مسجد «بیت الفتوح» که در «موردن» لندن واقع شده است یکی از بزرگ ترین مساجد اروپای غربی است و ظرفیت پذیرایی از 13 هزار نمازگزار را دارد.

این مسجد در سال 2003 میلادی با هزینه 15 میلیون پوندی که جامعه مسلمانان احمدیه آن را بر عهده گرفت ساخته شد.

مسجد اصلی دارای ارتفاع 23 متر از سطح زمین است و برای به حداکثر رساندن ظرفیت ساختمان یک فضای زیرزمینی هم برای آن در نظر گرفته شده است.

نام مسجد «بیت الفتوح» به خاطر تلاش های متولیان آن برای اطعام افراد بی خانمان و انسجام جامعه محلی برای دفعات زیادی در روزنامه های انگلیسی آورده شده است.

طراحی این مسجد هم تلفیقی از طرح سنتی اسلامی با معماری مدرن انگلیس است.

«بیت الفتوح» دارای تاریخی از رویدادهای قابل توجه است. در مستند تلویزیونی سال 2015 میلادی از آن به عنوان «بزرگ ترین مسجد بریتانیا» یاد شد.

«میرزا طاهر احمد»،رئیس وقت جامعه مسلمانان احمدیه در فوریه سال 1995 میلادی درخواست بودجه برای ساخت مسجد «بیت الفتوح» را ارائه داد و زمینی که مسجد در آن قرار دارد در 29 مارس سال 1996 میلادی خریداری شد.

طراحی این مسجد را استودیوی معماری آکسفورد به نام «ساتون گریفین» ارائه داد.

سنگ بنای مسجد بیت الفتوح به دست میرزا طاهر احمد در 19 اکتبر 1999 در مراسمی با حضور 2000 مهمان گذاشته شد و در نهایت این مسجد در روز سوم اکتبر 2003 افتتاح شد.

در مراسم افتتاح این مسجد بیش از 600 مهمان از جمله اعضای پارلمان اروپایی،اعضای پارلمان بریتانیا،شهردارهای حومه های لندن،اعضای شورای شهر و سخنران های دانشگاهی حضور داشتند.

مسجد بیت الفتوح در سال 2010 میلادی به عنوان «50 ساختمان برتر جهان» در نشریه «Spectator» معرفی شد.

این مسجد همچنین در مرکز کمپین وفاداری ، آزادی و صلح در سراسر انگلیس برای از بین بردن تصورات غلط درباره اسلام و ایجاد پل ارتباطی میان مسلمانان و غیر مسلمانان  قرار داشت.

- سؤال

منازل و مراحل آخرت و چگونگی عالم پس از مرگ را توضیح دهید؟

- پاسخ

انسان در سفر آخرت منازل و مراحل متعددی را طی می کند که در این جا به اختصار درباره آن منازل توضیحاتی ارائه می شود:

۱. نخستین منزل، جریان سکرات مرگ و سختی جان دادن است، امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ در تبیین سکرات مرگ می فرماید: «مرگ را ورطه ها و دشواری هایی است سخت تر از آن که بتوان وصفش کرد، یا عقل های مردم بتواند آن را بفهمد.»[۱]

طبق این کلام حضرت، سکرات مرگ بگونه ای سخت است که اساساً هرگز قابل وصف نیست، و اگر بتوان آن را وصف کرد، کسانی که در دنیا هستند توان درک و فهم آن را ندارند.                 

۲. منزل دیگر، قبر است، امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ درباره این منزل می فرماید: «فیا لَهُ مِن بیتِ وحدهٍٍ، و منزل وحشهٍ و مفرد غربَهٍٍ» [۲] یعنی  وای براو از خانه تنهایی، و سرای وحشت، و جایگاه بی کسی و غربت.

در روایتی آمده روزی رسول خدا _ صل الله علیه و آله و سلم _ بر سر میتی که او را دفن می کردند حاضر شد، و در حالی که اشک از چشمان حضرت به شدّت سرازیر بود به مردم فرمود: «اخوانی لمثل هذا فاعدّوا» یعنی ای برادرانِ من، از برای همچو منزلی خود را آماده سازید. [۳]

۳. گر چه از یک نظر قبر همان عالم برزخ است، [۴] از لحاظ دیگر برزخ  را می توان یکی از منازل قیامت تلقی کرد، برزخ واسطه میان دنیا و آخرت است، انسان پس از مرگ از جهت اعتقاداتی که داشته و اعمال نیک و بدی که در این دنیا انجام داده  مورد بازپرسی خصوصی قرار می گیرد و پس از محاسبه اجمالی طبق نتیجه ای که گرفته شده به یک زندگی شیرین و گوارا یا تلخ و ناگوار محکوم گردیده و با همان زندگی در انتظار روز رستاخیز عمومی بسر می برد. روح انسان در برزخ  در یک قالب مثالی که اوصاف ماده (رنگ و شکل و اندازه) را دارد ولی مادی نیست. به سر می برد اگر از نیکان است از سعادت و نعمت و جوار پاکان و مقربان درگاه خدا برخوردار می شود و اگر از بدان است در نقمت و عذاب و مصاحبت شیاطین و پیشوایان ضلال می گذراند. [۵]

درباره انسان در عالم برزخ سخن بسیار است، از جمله اینکه بر اساس آموزه های دینی انسان میت در آن عالم سخت نیازمند کارهای نیک از قبیل دعا و صدقه دادن به نیت او از طرف بستگان است، در روایتی آمده هر کسی که صدقه به فقیری به نیت میتی بدهد، فرشته ای آن را در ظرفی از نور که بسیار درخشنده است می گذارد و در عالم برزخ آن را به میت مورد نظر هدیه کننده می رساند و می گوید این هدیه را فلان کس برای شما فرستاده است، میت آن هدیه را می گیرد و از آن بهره مند می شود. [۶]

۴. منزل دیگر مرحله ای است که از آن در آموزه های دینی به «نفخ صور= فریاد مرگ و حیات» یاد شده است، و در آیات فراوانی از قرآن مجید اشاراتی به مسأله نفخ صور شده است، از مجموع آن آیات به خوبی استفاده می شود که دو بار در صور دمیده می شود، یک بار در پایان جهان که همه خلایق می میرند و این نفخه مرگ است، و بار دیگر در آستانه رستاخیز که همه مردگان زنده می شوند و این نفخه حیات است، در حقیقت توقف و از کار افتادن این جهان و آغاز حرکت جهان دیگر تشبیه به توقف و حرکت لشکرها و قافله ها شده است که با صدای شیپور مخصوص یا صدای بلند دیگری همگی با هم از راه رفتن باز می ایستند و متوقف می شوند و با صدای دیگر به پا می خیزند و حرکت می کنند. [۷] در قرآن کریم درباره این مرحله و منزل انسان در مسیر سفر آخرت چنین  آمده: «وَ نُفِخَ فِی الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ مَنْ فِی الْأَرْضِ إِلاَّ مَنْ شاءَ اللَّهُ ثُمَّ نُفِخَ فِیهِ أُخْری فَإِذا هُمْ قِیامٌ یَنْظُرُونَ» [۸] یعنی و در صور دمیده می شود و تمام کسانی که در آسمان ها و زمین هستند می میرند مگر کسانی که خدا بخواهد، سپس بار دیگر در صور دمیده می شود ناگهان همگی به پا می خیزند و در انتظار هستند.

از این آیه به دست می آید که نفخ صور در حقیقت یک صاعقه و صیحه عقلی است که تمام آسمان و زمین را پر می کند و سبب مرگ ناگهانی همه موجودات زنده می شود و یا همه را به حرکت و جنبش در می آورد و سبب حیات و زنده شدن آنها می شود. [۹]

۵. منزل دیگر که جزء مواقف هولناک مسیر آخرت است، منزل سنجش اعمال انسان است.

در قرآن کریم بحث های گسترده ای درباره این مرحله از سفر آخرت مطرح شده و با تعبیرات گوناگون از آن موقف و مرحله یاد شده است که در اینجا به نمونه هایی از آن آیات اشاره می شود تا چیستی و چگونگی این منزل تا اندازه ای معلوم شود:[۱۰]

فرمود: «وَ تَری کُلَّ أُمَّةٍ جاثِیَةً کُلُّ أُمَّةٍ تُدْعی إِلی کِتابِهَا الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ» [۱۱] یعنی هر امتی را به زانو در آمده می بینی، هر امتی به سوی کارنامه خود فرا خوانده می شود و بدیشان می گویند: آنچه را می کردید امروز پاداش می یابید. و در آیه دیگر فرمود: «اما کسی که نامه اعمالش به دست راست او داده می شود از خوشحالی فریاد می زند که اهل محشر نامه اعمال مرا بگیرید و بخوانید و اما کسی که نامه اعمالش بدست چپ او داده شده می گوید: ای کاش هرگز نامه اعمال به من داده نمی شد.»[۱۲]

اما در این باره که ماهیت نامه اعمال چیست، مفسران مطالب فراوانی را مطرح کرده از جمله گفته اند: ممکن است گفته شود اعمال انسان همان گونه که در درون جان او اثر می گذارد در عالم بیرون، در فضا و هوای اطراف، در زمینی که بر آن زندگی می کند و در همه چیز اثر دارد، گوئی بر آنها نقش می بندد، نقوش طبیعی و غیر قابل انکار، نقوشی که به وسیله قوا و نیروهای عالم هستی و فرشتگان در دل این موجودات ثبت می شود، در قیامت پرده از آن برداشته می شود، و آشکار می گردد، و به دست هر کس داده می شود و با یک نگاه در آن حال هر کس معلوم است، مسلماً این آثار در دنیا برای ما محسوس و قابل درک نیست، اما بی شک آنها وجود دارند، و روزی که در آن دید تازه ای پیدا می کنیم همه اینها را می بینیم و می خوانیم و تصدیق می کنیم. [۱۳]

۶. یکی دیگر از منازل آخرت که بسیار حساس است، مرحله عبور از صراط است، در وصف آن گفته شده: صراط پُلی است که بر روی جهنم کشیده شده و تا کسی از آن نگذرد داخل بهشت نمی شود. و در روایات آمده است که از مو باریک تر و از شمشیر برنده تر و از آتش گرم تر است، و مؤمنان خالص در کمال آرامش، ‌ و به سرعت و بدون ترس از آن عبور می کنند. اما برخی با دشواری و همراه ترس و نگرانی بالاخره از آن می گذرند و عده ای از روی آن پل به جهنم می اُفتند.

نمونه آن صراط در دنیا نیز وجود دارد که در واقع گذر از این صراط پی آمدش عبور آسان از صراط یاده شده در آخرت است و آن عبارت است از دین حق و راه ولایت و متابعت از امیرمؤمنان و سایر امامان معصوم ـ علیهم السّلام ـ، هر کسی که در دنیا از این صراط یعنی راه ولایت عدول کند و به انحراف کشیده شود و مسیر غیر ولایت را برگزیند و با گفتار یا کردار خود در جهت خلاف آن حرکت نماید، در آخرت از پل نمی تواند عبور کند و بالاخره در هنگام عبور از آن پایش می لرزد و در جهنم سقوط می کند. [۱۴]

برخی از بزرگان معاصر ضمن بحث مبسوطی درباره صراط به این روایت استناد کرده که رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: «ای علی در روز قیامت من و تو و جبرئیل به صراط می نشینیم و کسی از صراط نمی گذرد مگر این که نامه ای داشته باشد که در آن اعتقاد وی به ولایت شما نگاشته شده باشد... د. اساساً در اسلام ناب همه معارف به هم پیوسته است لذا صراط که همان راه و روش شناخت خدا است، دو گونه است، صراط دنیا و آخرت، راهی که در دنیاست، همان امام واجب الاطاعه است، کسی که در دنیا او را شناخت و به راهنمایی های او اقتدا کرد از صراط آخرت که پل دوزخ است گذشته است و هر کس امام را در دنیا نشناخت گامش بر صراط آخرت می لرزد و در آتش دوزخ سقوط می کند. [۱۵]

آنچه بازگو شد نمودار و نمونه‌هایی از منازل و مراحل سفر آخرت است، و ممکن است در هر کدام از مراحل و منازل یاد شده به خصوص بعد از آن که انسان سر از خاک بر می‌دارد و زنده می‌شود مراحل و مواقف‌ متعدد وجود داشته باشد مثلاً در روایات آمده که در قیامت پنجاه موقف و ایستگاه وجود دارد که هر موقف آن هزار سال طول می‌کشد.

امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: «انّ فی القیامه خمسین موقفاً لکل موقفٍ الف سنة» [۱۶] یعنی در قیامت پنجاه موقف وجود دارد که هر موقف آن هزار سال است.

علما گفته‌اند: در مسیر محشر برای هر یکی از واجبات الهی یک ایستگاه گذاشته می‌شود و انسان‌ها در آن ایستگاه‌ها نگاه داشته می‌شوند و درباره نحوه‌ عملکرد انسان نسبت به آن کار و فریضه الهی حساب‌ رسی می‌شود، اگر عمل کرده بود و رحمت الهی شامل او شد به عقبه بعدی منتقل می‌شود تا به این ترتیب از همه عقبه‌ها عبور کند و اگر خدای نخواسته عمل نکرده بود و رحمت الهی نیز شامل او نشد از همان عقبه پای او می‌لرزد و وارد جهنم می‌شود. زیرا همه این موقف‌ها به عبور از پل صراط بر می گردد، اسم یکی از آن‌ها عقبه‌ی ولایت است که انسان در آنجا مورد بازجویی قرار می‌گیرد و درباره‌ی ولایت امام علی و سایر ائمه ـ علیهم السّلام ـ سؤال می‌شود.

عقبه‌ دیگر، عقبه‌ نماز است، عقبه دیگر عقبه‌ امانت است و برای هر وظیفه‌ شرعی یک عقبه و موقف تعیین شده است. [۱۷]

طبق این بیان معلوم می‌شود که گذشته از آنچه علما در بحث منازل آخرت و به عنوان مراحل کلی مسیر آخرت مطرح کرده‌اند، مواقف و عقبه‌هایی نیز در مسیر راه وجود دارد. مثلاً بر پل صراط که خود یکی از منازل آخرت است، چند موقف و عقبه وجود دارد. و بدین ترتیب اگر در ترتیب‌بندی منازل آخرت منزل حساب‌رسی قبل از منزل «پل صراط» عنوان شده در واقع یک ترتیب‌بندی به حسب طرح بحث منازل آخرت است و گرنه بر اساس بیان یاد شده و بعضی روایات در سر پل صراط در مواقف و عقبه‌های خاصی از هر کدام از اعمال واجب بازجویی می‌شود و این خود یک نوع حساب‌رسی است پس این مسأله که آیا پل صراط قبل از منزل حساب‌رسی است یا بعد از آن، گفته‌ها بر اساس روایات متعدد متفاوت خواهد بود.

نتیجه:

مواقف مذکور، بخش هایی از مراحل و منازل مسیر انسان در سفر ابدی اوست که این سفر بدون استثنا برای همگان است و کسی چه بخواهد چه نخواهد این سفر را باید برود و  آن منازل را باید طی کند، تا بالاخره به نتیجه آنچه عمل کرده است برسد. اگر خوب عمل کرده و در مسیر معارف وحی آسمانی حرکت کرده است فَطُوبی له و حُسنُ مَآب، بهشت جاودان گوارای او باد. اگر خدای نخواسته بد عمل کرده و در جهت خلاف راهنمایان الهی (پیامبران و ائمه ـ علیهم السّلام ـ) گام برداشته است، بدا به حال او که جهنم  آتشین جایگاه او خواهد بود.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

۱. معاد، آیت الله دستغیب.

۲. معاد شناسی سید محمد حسین تهرانی.

۳. معاد در قرآن، آیت الله مظاهری.

پی نوشت ها:

[۱] . نهج البلاغه، خطبه ۲۲۱.

[۲] . همان، خطبه ۱۵۸.

[۳] . قمی، شیخ عباس، منارل الآخره، نشر مؤسسه در راه حق، قم، ۱۳۶۵ ش، ص ۲۰.

[۴] . موسوی خمینی، سید روح الله، معاد از دیدگاه امام خمینی، نشر مؤسسه نشر آثار امام (ره)، ۱۳۷۸ ش، تبیان دفتر ۳۰، ص ۱۷۱.

[۵] . طباطبایی، سید محمد حسین، شیعه در اسلام، تهران، نشر دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۴۸ ش، ص ۱۰۰.

[۶] . قمی، شیخ عباس، منارل الآخره، نشر پیشین، ص ۴۳.

[۷] . مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، تهران، نشر دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۷ ش، ج ۶، ص ۴۶.

[۸] . زمر/ ۶۸.

[۹] . مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، نشر پیشین، ج ۶، ص ۶۷.

[۱۰] . همان، ص ۷۵.

[۱۱] . جاثیه/ ۲۸.

[۱۲] . الحاقه/ ۱۹، ۲۵، ۲۶.

[۱۳] . مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، نشر پیشین، ج ۶، ص ۱۰۵.

[۱۴] . قمی، شیخ عباس، منازل الآخره، نشر پیشین، ص ۱۱۸؛ و موسوی خمینی، سید روح الله، چهل حدیث، نشر مؤسسه آثار امام (ره) , ۱۳۷۸ ش، ص ۹۸،   مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، نشر دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۹ ش، ج ۱۳، ص ۱۱۹.

[۱۵] . جوادی آملی، عبدالله، تفسیر موضوعی قرآن، (معاد در قرآن)، قم، نشر مرکز اسراء، ۱۳۸۱ ش، ج ۵، ص ۲۱۴، مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، نشر داراحیاء التراث العربیّه، ۱۴۰۳ ق، ج ۸، ص ۶۷، نور الثقلین، قم، نشر المطبعة العلمیة، بی تا، ج ۴، ص ۴۰۲.

[۱۶] . بحارالانوار، بیروت، نشر دار الاحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق، ج۷، ص۱۲۷، باب ۶، ح ۵.

[۱۷] . همان، ص۱۲۹.

- آیه

وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذینَ قُتِلُوا فی‌ سَبیلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ‌

- ترجمه

و هرگز گمان مبر آنها که در راه خدا کشته شده  اند، مردگانند؛ بلکه آنها زندگانی هستند که نزد پروردگارشان روزی داده می  شوند.

- نکته ها

ما بر مبنای قرآن که شهیدان را زنده می  داند، به شهدای راه اسلام و خصوصاً شهدای کربلا سلام کرده، با آنان حرف می  زنیم و توسل می  جوییم.

ابوسفیان در پایان جنگ اُحد با صدای بلند فریاد می زد: این هفتاد کشته  مسلمانان در احد، به عوض هفتاد کشته  ما در جنگ بدر. ولی رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: کشته های ما در بهشت جای دارند، ولی کشتگان شما در دوزخند. [۱۷۸]

نکاتی پیرامون شهید و شهادت

۱- در روایات آمده است که شهید، هفت ویژگی اعطایی از جانب خداوند دارد: اوّلین قطره ی خونش، موجب آمرزش گناهانش می گردد. سر در دامن حورالعین می نهد. به لباس های بهشتی آراسته می گردد. معطّر به خوش بوترین عطرها می شود. جایگاه خود را در بهشت مشاهده می کند. اجازه ی سیر و گردش در تمام بهشت به او داده می شود. پرده ها کنار رفته و به وجه خدا نظاره می کند. [۱۷۹]

۲- پیامبر صلی الله علیه وآله از شخصی شنید که در دعا می گوید: «اسئلک خیر ما تسئل» خدایا! بهترین چیزی که از تو درخواست می شود به من عطا کن، فرمود: اگر این دعا مستجاب شود، در راه خدا شهید می شود. [۱۸۰]

۳- در روایت آمده است: بالاتر از هر نیکی، نیکوتری هست، مگر شهادت که هرگاه شخصی شهید شود، بالاتر از آن خیری متصوّر نیست. [۱۸۱]

۴- در روز قیامت، شهید مقام شفاعت دارد. [۱۸۲]

۵ - از امام صادق علیه السلام روایت شده است که فرمود: در قیامت لغزش  های شهید به خودش نیز نشان داده نمی  شود. [۱۸۳]

۶- شهدای صف اوّلِ حمله و خط شکن، مقامشان برتر است. [۱۸۴]

۷- مجاهدان از درب مخصوص وارد بهشت می  شوند [۱۸۵] و قبل از همه به بهشت می  روند [۱۸۶] و در بهشت جایگاه مخصوصی دارند. [۱۸۷]

۸ - تنها شهید است که آرزو می کند به دنیا بیاید و دوباره شهید شود. [۱۸۸]

۹- بهترین و برترین مرگ ها، شهادت است. [۱۸۹]

۱۰- هیچ قطره ای محبوب تر از قطره ی خونی که در راه خدا ریخته شود، در نزد خداوند نیست. [۱۹۰]

۱۱- در قیامت، شهید سلاح به دست، با لباس رزم و بوی خوش به صحنه می آید و فرشتگان به او درود می فرستند. [۱۹۱]

۱۲- امامان ما شهید شدند. بسیاری از انبیا و رهروان و پیروان آنان نیز شهید شدند. «وکایّن من نبیّ قاتل معه ربّیّون کثیرا» [۱۹۲]، «یقتلون النبیین بغیر حق» [۱۹۳]

۱۳- حضرت علی علیه السلام با داشتن ده ها فضیلت اختصاصی، تنها وقتی که در آستانه ی شهادت قرار گرفت فرمود: «فزت و ربّ الکعبة» او اوّل کسی بود که ایمان آورد، جای پیامبر صلی الله علیه وآله خوابید، برادر پیامبر شد، تنها خانه ی او به مسجد پیامبر درب داشت، پدر امامان و همسر زهراعلیها السلام بود. بت شکن بود، ضربت روز خندق او، از عبادت ثقلین افضل شد. امّا در هیچ یک از موارد مذکور نفرمود: «فُزت»

۱۴- علی علیه السلام می فرمود: قسم به خدایی که جان فرزند ابوطالب در دست اوست، تحمّل هزار ضربه شمشیر در راه خدا، آسان تر از مرگ در رختخواب است. [۱۹۴]

۱۵- علی علیه السلام در جنگ احد ناراحت بود که چرا به شهادت نرسیده است تا اینکه مژده شهادت در آینده را از پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله دریافت نمود.

۱۶- شهید مطهری در کتاب حماسه حسینی می نویسد: سخاوتمند، هنرمند و عالم، مال، هنر و علم خود را که بخشی از وجود اوست جاودانه می کند، امّا شهید، خودش را جاودانه می کند. [۱۹۵]

۱۷- در عالم حیوانات نیز گوسفندِ مرده بی ارزش است، گوسفندی که به سوی قبله و با نام خدا ذبح شود، ارزش دارد.

۱۸- همان گونه که کور، مفهوم بینایی را درک نمی کند، زندگان دنیا حیات شهدا را درک نمی کنند.

۱۹- وقتی انفاق مال در راه خدا، قابلیّت رشد تا هفتصد برابر و بیشتر را دارد، دادن خون و جان، در راه خدا چگونه است؟

- پیام ها

۱- شهادت، پایان زندگی نیست، آغاز حیات است. بسیاری از زندگان مرده اند، ولی کشتگان راه خدا زنده اند. «بل أحیاءٌ»

۲- شهادت، باختن و از دست دادن نیست؛ بلکه یافتن و به دست آوردن است. «بل أحیاء ... یرزقون»

۳- کشته شدن، آنگاه ارزشمند است که در راه خدا باشد. «قتلوا فی سبیل اللَّه»

۴- تصوّر هلاکت و یا خسارت برای شهید، تفکّری انحرافی است که باید اصلاح شود. «لا تحسبنّ»

پی نوشت ها:

۱۷۸) تفسیر مجمع البیان.

۱۷۹) وسائل، ج ۱۱، ص ۱۰.

۱۸۰) مستدرک، ج ۲، ص ۲۴۳.

۱۸۱) بحار، ج ۷۴، ص ۶۱.

۱۸۲) بحار، ج ۲، ص ۱۵.

۱۸۳) وسائل، ج ۱۱، ص ۹.

۱۸۴) میزان الحکمة.

۱۸۵) بحار، ج ۹۷، ص ۸.

۱۸۶) بحار، ج ۹۷، ص ۱۱.

۱۸۷) تفسیر نورالثقلین، ج ۲، ص ۲۴۱.

۱۸۸) کنزالعمّال، ج ۴، ص ۲۹۰.

۱۸۹) بحار، ج ۱۰۰، ص ۸.

۱۹۰) وسائل، ج ۱۱، ص ۶.

۱۹۱) بحار، ج ۹۷، ص ۱۳.

۱۹۲) آل عمران، ۱۴۶.

۱۹۳) بقره، ۶۱.

۱۹۴) نهج البلاغه.

۱۹۵) حماسه حسینی، ج ۳، ص ۴۰.

حضرت آیت‌الله‌خامنه‌ای در پیامی، اهانت اخیر یک نشریه فرانسوی به ساحت پیامبر اعظم صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم را محکوم کردند.

متن پیام رهبر انقلاب اسلامی به شرح زیر است:

بسمه‌تعالی
گناه بزرگ و نابخشودنی یک نشریّه‌ی فرانسوی در اهانت به چهره‌ی نورانی و قدسی حضرت رسول اعظم (صلّی الله علیه و آله) بار دیگر عناد و کینه‌ی شرارت‌بار دستگاه‌های سیاسی و فرهنگی دنیای غرب با اسلام و جامعه‌ی مسلمانان را آشکار ساخت. بهانه‌ی آزادی بیان برای محکوم نکردن این جرم بزرگ که از سوی برخی سیاستمداران فرانسوی گفته شده کاملاً مردود و غلط و عوام‌فریبانه است.

سیاست‌های عمیقاً ضدّ اسلامی صهیونیست‌ها و دولتهای استکباری عامل این‌گونه حرکتهای دشمنانه است که هر چند یکبار بُروز می‌یابد. این حرکت در این برهه‌ی زمانی میتواند، نیز به انگیزه‌ی منصرف کردن ذهن ملّت‌ها و دولت‌های غرب آسیا از نقشه‌های شومی باشد که آمریکا و رژیم صهیونیستی برای این منطقه در سر دارند.

ملّت‌های مسلمان بویژه کشورهای غرب آسیا، ضمن حفظ هوشیاری در مسائل این منطقه‌ی حسّاس، باید هرگز دشمنی‌های سیاستمداران و سردمداران غربی نسبت به اسلام و مسلمین را فراموش نکنند.

والله غالب علی امره
سیّدعلی خامنه‌ای
   ۹۹/۶/۱۸

حجت الاسلام  حسن روحانی رئیس جمهور روز دوشنبه در دیدار وزیر امور خارجه سوئیس با وی، با اشاره به اینکه معیار در روابط کشورها باید مقررات بین المللی و قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل باشد، اظهار داشت: آمریکا سالهاست که بدنبال حذف نظام جمهوری اسلامی و مداخله در امور داخلی ایران است و آقای ترامپ در یک محاسبه غلط فکر می کرد که با فشار به ایران و جنگ اقتصادی می تواند نظام جمهوری اسلامی را ظرف سه ماه از پای درآورد.

 روحانی با تاکید بر اینکه ما به مقررات بین المللی و توافقات چند جانبه پایبند بوده و خواهیم بود، گفت: هر روزی که آمریکا تصمیم بگیرد از اشتباهات خود دست بردارد، اقدامات غیر قانونی خود را جبران کرده و به قطعنامه 2231 و برجام برگردد، راه برای او باز است.

رئیس جمهور تاکید کرد: امروز برای آمریکایی ها کاملا روشن شده که اشتباه کرده اند و با فشار و تحریم به هدف خود نخواهند رسید.

وی تحریم و جنگ اقتصادی آمریکا علیه جمهوری اسلامی ، ترور یک مقام عالیرتبه نظامی ایران در یک کشور دیگر و همچنین تعرض به حریم هوایی ایران را نمونه های بارز تروریسم اقتصادی، عملیات تروریستی و تروریسم هوایی از سوی این کشور عنوان کرد و افزود: انتظار ما از همه کشورهای دوست و آزاد جهان این است که در برابر تروریسم و اقدامات غیرقانونی که آمریکا در طی این سالها مرتکب آن شده، سکوت نکنند.

روحانی با بیان اینکه انتظار ما این بود که در شرایط شیوع ویروس کرونا، کشورهای اروپایی در برابر تروریسم اقتصادی آمریکا که حتی مانع از ورود دارو به ایران شده است، اقدام عملی قاطع و صریحی انجام دهند، خواستار فعال تر شدن کانال مالی سوئیس و ایفای نقش موثر تر و مفید تر آن شد.

رئیس جمهور در بخش دیگری از سخنان خود از سوئیس به عنوان یک کشور مهم در قاره اروپا نام برد و با اشاره به روابط خوب و دوستانه دو کشور طی سال های گذشته، بر توسعه روابط تهران – برن در زمینه های مختلف علمی، بهداشتی، کشاورزی، محیط زیستی و .. تاکید کرد.

روحانی همچنین با اشاره به شیوع ویروس عالمگیر کرونا در بسیاری از کشورهای جهان، ابراز امیدواری کرد دو کشور با به اشتراک گذاشتن تجربیات خود در زمینه مقابله با بیماری کووید 19، همکاری های خود در این زمینه را توسعه دهند.

«ایگناتسیو کاسیس» وزیر امور خارجه سوئیس نیز در این دیدار، با اشاره به یکصدمین سالگرد تاسیس روابط سیاسی و دیپلماتیک دو کشور، روابط ایران و سوئیس را بسیار خوب و صمیمانه خواند و بر توسعه و تعمیق این روابط درهمه زمینه ها تاکید کرد.

وزیر خارجه سوئیس با اشاره به اهمیت رعایت قوانین و مقررات بین المللی از سوی همه کشورها، گفت: همه کشورهای جهان باید بدانند یک نظام حقوقی قوی در دنیا برقرار است تا بتوانند با امنیت خاطر زندگی کنند به همین خاطر مهم است که بویژه کشورهای قدرتمند به مقررات و قوانین بین المللی به طور کامل پایبند باشند.

ایگناتسیو کاسیس، با بیان اینکه از مشکلات ناشی از اعمال تحریم های آمریکا برای مردم ایران آگاه هستیم، گفت: کانال مالی سوئیس برای رفع این مشکلات طراحی و راه اندازی شده و برای ایفای نقش مفید این کانال تلاش خواهیم کرد.

وزیر امورخارجه سوئیس با بیان اینکه برای رفع مشکلات همچنان در کنار ایران هستیم و برای ایفای نقش خود تلاش خواهیم کرد، گفت: در این سفر دیدارهای بسیار خوبی با مقام های جمهوری اسلامی داشتم که این ملاقات ها می تواند مبنای توسعه و تقویت روابط دو کشور در زمینه های مختلف باشد.

مجله فارن پالسی در تحلیلی به بررسی بحران‌های خاورمیانه که منجر به ناامیدی می‌شوند، پرداخت و نوشت: تابستان معمولا در خاورمیانه سخت است چراکه در این فصل جنگ ۱۹۶۷، حمله به لبنان ۱۹۸۲، ربایش هواپیمای "ترنس وورلد ایرلاینز" پرواز ۸۴۷ سال ۱۹۸۵، حمله صدام به کویت در سال ۱۹۹۰ و تسلط داعش بر مناطقی از عراق در سال ۲۰۱۴ روی دادند و در سال ۲۰۲۰ نیز باید به این لیست اتفاقاتی جدید را افزود و جهان نظاره‌گر رویدادی دیگر در این منطقه از جنگ، خونریزی، ناامیدی، گرسنگی و سرکوب است و این یعنی فصل جدیدی از بحران در منطقه آغاز خواهد شد.

از جمله بهترین و با ارزش ترین منشورهای تربیتی، معرفتی و آموزشی در منابع تاریخی و اسلامی سخنان و خطبه های گوهر بار امام حسین(علیه السلام) است که درخلال جریان تلخ واقعه سال 61 هجری به یادگار مانده است. سخنان ارزشمندی که برای هر مخاطب و شنونده ای درس های مهم عاقبت به خیری و رستگاری را به دنبال دارد به شرط آنکه گوش شنونده  این گوهر های ناب را در زندگی به کار بسته و مورد توجه همگان در مراتب مختلف زندگی قرار داشته باشد.

 گوهر های ناب در خطبه های عاشورایی

1-جلوه ای از پناهگاه امن الهی در صحرای کربلا

در جریان واقعه عاشورا جلوه های فراوانی از  فضیلت و اخلاق حسینی(علیه السلام) را می توان مشاهده کرد، در تلخ ترین واقعه عالم در سال 61 هجری هر چند عده کثیری از انسان های حیوان سیرت کمر به قتل امام خود بسته بودند و بدترین و سخت ترین شرارات و مصیبت ها را بر امام و اهل بیت گرامیشان وارد کردند، ولی با این حال شاهد جلوه های ناب و بی همتای اخلاقی امام حسین(علیه السلام) در مقابل حیوان سیرتان تاریخ هستیم؛ چرا که امام با تمام وقار و سکنت غیر قابل توصیف بال های عطوفت و مهربانی و خیر خواهی خود را به سوی شقی ترین انسان های روی زمین باز می فرماید و آنها را با زیباترین گوهر های ناب گفتار به سوی درهای رحمت و مغفرت الهی دعوت می نماید.
 
این رفتار مهرورزانه سخنان ارزشمند امام رضا(علیه السلام) در توصیف امام برای انسان  یاد آور می شود که می فرماید:  «الإمام الرضا علیه السلام ـ فی صِفَةِ الإِمامِ ـ : الإِمامُ الأَنیسُ الرَّفیقُ ، وَالوالِدُ الشَّفیقُ ، وَالأَخُ الشَّقیقُ ، وَالاُمُّ البَرَّةُ بِالوَلَدِ الصَّغیرِ؛[1]امام رضا علیه السلام ـ در تعریف «امام» ـ : امام ، همدم و رفیق است و پدر مهربان ؛ و برادرِ همسان است و مادر نیکوکار به فرزند کوچکش».  امام در روز عاشورا به کسانی که به دنبال غارت خیام و قتل اهل بیتش به صحرای کربلا آمده بودند، رو کرد و فرمود: «ای مردم سخنان من را بشنوید و در جنگ و خون ریزی عجله نکنید تا من وظیفه خود را که پند به شما است انجام دهم تا سبب آمدنم را توضیح دهم اگر به سخنم گوش دادید و عذر مرا پذیرفتید و با من از در انصاف و عدل وارد شدید معلوم می شود راه سعادت و خوشبختی را دریافته اید...» [2] در واقع امام حسین(علیه السلام) برای بیدار کردن فطرت های به خواب رفته و فرو پاشیده تلاش داشت تا آخرین دقایق حیات مادی و دنیوی خود کاری کند که آنها از مسیر گمراهی برگردند و در مسیر حق قرار گیرند.
در فرهنگ و اندیشه قرآن و اهل بیت(علیهم السلام) تقوا از جمله مهمترین و کارآمد ترین ابزار و وسایل دینی و مذهبی است که می تواند انسان را از بردگی و اسارت هوای نفس و شیطان و انسان های ستمگر آزاد سازد.

 2-نشان دادن عظمت الهی و تحقیر سپاه کوفیان

در فراز های ابتدایی خطبه روز عاشورا امام حسین(علیه السلام) با نشان دادن صدق خود مبنی بر انسان دوستی و دست گیری از شقی ترین انسان های غافل روی زمین با صلابت و اقتدار سخنانی را بیان می فرماید که  گویا اشاره تلویحی به آیه 71 سوره مبارکه یونس است، آیه ای که در واقع احتجاج حضرت نوح(علیه السلام) با قومش بود،[3] آری امام در نهایت شجاعت و شهامت و با نفرات کم و تجهیزات محدود در مقابل دشمنان سر سخت، ایستادگی کرد زیرا معتقد بود که در نظام هستی، حق پیروز و باطل محکوم به شکست است بر خلاف امویان که معتقد بودند هر کسی قدرت مادی داشته باشد پیروز می شود، حضرت با ایستادگی و رشادت تمام این چنین تفکر سکولاری را به تمسخر می گیرد و بی اعتنایی خویش را به قدرت پوشالیشان  نشان می دهد، و بدین وسیله ضربه محکم روانی به افکارشان وارد می کند، سپس حضرت می فرماید: «وَإنْ لَمْ تُعْطُونِی النِّصْفَ مِنْ أَنْفُسِکمْ فَأَجْمِعُوا رَأْیکمْ وَشُرَکآءَکمْ ثُمَّ لَا یکنْ أَمْرُکمْ عَلَیکمْ غُمَّه ثُمَّ اقْضُوا إِلَی وَلَا تُنظِرُونِ! إِنَّ وَلِی اللَهُ الَّذِی نَزَّلَ الْکتَبَ وَهُوَ یتَوَلَّی الصَّلِحِینَ؛[4]و اگر عذر مرا نپذیرید و حجّت مرا کافی ندانید، پس در آن هنگام رأی خود و شریکان خود را روی هم گرد آورده، تا اینکه کار شما و امر شما بر شما پوشیده نماند؛ و سپس بدون هیچ مهلتی به من بپردازید و کار خود را یکسره کنید!».

 
3-پرده برداشتن از سرای فریب و غرور

شیطان چنان زیبایی های فریبنده دنیا را برای کوفیان و سپاه شامیان آذین بسته بود که برای دست یابی به آن به مبارزه با خدا وارد میدان کربلا شده بودند، و گوش های کوفیان را از شنیدن سخنان حق منع کرده بود که گویی صدای عرشی حسین(علیه السلام) را نمی شنیدند، آن چنان سراب فریبنده دنیا در نگاه آنها زیبا جلوه گر شده بود که گویی اصلاً آیات الهی را در مورد بی ارزشی و سستی حیات مادی نشنیده بودند، ولی با این وجود امام حسین(علیه السلام) بار دیگر با تکیه بر معارف قرآنی پرده از حقیقت و ماهیت دنیا بر می دارد شاید فطرت های مبتلا شده به مرگ جاهلیت از خواب گران بیدار شوند حضرت این چنین به حقیقت و ماهیت دنیا اشاره فرمودند: تاریخ دمشق عن بشر بن طانحة عن رجل من همدان‏ خَطَبَنَا الحُسَینُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام‏ ...«عِبادَ اللّهِ، اتَّقُوا اللّهَ و کونوا مِنَ الدُّنیا عَلى حَذَرٍ، فَإِنَّ الدُّنیا لَو بَقِیَت لأَحَدٍ و بَقِیَ عَلَیها أحَدٌ، کانَتِ الأَنبِیاءُ أحَقَّ بِالبَقاء؛[5] تاریخ دمشق به نقل از بشر بن طانحه، از مردى از قبیله هَمْدان: امام حسین (علیه السلام) صبح روز شهادتش براى ما سخنرانى کرد و پس از حمد و ثناى الهى فرمود: «بندگان خدا! از خدا پروا کنید و از دنیا برحذر باشید که اگر قرار بود دنیا براى کسى بمانَد و کسى در آن بمانَد، پیامبران به ماندن، سزاوارتر...».
 

«خداوند متعال، دنیا را براى آزمودن آفرید و اهلش را براى نابودن شدن؛ تازه ‏اش کهنه شدنى و نعمتش در معرض نابودى و شادى ‏اش رو به تیرگى است و منزلى براى رفتن است، نه خانه ‏اى براى ماندن».[6]

 
4-یاد آوری برترین توشه و کلید رستگاری

از جمله نکات درس آموز و نجات دهنده در خطبه روز عاشورای امام حسین(علیه السلام) اشاره کردن به بهترین توشه و ذخیره در حیات مادی است، بر خلاف تصور و تفکر کسانی که بهترین توشه و ذخیری مادی و دنیوی را حکومت و گندم ری تصور کرده بودند، امام حسین(علیه السلام) آب پاکی را روی دست همگان ریخته و با توجه دادن آنها به ناپایداری حیات مادی با اشاره ای قرآنی بهترین توشه حیات دنیوی و زندگی مادی را تقوا و پرهیز کاری معرفی می فرمایند: «وَ تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوى‏[7] وَ اتَّقُوا اللّهَ لَعَلَّکُم تُفلِحونَ؛[8] «و توشه برگیرید که بهترین توشه، پرهیزگارى است» و از خدا پروا کنید، شاید که رستگار شوید».

در فرهنگ و اندیشه قرآن و اهل بیت(علیهم السلام) تقوا از جمله مهمترین و کارآمد ترین ابزار و وسایل دینی و مذهبی است که می تواند انسان را از بردگی و اسارت هوای نفس و شیطان و انسان های ستمگر آزاد سازد، از آنجا که عمده مسیر هلاکت انسان در حیات مادی به خاطر پیروی از شهوات حیوانی و گوش کردن به زمزمه های شیطانی است، تقوای الهی می تواند همچون سپری کارآمد مانع شقاوت انسان در مصاف با دشمنان بیرونی و درونی باشد. اسلحه و ابزار کارآمدی که سپاه شیطانی امویان از آن تهی بودند و بهره ای از آن نداشتند. در یک کلام راز خوشبختی انسان در خطبه عاشورایی امام حسین(علیه السلام) در روز آن پارسایی و بهره مندی از تقوا بود که جای خالی آن در زندگی کوفیان مشهود بود: امام علی(علیه السلام) پیش تر در خصوص این راز خوشبختی این چنین بیان فرموده بود به نقل از منابع روایی: « فَإِنَّ تَقْوَى اللّهِ مِفْتَاحُ سَدَاد، وَ ذَخِیرَةُ مَعَاد، وَ عِتْقٌ مِنْ کُلِّ مَلَکَة، وَ نَجَاةٌ مِنْ کُلِّ هَلَکَة. بِهَا یَنْجَحُ الطَّالِبُ، وَ یَنْجُو الْهَارِبُ، وَ تُنَالُ الرَّغائِبُ؛[9] تقواى خدا کلید پاکى و درستى و اندوخته اى براى بازگشتگاه و باعث آزادى از هر بندگى و رهایى از هر نابودى است. به وسیله تقواست که جوینده به مطلوبش مى رسد و گریزانِ [از عذاب و کیفر الهى ]رهایى مى یابد و به خواست ها رسیده مى شود».

در واقع این عنصر تقوا و پرهیزکاری است که موجب تشخیص جبهه حق از باطل می شود، و مانع تأثیر پذیری انسان از مکر و کید شیطان می شود، و رسیدن به رستگاری را برای انسان میسر می نماید. و از امتحان های سنگین روزگار انسان را یاری می رساند. «ثُمَّ نُنَجِّی الَّذینَ اتَّقَوْا»[10]
 
پی نوشت ها:
[1]. الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏1، ص200.
[2]. إعلام الورى بأعلام الهدى (ط - القدیمة)، ص240 «أَیهَا النَّاسُ! اسْمَعُوا قَوْلِی، وَلَا تَعْجَلُوا حَتَّی أَعِظَکمْ بِمَا یحِقُّ عَلَی لَکمْ...»
[3]. ر.ک: سوره مبارکه یونس آیات 71و 72.
[4]. إعلام الورى بأعلام الهدى (ط - القدیمة)، ص240.
[5]. تاریخ دمشق: ج 14 ص 218، کفایة الطالب: ص 429.
[6]. همان.
[7]. سوره مبارکه بقره آیه 197.
[8]. سوره مبارکه آل عمران آیه 130.
[9]. نهج البلاغة : الخطبة 230.
[10].سوره مبارکه مریم، آیه 72.

صحیفه سجادیه یکی از بهترین و زیباترین کتب دینی و مذهبی است که هر چند در قالب دعا و نیایش در اختیار انسان‌ها قرار گرفته است، ولی با این وجود، دارای سبکی متفاوت در ارائه معارف توحیدی و تکنیک‌های اخلاقی و اصول درست زیستن می‌باشد، که باید آن طور که شایسته و سزاوار است جایگاه ممتاز خود را در میان خانواده ها پیدا نماید، هر چند پرداختن به معارف غنی و ارزشمند این کتاب ارزشمند کار ساده‌ای نیست، ولی با این وجود سعی داریم با فهم ناقص و کوتاه خود  خوشه‌ای از خرمن معارف این کتاب ارزشمند را بچینیم و مورد استفاده قرار دهیم.  

اصول و تکنیک‌های اخلاق مداری به سبک امام سجاد(علیه السلام)

1-اصلاح بینش و نگرش توحیدی

اصلاح بینش و  بهبود نگرش توحیدی یکی از مهمترین و اساسی‌ترین مسائلی است که در تربیت اخلاقی همواره مورد تأکید و سفارش ائمه اطهار(علیهم السلام) بخصوص امام سجاد(علیه السلام) بوده است. هرگاه این موضوع در سرزمین وجودی انسان با چالش، ضعف و سستی مواجه باشد، علاوه بر اینکه انسان  در وجود خود احساس دردی التیام ناپذیر و  زجر آور را احساس می‌کند، بلکه به طور طبیعی انسان را به مناطق ممنوعه و شیطانی فراوانی نیز وارد می‌نماید، از این رو این چنین به نظر می‌رسد که اکسیر اعظم، رهایی از چالش‌ و خواهش‌های شیطانی و نفسانی، پالایش روح از ناپاکی‌های روحی و نفسانی و پاک کردن نیت برای رضای پروردگار است، موضوعی که در روایات اسلامی به عنوان شاه کلید رهایی و آزادی نیز مورد توجه قرار گرفته است.[1]

امام سجاد(علیه السلام) در فرازهای ابتدایی نیایش مکارم اخلاق، اکسیر اعظم و شاه کلید تربیت اخلاقی را این چنین از باری تعالی مسئلت می‌نماید: «وَانْتَهِ بِنِیَّتى اِلى‏ اَحْسَنِ، النِّیَّاتِ، وَ بِعَمَلى اِلى‏ اَحْسَنِ الْاَعْمالِ. اَللَّهُمَّ وَفِّرْ بِلُطْفِکَ نِیَّتى؛[2] و نیتم را به بهترین نیت‏ها منتهى ساز، و کردارم را به بهترین کردارها تبدیل کن. بارخدایا، نیّتم را به لطف خود کامل و خالص گردان».  به طور کلی می‌توان به این نکته اشاره کرد که انسان برای انجام هر گفتار و یا کرداری که در طول زندگی خود انجام می دهد، دو انگیزه کلی دارد، یا اینکه محرک و انگیزه او از انجام آن کار قرب الهی و رسیدن به رضایت پروردگار است،  و یا اینکه آن فعل در جهت غیر از خشنودی پروردگار انجام می‌شود، خلوص کار بسیار مهم است، به طوری که نمی‌شود یک کار هم برای رضای مردم باشد و هم برای رضای خدا، در اخلاص صفر تا صد کار فقط و فقط در جهت رضای الهی است.سلوک معنوی و اخلاقی بدون روحیه امیدواری و حسن ظن  به خدای متعال و الطفات پنهان و آشکارش قابل تحقق نیست، چرا که اگر انسان فقط به نداشته‌ها و کاستی‌های خود بنگرد و هیچ راه فرار و نجاتی را در پیش روی خود مشاهد نکند، در دریای غم و افسردگی و غرق خواهد شد.

 2-رعایت اعتدال و میانه روی

در مسیر سلوک اخلاقی، افراد به سه دسته تقسیم می‌شوند برخی افراد متأسفانه هیچ گونه انگیزه و شوقی برای تربیت دینی ندارند به عبارتی در یک ولنگاری و سستی تربیتی به سر می‌برند، طبیعتاً نفسی که مورد تربیت قرار نگرفته است، آسیب‌های فراوانی را برای خود و دیگران به وجود خواهد آورد،  دسته دوم، افراطیون تند رو هستند، کسانی که سعی دارند بدون رعایت هیچ قاعده و قانونی و بدون بهره‌گیری از اصول مهم تربیتی یک شبه راه هزار ساله را طی کرده و به سرمنزل مقصود برسند، این چنین افرادی نیز هر چند خود را در مسیر صحیح زندگی می پندارند، ولی شیوه و سبک زندگی آنها با سلوک قرآنی قابل تطبیق نیست،[3] ولی در این میان افرادی وجود دارند که تلاش می‌کنند، با تبعیت از سبک زندگی اهل بیت(علیه السلام) اعتدال و میانه روی را سرلوحه تربیت اخلاقی و سایر امور زندگی خود نمایند، موضوع بسیار مهمی که در صفحات طلایی صحیفه سجادیه مورد توجه و درخواست از خدای متعال قرار گرفته است: «اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى‏ مُحَمَّدٍ وَ الِهِ، وَ مَتِّعْنى بِالْاِقْتِصادِ،[4] الهى بر محمد و آلش درود فرست،و مرا از نعمت میانه‏ روى بهره‏‌مند فرما».

 
3-رجا و امیدواری

سلوک معنوی و اخلاقی بدون روحیه امیدواری و حسن ظن  به خدای متعال و الطفات پنهان و آشکارش قابل تحقق نیست، چرا که اگر انسان فقط به نداشته‌ها و کاستی‌های خود بنگرد و هیچ راه فرار و نجاتی را در پیش روی خود مشاهد نکند، در دریای غم و افسردگی غرق خواهد شد، در نظام تربیت اخلاق اسلامی ، انسان هر چند خود را گنهکار و آلوده مشاهده نماید، باز با این حال نباید خود را از دریای رحمت و مغفرت الهی دور ببیند و درهای رحمت خدا را بسته مشاهده نماید، همین امید به خدای نجات بخش است که به انسان انگیزه حرکت و بلند شدن از زمین را می‌دهد، از طرفی هر گونه یأس و ناامیدی در مسیر سلوک اخلاقی گناه نابخشودنی است که تبعات خطرناکی را برای انسان به دنبال دارد، «وَ لا تَیْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لا یَیْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْکافِرُونَ؛[5] و از رحمت خدا مأیوس نشوید؛ که تنها گروه کافران، از رحمت خدا مأیوس مى‏‌شوند!»

رجا و امیدواری یکی از ارکان اصلی و تکنیک‌های مهم در نیایش و استغاثه به درگاه الهی است شاخص بسیار مهمی که به وفور می‌توان وجود و اهمیت آن را در فرهنگ مناجات‌ امام سجاد(علیه السلام) مشاهده کرد، موضوعی که سعی داشته است انسان را با امیدواری به درگاه الهی وارد کرده و به اجابت نزدیک نماید: «سَیِّدِی عَلَیْکَ مُعَوَّلِی وَ مُعْتَمَدِی وَ رَجَائِی وَ تَوَکُّلِی، وَ بِرَحْمَتِکَ تَعَلُّقِی، تُصِیبُ بِرَحْمَتِکَ مَنْ تَشَاءُ،؛[7]ای آقای من، تکیه و اعتمادم و امید و توکلّم بر تو، و آویختنم بر رحمت توست، هرکه را خواهی به رحمتت رسانی».

 
آفت‎های تربیت و سلوک اخلاقی

سلوک و تربیت اخلاقی همچون بسیاری از امور زندگی دارای برخی آفات و آسیب‌های خطرناک است، آفت‌هایی که همچون سدی محکم مانع حرکت در جاده صحیح بندگی است، و انسان را از مسیر صحیح سلوک اخلاقی باز می‌دارد، امام سجاد(علیه السلام) به مناسبت‌های مختلف در ادعیه‌های صحیفه سجادیه به برخی از این آفت‌ها اشاره کرده‌اند:
 

1-چشم دوختن به زندگی دیگران

امام سجاد(علیه السلام) در دعای بیستم صحیفه سجادیه که به دعای مکارم اخلاق شهرت دارد، با برشمردن برخی از  آفت‌های تربیت اخلاقی در فرازی از این دعا این چنین دست به دعا بر می‌دارد: «وَلاتَفْتِنّى بِالنَّظَرِ؛ و به نگریستن[به حسرت در مال و جاه کسان ]گرفتار مساز». در واقع این یک بیماری بسیار خطرناک و خانمون سوز است، که انسان دائماً به مال و دارای دیگران چشم بدوزد، چرا که این رویه نامیمون می‌تواند انسان را به بیماری‌های دیگری همچون حسد، حرص و طمع نیز مبتلا نماید، شاید به خاطر تبعات خطرناک این بیماری باشد که باری تعالی نیز در قرآن کریم این چنین امر فرموده است: «و هرگز چشمان خود را به نعمتهاى مادّى، که به گروه‏‌هایى از آنان داده‏‌ایم، میفکن! اینها شکوفه‌‏هاى زندگى دنیاست؛ تا آنان را در آن بیازماییم؛ و روزى پروردگارت بهتر و پایدارتر است!»[8]

 
2-مبتلا شدن به کبر و خود بزرگ بینی

یکی دیگر از ویروس‌‌های خطرناک اخلاقی که امام سجاد(علیه السلام) در دعای مکام الاخلاق به آن اشاره می فرماید: رذیله خطرناک کبر و خود بزرگ بینی است، رذیله بسیار شوم و خطرناک که موجب شد، شیطان را بعد از هزاران سال عبودیت و بندگی حق تعالی از دایره بندگی و تربیت اخلاقی ساقط نماید: «وَلاتَبْتَلِیَنّى بِالْکِبْرِ، وَعَبِّدْنى لَکَ؛[9]گرفتار کبرم مفرما، و بر بندگیت رامم ساز».
 

 
3-بیماری مرگبار خودشیفتگی و فخرفروشی

از جمله مهمترین لوازم تربیت اخلاقی این است که انسان نفس خود را متهم کرده و در کاستی و قصور در عبودیت و بندگی حق تعالی به درگاه الهی اعتراف نماید، این در حالی است کسانی که به بیماری مرگبار خودشیفتگی مبتلا می‌شوند نوعاً خود را حائز مراتب عالی و خوب در بندگی مشاهده می‌کنند، همین خود فریبی موجب می‌شود علاوه بر محروم ماندن از توفیقات فراوان تربیتی در دام هواهای نفسانی نیز گرفتار شود. «وَلاتُفْسِدْ عِبادَتى بِالْعُجْبِ، وَاَجْرِ لِلنّاسِ عَلى‏ یَدِىَ الْخَیْرَ، وَلاتَمْحَقْهُ بِالْمَنِّ، وَ هَبْ لى مَعالِىَ الْاَخْلاقِ، وَاعْصِمْنى مِنَ الْفَخْرِ. اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى‏ مُحَمَّدٍ وَالِهِ، وَلاتَرْفَعْنى فِى‏النّاسِ دَرَجَةً اِلاّ حَطَطْتَنى عِنْدَ نَفْسى‏مِثْلَها؛[10]رامم ساز، و بندگیم را به آلودگى خودپسندى تباه مکن، و خیر و نیکى را براى تمام مردم به دست من جارى ساز، و آن را از کدورت منّت‏‌گذارى دور دار، و خوى عالى را به من عنایت فرما، و از فخرفروشى محافظتم کن. بار خدایا بر محمد و آلش درود فرست،و درجه و مرتبه مرا نزد مردم بلند مگردان مگر آنکه مرا به همان اندازه نزد خودم پست گردانى».
 
پی‌نوشت‌ها:
[1]. الکافی، ج‏2، ص468، ح2. «وَ بِالْإِخْلَاصِ‏ یَکُونُ الْخَلَاصُ‏ فَإِذَا اشْتَدَّ الْفَزَعُ‏ فَإِلَى اللَّهِ الْمَفْزَع‏؛و خلاصى با خلاص آید، و چون فزع و بى‏تابى سخت شود مفزع و پناه‏گاه خدا است».
[2].الصحیفة السجادیة، ص92، نیایش20.
[3]. سوره مبارکه  بقره، آیه 143. «وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ یَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهیدا».
[4]. صحیفه سجادیه نیایش، 20 دعای مکارم الاخلاق.
[5]. سوره مبارکه  یوسف، آیه 87.
[6]حافظ شیرازی، غزل شماره ی 366.
[7]. مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج‏2، ص592.
[8]. سوره مبارکه طه، آیه 131.
[9]. صحیفه سجادیه نیایش، 20 دعای مکارم الاخلاق.
[10]. همان.