 41.
[4]. زندگانی امام حسن مجتبی(ع)، محمد جواد مروجی، طبسی، ص 179، به نقل از منهی الامال، ج1، ص222.
[5]. مجلسی، بحارالانوار، ج44، ص 339.
[6].  سوره مبارکه انفال، آیه 2.
[7]. سوره مبارکه نساء آیه 86.
[8]. مناقب، ابن شهر آشوب، ج 4، ص 18.
[9]. همان، ص 17.
[10]. سوره مبارکه الفتح آیه ۲۹.
[11]. مناقب، ابن شهر آشوب، ج 4، ص 21.
[12]. سوره مبارکه فصلت، آیه34.

تنش در خط آذربایجان – ارمنستان، یک بار دیگر رسانههای منطقه و جهان را به سوی خود جلب کرد. نشست شورای عالی فرماندهی نظامی جمهوری آذربایجان به ریاست الهام علی اف رئیس جمهور این کشور تشکیل شده و ظاهراً تا اینجای کار، نیروهای تحت امر علی اف، در چند منطقه از دست بالا برخوردار بوده و برتری نظامی قابل توجهی به نمایش گذاشته اند.

آزادسازی 6 روستای آذربایجان

خبرگزاری رسمی آناتولی ترکیه از قول مقامات جمهوری آذربایجان، خبر آزادسازی 6 روستای آذری از دست نیروهای ارمنی را منتشر کرده و این خبر را در صدر اخبار خود قرار داده است. سرگرد آنار ایواز اف با انتشار این خبر در یک کنفرانس مطبوعاتی، اعلام کرده که در منطقه فضولی، روستاهای قاراخان بیگلی، گروند، گرده ریز و عبدالرحمان علیا، آزاد شده و کنترل این روستاها، الان در دست نیروهای آذری است.

در منطقه جبراییل، موروداغ و آغ دره نیز پیشروی هایی صورت گرفته است.

مواضع مقامات ترکیه

ابراهیم کالن سخنگو و مشاور سیاست خارجی اردوغان و مرد متنفذ سیاست خارجی آنکارا، نخستین مقام رسمی ترکیه بود که از آذربایجان اعلام حمایت کرده و حملات ارمنستان را زیر سوال برد.

رئیس جمهور ترکیه به شکل تمام قد از جمهوری آذربایجان حمایت و اعلام کرد: «ملت ترک، همچون هر زمان دیگری، امروز نیز با تمام امکانات خود در خدمت برادران و خواهران آذربایجانی است.»

مشخص نیست که آیا استفاده از عبارت «تمام امکانات»، شامل ارائه کمک هایی در حد رصد هوایی و پهپاد و ارائه مشاوره نظامی است یا این که میزان حمایت ها، ژرفای بیشتری خواهد داشت.

خلوصی آکار وزیر دفاع ترکیه نیز در همان دقایق نخست، با همتای آذری خود حسن اف، تماس تلفنی برقرار کرده و مراتب حمایت ترکیه را به او اعلام کرد.

خلوصی آکار که در دوران مسئولیت خود، تاکنون چندین بار به آذربایجان سفر کرده و برای تقویت صنایع دفاعی و بنیه نظامی جمهوری آذربایجان، با علی اف و تیم او مذاکره کرده، اقدام امروز باکو را به عنوان مبارزه برای حفظ تمامیت ارضی تلقی کرده و بر حمایت آنکارا از برادران ترک، تاکید کرده است.

حمایت ترکیه از آذربایجان، فقط محدود به مقامات رسمی دولت نیست.

خانم مرال آکشنر رهبر حزب خوب و از رهبران ملی گرای ترک نیز، در توییت خود، از جمهوری آذربایجان حمایت کرده است.

او ضمن انتقاد از گروه مینسک، بر حمایت کامل از ملت آذربایجان، تاکید کرده است. اما حزب جمهوری خلق به عنوان شریک خانم آکشنر در ائتلاف ملت، اندکی ملایم تر برخورد کرده و حملات ارمنستان را به عنوان عدم رعایت آتش بس، محکوم کرده است.

اهمیت آذربایجان برای ترکیه

جمهوری ترکیه در چند سال اخیر، بارها با طرح شعار «یک ملت، دو وطن» (Tek millet iki devlet) موضع روشن و شفاف خود را در مورد جمهوری آذربایجان تبیین کرده و نشان داده که این کشور تا چه اندازه برایش مهم است. در ادبیات سیاسی ترکیه و به ویژه در توییت ها و سخنرانی های مقامات کشور، عبارت «آذربایجان جان» به خوبی جا افتاده و این کشور برای ترک ها اهیمت ویژه ای دارد.

جمهوری آذربایجان از دید مقامات آنکارا، فقط دیار و سرزمین مردمان هم نژاد (سویداش) نیست، بلکه در عین حال، یک نقطه کانونی مهم برای تقویت جایگاه ترکیه در آسیای میانه و قفقاز و تقویت کشوری است که به عنوان یک قدرت گازی، یک شاهراه ارتباط تجاری و پایگاه مهم جغرافیایی در «شورای ترک»، امتیازات ویژه ای برای ترکیه دارد.

از آن سو، باکو و تیم الهام علی اف نیز اگر چه با گفتمان اسلام سیاسی جاری و ساری در ترکیه و اندیشه های حزب عدالت و توسعه چندان عجین و همسو نیست، اما از حمایت های سیاسی و دفاعی ترکیه، دلگرم و خشنود است و نه تنها در حوزه جغرافیایی خود، بلکه در موضوع حساسی همچون تحرکات ترکیه در شرق مدیترانه، حامی اردوغان است و احتمالاً در جریان روابط روسیه و ترکیه نیز توانسته است، اقدامات آسان سازی انجام دهد و موازنه را به شکلی برقرار کند که ولادیمیر پوتین، اعتماد بیشتری به این رابطه پیدا کند.

کم کاری مینسک

نارضایتی از میانجی گری گروه مینسک، حرف و حدیث تازه ای نیست و چنین به نظر می رسد که این بار نیز، این گروه، به منظور حل بحران، در سودای طراحی یک استراتژی فراگیر و همه جانبه نیست.

میانجیگری بین‌المللی گروه مینسک که از سوی سازمان امنیت و همکاری اروپا به ریاست مشترک روسیه، فرانسه و آمریکا تشکیل شده، برای حل مسالمت‌آمیز این مناقشه تا به حال نتیجه‌ای نداشته است.

الهام علی اف رییس جمهوری آذربایجان، دو ماه پیش، فعالیت «گروه میانجی مینسک» وابسته به سازمان امنیت و همکاری اروپا برای حل «مناقشه قره باغ» را مورد انتقاد قرار داد.

علی اف گروه میانجی مینسک را به ناتوانی متهم کرد و گفته بود: «این گروه به بیانیه نخست‌وزیر ارمنستان مبنی بر این که قره باغ جزو خاک ارمنستان است، واکنشی نشان نداده، چرا که این‌چنین بیانیه‌هایی مانعی برای روند مذاکرات بوده و آن را بی‌معنی می‌کند.»

علی اف همچنین گفته بود: «موضع ما در رابطه با حل مناقشه قره باغ عادلانه و مبتنی بر عدالت تاریخی و قوانین بین‌المللی است و در آن تجدیدنظر نخواهیم کرد. مناقشه قره باغ باید در قالب تامین تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان حل و فصل شود. ما اجازه تاسیس یک دولت ارمنی در خاک جمهوری آذربایجان را نخواهیم داد.»

در پایان باید گفت: شواهد نشان می دهد که دست کم در حال حاضر، زمینه ای جدی برای توقف تنش وجود ندراد و دو کشور، فعلاً، هم در حال قدرت نمایی در برابر یکدیگر و هم در حال آزمودن یارای طرف مقابل برای رسیدن به یک برآورد نظامی نهایی هستند.

نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در نمایشگاه دائمی محصولات خود که امروز  با حضور محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی و سرلشکر حسین سلامی فرمانده‌کل سپاه پاسداران افتتاح شد، جدیدترین موشک بالستیک دریایی خود را به نمایش درآورد.

این موشک با نام «ذوالفقار بصیر» جدیدترین موشک از نسل بعدی خلیج فارس است.

موشک جدید مجهز به سر جنگی با جست‌وجوگر اپتیکی احتمالاً بردی بیش از 700 کیلومتر دارد.

پیش از این موشک‌های خلیج فارس و هرمز (بالستیک دریایی) در حدود 300 و 250 کیلومتر برد داشتند.

موشک ذوالفقار در نوع زمین به زمین نیز بین 700 تا 750 کیلومتر برد دارد و از آن در عملیات‌های برون‌مرزی علیه داعش  نیز استفاده شده است.

ر جریان افتتاح نمایشگاه دائمی محصولات هوافضای سپاه، اولین راکت‌ هدایت شونده هوا به سطح ساخت ایران در کنار جنگنده سوخو22 این نیرو به نمایش گذاشته شد.

راکت‌های 80 میلیمتری «فدک» بر اساس نمونه شرفی S8 (سلاح هواپرتاب برای بالگردها و هواپیماهای شرقی) ساخته شده‌اند.

این خانواده راکت‌ها شامل انواع سرجنگی ضد زره، انفجاری شدید و ترکشی، دودزا، ضد باند پرواز هستند که جدیدترین عضو آن در کنار جنگنده سوخو22 مشاهده شد که داری 4 بالک کنترلی نزدیک به دماغه خود است که بوسیله این بالکها کار اصلاح مسیر و کنترل آن تا لحظه اصابت انجام می شود.

پیش از این، راکت های سطح به سطح در کالیبرهای مختلف به نمونه‌‌های هدایت شونده و نقطه زن تبدیل شده بودند ولی این اولین بار است که راکت های هوا به سطح، هدایت‌پذیر می‌شوند.

انواع راکت‌های فدک، بردی در حدود 2 تا 4 کیلومتر و وزنی در حدود 11 تا 16 کیلوگرم دارند و سرعت پروازی آن هم تا 700 متر بر ثانیه می‌رسد.

به گزارش تسنیم، علاوه بر راکت های فدک، یک بمب جدید (که به نظر هدایت پذیر است) و موشک آذرخش نیز به تسلیحات سوخو22 های سپاه افزوده شده است.

موشک آذرخش پیش از این تنها در بالگردهای رزمی بکار گرفته می شد.

منطقه «قره‌باغ کوهستانی» (ناگورنو قره‌باغ) بار دیگر پس از سه ماه صحنه درگیری و زد و خورد نیروهای ارتش ارمنستان و جمهوری آذربایجان است و شبح جنگ بار دیگر بر این منطقه سایه افکنده است.

دو روز پیش سفارتخانه‌های آمریکا در باکو و ایروان، در بیانیه‌ای از تمامی شهروندان آمریکایی خواستند تا به منطقه مورد اختلاف وارد نشوند، گویا از وقوع درگیری‌ها خبر داشتند. این سؤال مطرح است که دولت آمریکا چگونه از بروز دوباره درگیری‌ها در این منطقه با خبر بوده است؟

اولین درگیری‌ها به نظر می‌رسد از بامداد امروز آغاز شده و وزارت دفاع آذربایجان صبح امروز اعلام کرد که مواضع و شهرک‌های مرزی این کشور از سوی نیروهای مسلح ارمنستان هدف خمپاره قرار گرفته که تلفاتی از میان نظامیان و غیرنظامیان به همراه داشته است.

باکو در ادامه از انجام اقدامات تلافی‌جویانه خبر داد و افزود واحدهای پیشرفته ارتش آذربایجان در حال به کار بستن اقدامات تلافی‌جویانه برای سرکوب تحرکات نیروهای ارمنی هستند تا از امنیت جمعیت غیرنظامی که نزدیک خط مقابله نظامی زندگی می‌کنند اطمینان یابند. 

«الهام علی‌اف» رئیس‌جمهور آذربایجان نیز صبح امروز در مقابل دوربین تلویزیون‌ها حاضر شد و گفت که نیروهای مسلح ارمنستان با انواع سلاح‌ها از جمله توپخانه سنگین مواضع ارتش آذربایجان و تعدادی از مناطق مسکونی را هدف قرار داده‌اند که در نتیجه تعدادی از نیروهای نظامی و غیر نظامی مجروح شده‌اند. او در ادامه از پاسخ متقابل نیروهای آذربایجان خبر داد.

پس از آن، «نیکول پاشینیان» نخست‌وزیر ارمنستان نیز از حمله نیروهای آذربایجانی به شهرک‌های مسکونی ارمنستان در منطقه ناگورنو-قره‌باغ خبر داد و وزارت دفاع ارمنستان هم اعلام کرد که نیروهای این کشور دو بالگرد و سه پهپاد آذربایجانی را در واکنش به حملات باکو به مناطق مسکونی ساقط کرده‌اند.

در شرایطی که دو طرف یکدیگر را به آغاز درگیری‌ها متهم می‌کنند، مجموع این رخدادها باعث شد تا  «آرائیک هاراطونیان» رئیس منطقه مورد مناقشه «قره‌باغ» صبح امروز در یک نشست اضطراری با اعضای شورای ملی، آماده‌باش جنگی اعلام کند. او در بیانیه‌ای از تمامی افراد بالای ۱۸ سال خواست تا آماده جنگ شوند.

هاراطونیان همچنین در پیامی تاکید کرد: «این جنگ برای مرگ یا زندگی است که آن را به جان پذیرفته و در آن پیروز خواهیم شد. ... تلفات انسانی و مادی ما را مایوس نخواهند کرد. اعلان جنگ کرده‌اند و جنگ دریافت خواهند کرد.»

وزارت دفاع ارمنستان هم اعلام «حالت جنگی» کرده و از تمامی نیروهای خود خواسته است تا در آماده‌باش کامل قرار گیرند.

در مجموع شرایط به‌گونه‌ای پیش رفته که به‌باور برخی ناظران، منطقه آماده جنگ دیگری شده است. هر چند در این میان ارتش جمهوری آذربایجان اعلام کرده است که نیازی به اعلام آماده‌باش عمومی ندارد و نیروهای این کشور به طور کامل آماده هستند.

هیأت سربازگیری و آماده‌باش ارتش آذربایجان گفته است که ممکن است در صورت لزوم برای دفاع از کشور، وزارت دفاع خواستار بسیج عمومی شود، اما امروز نیازی به این کار نیست.

منطقه مورد مناقشه قره‌باغ

در واکنش به این تحولات، وزارت خارجه ترکیه نیز در بیانیه‌ای بار دیگر حمایت خود را از جمهوری آذربایجان اعلام کرد و گفت که ترکیه کمک‌ها و حمایت‌های لازم را در اختیار آذربایجان قرار خواهد داد.

وزارت خارجه روسیه نیز در بیانیه کوتاهی از دو طرف خواسته است تا فورا درگیری‌ها را متوقف کرده و برای تثبیت اوضاع به مذاکره روی بیاورند.

جمهوری‌های آذربایجان و ارمنستان، دو جمهوری استقلال یافته از اتحاد جماهیر شوروی از سال ۱۹۹۲ به دنبال تصرف منطقه قره‌باغ کوهستانی توسط ارمنستان و اعلام خودمختاری این منطقه وارد درگیری نظامی شدند و تلاش‌ها برای حل مناقشه قره‌باغ در قالب گروه میانجی مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا تاکنون بی‌نتیجه بوده است.

دوستان و معاشران انسان در هدایت یا گمراهی او بسیار موثّرند. در سوره صافّات، آيات ۵۰ تا ۵۳ بیان شده كه همنشين بد، انسان را تا لب پرتگاه دوزخ مى برد. در آيات دیگری سخن از تأسّف و تأثّر عميق ستمگران در قيامت است كه از انتخاب دوستان ناباب تأسّف مى خورند؛ که در سوره فرقان، آیات ۲۷ الی ۲۹ به این مساله اشاره شده است. در دسته دیگری از آیات قرآن سخن از كسانى است كه همنشين بدى داشتند ولى آنها به لطف الهى و با تلاش و كوشش توانسته اند خود را از چنگال وسوسه آنها رهائى بخشند.

غالباً دوستان و معاشران ناباب و آلوده سبب آلودگى افراد پاک شده اند؛ عکس آن نیز صادق است، زیرا بسیارى از افراد پاک و قوىّ الاراده توانسته اند بعضى از معاشران ناباب را به پاکى و تقوادعوت کنند. با این اشاره به قرآنمراجعه می کنیم و اشاراتى را که قرآنبه این مساله دارد با هم مى شنویم:

آیات قرآنی مربوط به این مساله در سه بخش قابل بررسی می باشد:

نخست آیاتی که درباره همنشینى شیطان با غافلان از یاد خداست، ولى تاثیر همنشین بد را در اخلاقیّات و در سرنوشت هر انسانى روشن مى سازد.

مى فرماید: (هر کس از یاد خداروى گردان شود شیطان را بر او مسلّط مى سازیم که همواره قرین و همنشین او باشد!)؛ «وَمَنْ یَعْشُ عَنْ ذِکْرِ الرَّحمنِ نُقَیِّضْ لَهُ شَیْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرینٌ».(۱) (سوره زخرف، آیه۳۶)

سپس نقش این قرین سوء (همنشین بد) را چنین بیان مى کند که آنها، یعنى شیاطین، راه هدایت و حرکت به سوى خداوند را به روى آنها مى بندد و آنها را از رسیدن به این هدف مقدّس باز مى دارد و غم انگیزتر، این که در عین گمراهى گمان مى کنند که هدایت یافته اند! «وَاِنَّهُمْ لَیَصُدُّوْنَهُمَ عَنِ السَّبیلِ وَیَحْسَبُونَ اَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ»! (۲)

سپس به نتیجه آن پرداخته و مى گوید: روز قیامتکه همه در محضر الهى حاضر مى شوند و پرده ها کنار مى رود و حقایق فاش مى شود، این انسان گمراه خطاب به دوست اغواگر شیطانش کرده، مى گوید اى کاش فاصله میان من و تو فاصله مشرق و مغرب بود، چه همنشین بدى هستى! «حَتّى اِذا جاءَنا قالَ یا لَـیْتَ بَـیْنى وَبَیْنَـکَ بُعْـدَ الْمَشْرِقَیْنِ فَبِئْسَ الْقَرینُ».(۳)

از این تعبیرات بخوبى استفاده مى شود که همنشین بد مى تواند انسان را بکلّى از راه خدامنحرف سازد؛ پایه هاى اخلاقرا بر روى او ویران کند و واقعیّتها را چنان دگرگون نشان دهد که انسان در عین گمراهى خود را در زمره هدایت یافتگان ببیند؛ و به یقین در چنین حالى هدایت و بازگشت به صراطمستقیم غیر ممکن است؛ و زمانى بیدار مى شود و به هوش مى آید که راه برگشت بکلّى بسته شده؛ حتّى از تعبیر آیهاستفاده مى شود که این همنشینان بد در آن زندگى ابدى نیز با او هستند و چه دردآور است که انسان کسى را که مایه بدبختى او شده همیشه در برابر خود ببیند و به او گفته شود بیهوده آرزوى جدا شدن از او را مکن شما با هم سرنوشت مشترکى دارید! «وَلَنْ یَنْفَعَکُمُ الْیَوْمَ اِذْ ظَلَمْتُمْ اَنَّکُمْ فِى الْعَذابِ مُشْتَرِکُونَ».(۴)

شبیه آیات فوق، آیه۲۵ سورهفصّلت مى باشد که مى گوید: «وَقَیَّضْنا لَهُمْ قُرَنآءَ فَزَیَّنُوْا لَهُمْ ما بَیْنَ اَیْدیهِمْ وَما خَلْفَهُمْ وَحَقَّ عَلَیْهِمُ الْقَوْلُ فى اُمَم قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِمْ مِنَ الْجِنِّ وَالاِْنْسِ اِنَّهُمْ کانُوا خاسِرینَ»؛ (ما براى آنها همنشینانى [زشت سیرت] قرار دادیم که زشتیها را از پیش رو و پشت سر آنها در نظرشان جلوه دادند؛ و فرمان الهى درباره آنان تحقّق یافت و به سرنوشت اقوام گمراهى از جنّ و انس که قبل از آنها بودند گرفتار شدند؛ آنها مسلّماً زیانکار بودند!)

در بخش دوم از این آیات، از کسانى سخن مى گوید که همنشین بدى داشتند که پیوسته در گمراهى آنها مى کوشیدند ولى آنها به لطف و رحمت الهى و با تلاش و کوشش توانسته اند خود را از چنگال وسوسه آنها رهائى بخشند در حالى که تا لب پرتگاه پیش رفته بودند؛ در اینجا نیز سخن از تاثیر فوق العاده همنشین بد در شکل گیرى عقائد و اخلاقانسان است ولى در عین حال چنان نیست که انسان مجبور باشد و نتواند با تلاش و کوشش، خویشتن را نجات دهد؛ مى فرماید: «در روز قیامتبعضى از بهشتیان به بعضى دیگر مى گوید من در دنیا همنشینى داشتم که پیوسته به من مى گفت آیا به راستى تو این سخن را باور کرده اى که وقتى ما مردیم و خاک شدیم و استخوان پوسیده شدیم، بار دیگر زنده مى شویم و به جزاى اعمال خود مى رسیم (ولى من به فضل الهى تسلیم وسوسه هاى او نشدم و در ایمانخود ثابت قدم ماندم!)؛ «فَاَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلى بَعْض یَتَسآءَلُونَ ـ قالَ قائِلٌ مِنْهُمْ اِنّى کانَ لى قَرینٌ ـ یَقُولُ ءَاِنَّکَ لَمِنَ الْمُصَدِّقینَ ـ ءَاِذامِتْنا وَکُنّا تُراباً وَعِظاماً ءَاِنّا لَمَدینُونَ».(۵)

در این هنگام او به فکر همنشین نااهل قدیمى خود مى افتد و به جستجو برمى خیزد و از همان اوج بهشتنگاهى به سوى دوزخ مى افکند و ناگهان او را در وسط جهنّم مى بیند؛ «فَاطَّلَعَ فَرَاهُ فى سَوآءِ الْحَجیمِ».

به او مى گوید به خداسوگند نزدیک بود مرا نیز به هلاکت بکشانى و همچون خودت بدبخت کنى و اگر لطف الهى و نعمت پروردگارم شامل حال من نبود من نیز امروز در آتش دوزخ احضار مى شدم «قالَ تَاللّهِ اِنْ کِدْتَّ لَتُرْدینِ وَلَوْلا نِعْمَتُ رَبّى لَکُنْتُ مِنَ الْمُحْضَرینَ».

مجموع این آیات بخوبى نشان مى دهد که همنشین بد، انسان را تا لب پرتگاه دوزخ مى برد و اگر ایمان قوى و تقوا و لطف پروردگار نباشد در آن پرتگاه سقوط مى کند!

در سومین بخش از آیات مورد بحث، سخن از تاسّف و تاثّر عمیق ستمگران در قیامت است که از انتخاب دوستان ناباب تاسّف مى خورند؛ چرا که عامل اصلى بدبختى خود را در رفاقت با آنان مى بینند؛ مى فرماید: (و [به خاطر آور] روزى را که ظالم دست خویش را از [شدّت حسرت] به دندان مى گزد و مى گوید: اى کاش [با رسول خدا] راهى برگزیده بودم! اى واى بر من! کاش فلان [شخص گمراه] را دوست خود انتخاب نکرده بودم! او مرا از یادآورى [حق] گمراه ساخت بعد از آن که [یاد حق] به سراغ من آمده بود! و شیطان همیشه خوار کننده انسان بوده است!)؛ «وَیَوْمَ یَعَضُّ الظّالِمُ عَلى یَدَیْهِ یَقُولُ یالَیْتَنى اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبیلا ـ یا وَیْلَتى لَیْتَنى لَمْ اَتَّخِذْ فُلاناً خَلیلاً ـ لَقَدْ اَضَلَّنى عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ اِذْجآءَنى وَکانَ الشَّیْطانُ لِلاِْنْسانِ خَذُوْلا».(۶) به این ترتیب، ستمگران در قیامت، نخست از ترک رابطه با پیامبر شدیداً اظهار تاسّف مى کنند، و سپس از ایجاد رابطه با افراد آلوده و فاسد؛ و بعد با صراحت، عامل اصلى گمراهى خود را همین دوستان منحرف۵ و آلوده معرّفى مى کنند! و حتّى تاثیر آنها را بالاتر از تاثیر پیامهاى الهى (البتّه در بیمار دلان) مى شمرند؛ و از تعبیر آخرین آیه، استفاده مى شود که دوستان بد جزء لشکر شیطانند؛ و یا به تعبیر دیگر، از شیاطین انس محسوب مى شوند. قابل توجّه این که، در این آیات تاسّف این گروه را با جمله «یَعَضُّ الظّالِمُ عَلى یَدَیْهِ»؛ (ظالم هر دو دست خود را به دندان در آن روز مى گزد) بیان فرموده؛ و این آخرین مرحله تاسّف است؛ و این در موارد ضعیفتر، انسان انگشت خود را به دندان مى گیرد و در مرحله بالاتر، پشت دست را به دندان مى گزد و در مراحل شدید هر دو دست خود را یکى بعد از دیگرى به دندان مى گزد؛ و در حقیقت این یک نوع انتقام گیرى از خویشتن است که چرا کوتاهى کردم و با دست خود وسائل بدبختى خویش را فراهم کردم!

آنچه از آیات فوق و بعضى از آیات دیگر قرآن به خوبى استفاده مى شود این است که دوستان و معاشران و همنشینان در سعادت و شقاوت انسان تاثیر فوق العاده اى دارند؛ نه تنها اخلاق و رفتار افراد را تحت تاثیر قرار مى دهند، که در شکل گیرى عقائد آنها موثّرند؛ اینجاست که یک استاد اخلاقباید همواره با دقّت تمام افراد تحت تربیت خود را از این نظر مورد توجّه قرار دهد؛ مخصوصاً در عصر و زمان ما که نشر وسائل فساد از طریق دوستان ناباب به صورت وحشتناکى در آمده و یکى از سرچشمه هاى اصلى انواع انحرافات را تشکیل مى دهد.(۷)

پی نوشت:

(۱). براى نقيض از مادّه قيض معانى مختلفى نقل كرده اند؛ بعضى آن را به معنى تسبيب و بعضى به معنى تقدير و بركندن و بعضى مانند راغب به معنى مسلّط ساختن مى دانند چرا كه قيض به معنى پوست سفيدى است كه روى تخم مرغ را گرفته (و آن را احاطه كرده است).

(۲). سوره زخرف، آیه ۳۷.

(۳). سوره زخرف، آیه ۳۸.

(۴). سوره زخرف، آيه ۳۹ .

(۵). سوره صافّات، آيات ۵۰ تا ۵۳ .

(۶). سوره فرقان، آیات ۲۷ الی ۲۹.

(۷). گرد آوری از: اخلاق در قرآن، آيت الله العظمى ناصر مكارم شيرازى، مدرسه الامام على بن ابى طالب(ع)، قم، چاپ اول، ۱۳۷۷ ه. ش‏، ج ۱‏، ص ۱۵۵.