خدای مهربان در باره حج، این کانون همدلی و همزبانی می فرماید: «وَ أَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجالاً وَ عَلى‏ كُلِّ ضامِرٍ يَأْتينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَميقٍ؛[حج/27]و مردم را دعوت عمومى به حج كن؛ تا پياده و سواره بر مركبهاى لاغر از هر راه دورى بسوى تو بيايند». [1]
تفسیر نمونه دیل این آیه می نویسد: در روايتى كه در تفسير" على بن ابراهيم" آمده مى‏خوانيم:" هنگامى كه ابراهيم (علیه السلام) چنين دستورى را دريافت داشت عرض كرد خداوندا، صداى من به گوش مردم نمى‏رسد، اما خدا به او فرمود: عليك الاذان و على البلاغ!:" تو اعلام كن و من به گوش آنها مى‏رسانم"!" ابراهيم (علیه السلام) بر محل" مقام" بر آمد، و انگشت در گوش گذارد و رو به سوى شرق و غرب كرد و صدا زد و گفت: ايها الناس كتب عليكم الحج الى البيت العتيق فاجيبوا ربكم:" اى مردم حج خانه كعبه بر شما نوشته شده، دعوت پروردگارتان را اجابت كنيد. و خداوند صداى او را به گوش همگان حتى كسانى كه در پشت پدران و رحم مادران بودند رسانيد، و آنها در پاسخ گفتند: لبيك اللهم لبيك ...،
تعبير به" ضامر" (حيوان لاغر) اشاره به اين است كه اين راه، راهى است كه حيوانات را لاغر مى‏كند چرا كه از بيابانهاى سوزان و خشك و بى آب و علف مى‏گذرد و هشدارى است براى تحمل مشكلات اين راه [2]
گر چه حضرت ابراهیم (علیه السلام) مامور شد که خانه خدا را بسازد و مردم را دعوت به حج نماید؛ ولی مخاطب اصلی قرآن، پیامبر اسلام است و همچنین مسلمانان
وقتی که مردم مسلمان (الناس) در یک مکان جمع شوند و با هم اعمال حج را به جای آورند، واضح است که این اجتماع معنوی، قدرت معنوی اسلام و اتحاد مسلمین را که در پناه همدلی (اعتقاد به خانه خدا) و همزبانی (همه با هم تلبیه می گویند و ...) است بالا می برد.
گر چه متاسفانه در این سالیان اخیر، بحرانهایی در کشورهای اسلامی بوجود آمده که حتی مراسم حج ابراهیمی را تحت الشعاع خود قرار داده است مثل راه نیافتن بعضی از حجاج کشورهای اسلامی برای شرکت در مراسم حج توسط دولت عربستان؛ بگذریم. داشیم می گفتیم که خداوند دعوت به عمل آورده از مسلمانان برای رفتن به حج، چنانکه می دانیم رفتن به حج برای کسانی واجب است که توانایی داشته باشند (مالی و غیره)
قرآن می فرماید: «وَ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُ‏ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَيْهِ سَبيلاً وَ مَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنِ الْعالَمينَ؛[آل عمران/97]و براى خدا بر مردم است كه آهنگ خانه (او) كنند، آنها كه توانايى رفتن به سوى آن دارند. و هر كس كفر ورزد (و حج را ترك كند، به خود زيان رسانده)، خداوند از همه جهانيان، بى‏نياز است».
در این آیه تصریح شده بر کسانی که توانایی (استطاعت) دارند. اگر با این وجود از رفتن به حج سر باز زنند خودشان ضرر می کنند. زیرا که خداوند بی نیاز است و محتاج به حج و عبادت کسی نیست.
زیرا حج هر چه باشکوهتر باشد و با همدلی و همزبانی بیشتری دنبال شود؛ بر عظمت مسلمین افزوده شده و دشمنان اسلام و مسلمین حساب کار دستشان می آید و اگر خدای ناخواسته حج، آن شکوه لازم و انسجام کافی را نداشته باشد باعث خوشنودی دشمنان و قوت روحیه آنان می شود و در نتیجه مسلمین ضرر می نمایند.

حج یکی از ارکان اسلام است.
امام محمد باقر (علیه السلام) حج را یکی از ارکان دین مبین اسلام می داند: «بُنِيَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسَةِ أَشْيَاءَ عَلَى الصَّلَاةِ وَ الزَّكَاةِ وَ الْحَجِّ وَ الصَّوْمِ وَ الْوَلَايَة؛[3]دین اسلام بر پنج چیز (رکن) بنا نهاده شده است نماز و زکات و حـــــج و روزه و ولایت»
این حدیث، حج ابراهیمی را یکی از ارکان اسلام قلمداد نموده است و فرموده حج بنیه اسلام است، ما باید بر شکوه این بنیه و رکن اسلام بیفزاییم.
برای این کار باید با همدلی و همفکری و همزبانی و با مدیریت اختلافات، شکوه و عظمت مسلمین را تقویت نماییم و چه جایی بهتر از موسم حج که حاجیان مسلمان از چهار گوشه ی دنیا جمع می شوند.
حاجیانی که از آفریقا می آیند طبعا سیاهند و اینان در کنار حاجیان سفید پوست، با نهایت مهربانی نسبت به همدیگر، اعمال حج را انجام می دهند. برای این بندگان صالح خداوند، ایمان به خدا و کسب تقوا اهمیت دارد و همه این مهربانی و همدلی به لطف وجود این رکن اسلام (حج) است.
مولا علی (علیه السلام) سفارش این رکن مهم را به ما گوشزد می کند: «الله الله فی بیت ربکم لا تخلوه ما بقیتم فانه ان ترک لم تناظروا؛[4]خدا را! درباره خانه پروردگارتان در نظر داشته باشید تا هستید، آن را خالی نگذارید. زیرا اگر حج متروک شود نظر رحمت خدا از شما قطع خواهد شد.
حضرت در این کلامشان ما را به اهمیت دادن و خالی نگذاشتن خانه ی خدا توصیه نموده و می فرمایند: اگر حج کنار گذاشته شود نظر رحمت خدا از شما برداشته می شود.
قسمتی از این برداشته شدن رحمت خداوند، به محروم شدن مسلمانان از اثرات همدلی و همزبانی بر می گردد.جدای از اثرات معنوی خانه خدا (که رحمت اصلی این است)
به عبارت دیگر: مسلمانان با دست خودشان، خودشان را از رحمت خداوند محروم می کنند وگرنه خداوند بر کسی که ظلم نمی کند (آنهم بر مسلمان)

بیعتی معنوی
کسانی که موفق به زیارت خانه ی خدا می شوند؛ با دست کشیدن بر حجر الاسود گویا با خداوند بیعت می کنند. امام باقر (علیه السلام) می فرمایند: «و الحجر کالمیثاق و استلامه کالبیعة و کان اذا استلمه قال: اللهم امانتی ادیتها و میثاقی تعاهدته لیشهدلی عندک بالبلاغ؛[5]حجرالاسود مثل یک پیمان است و دست کشیدن بر آن چون بیعت [با خدا] است وقت حضرت دست بر حجرالاسود می کشید می فرمود: خدایا!امانتم را ادا کردم. میثاق خود را تجدید کردم، تو گواه باش که من وظیفه ام را بپایان رساندم».
بیعت مسلمانان با حجر الاسود، که  در حقیقت بیعت با خداست؛ نقش مهمی در همدلی و همزبانی بین مسلمانان دارد.
وقتی جماعت بسیاری از مسلمین با یک نیت و در یک نوع لباس (احرام) به این کانون معنوی (حجر الاسود) توجه نمایند؛ طبعا این همدلی و روحیه بالای معنوی، می تواند آغازی بر قدمهای بعدی مسلمین در ارتباطات دیگر و نزدیکی قلوبشان به هم  باشد.

به سمت رحمت الهی
امام باقر (علیه السلام) در قول الله تبارک و تعالی که میگوید: «ففروا الی الله انی لکم منه نذیر مبین؛[ذاریات/50] قال: حجوا الی الله [6]پس به سوى خدا بگريزيد، كه من از سوى او براى شما بيم‏ دهنده‏ اى آشكارم؛ فرموده است: منظور از فرار بسوی خدا آن است که آهنگ حج کنید».
یکی از رحمتهای الهی و لطفهای حضرت حق، همین وجود کعبه است که در پناه آن حاجیان علاوه بر کسب معنویت، با همدلی و همزبانی در این ایام می توانند با همدیگر ارتباط بهتری در جهت حفظ وحدت مسلمین و ... داشته باشند.

نتیجه گیری
خداوند در قرآن ما را به حج ابراهیمی دعوت می نماید.
در آیه دیگری حج را بر کسانی واجب می داند که مستطیع باشند یعنی توانایی لازم (مالی و ...) را داشته باشند.
حج ظرفیت عظیمی برای امت اسلامی ایجاد می کند تا در سایه ی همدلی و همزبانی در این ایام مقدس هیبت خود را (اتحاد) به رخ دشمنان قرآن و اسلام بکشانند.

پی نوشتها
[1] ترجمه مکارم، ص 335
[2] تفسير نمونه، ج‏14، ص 70و69
[3] دعوات(راوندى) ص 27 ، ح 45
[4] بحارالانوار ج 96، ص16
[5] بحار الانوار،  ج96، ص48 
[6] معانی الاخبار ص222

حضرت معصومه سلام الله علیها دختر هفتمين امام شيعيان است. اين بانو علاوه بر شرافت خانوادگي، فضائل فردی فراوانی هم دارد. شيخ عباس قمي (ره) مي نويسد: برحسب آنچه به ما رسيده، افضل دختران امام کاظم عليه السلام، سيده جليله معظمه فاطمه، معروف به حضرت معصومه است.[1] حضرت معصومه سلام الله علیها این صفات را از مادر خود حضرت زهرا سلام الله علیها به ارث برده‌اند که به بعضی از آن‌ها اشاره می‌شود:

علم
یکی از صفات بارز حضرت زهرا سلام الله علیها علم وافر است که امام باقر علیه السلام در توصیف علمیت حضرت زهرا فرمودند: «لَمَّا وُلِدَتْ فَاطِمَةُ عَلَيْهَا السَّلاَمُ أَوْحَى اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى مَلَكٍ فَأَنْطَقَ بِهِ لِسَانَ مُحَمَّدٍ فَسَمَّاهَا فَاطِمَةَ ثُمَّ قَالَ إِنِّي فَطَمْتُكِ بِالْعِلْمِ وَ فَطَمْتُكِ عَنِ اَلطَّمْثِ ثُمَّ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ وَ اَللَّهِ لَقَدْ فَطَمَهَا اَللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى بِالْعِلْمِ وَ عَنِ اَلطَّمْثِ بِالْمِيثَاقِ؛[2] هنگامى كه حضرت فاطمه عليها السّلام متولّد شدند خداوند عزّ و جلّ‌ به فرشته‌اى وحى فرمود كه بر زبان محمّد صلّى اللّٰه عليه و آله جارى كند  نام آن مولود را فاطمه گذارد. سپس فرمود: تو را به واسطه علم از جهل جدا و قطع نمودم، چنانچه از آلودگى و اقذار بر حذر داشتم. حضرت ابو جعفر عليه السّلام پس از آن فرمودند: به خدا سوگند حقّ‌ تبارک و تعالى طبق عهد و ميثاقى كه نمود به واسطه علم، فاطمه عليها السّلام را از جهل و نيز از رجس و آلودگى بر حذر و بر كنار داشت.» بر اساس این روایت حضرت زهرا سلام الله علیها به سبب کثرت علم از جهل بریده شده و به قدری علم دارد که جهالت هرگز در آن راه ندارد و از آغاز آفرینش برخوردار از علوم ربانی شده است.
در باب مكانت علمی حضرت معصومه سلام الله علیها نیز نقل شده است كه روزی عده ای از شيعيان وارد مدينه شدند و پرسش هايی داشتند كه می خواستند آن‌ها را از محضر امام كاظم علیه السلام بپرسند، اما ايشان در سفر بود. از اين رو فاطمه معصومه سلام الله علیها پاسخ آن پرسش ها را نوشت و به آن ها تحویل نمود. آن ها از مدينه خارج شده و در بيرون شهر با امام علیه السلام مصادف شدند. هنگامی كه امام علیه السلام پرسش های آنان و پاسخ های دخترش را مشاهده كرد، آن ها را تایید کرد و سه بار فرمود: پدرش به فدايش باد.[3]

مدافع امامت
حضرت زهرا سلام الله علیها اولین مدافع امامت بودند و در این راه، هم با نقل احادیث و هم با اقدام عملی از امامت دفاع کردند. حضرت معصومه سلام الله علیها نیز هم با بیان احادیث و هم با عمل و حرکت به سمت ایران از امامت دفاع کردند. جالب است رواياتي که از اين بانو در منابع گرد آمده، عموما پيرامون مسائل اعتقادي و به ویژه در رابطه با امامت و تبيين جايگاه بلند اهل بيت عليهم السلام و پيروانشان است. حضرت معصومه با واسطه از حضرت زهرا سلام الله علیهما نقل می کند: «اَنسيتُمْ قَوْلَ رَسُولِ اللّه صلی الله علیه و آله يَوْمَ غَديرِ خُمٍّ: مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِيُّ مَولاهُ؛[4] آيا فراموش کردید سخن رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم را در غدير خم كه فرمود: هر كه را من مولای اويم علي مولای اوست.»؟ همچنین فرمودند: «أنتَ مِنّی بِمَنزلةِ هارونَ مِنْ مُوسی؛[5] پیامبر به علی علیهما السلام فرمودند: نسبت تو به من همانند نسبت هارون است به موسی.» و در روایتی زیبا فرمودند: «مَنْ مَاتَ عَلَی حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ شَهِیداً؛[6] هر کس بر محبت آل محمد جان دهد، شهید است.»

القاب مشترک
این مادر و فرزند دارای القاب مشترکی می باشند و از آن جایی که القاب ایشان حقیقی و با توجه به طینت، خلق و خوی و صفات ایشان قرار داده شده است، بسیار ارزشمند و قابل بررسی علمی است. امام صادق علیه السلام فرمودند: «فاطمه سلام الله علیها در نزد خداوند ۹ اسم دارد: فاطمه، صدّیقه، مبارکه، طاهره، زکیه، راضیه، مرضیه، محدَّثه و زهراء.»[7] برای حضرت معصومه علیها السلام نیز القابی مانند: طاهره، حميده، بِرّه، رشيده، تقيه، نقيه، رضيه و مرضيه نقل کرده اند.[8] بنابراین در بسیاری از القاب مانند «مرضیه» و «طاهره» و... مشترک می باشند.

پدر فدای فرزند!
یکی از ویژگی های مشترک ایشان این است که پدرشان، خود را فدای دختر خوانده اند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله خطاب به حضرت زهرا فرمودند: «فداک ابوک یا فاطمه؛[9] پدرت به قربان تو باد ای فاطمه.» و امام کاظم علیه السلام نیز خطاب به دختر خود سه بار فرمودند: «فداها ابوها؛[10] پدرش به فدایش.»

ثواب زیارت
برای زیارت این مادر و دختر ثواب و آثار بسیاری در روایات نقل شده است. حضرت زهرا سلام الله علیها فرمودند: «پدرم به من خبر داد که هر کسی بر او و بر من سه روز سلام کند خداوند بهشت را بر او واجب مى کند، چه در زمان حیات ما باشد و چه بعد از وفات ما.»[11] نسبت به زیارت حضرت معصومه سلام الله علیها نیز روایات زیبایی صادر شده است. امام جواد علیه السلام فرمودند: «مَنْ زَارَ قَبْرَ عَمَّتِي بِقُمَ‏ فَلَهُ‏ الْجَنَّة؛[12] هر کس عمه­ ام را در قم زيارت کند، پاداش او بهشت است.»

شهادت
یکی دیگر از شباهت های حضرت معصومه به مادر، شهادت در راه امامت و ولایت است. امام کاظم علیه السلام فرمود: «إنَّ فاطِمَة عليها السلام صِدِّيْقَةٌ شَهِيْدةٌ؛[13] همانا حضرت فاطمه صدیقه‌‌‌ای بود که به مقام شهادت رسید.» سید جعفر مرتضی عاملی نیز در مورد شهادت حضرت معصومه سلام الله علیها می نگارد:
سربازان مأمون، هارون بن موسی برادر امام رضا علیه السلام را به شهادت رساندند و هارون در قافله‌ای قرار داشت که عازم خراسان بود و حضرت معصومه سلام الله علیها هم در این قافله بود. مأمون سربازان خود را به سوی این قافله فرستاد و جنگی صورت گرفت و عده‌ای کشته شدند و هارون مجروح شد و سپس در حالی که غذا می‌خورد کشته شد و حضرت معصومه سلام الله علیها در ساوه مسموم شد و به خاطر همین سم روزهای کمی زنده ماند و بعد به شهادت رسید.[14]

مقام شفاعت
یکی دیگر از خصوصیات مشترک ایشان داشتن مقام والای شفاعت است. به خدا سوگند در روز قیامت، فاطمه سلام الله علیها شیعیان و دوستان خود را از میان مردم چنان بر می چیند که مرغ دانه های خوب را از بد جدا می کند، آنگاه فاطمه سلام الله علیها با شیعیان خود در بهشت حاضر می شوند. خدا در دل ایشان می افکند تا دوباره به محشر التفات می کنند، خطاب می رسد: این نگرانی شما برای چیست؟ همانا دختر حبیب من(فاطمه)، از شما شفاعت کرد، عرض می کنند: خدایا! دوست داریم قدر ما در چنین روزی معلوم گردد.
خداوند می فرماید: «ای دوستان من! در میان جماعت بنگرید؛ هر کس که به خاطر دوستی فاطمه سلام الله علیها شما را دوست داشت، هر کس به خاطر محبّت فاطمه سلام الله علیها به شما طعام داد، به خاطر محبّت فاطمه سلام الله علیها به شما لباس داد، به خاطر محبّت فاطمه سلام الله علیها شما را به جام آبی سیراب کرد، یا غیبتی را از شما دور گردانید، دست او را بگیرید و همراه خود وارد بهشت کنید.» امام باقرعلیه السلام فرمودند: به خدا سوگند که در محشر جز کافر و منافق و شکّاک نمی ماند.[15]
در زیارت‌نامه حضرت معصومه سلام اللله علیها نیز که از جانب امام معصوم صادر شده است می خوانیم: «يا فَاطِمَةُ اشْفَعِي لِي فِي الْجَنَّةِ فَإِنَّ لَكِ عِنْدَ اللَّهِ شَأْناً مِنَ الشَّأْنِ؛[16] ای فاطمه [معصومه] برای من در بهشت شفاعت کن همانا برای تو در پيشگاه خداوند متعال منزلتی بزرگ است.»
 

پی نوشت
[1] منتهی الآمال، ص975.
[2] علل الشرایع، ج1، ص179.
[3] کریمه اهل بیت، ص63.
[4] نزهه الحفاظ، ج1، ص101.
[5] همان.
[6] عوالم العلوم و المعارف والأحوال، ج21، ص355.
[7] بحارالانوار، ج43، ص10.
[8] انوار المشعشعين، ج 1، ص 211.
[9] بحارالانوار، ج 43، ص 32.
[10] کریمه اهل بیت، ص63.
[11] تهذیب، ج6، ص9.
[12] کامل الزیارات، ص536.
[13] کافی، ج1، ص381.
[14] الحیاة السیاسیة للامام الرضا علیه السلام، ص 428 و قیام سادات علوی، ص161.
[15] زندگانی حضرت زهرا(س)، ص 342.
[16] بحارالانوار، ج99، ص266.

انسان‌های بزرگ و تأثیرگذار جامعه قبل از این‌که در آن جایگاه رفیع اثرگذار قرار بگیرند و به عنوان الگو برای یک جامعه مطرح باشند، باید توجه داشت که این رشد و موفقیت را در یک ظرف تربیتی به دست آورده‌اند که شناخت آن ظرف تربیتی اگر نگوییم مهم‌تر شناخت خود موفقیت‌هاست، قطعاً کمتر از آن نیست.
یکی از شخصیت‌های بسیار تأثیرگذار در جهان تشیع و بالتبع آن دین مبین اسلام که اثرات بسیار مثبتی را بر حرکت تشیع داشته است، حضرت فاطمه‌ی معصومه (سلام‌الله‌علیها) می‌باشد خصوصاً که در سال‌ها و دهه‌های اخیر حول محور ایشان در شهر مقدس قم حوزه‌های علمیه‌ی بسیاری برای ترویج علوم حقه‌ی اهل‌بیت (علیهم‌السلام) تشکیل شده است و به ام‌القرای جهان اسلام بدل گشته است.
در وصف عظمت و بزرگی این بانوی بزرگوار همین بس که حضرت رضا (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «مَنْ زَارَ الْمَعصُومَةَ بِقُمْ کَمَنْ زَارَنى؛[1] هرکس معصومه را در قم زیارت کند،مانند کسى است که مرا زیارت کرده است.»
سؤال اصلی که در این کوتاه نوشته باید بدان پاسخ داده شود این است که زمینه‌های این رشد تربیتی برای رسیدن به آن همه عظمت و بزرگی در زندگی این بانوی بزرگوار چه بوده است که توانسته این‌چنین جایگاهی را پیدا کند که امام معصوم (علیه‌السلام) زیارت قبر مطهرشان را مانند زیارت قبر خود معرفی نماید به این معنا که آثار و برکاتی که زیارت امام معصوم (علیه‌السلام) دارد، در زیارت قبر نورانی حضرت فاطمه معصومه (علیهاسلام) نیز قابل به دست آوردن است.
قطعاً در این نوشتار پرداختن به همه‌ی زوایای تربیتی این بانوی گرامی امکان‌پذیر نیست اما در اینجا به برخی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:

1.داشتن مادری باکمالات که رکن تربیتی ایشان است:
درست است که امام کاظم (علیه‌السلام) و همچنین امام رضا (علیه‌السلام) نقش بی‌بدیلی در تربیت حضرت فاطمه معصومه (علیها سلام) داشته‌اند اما نباید از نقش مادر گرامی ایشان در این فضا نیز غافل شد چرا که در روایات یکی از اصلی‌ترین آثار در تربیت فرزند را از بدو تولد فرزند برای مادر تعیین نموده است و بر آن حساسیت زیادی به خرج داده است. رسول خدا (صلي‏‌الله‏‌عليه‏‌و‏آله‌وسلم) مي‏فرمايند: «تَزَوَّجُوا لِنُطَفِكُمْ فِي الْحَجْزِ الصّالح فَإِنَّ الْعِرْقَ دَسّاسٌ؛[2] از طايفه و عشيره پاك‏دامن، [نيكوكار و خوش‌‏اخلاق] همسر انتخاب كنيد، به درستي كه عِرْق (ژن) در فرزند اثر مي‏گذارد.»
وقتی زندگی حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) را مرور می‌کنیم مشاهده می‌کنیم که مادر ایشان نیز از حیث کمالات اخلاقی و رفتاری در درجات بالایی به سر می‌برده‌اند. «حمیده، مادر بزرگوار امام کاظم (علیه‌السلام) بانویی آگاه و محدثه بود و در واقع، ایشان یکی از استادان مجامع علمی بانوان در عصر امام صادق (علیه‌السلام) محسوب می‌شد. وی در حوزه‌ی آموزشی خویش با دختری از اهالی مغرب به نام «نجمه» آشنا شد. نجمه آموزش‌های دینی را از همسر امام صادق (علیه‌السلام) فرامی‌گرفت و نشانه‌های عقل، هشیاری و ایمان به خدا از رفتار و سیره‌ی عملی وی مشهود بود.»[3] بعدها «نجمه» با خوابی که مادر امام کاظم (علیه‌السلام) دیدند برای همسری امام کاظم (علیه‌السلام) برگزیده شدند. وقتی مادر این همه کمالات داشته باشند زمینه‌ی تربیتی حضرت معصومه (علیها سلام) بیش‌ازپیش مهیا می‌شود.

2.جایگاه غیر تبعیض‌آمیز و پر از محبت مادر نسبت به ایشان:
آنچه در تورق‌های تاریخی به دست می‌آید خشنودی مادر از داشتن دختری است که بشارت او را قبل از ولادتش داده‌اند و این شادی و شوق هم در دوران حمل و هم پس‌از آن آثار مثبت خود را بر آرامش دختر گرامی موسی بن جعفر (علیهماالسلام) می‌گذارد. «پس از گذشت سالیانی، وقتی فاطمه معصومه (علیهاسلام) متولد شد، نجمه از شادی در پوست خود نمی‌گنجید؛ زیرا او، پس از افتخار مادریِ علی بن موسی‌الرضا (علیه‌السلام) اینک با ولادت فاطمه معصومه (علیها سلام) افتخار و شرافتی افزون یافت.»[4]
وقتی محبت مادری از همان ابتدا بر دل‌وجان ایشان نازل می‌شود و او در دامن پرمهر و محبت مادر رشد پیدا می‌کند، خود نیز اهل محبت می‌شود آن‌چنان‌که در روزهای آخر عمر شریفشان یاد برادر از ذهن و فکرشان جدا نمی‌شود و دائم در فراغ ایشان می‌گریستند.

3.رفتارهای عزتمندانه پدر نسبت به ایشان:
وقتی تا این میزان تحملِ فشار و سختی را حضرت فاطمه معصومه (سلام‌الله‌علیها) آن هم در دیار غربت مشاهده می‌کنیم و متوجه می‌شویم که لحظه‌ای از ثبات قدم ایشان کم نشده است، باید به سال‌های قبل‌تر برگردیم که ایشان گوهر نابی را در درون خود پرورانده‌اند که به سبب آن بر تمامی سختی‌ها فائق آمده‌اند.
گوهر عزت نفس و احساس ارزشمندی را پدر بزرگوار ایشان امام موسی کاظم (علیه‌السلام) در نهادشان پرورانده‌اند که موجب تاب‌آوری هر چه بیشتر ایشان در گذر از سختی‌ها شده است. حسن ختام این کوتاه نوشته را به نقل ماجرایی از زندگی نورانی این بانوی بزرگوار اختصاص می‌دهیم؛ آیت‌الله مستنبط از كتاب «كشف اللئالي‏» نقل ‏فرموده كه روزي عده‏‌اي از شيعيان وارد مدينه شدند و پرسش‌هایی داشتند كه مي‏خواستند از محضر امام كاظم(علیه‌السلام) بپرسند. امام(علیه‌السلام) در سفر بودند، پرسش‌های خود را نوشته به دودمان امامت تقديم ‏نمودند، چون عزم سفر كردند براي پاسخ پرسش‌هاي خود به منزل‏ امام(علیه‌السلام) شرفياب شدند، امام كاظم(علیه‌السلام) مراجعت نفرموده بود و آن‌ها امكان توقف نداشتند، ازاین‌رو حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) پاسخ آن پرسش‌ها را نوشتند و به آن‌ها تسليم نمودند، آن‌ها با مسرت فراوان از مدينه منوره خارج شدند، در بيرون مدينه با امام كاظم(علیه‌السلام) مصادف ‏شدند و داستان خود را براي آن حضرت شرح دادند. هنگامي كه امام (علیه‌السلام) پرسش‌های آنان و پاسخ‌های حضرت معصومه (علیها السلام) را ملاحظه كردند، سه بار فرمودند: فداها ابوها.[5]
_____________________________________

1.ریاحین الشریعة، ذبیح الله محلاتی، ج 5، ص 35، انتشارات دار الکتب الاسلامیه، تهران.
2.ميزان الحكمه، محمد محمدي ري‏شهري، ج 2، واژه ولد، ص 1183، انتشارات دارالحديث، قم، 1379.
3.مهتاب اهل بيت عليها السلام: سيري در زندگي كريمه اهل بيت، حضرت معصومه عليها السلام، سيد حسين اسحاقي، ص18، انتشارات مركز پژوهش‌هاي اسلامي صداوسیمای جمهوري اسلامي ايران، قم، ۱۳۸۶.
4.همان.
5.حضرت معصومه فاطمه دوم، محمد محمدي اشتهاردي، ص 133، انتشارات اخلاق، 1389.

تربیت یک امر لازمی است که در خانواده از زمان انعقاد نطفه شروع می شود و در نوجوانی به اوج خود می رسد. شرایط زندگی امروزی به شکلی است که حضور زنان و دختران در اجتماع اجتناب ناپذیر است. باتوجه به آسیب های فضای مجازی و روابط غیر دینی دختر و پسر در جامعه ی امروزی، آنچه در مورد تربیت  یک دختر ضروری است، تقویت باورها و ارزشهای دینی و الگو گیری از بزرگان دین است. بنابراین حضرت فاطمه  زهرا(سلام الله علیها) و حضرت معصومه(سلام الله علیها) می تواند بهترین الگو برای دختران امروزی باشد. در این نوشته به چند مورد از شاخصه صحیح تربیت در سیره حضرت معصومه( سلام الله علیها) اشاره می کنیم.

عفت وپاکدامنی
اسلام به عفت و پاکدامنی دختران اهمیت ویژه ای داده وعفت و حیا را مساوی با دین قراداده است. امام صادق (علیه السلام) در این زمینه می فرماید: «لَا إِيمَانَ لِمَنْ لَا حَيَاءَ لَهُ؛[1] کسی که حیا ندارد ایمان ندارد.» پاکدامنی یکی از خصوصیاتی است که دختران امروزی باید در زندگی خود به آن توجه داشته باشند. دختری که عفت نداشته باشد، نمی تواند مادر شایسته ای برای فرزندان آینده باشد. آسیب های اجتماعی از جمله فضای مجازی و ماهوارای  بزرگترین تهدیدی برای دختران امروزی است. برخی از دختران با الگو گیری از سبک زندگی غربی به دنبال الگوهای غربی در زندگی هستند؛ این مساله عواقب ناگواری در زندگی  دارد. از جمله سست کردن بنیان خانواده، مشکلات اخلاقی، از بین رفتن محبت بین خانواده و در نهایت احتمال فروپاشی خانواده منجر می شود؛ این هم بخاطر این است که حریم خانواده  از ارزشهای اسلامی دوراند.

بنابراین اسلام برای زنان و دختران الگوهایی در زندگی معرفی کرده است که حضرت زهرا (سلام الله علیها)  بهترین الگو برای زنان بودند و حضرت معصومه (سلام الله علیها) کامل ترین الگو برای دختران در عفت و پاک دامنی  هستند در سیره حضرت معصومه(سلام الله علیها) است که در ارتباط با مردم حدود شرعی را مراعات می کردند از جمله  در مسیر هجرت به طوس همراهانی از محارم با حضرت بودند؛ وقتی هم در قم سکونت کردند در خانه ای به نام بیت النور که به دور از نامحرم بودند به عبادت مشغول شدند.

احترام وتکریم
یکی از شیوه های مهم تربیت دینی احترام و تکریم فرزندان است خداوند متعال  در قرآن کریم این چنین به این مساله اشاره می فرماید: «وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ؛[2] محققا ما فرزندان آدم را بسیار گرامی داشتیم» از این جهت است که فرزندان بویژه دختر در رشد و تکامل خویش نیاز به تکریم و احترام  از طرف والدین می باشد. وقتی والدین به فرزندان خویش احترام می کنند در واقع آنها را از بسیاری آسیب های اجتماعی دور خواهند کرد. بسیاری از ناهنجاریها  از جمله بدحجابی، روابط  نامشروع، اعتیاد  ریشه در عدم تکریم و احترام والدین دارد. و در سیره حضرت معصومه سلام الله علیها هم هست که امام موسی ابن جعفر(علیه السلام) بخاطر جایگاه علمی و اخلاقی که داشت در خویش مورد تکریم می داد  و این جمله را در مورد حضرت معصومه(سلام الله علیها) بیان کرده است «فداها ابوها» سخنی که بیانگر احترام و تکریم  است.

فعالیت اجتماعی
از دیدگاه  اسلام  دختران و زنان از فعالیت در اجتماع منع نشده اند. دین ما زن مسلمان را با رعایت عفت و حدود شرعی در فعالیتهای اجتماعی و سیاسی و حضور در جاهایی که با عفت زن منافاتی نداشته باشد نه تنها منع نکرده است؛ بلکه تشویق هم می کند؛ حضور حضرت فاطمه زهرا (سلام الله وعلیها) در مسجد برای ارائه خطبه در حمایت از ولایت همسرش نمونه بارز حضور زن  در اجتماع می باشد و هم چنین در زندگی حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) هم حضور ایشان برای حل مشکلات علمی وفقهی مسلمین وهجرت ایشان از مدینه به طوس به حمایت از ولایت امام رضا(علیه السلام)؛ و برائت از دشمنان اهلبیت (علیه السلام) نمونه بارز فعالیت اجتماعی وسیاسی ایشان در جامعه اسلامی می باشد. اما در برعکس در سبک زندگی غربی زن به عنوان ابزار شهوت در اجتماع حضور دارد و حافظ منافع  اشخاص سرمایه دار  وهواپرستان می باشد که اسلام چنین حضوری را منع می کنند.

صبر درسختی ها ومشکلات
در تربیت دختر والدین برای اینکه بتوانند دختر خود را مادری ایده آل برای فرزندان آینده بسازند؛ باید در زندگی صبر بر مشکلات و سختی ها را برای آنها آموزش دهند. دختری که همیشه در ناز و نعمت باشد و تمام امکانات زندگی را فراهم  ببیند نمی تواند در زندگی بعد از ازدواج در زندگی زناشویی همسر خوبی برای شوهر خویش باشد و در مقابل مشکلات زندگی نمی تواند صبر کند؛ بنابراین بایستی والدین الگوهایی از دختران نمونه و زنان کامل را در زندگی به آنها  معرفی کنند ؛که حضرت معصومه (سلام الله علیها) می تواند دختر نمونه ای برای دختران  امروزی باشد از این جهت که حضرت معصومه (سلام الله علیها)  برای رسیدن به ولایت امام معصوم با چه مشکلاتی از مدینه به طوس حرکت کردند؛ و با کمترین امکانات توانستند معارف اهلبیت (علیهم السلام) را درمسیرحرکت به طوس به دوستان شیعه برسانند که این تبلیغ باعث شد همراهان خویش را از دست بدهد و جان خویش را  نیز از دست بدهد  این نشانگر صبر و تحمل بالای حضرت معصومه (سلام الله علیها) در زندگی است که  دختران امروزی بایستی در زندگی خویش صبر در مشکلات  زندگی را از حضرت فاطمه مصومه (سلام الله علیها) یاد بگیرند. درواقع حضرت معصومه بهترین سرمشق در سختی ها ومشکلات زندگی در خانواده های امروزی است ؛ که با پیروی از ایشان می توانیم برمشکلات چیره شویم ومسیر سعادت را بپیماییم.

 پی نوشت
[1]کافی ج2،ص106ح2.
[2]سوره اسرا،آیه 70.

دست تحریف، برخی روایات را به شکلی بیان کرده است که گویا جبرئیل کتابی آورده و به پیامبر می‌گوید: بخوان و حضرت، اظهار بی‌سوادی می‌کند.[1] این‌گونه نقل‌ها علاوه بر ضعف سند از نظر دلالت نیز مورد قبول واقع نشده است؛ زیرا با عصمت پیامبر صلّى‌اللّه‌علیه‌وآله سازگاری ندارد.

چگونگی بعثت نزد شیعه
بعثت در منابع شیعه به این شکل آمده است که پیامبر خدا همواره به غار حرا می‌رفت و در آنجا به عبادت خدا و نیایش با پروردگار می‌پرداخت تا اینکه به چهل سالگی رسید. امام حسن عسکری علیه‌السلام دراین‌باره می‌فرماید: «... فَلَمَّا اسْتَكْمَلَ أَرْبَعِينَ سَنَةً وَ نَظَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى قَلْبِهِ فَوَجَدَهُ أَفْضَلَ الْقُلُوبِ وَ أَجَلَّهَا وَ أَطْوَعَهَا وَ أَخْشَعَهَا وَ أَخْضَعَهَا أَذِنَ لِأَبْوَابِ السَّمَاءِ فَفُتِحَتْ وَ مُحَمَّدٌ يَنْظُرُ إِلَيْهَا وَ أَذِنَ لِلْمَلَائِكَةِ فَنَزَلُوا وَ مُحَمَّدٌ يَنْظُرُ إِلَيْهِمْ وَ أَمَرَ بِالرَّحْمَةِ فَأُنْزِلَتْ عَلَيْهِ مِنْ لَدُنْ سَاقِ الْعَرْشِ إِلَى رَأْسِ مُحَمَّدٍ وَ غُرَّتِهِ وَ نَظَرَ إِلَى جَبْرَئِيلَ الرُّوحِ الْأَمِينِ الْمُطَوَّقِ بِالنُّورِ طَاوُسِ الْمَلَائِكَةِ هَبَطَ إِلَيْهِ وَ أَخَذَ بِضَبْعِهِ‏ وَ هَزَّهُ وَ قَالَ يَا مُحَمَّدُ اقْرَأْ قَالَ وَ مَا أَقْرَأُ قَالَ يَا مُحَمَّدُ اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ...»؛[2] «هنگامی که پیامبر خدا به چهل‌ سالگى رسید، خداوند قلب او را بهترین، والاترین، خاشع‌ترین و مطیع‌ترین قلب‌ها یافت؛ پس به اذن الهی درهاى آسمان باز شد و جبرئیل به همراه ملائکه با اجازه خدا نازل شدند، در این حال حضرت محمد صلّى‌اللّه‌علیه‌وآله به آنها مى‌نگریست؛ پس رحمت الهی از طرف عرش بر وى نازل شد. جبرئیل نزد پیامبر فرود آمد و دستش را گرفت و تکان داد و گفت: اى محمد! بخوان، محمد گفت: چه چیزى را بخوانم؟ گفت: اى محمد! بخوان به نام پروردگارت که تو را آفرید...».

امّی بودن پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله
کلمه «امّی» گاهی به معنای منسوب به «ام‌القری» به کار می‌رود؛ ولی ظاهر برخی آیات قرآن بر معنای نزد کسی درس نخوانده بودن پیامبر صلّى‌اللّه‌علیه‌وآله تأکید دارد.[3]

رابطه درس ناخوانده و عالم بودن
بی‌شک پیامبر اکرم صلّى‌اللّه‌علیه‌وآله عالم بودند؛ زیرا خداوند به وی می‌فرماید: «قُل‏ رَبِّ زِدْني‏ عِلْما»؛[4] «بگو: ای پروردگارم! بر علم من بیفزای» از این جمله معلوم است که حضرت دارای علم ویژه‌ای بوده و از خدا افزوده شدن آن را درخواست می‌کند. امام صادق علیه‌السلام درباره این علم می‌فرماید: «این علمی است که نزد هیچ‌کدام از اوصیاء و انبیای الهی نبوده است»؛[5] بنابراین با اینکه حضرت، نزد کسی درس نخواند؛ ولی خداوند علمی به او عطا کرد که به هیچ‌یک از پیامبران گذشته نداده بود.

خداوند این علم را در مجموعه‌ای به نام قرآن کریم، بر قلب آخرین پیامبرش نازل کرد و او را از هرگونه فراموشی و نسیانی مصون داشت.[6] از این مطالب دو نتیجه گرفته می شود:
یک. پیامبر صلّى‌اللّه‌علیه‌وآله در عین اینکه هرگز پیش کسی درس نخواند، دارای علوم ویژه‌ای بود.
دو. نازل شدن قرآن کریم بر ایشان، در عین درس ناخوانده بودنش از اعجازهای خداوند است و همین امر، وحیانی بودن قرآن کریم را نیز اثبات می‌کند.

پی‌نوشت:
[1]. بخاری، محمدبن اسماعیل، صحیح بخاری، دار طوق النجاة، 1422ق، ج1، ص7.
[2]. التفسير المنسوب إلى الإمام الحسن‌العسكري عليه‌السلام، مدرسة الإمام المهدي علیه‌السلام، 1409ق، چاپ اول، ص: 157.
[3]. عنکبوت: 48.
[4]. طه: 114.
[5]. کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات، وزارت ارشاد اسلامی، 1410ق، ص145.
[6]. اعلی: 6.